Afhankelijk van het geactiveerde plaatje veranderen één tot vier plaatjes tijdelijk - uitleg

Korte omschrijving

Afhankelijk van welke afbeelding je aanraakt of -klikt, naar welke afbeelding je tabt of over welke afbeelding je hovert, veranderen één tot vier afbeeldingen tijdelijk.

Opmerkingen

• In vorige versies van dit voorbeeld waren de gebruikte afbeeldingen afkomstig van www.publicdomainpictures.net. Deze site heeft echter inmiddels geen licentie meer. En ondanks de naam van de site staan er op allerlei plaatsen afbeeldingen, waar (fors) voor betaald moet worden. Daarom komen de gebruikte afbeeldingen nu van pixabay.com/nl. Meer hierover is te vinden bij Inhoud van de download en licenties.
• Deze constructie kan (forse) problemen opleveren wat betreft toegankelijkheid voor schermlezers en gebruikers van de Tab-toets. Deze problemen zijn gedeeltelijk opgelost, maar ideaal is het niet. Hierover is meer te vinden bij Gebruikers Tab-toets en Schermlezers.

Links in deze uitleg, vooral links naar andere sites, kunnen verouderd zijn. Op de pagina met links vind je steeds de meest recente links.

Dit voorbeeld is gemaakt op een systeem met Linux (Kubuntu). Daarbij is vooral gebruik gemaakt van Visual Studio Code, GIMP en Firefox met extensies. De pdf-bestanden zijn gemaakt met LibreOffice.

Vragen of opmerkingen? Fout gevonden? Ga naar het forum.

Achterliggend idee

In eerste instantie zijn vier gewone afbeeldingen zichtbaar.

Als de eerste afbeelding wordt aangeraakt of -geklikt, als naar de eerste afbeelding wordt getabt of als over de eerste afbeelding wordt gehoverd, wordt de eerste afbeelding vervangen.

Als hetzelfde gebeurt bij de tweede afbeelding, worden de eerste én de tweede afbeelding vervangen.

Als hetzelfde gebeurt bij de derde afbeelding, worden de eerste, de tweede én de derde afbeelding vervangen.

En als hetzelfde gebeurt bij de vierde afbeelding, worden alle vier de afbeeldingen vervangen.

Eerdere versies moesten ook werken in Internet Explorer 6. Daarom waren in die versies de vier originele afbeeldingen gewone <img>'s, die in een <a> zaten. De vervangende afbeeldingen waren achtergrond-afbeeldingen. In Internet Explorer 6 werkte hoveren alleen boven een <a>, vandaar. Omdat deze sadistische ellendepukkel niet meer ondersteund hoeft te worden, zijn alle afbeeldingen nu gewone afbeeldingen. De originele en de bijbehorende vervangende afbeelding zitten steeds samen in dezelfde <span>.

Voor de plaatsing van de afbeeldingen wordt flexbox gebruikt, omdat dit veel simpeler en geschikter is dan de eerdere constructies met float.

Deze constructie levert wel een aantal problemen op. Als je over de vierde afbeelding hovert, of deze aanraakt of - klikt, moeten de eerste drie afbeeldingen worden vervangen. Maar er bestaat geen selector, waarmee je iets kunt veranderen in eerdere html. Dat is voor aanraken, klikken en de Tab-toets nog wel op te lossen, maar niet voor hoveren.

Bij aanraken, klikken en de Tab-toets kun je bij het element waar de <span>'s in zitten de pseudo-class :focus-within gebruiken. Je kunt dan alle vervangende afbeeldingen zichtbaar maken, en de afbeeldingen uit de <span>'s die na de <span> met de focus komen weer verbergen. Of zoiets. Dan werkt het van voor naar achter, en dat gaat prima met css.

Voor hoveren kan dit niet, want er bestaat niet zoiets als :hover-within.

Daarom is in de html de volgorde van de <span>'s - en daarmee van de daarin zittende afbeeldingen - omgedraaid. Op het scherm wordt die volgorde nogmaals omgedraaid, waardoor de <span>'s met de afbeeldingen weer in de juiste volgorde staan.

De vierde afbeelding op het scherm is in de html de eerste afbeelding, en de eerste afbeelding op het scherm is in de html de laatste afbeelding. Nu kan gewoon gebruik worden gemaakt van de 'general sibling combinator' ~: doe iets met het element dat op een ander element volgt.

Dit levert wel een aantal problemen op voor gebruikers van de Tab-toets en voor gebruikers van een Schermlezer.

De Tab-toets volgt altijd de volgorde van de html, ongeacht de volgorde op het scherm. Omdat de weergave op het scherm andersom is als de volgorde in de html, begint de Tab-toets met de laatste <span> op het scherm, waarbij gelijk alle vier de vervangende afbeeldingen worden getoond. Bij het nogmaals indrukken van de Tab-toets wordt de derde <span> bezocht en worden de eerste drie vervangende afbeeldingen getoond. Precies omgekeerd aan wat eigenlijk de bedoeling is. In het voorbeeld is dit met een tabindex opgelost, maar meestal zal dat niet kunnen. Meer hierover is te vinden bij Gebruikers Tab-toets.

Ook een schermlezer volgt altijd de volgorde in de html, ongeacht de volgorde op het scherm. Bovendien krijgt een schermlezer de vervangende afbeeldingen helemaal niet te zien. Daarom wordt bovenaan het voorbeeld aan schermlezers de mogelijkheid gegeven alle afbeeldingen te tonen, waarbij de volgorde op het scherm in één moeite door hetzelfde wordt gemaakt als die in de html. Meer hierover is te vinden bij Schermlezers.

Voor dit soort constructies kan eigenlijk beter gebruik worden gemaakt van JavaScript. Dan kan de volgorde in de html hetzelfde blijven als die op het scherm. Met JavaScript kun je dan vaststellen over welke afbeelding wordt gehoverd. (Voor aanraken en klikken en voor de Tab-toets zou dat ook met alleen css kunnen door gebruik te maken van de pseudo-class :focus-within.)

Bij vier afbeeldingen is dit nog niet zo'n probleem, maar bij meer afbeeldingen zal het al snel heel erg onoverzichtelijk worden als de volgorde omgekeerd is aan wat mensen verwachten.

De voorvoegsels -moz-, -ms- en -webkit-

Voordat een nieuwe css-eigenschap wordt ingevoerd, is er in de regel een experimentele fase. Browsers passen het dan al toe, maar met een aangepaste naam. Tijdens deze fase kunnen problemen worden opgelost en worden veldslagen uitgevochten, over hoe de standaard precies moet worden toegepast.

Als iedereen het overal over eens is en alle problemen zijn opgelost, wordt de officiële naam uit de standaard gebruikt.

De belangrijkste browsers hebben elk een eigen voorvoegsel:

Firefox: -moz-, naar de maker: Mozilla.

Op webkit gebaseerde browsers, zoals Edge, Google Chrome, Opera, Safari en Android browser: -webkit-.

(Google Chrome is van webkit overgestapt op een eigen weergave-machine: Blink. Blink gaat geen voorvoegsels gebruiken. Het is echter een aftakking van webkit, dus het zal nog wel even duren voor -webkit- hier helemaal uit is verdwenen. Ook Opera en Edge gebruiken Blink.)

Internet Explorer: -ms-, naar de maker: Microsoft.

Zodra de experimentele fase voorbij is, wordt het voorvoegsel weggelaten. Omdat dat moment niet bij alle browsers hetzelfde is, zet je nu ook al de officiële naam erbij. Deze wordt als laatste opgegeven. Bijvoorbeeld Firefox herkent -moz-appearance. Zodra Firefox appearance gaat herkennen, zal dit moz-appearance overrulen, omdat het er later in staat. Dat ze er beide in staan, is dus geen enkel probleem.

In dit voorbeeld wordt appearance gebruikt.

Inmiddels is de algemene mening dat 'vendor prefixes', zoals deze voorvoegsels in het Engels heten, geen groot succes zijn. Eén van de grootste problemen: veel sitemakers gebruiken alleen de -webkit-variant. Daar kwamen ze in het verleden nog mee weg, omdat Apple op mobiel zo'n beetje 'n monopolie had. Inmiddels is dat niet meer zo, maar deze gewoonte bestaat nog steeds. Waardoor 'n site alleen in op webkit georiënteerde browsers goed is te bekijken.

Dit is zo'n groot probleem dat andere browsers soms de variant met -webkit- ook maar zijn gaan implementeren, naast de standaard. Want als 'n site het niet goed doet in 'n bepaalde browser, krijgt in de regel niet de site maar de browser de schuld.

Vanwege alle problemen met 'vendor prefixes' worden deze niet meer gebruikt. Nieuwe, experimentele css-eigenschappen zitten inmiddels achter een zogenaamde vlag: de gebruiker moet iets veranderen in de instellingen, waarna de eigenschap gebruikt (en getest) kan worden. Als alles werkt, zoals het hoort te werken, schakelt de browsermaker de vlag standaard in.

Voorlopig zijn we echter nog niet van deze voorvoegsels af. Als je ze gebruikt, gebruik dan álle varianten, en eindig met de variant zonder voorvoegsel, zoals die uiteindelijk ooit gebruikt gaat worden. Als je alleen de -webkit-variant gebruikt, ben je in feite 'n onbetaalde reclamemaker voor Apple.

Tabindex en Tab-toets

Links, invoervelden in formulieren, en dergelijke kunnen met behulp van de Tab-toets (of een soortgelijke toets) één voor één worden bezocht, in de volgorde waarin ze in de html voorkomen. Shift+Tab-toets keert de volgorde van de Tab-toets om. Dit is een belangrijk hulpmiddel voor mensen die om een of andere reden de muis niet kunnen of willen gebruiken. (En het is vaak ook veel sneller dan de muis, vooral in formulieren.)

In sommige browsers en/of besturingssystemen is dit vreemd genoeg standaard uitgeschakeld en is een zoektocht in de instellingen nodig om dit aan te zetten. Maar gebruikers van de Tab-toets zullen dit al hebben gedaan.

Als je met behulp van de Tab-toets een element hebt bereikt, heeft dit focus: als het een link is en je drukt op Enter, wordt de link gevolgd. Bij een tekstveld kun je tekst gaan invoeren. Enzovoort.

De Tab-toets volgt normaal genomen de volgorde van de elementen in de html. Het maakt niet uit, in welke volgorde ze op het scherm staan. Als je met behulp van css de elementen van plaats verwisselt op het scherm, wordt toch gewoon de volgorde in de html gevolgd.

De volgorde van de Tab-toets kan worden veranderd met behulp van het tabindex-attribuut: <div tabindex="3">. Deze <div> zal nu als derde worden bezocht, ook al krijgt een simpele <div> normaal genomen nooit bezoek van de Tab-toets.

Normaal genomen is het gebruik van een tabindex niet nodig. Het is zeker niet bedoeld om de bezoeker als een kangoeroe op een hindernisbaan van onder via links over rechts naar boven te laten springen. Maar soms kan het handig zijn voor kleinere correcties, als de normale volgorde in de html niet optimaal is. Of om een element bereikbaar te maken voor de Tab-toets, zoals de hierboven genoemde <div>.

Schermlezers blijven altijd de volgorde van de html volgen, dus als de tabindex sterk afwijkt van de volgorde in de html, kan dat behoorlijk verwarrend zijn.

De tabindex kan drie verschillende waarden hebben: -1, 0 of een positief getal.

In principe is de volgorde bij gebruik van de Tab-toets als volgt: eerst worden alle positieve getallen in volgorde afgewerkt. Als twee tabindexen dezelfde waarde hebben, wordt de volgorde in de html aangehouden. Een waarde van '0' wordt, afhankelijk van browser en besturingssysteem, verschillend behandeld, waarover iets hieronder bij Tabindex="0" meer.

Muis, toetsenbord, touchpad en touchscreen

Vroeger, toen het leven nog mooi was en alles beter, waren er alleen monitors. Omdat kinderen daar niet af konden blijven met hun tengels, besloten fabrikanten dan maar touchscreens te gaan maken, omdat je die mag aanraken. Het bleek makkelijker te zijn om volwassenen ook te leren hoe je 'n scherm vies maakt, dan om kinderen te leren met hun vingers van de monitor af te blijven.

Zo ontstonden touchscreens en kreeg het begrip ellende een geheel nieuwe lading. In de perfecte wereld van vroeger, waarin alleen desktops bestonden, werkten dingen als hoveren, klikken en slepen gewoon. Zonder dat je eerst 'n cursus hogere magie op Zweinstein hoefde te volgen. Zelfs in JavaScript was het nog wel te behappen, ook voor mensen zoals ik die toevallig niet Einstein heten.

Op dit moment kun je computerschermen ruwweg in twee soorten indelen: schermen die worden aangeraakt, en schermen die worden bediend met hulpmiddelen als een toetsenbord, muis of touchpad. Omdat ook computerschermen zich kennelijk vermengen, bestaan er inmiddels ook schermen die zowel van aanraken als van muizen houden.

Hieronder staat een lijstje met dingen die zijn aangepast voor de verschillende soorten schermen, zodat dit voorbeeld overal werkt. Een touchpad werkt ongeveer hetzelfde als een muis. Als hieronder iets over een muis staat, geldt dit ook voor een touchpad.

De code aanpassen aan je eigen ontwerp

• Als je dit voorbeeld gaat aanpassen voor je eigen site, houd het dan in eerste instantie zo eenvoudig mogelijk. Ga vooral geen details invullen.
• Gebruik geen FrontPage, Publisher of Word (alle drie van Microsoft). Deze programma's maken niet-standaard code die alleen goed te bekijken is in Internet Explorer. In alle andere browsers zie je grotendeels bagger, áls je al iets ziet.

• Publisher en Word zijn niet bedoeld om websites mee te maken. FrontPage is zwaar verouderd en wordt al jaren niet meer onderhouden door Microsoft.

  Ook OpenOffice en LibreOffice leveren een uiterst beroerd soort html af. Tekstverwerkers met al hun toeters en bellen zijn gewoon niet geschikt om websites mee te bouwen.

  Je kunt beter een goed (gratis) programma gebruiken. Links naar dat soort programma's vind je op de pagina met links onder Gereedschap → wysiwyg-editor.

  Maar het allerbeste is om gewoon zelf html, css, enzovoort te leren, omdat zelfs het allerbeste programma het nog steeds zwaar verliest van 'n op de juiste manier met de hand gemaakte pagina.

• Als je in een desktopbrowser met behulp van zoomen het beeld vergroot, heeft dit hetzelfde effect, als wanneer de pagina in een kleiner browservenster wordt getoond. Je kunt hiermee dus kleinere apparaten zoals een tablet of een smartphone simuleren. Maar het blijft natuurlijk wel een simulatie: het is nooit hetzelfde als testen op een écht apparaat. Zo kun je bijvoorbeeld aanrakingen alleen echt testen op een echt touchscreen.

  Inmiddels hebben veel browsers in de ontwikkelgereedschappen mogelijkheden voor het simuleren van weergave op een kleiner scherm ingebouwd. Ook dit blijft een simulatie, maar geeft vaak wel een beter beeld dan zoomen.

• Ik maak zelf het liefst een site in Firefox. Als je 'n site maakt in Firefox, Opera, Safari, Google Chrome of Edge, is er 'n hele grote kans dat hij in alle browsers werkt. Ik geef de voorkeur aan Firefox, omdat het de enige grote browser is die niet bij een bedrijf hoort dat vooral op je centen of je data uit is.

  Google Chrome wordt ook door veel mensen gebruikt, maar ik heb dus wat moeite met hoe Google je hele surfgedrag, je schoenmaat en de kleur van je onderbroek vastlegt. Daarom gebruik ik Google Chrome zelf alleen om in te testen.

• Het allereerste dat je moet invoeren, is het doctype, vóór welke andere code dan ook. Een lay-out met een missend of onvolledig doctype ziet er totaal anders uit dan een lay-out met een geldig doctype. Wát er anders is, verschilt ook nog 'ns tussen de diverse browsers. Als je klaar bent en dan nog 'ns 'n doctype gaat invoeren, weet je vrijwel zeker dat je van voren af aan kunt beginnen met de lay-out.

  Geldige doctypes vind je op www.w3.org/QA/2002/04/valid-dtd-list.

  Gebruik het volledige doctype, inclusief de eventuele url, anders werkt het niet goed.

• Gebruik een 'strict' doctype of (beter!) het doctype voor html5. Deze zijn bedoeld voor nieuwe sites. Het transitional doctype is bedoeld voor al bestaande sites, niet voor nieuwe.

  Het transitional doctype staat talloze tags toe, die in html5 zijn verboden. Deze tags worden al zo'n tien jaar afgeraden. Het transitional doctype is echt alleen bedoeld om de puinhoop van vroeger, toen niet volgens standaarden werd gewerkt, enigszins te herstellen.

  Het strict doctype staat verouderde tags niet toe. Daardoor kan met 'n strict doctype, of het nu html of xhtml is, probleemloos worden overgestapt naar html5. Met een transitional doctype en het gebruik van afgekeurde tags kun je niet overstappen naar html5. Je moet dan eerst alle verouderde tags verwijderen, wat echt ontzettend veel werk kan zijn.

  Het doctype voor html5 is uiterst simpel: <!doctype html>. Omdat het doctype voor html5 in alle browsers werkt, zelfs in de gelukkig vrijwel uitgestorven nachtmerrie Internet Explorer 6, is er geen enkele reden dit uiterst simpele doctype niet te gebruiken.

• Als tweede voer je de charset in. Dit vertelt de browser, welke tekenset er gebruikt moet worden, zodat letters met accenten en dergelijke overal goed worden weergegeven. Het beste kun je utf-8 nemen. Als je later van charset verandert, loop je 'n grote kans dat je alle aparte tekens als letters met accenten weer opnieuw moet gaan invoeren. In html5 is het simpele <meta charset="utf-8"> voldoende.

• Test vanaf het allereerste begin in zoveel mogelijk verschillende browsers in 'n aantal resoluties (schermgroottes). Onder het kopje Getest in kun je in deze uitleg vinden, waar dit voorbeeld in is getest. Ook van Internet Explorer kun je meerdere versies naast elkaar draaien. Op de pagina met links staan onder het kopje Gereedschap → Weergave en dergelijke testen 'n aantal links die daarbij kunnen helpen. De compatibiliteitsweergave in Internet Explorer is niet geschikt om in te testen, omdat deze enigszins verschilt van de weergave in échte browsers.

  (Overigens wordt op deze site alleen nog in Internet Explorer 11 getest. Oudere versies van Internet Explorer worden niet meer ondersteund en zijn daardoor per definitie uiterst onveilig. In Edge, de opvolger van Internet Explorer, wordt wel gewoon getest.)

• Voor alle voorbeelden geldt: breng veranderingen stapsgewijs aan. Als je bijvoorbeeld foto's wilt laten weergeven, begin dan met het alleen veranderen van de namen van de foto's, zodat je eigen foto's worden weergegeven. Maakt niet uit als de maten niet kloppen en de teksten fout zijn. Als dat werkt, ga dan bijvoorbeeld de maten aanpassen. Dan de teksten. En controleer steeds, of alles nog goed werkt.

• Als het om een lay-out of iets dergelijks gaat: zorg eerst dat header, kolommen, footer, menu, en dergelijke staan en bewegen, zoals je wilt. Ga daarna pas details binnen die blokken invullen. In eerste instantie gebruik je dus bijvoorbeeld 'n leeg blok op de plaats, waar uiteindelijk het menu komt te staan.

  Als je begint met allerlei details, is er 'n heel grote kans dat die de werking van de blokken gaan verstoren. Bouw eerst het huis, en ga dan pas de kamers inrichten. Zorg eerst dat de blokken werken, zoals je wilt. Dan zul je het daarna gelijk merken, als 'n toegevoegd detail als tekst of 'n afbeelding iets gaat verstoren. Daarvoor moet je natuurlijk wel regelmatig controleren in verschillende browsers, of alles nog wel goed werkt.

  e kunt de blokken tijdens het aanpassen opvullen met bijvoorbeeld <br>1<br>2<br>3 enzovoort, tot ze de juiste hoogte hebben. Het is handig om aan het einde even iets toe te voegen als 'laatste', zodat je zeker weet dat er niet ongemerkt drie regels onderaan naar 't virtuele walhalla zijn verhuisd.

  Om de breedte te vullen, kun je het best 'n kort woord als 'huis' duizend keer of zo herhalen. Ook hier is het handig om aan 't eind (en hier ook aan 't begin) 'n herkenningsteken te maken, zodat je zeker weet dat je de hele tekst ziet.

• Zolang je in grotere dingen zoals 'n lay-out aan 't wijzigen bent, kan het helpen de verschillende delen een achtergrondkleur te geven. Je ziet dan goed, waar 'n deel precies staat. Een achtergrondkleur heeft - anders dan bijvoorbeeld een border - verder geen invloed op de lay-out, dus die is hier heel geschikt voor.
• Als je eigenschappen verandert in de css, verander er dan maar één, hooguit twee tegelijk. Als je er zeventien tegelijk verandert, is de kans groot dat je niet meer weet, wat je hebt gedaan. En dat je 't dus niet meer terug kunt draaien.

• margin, padding en border worden bij de hoogte en breedte van het element opgeteld. Hier worden vaak fouten mee gemaakt. Als je bijvoorbeeld in een lay-out 'n border toevoegt aan een van de 'hoofdvakken' (header, footer, kolommen), dan wordt deze er bij opgeteld. Bij 'n border van 2 px rondom de linkerkolom wordt deze dus plotseling 4 px breder (2 aan beide kanten), en 4 px hoger. Zoiets kan je hele lay-out verstoren, omdat iets net te breed of te hoog wordt. Je moet dan elders iets 4 px kleiner maken. Dat zal vaak zo zijn: als je één maat verandert, zul je vaak ook 'n andere moeten aanpassen.

  Css geeft de mogelijkheid om met behulp van box-sizing de padding en border bínnen de breedte en hoogte van de inhoud te zetten, als je dat handiger vindt.

  Met nieuwere css-eigenschappen als grid en flexbox, die speciaal zijn gemaakt om een lay-out mee te maken, spelen dit soort problemen veel minder. In alle browsers waarop hier nog wordt getest, werken flexbox en grid prima. Maar als je oudere browsers moet ondersteunen, kan dat wel problemen opleveren en moet je ook in die oudere browsers testen.

• In plaats van een absolute eenheid als px kun je ook een relatieve eenheid gebruiken, met name em en rem. Voordeel van em en rem is dat een lettergrootte, regelhoogte, en dergelijke in em en rem in alle browsers kan worden veranderd. Nadeel is dat het de lay-out sneller kan verstoren dan bijvoorbeeld px. Dit moet je gewoon van geval tot geval bekijken. Voor weergave in mobiele apparaten zijn relatieve eenheden als em en rem vrijwel altijd beter dan absolute eenheden als px.

  (De minder bekende rem is ongeveer hetzelfde als de em. Alleen is de lettergrootte bij rem gebaseerd op de lettergrootte van het <html>-element, waardoor de rem overal op de pagina precies even groot is. Bij de em kan de lettergrootte worden beïnvloed door de voorouders van het element, bij de rem niet.)

  Zoomen kan trouwens altijd, ongeacht welke eenheid je gebruikt.

• Valideren, valideren, valideren en dan voor 't slapen gaan nog 'ns valideren.

  Valiwie???

  Valideren is het controleren van je html en css op 'n hele serie fouten. Computers zijn daar vaak veel beter in dan mensen. Als je 300 keer <h2> hebt gebruikt en 299 keer </h2> vindt 'n computer die ene missende </h2> zonder enig probleem. Jij ook wel, maar daarna ben je misschien wel aan vakantie toe.

  Valideren kan helpen om gekmakende fouten te vinden. Valide code garandeert ook dat de weergave in verschillende browsers (vrijwel) hetzelfde is. En valide code is over twintig jaar ook nog te bekijken.

  Valideren moet trouwens ook niet worden overdreven. Het is een hulpmiddel om echte fouten te vinden, meer niet. Het gaat erom dat je site goed werkt, niet dat je het braafste kind van de klas bent. Als de code niet valideert, maar daar is een goede reden voor, is daar niets op tegen. Zeker met nieuwere html en css wil de validator nog wel eens achterlopen, terwijl dat al prima is te gebruiken.

  Op deze site is alle css en html gevalideerd. Als de code niet helemaal valide is (wat regelmatig voorkomt), staat daar onder Bekende problemen (en oplossingen) de reden van.

  Je kunt je css en html valideren als 't online staat, maar ook als het nog in je computer staat.

  Html kun je valideren op: validator.w3.org/nu.

  Css kun je valideren op: jigsaw.w3.org/css-validator.

Toegankelijkheid en zoekmachines

De tekst in dit hoofdstukje is een algemene tekst, die voor elke pagina geldt. Eventueel specifiek voor dit voorbeeld geldende problemen en eventuele aanpassingen om die problemen te voorkomen staan bij Bekende problemen (en oplossingen).

Toegankelijkheid (in het Engels 'accessibility') is belangrijk voor bijvoorbeeld blinden die een schermlezer gebruiken, of voor motorisch gehandicapte mensen die moeite hebben met het bedienen van een muis. Een spider van een zoekmachine (dat is het programmaatje dat de site indexeert voor de zoekmachine) is te vergelijken met een blinde. Als je je site goed toegankelijk maakt voor gehandicapten, is dat gelijk goed voor een hogere plaats in een zoekmachine. Dus als je 't niet uit sociale motieven wilt doen, kun je 't uit egoïstische motieven doen.

(Op die plaats in de zoekmachine heb je maar beperkt invloed. De toegankelijkheid van je site is maar één van de factoren, maar zeker niet onbelangrijk.)

Als je bij het maken van je site al rekening houdt met toegankelijkheid, is dat nauwelijks extra werk. 't Is ongeveer te vergelijken met inbraakbescherming: doe dat bij 'n nieuw huis en 't is nauwelijks extra werk, doe 't bij 'n bestaand huis en 't is al snel 'n enorme klus.

Enkele tips die helpen bij toegankelijkheid:

• Gebruik altijd een alt-beschrijving bij een afbeelding. De alt-tekst wordt gebruikt, als afbeeldingen niet kunnen worden getoond of gezien (dat geldt dus ook voor zoekmachines). Als je iets wilt laten zien, als je over de afbeelding hovert, gebruik daar dan het title-attribuut voor, niet de alt-beschrijving.

  Als een afbeelding alleen maar voor de sier wordt gebruikt, zet je daarbij alt="", om aan te geven dat de afbeelding niet belangrijk is voor het begrijpen van de tekst of zo.

• Als uit de tekst in een link niet duidelijk wordt, waar de link naartoe leidt, gebruik dan een title bij de link. Een tekst als 'pagina met externe links' is waarschijnlijk duidelijk genoeg, een tekst als alleen 'links' mogelijk niet. Een duidelijke zwart-witregel is niet te geven, omdat dit ook van tekst en dergelijke in de omgeving van de link afhangt.

• Accesskeys (sneltoetsen) kun je beter niet gebruiken, deze geven te veel problemen, omdat ze vaak dubbelop zijn met sneltoetsen voor de browser of andere al gebruikte sneltoetsen. Bovendien is voor de gebruiker meestal niet duidelijk, welke toetsen het zijn.

  Op zichzelf zijn accesskeys een heel goed idee. Maar helaas zijn ze ook in html5 volstrekt onvoldoende gedefinieerd. Er is nog steeds geen standaard voor de meest gebruikelijke accesskeys, zoals Zoek of Home.

  Er is nog steeds niet vastgelegd, hoe accesskeys zichtbaar gemaakt kunnen worden. Voor de makers van browsers zou dit 'n relatief kleine moeite zijn, voor de makers van 'n site is het bergen extra werk.

  Hierdoor zijn accesskeys (vrijwel) niet te gebruiken. Misschien kunnen ze nog enig nut hebben op sites, die gericht zijn op 'n specifieke groep gebruikers. Maar voor algemene sites is het advies: normaal genomen niet gebruiken.

• Met behulp van de Tab-toets (of op 'n soortgelijke manier) kun je in de meeste browsers door links, invoervelden, en dergelijke lopen. Elke tab brengt je één link, invoerveld, en dergelijke verder, Shift+Tab één plaats terug. Met behulp van het attribuut tabindex kun je de volgorde aangeven, waarin de Tab-toets werkt. Zonder tabindex wordt de volgorde van de html aangehouden bij gebruik van de Tab-toets, maar soms is een andere volgorde logischer.

  In principe is het beter, als tabindex niet nodig is, maar gewoon de volgorde van de html wordt aangehouden. Bij verkeerd gebruik kan tabindex heel verwarrend zijn. Het is niet bedoeld om van de pagina een hindernisbaan voor kangoeroes te maken, waarop van beneden via links over rechts naar boven wordt gesprongen.

• Als, zoals hierboven beschreven, een gebruiker van de Tab-toets bij een link, invoerveld, en dergelijke is aangekomen, heeft dit element 'focus'. Dit wordt aangegeven door de link, invoerveld, en dergelijke extra te markeren met een kadertje. Dat kadertje mag je alleen weghalen, als op een andere manier wordt duidelijk gemaakt, welk element focus heeft. Een gebruiker van de Tab-toets kan anders niet zien, waar zij of hij zit, en welk element gaat reageren op bijvoorbeeld een Enter.
• In het verleden werd vaak aangeraden de volgorde van de code aan te passen. Een menu bijvoorbeeld kon in de html onderaan worden gezet, terwijl het op het scherm met behulp van css bovenaan werd gezet. Inmiddels zijn schermlezers en dergelijke zo sterk verbeterd dat dit niet meer wordt aangeraden. De volgorde in de html kan tegenwoordig beter hetzelfde zijn als die op het scherm, omdat het anders juist verwarrend kan werken.

• Een zogenaamde skip-link is vaak nog wel zinvol. Dat is een link die je buiten het scherm parkeert met behulp van css, zodat hij normaal genomen niet te zien is. Zo'n link is wel gewoon zichtbaar in speciale programma's zoals tekstbrowsers en schermlezers, want die kijken gewoon naar wat er in de broncode staat.

  (Alleen in de schermlezer TalkBack op oudere versies van Android werkt zo'n buiten het scherm geplaatste link niet. TalkBack leest zo'n link wel voor, maar de link kan niet worden gevolgd, als deze buiten het scherm staat. Met ingang van versie 9 van Android is dit eindelijk opgelost en werkt een skip-link ook fatsoenlijk in TalkBack.)

  Een skip-link staat bovenaan de pagina, nog boven menu, header, en dergelijke, en linkt naar de eigenlijke inhoud van de pagina. Hierdoor kunnen mensen met één toetsaanslag naar de eigenlijke inhoud van de pagina gaan.

  Een skip-link is vooral nuttig voor gebruikers van de Tab-toets. Zodra de normaal genomen onzichtbare link door het indrukken van de Tab-toets focus krijgt, kun je hem op het scherm plaatsen, waardoor hij zichtbaar wordt. Bij een volgende tab wordt hij dan weer buiten het scherm geplaatst en is dus niet meer zichtbaar, zodat de lay-out niet wordt verstoord.

  Op pagina's en in voorbeelden waar dat nuttig is, wordt op deze site een skip-link gebruikt. (Althans: nog niet in alle voorbeelden die daarvoor in aanmerking komen, zit een skip-link. Maar geleidelijk aan worden dat er steeds meer.)

• Van oorsprong is html een taal om wetenschappelijke documenten weer te geven, pas later is hij gebruikt voor lay-out. Maar daar is hij dus eigenlijk nooit voor bedoeld geweest. Het gebruiken van html voor lay-out leidt tot enorme problemen voor gehandicapten en tot een lage plaats in zoekmachines.

  De html hoort alleen inhoud te bevatten, lay-out doe je met behulp van css. Die css moet in een externe stylesheet staan of, als hij alleen voor één bepaalde pagina van toepassing is, in de <head> van die pagina.

• Breng een logische structuur aan in je document. Gebruik een <h1> voor de belangrijkste kop, een <h2> voor een subkop, enzovoort. Schermlezers en dergelijke kunnen van kop naar kop springen. En een zoekmachine gaat ervan uit dat <h1> belangrijke tekst bevat.

  Dit geldt voor al dit soort structuurbepalende tags.

  Als een <h1> te grote letters geeft, maak daar dan met behulp van je css 'n kleinere letter van, maar blijf die <h1> gewoon gebruiken. Op dezelfde manier kun je al dit soort dingen oplossen.

• <table> is fantastisch, maar alleen als die wordt gebruikt om een echte tabel weer te geven, niet als hij voor opmaak wordt misbruikt. In het verleden is dat op grote schaal gebeurd bij gebrek aan andere mogelijkheden. Een tabel is, als je niet heel erg goed oplet, volstrekt ontoegankelijk voor gehandicapten en zoekmachines. Het lezen van een tabel is ongeveer te vergelijken met het lezen van een krant van links naar rechts: niet per kolom, maar per regel. Dat gaat dus alleen maar goed bij een echte tabel, zoals een spreadsheet. In alle andere gevallen garandeert 'n tabel volstrekte ontoegankelijkheid voor schermlezers en dergelijke en als extra bonus vaak 'n lagere plaats in een zoekmachine.

• Frames horen bij een volstrekt verouderde techniek, die heel veel nadelen met zich meebrengt. <iframe>'s hebben voor een deel dezelfde nadelen. Eén van die nadelen is dat de verschillende frames voor zoekmachines, schermlezers, en dergelijke als los zand aan elkaar hangen, omdat ze los van elkaar worden weergegeven. Ze staan wel naast elkaar op het scherm, maar er zit intern geen verband tussen.

  Als je 'n stuk code vaker wilt gebruiken, zoals 'n menu dat op elke pagina hetzelfde is, voeg dat dan in met PHP. Dan wordt de pagina niet pas in de browser, maar al op de server samengesteld. Hierdoor zien zoekmachines, schermlezers, en dergelijke één pagina, net zoals wanneer je maar één pagina met html zou hebben geschreven.

  (Je kunt ook invoegen met behulp van SSI. Maar tegenwoordig kun je beter PHP dan SSI gebruiken, omdat SSI min of meer aan het uitsterven is en PHP veel meer mogelijkheden heeft. Op deze site wordt in enkele voorbeelden nog SSI gebruikt, maar zodra die worden bijgewerkt, gaat dat vervangen worden door PHP.)

• Geef de taal van het document aan, en bij woorden en dergelijke die afwijken van die taal de afwijkende taal met behulp van lang="...". Op deze site gebeurt dat maar af en toe, omdat de tekst (en vooral de code) een mengsel is van Engels, Nederlands en eigengemaakte namen. Dat soort teksten is gewoon niet goed in te delen in een taal. Maar bij enigszins 'normale' teksten hoor je een taalwisseling aan te geven.

  Op deze site wordt de lijst op woordenlijst.org gebruikt om te bepalen, of een woord inmiddels 'Nederlands' is. Als het woord in deze lijst voorkomt, wordt geen lang-attribuut gebruikt, ook niet als het woord oorspronkelijk uit een andere taal komt.

• Gebruik de tag <abbr> bij afkortingen. Doe dat de eerste keer op een pagina samen met de title-eigenschap: <abbr title="ten opzichte van">t.o.v.</abbr>. Daarna kun je op dezelfde pagina volstaan met <abbr>t.o.v.</abbr>. Doe je dit niet, dan is er 'n grote kans dat 'n schermlezer 't.o.v.' uit gaat spreken als 'tof', en 'n zoekmachine kan er ook geen chocola van maken.
• Geef een verandering niet alleen door kleur aan. Een grote groep mensen heeft moeite met het onderscheiden van kleuren en/of het herkennen van kleuren. Verander bijvoorbeeld een ronde rode knop niet in een ronde groene knop, maar in een vierkante groene knop. Door ook de vorm te veranderen, is het herkennen van de verandering niet alleen van een kleur afhankelijk.
• Zorg voor voldoende contrast tussen achtergrond- en voorgrondkleur, tussen background-color en color. Soms zie je heel lichtgrijze tekst op een donkergrijze achtergrond, en dan ook nog in een mini-formaat. Dat is dus voor heel veel mensen stomweg volledig onleesbaar. Een uitstekende online contrastchecker is bijvoorbeeld te vinden op snook.ca.

• De spider van 'n zoekmachine, schermlezers, en dergelijke kunnen geen plaatjes 'lezen'. Het is soms verbazingwekkend om te zien hoe veel, of eigenlijk: hoe weinig tekst er overblijft op een pagina, als de plaatjes worden weggehaald.

  Op Linux kun je met Lynx kijken, hoe je pagina eruitziet zonder plaatjes en dergelijke, als echt alleen de tekst overblijft. Een installatie-programma voor Lynx op Windows is te vinden op invisible-island.net/lynx.

  Ook kun je in Windows het gratis programma WebbIE installeren. WebbIE laat de pagina zien, zoals een tekstbrowser en dergelijke hem ziet. WebbIE is te downloaden vanaf www.webbie.org.uk.

  Ten slotte kun je je pagina nog online op toegankelijkheid laten controleren op 'n behoorlijk aantal sites, zoals:

  lowvision.support: laat zien hoe een kleurenblinde de site ziet. Engelstalig.

  wave.webaim.org: deze laat grafisch zien, hoe de toegankelijkheid is. Engelstalig. Deze tester is ook als extensie in Firefox en Google Chrome te installeren.

  Op de pagina met links kun je onder Toegankelijkheid links naar meer tests en dergelijke vinden.

Getest in

Laatst gecontroleerd op 13 juli 2020.

Onder dit kopje staat alleen maar, hoe en waarin is getest. Alle eventuele problemen, ook die met betrekking tot zoomen, lettergroottes, toegankelijkheid, uit staan van JavaScript en/of css, enzovoort staan iets hieronder bij Bekende problemen (en oplossingen). Het is belangrijk dat deel te lezen, want uit een test kan ook prima blijken dat iets totaal niet werkt!

Dit voorbeeld is getest op de volgende systemen:

Er is op de aan het begin van dit hoofdstukje genoemde controledatum getest in de meest recente versie van de browser, die op het betreffende besturingssysteem kon draaien. Het aantal geteste browsers en systemen is al tamelijk fors, en als ook nog rekening gehouden moet worden met (zwaar) verouderde browsers, is het gewoon niet meer te doen. Surfen met een verouderde browser is trouwens vragen om ellende, want updates van browsers hebben heel vaak met beveiligingsproblemen te maken.

In- en uitzoomen en - voor zover de browser dat kan - een kleinere en grotere letter zijn ook getest. Er is ingezoomd en vergroot tot zover de browser kan, maar niet verder dan 200%.

Er is getest met behulp van muis en toetsenbord, behalve op iOS, Android en Windows 10 Mobile, waar een touchscreen is gebruikt. Op Windows 8.1 en 10 is getest met touchscreen, touchpad, toetsenbord, muis, en - waar dat zinvol was - op een combinatie daarvan.

Als JavaScript is gebruikt, is op de desktop ook getest zonder JavaScript. Op iOS, Android en Windows 10 Mobile is niet getest zonder JavaScript, omdat je JavaScript in een toenemend aantal mobiele browsers niet uit kunt zetten. Bovendien is een mobiel apparaat zonder JavaScript niet veel meer dan een duur en groot uitgevallen horloge. Ook in Edge is niet getest zonder JavaScript, omdat Microsoft het onmogelijk heeft gemaakt dit uit te zetten. Ten slotte is getest zonder css en - als afbeeldingen worden gebruikt - zonder afbeeldingen.

Alleen op de hierboven genoemde systemen en browsers is getest. Er is dus niet getest op bijvoorbeeld 'n Blackberry. Er is een kans dat dit voorbeeld niet (volledig) werkt op niet-geteste systemen en apparaten. Om het wel (volledig) werkend te krijgen, zul je soms (kleine) wijzigingen en/of (kleine) aanvullingen moeten aanbrengen, bijvoorbeeld met JavaScript.

Er is ook geen enkele garantie dat iets werkt in een andere tablet of smartphone dan hierboven genoemd, omdat fabrikanten in principe de software kunnen veranderen. Dit is anders dan op de desktop, waar browsers altijd (vrijwel) hetzelfde werken, zelfs op verschillende besturingssystemen. Iets wat in Samsung Internet op Android werkt, zal in de regel overal werken in die browser, maar een garantie is er niet. De enige garantie is het daadwerkelijk testen op een fysiek apparaat. En aangezien er duizenden mobiele apparaten zijn, is daar geen beginnen aan.

De html is gevalideerd met de html-validator, de css met de css-validator van w3c. Als om een of andere reden niet volledig gevalideerd kon worden, wordt dat bij Bekende problemen (en oplossingen) vermeld.

Nieuwe browsers worden pas getest, als ze uit het bèta-stadium zijn. Anders is er 'n redelijke kans dat je tegen 'n bug zit te vechten, die voor de uiteindelijke versie nog gerepareerd wordt. Dit voorbeeld is alleen getest in de hierboven met name genoemde browsers. Vragen over niet-geteste browsers kunnen niet worden beantwoord, en het melden van fouten in niet-geteste browsers heeft ook geen enkel nut. (Melden van fouten, problemen, enzovoort in wel geteste browsers: graag! Dat kan op het forum.)

Bekende problemen (en oplossingen)

Waarop en hoe is getest, kun je gelijk hierboven vinden bij Getest in.

Als je hieronder geen oplossing vindt voor een probleem dat met dit voorbeeld te maken heeft, kun je op het forum proberen een oplossing te vinden voor je probleem. Om forumspam te voorkomen, moet je je helaas wel registreren, voordat je op het forum een probleem kunt aankaarten.

Bij toegankelijkheid is er vaak geen goed onderscheid te maken tussen oplossing en probleem. Zonder (heel simpele) aanpassingen heb je vaak 'n probleem, en omgekeerd. Daarom staan wat betreft toegankelijkheid aanpassingen en problemen hier bij elkaar in dit hoofdstukje.

Voor zover van toepassing wordt eerst het ontbreken van JavaScript, css en/of afbeeldingen besproken. Vervolgens problemen en aanpassingen met betrekking tot toegankelijkheid voor specifieke groepen bezoekers, zoals zoomen en andere lettergrootte, Tab-toets, tekstbrowsers en schermlezers. Als laatste volgen algemene problemen in alle of in specifieke browsers.

Als in een onderdeel geen problemen aanwezig zijn, staat in een smal groen kadertje 'Geen problemen'. Bij een onderwerp over toegankelijkheid zijn er soms geen problemen, maar alleen aanpassingen. Ook in dat geval staat bovenaan in een smal groen kadertje 'Geen problemen'. Daaronder staan dan de aanpassingen.

Als in een onderdeel één of meer problemen worden besproken, staat van elk probleem in een breed rood kadertje een korte samenvatting daarvan.

Als bij het probleem een oplossing wordt gegeven, staat de samenvatting in een rode stippellijn.

Als bij het probleem geen oplossing is gevonden, staat de samenvatting in een rode ononderbroken lijn.

Zonder JavaScript

Geen problemen.

Omdat JavaScript niet wordt gebruikt, heeft het aan- of uitstaan van JavaScript geen enkel effect.

Zonder css

Geen problemen.

Omdat de vervangende afbeeldingen worden verborgen met behulp van css, zijn zonder css de originele én de vervangende afbeeldingen allemaal zichtbaar. Ook is de voor schermlezers bedoelde tekst zichtbaar.

De opmaak is natuurlijk volledig verdwenen, maar er verdwijnt geen informatie.

Zonder afbeeldingen

Geen problemen

Eh, tja, je ziet natuurlijk geen afbeeldingen. Dus je hebt niets aan dit voorbeeld. Maar als je ervoor kiest om geen afbeeldingen te zien, dan kun je het moeilijk een probleem noemen, als je geen afbeeldingen ziet.

(Mensen die hier anders over denken verwijs ik graag naar een filosofisch café, waar ze gezellig urenlang met geestverwanten kunnen filosoferen, of dit nu wel of geen probleem is.)

Wat je wel ziet: de alt-tekst van de originele afbeeldingen. En in sommige browsers staat de alt-tekst van de vervangende afbeeldingen daar doorheen. Omdat het wat onwaarschijnlijk lijkt dat mensen die geen afbeeldingen willen zien wel gezellig 'n avond lang alt-teksten gaan lezen, is dit verder niet per browser uitgezocht.

Gebruikers Tab-toets

Probleem: zonder correctie gaat de Tab-toets in omgekeerde volgorde de <span>'s af.

De Tab-toets volgt altijd de volgorde van de elementen in de html, ongeacht de volgorde op het scherm. Dit levert grote problemen op.

Als over de eerste <span> wordt gehoverd, moet de eerste afbeelding veranderen. Als over de tweede <span> wordt gehoverd, moeten de eerste twee afbeeldingen veranderen. Als over de derde <span> wordt gehoverd, moeten de eerste drie afbeeldingen veranderen. En als over de vierde <span> wordt gehoverd, moeten alle vier de afbeeldingen veranderen.

Er bestaat echter geen selector die 'van achter naar voren' werkt. Je kunt, als je over de vierde <span> hovert, nooit met alleen css iets doen met de eerdere <span>'s.

Daarom is de volgorde van de <span>'s in de html omgekeerd: de vierde <span> staat als eerste in de html, de eerste als vierde. Met behulp van css wordt op het scherm de volgorde van de <span>'s nogmaals omgedraaid: op het scherm staat de vierde <span> uit de html vooraan, en de eerste <span> uit de html staat achteraan.

Daardoor is ook de volgorde van de in de <span>'s zittende afbeeldingen op het scherm andersom als de volgorde in de html.

Omdat de selector kijkt naar de volgorde in de html, lijkt het nu alsof een latere <span> op het scherm iets met een eerdere <span> kan doen. In werkelijkheid werkt het dus gewoon net zoals altijd, alleen is de zichtbare volgorde op het scherm omgedraaid. Nu werkt hoveren ook.

Helaas volgt de Tab-toets altijd de volgorde van de html, ongeacht de volgorde op het scherm. De Tab-toets begint hierdoor bij de vierde <span> op het scherm, want die is de eerste <span> in de html. Daarna volgt de derde <span> op het scherm, dan de tweede en als laatste de eerste.

Hoogst verwarrend. Bij vier afbeeldingen, zoals in dit voorbeeld, is het misschien nog te overzien. Maar bij iets meer afbeeldingen wordt het al snel een enorme puzzel, als de Tab-toets van achter naar voren blijkt te werken.

Daarom is met behulp van een tabindex de volgorde van de Tab-toets aangepast:

De Tab-toets volgt de volgorde van het volgnummer bij tabindex, dus nu gaat de Tab-toets eerst naar de laatste <span>, dan naar de derde, naar de tweede, en als laatste naar de eerste <span>. Precies de volgorde zoals de <span>'s op het scherm staan. Waarmee het probleem ogenschijnlijk op geniale wijze is opgelost.

Ogenschijnlijk. En genieën veroorzaken vaak meer problemen dan ze oplossen. Zoals kernwapens. Maar nu dwaal ik mogelijk 'n tikkeltje af.

In het voorbeeld werkt deze oplossing prima. Maar op de site gaat het gigantisch mis in datzelfde voorbeeld. En het zal op vrijwel elke pagina gigantisch mis gaan.

Een tabindex met een positief nummer wordt door de Tab-toets eerder bezocht dan elementen zonder tabindex of met tabindex="0". Op de site staat bovenaan de pagina een menu. Daarin zitten links zonder tabindex. Deze worden nu, bij gebruik van de Tab-toets, pas bezocht nadat de <span>'s uit het voorbeeld zijn bezocht. Heel verwarrend.

Dit probleem zal op vrijwel elke pagina spelen, omdat vrijwel overal meer elementen als links of tekstvelden aanwezig zullen zijn, die bij gebruik van de Tab-toets worden bezocht.

Op de site is dit opgelost door bij de <span>'s de tabindex in elke <span> het volgnummer '0' te geven. Nu worden de <span>'s gewoon in de volgorde van de html bezocht, net als alle andere elementen op de site. (Op de site worden geen volgnummers bij de tabindex gebruikt, en dan wordt gewoon de volgorde uit de html gevolgd.)

Maar op de site worden de afbeeldingen nu in omgekeerde volgorde bezocht door de Tab-toets: van rechts naar links. Bovendien gebeurt het tonen van de vervangende afbeeldingen nu ook ietwat eigenaardig. Als de Tab-toets voor de eerste keer wordt ingedrukt, wordt de laatste <span> als eerste bezocht. Daardoor worden alle vier de vervangende afbeeldingen getoond. Als de Tab-toets nogmaals wordt ingedrukt, wordt de derde <span> bezocht, en worden de eerste drie vervangende afbeeldingen getoond, enzovoort. Precies omgekeerd van wat de bedoeling is.

Dit is zonder JavaScript niet op te lossen. Klikken, aanraken en de Tab-toets zijn met behulp van alleen css werkend te krijgen. Je zou bijvoorbeeld met behulp van div#wrapper:focus-within alle vervangende afbeeldingen kunnen tonen, en dan in de <span>'s volgend op de <span> met focus de vervangende afbeeldingen weer kunnen verbergen.

Hoveren is onmogelijk op te lossen met alleen css. Daarom is deze constructie eigenlijk niet goed bruikbaar. Beter kun je met JavaScript kijken over welke <span> precies wordt gehoverd, en vervolgens de vervangende afbeeldingen uit de <span>'s daarvoor ook tonen. De volgorde op het scherm kan dan hetzelfde blijven al de volgorde in de html, waardoor de Tab-toets gewoon van link naar rechts blijft werken.

Tekstbrowsers

Geen problemen.

Lynx en WebbIE tonen beide de tekst voor de schermlezer en de alt-teksten bij de alle acht afbeeldingen, de originele en de vervangende.

Schermlezers

Probleem: deze constructie werkt niet in schermlezers.

Allereerst: waarom zou je afbeeldingen willen tonen in een schermlezer? Simpel: omdat lang niet iedereen die een schermlezer gebruikt helemaal blind is.

Schermlezers lezen weliswaar netjes de alt-tekst van elke afbeelding voor, maar de vervangende afbeeldingen worden niet getoond.

In principe zou je dit kunnen oplossen met behulp van WAI-ARIA-codes (codes speciaal voor schermlezers) en JavaScript, maar dat werkt eigenlijk niet echt betrouwbaar. Om te beginnen is het ongelooflijk ingewikkeld. Maar het grootste probleem: elke schermlezer doet het weer net iets anders. Bovendien heeft niet elke gebruiker de laatste versie, want sommige schermlezers zijn wanstaltig duur. En dan is er ook nog 'n vrijwel onbeperkt aantal combinaties mogelijk. Als iets werkt in Windows 10 met Edge en NVDA, is er geen enkele garantie dat het ook werkt in Firefox met NVDA op datzelfde systeem.

Daarom is voor een andere constructie gekozen. In div#voor-schermlezers staat een tekst, die speciaal voor schermlezers is bedoeld. Deze tekst staat links buiten het scherm, zodat de opmaak van de pagina niet wordt verstoord. Deze tekst wijst op de mogelijkheid een aankruisvakje input#schermlezer aan te vinken, waardoor alle acht de afbeeldingen gelijktijdig worden getoond.

Dit aanvinken van een aankruisvakje werkt wel probleemloos in alle geteste schermlezers. Het hoort zelfs te werken als het aankruisvakje buiten het scherm staat, maar in Android ouder dan versie 8.1 kan het aankruisvakje dan toch niet worden aangevinkt. Omdat deze Android-versies nog veel worden gebruikt, wordt het aankruisvakje daarom binnen het venster van de browser gezet. Door het aankruisvakje heel klein te maken, is het feitelijk onmogelijk het per ongeluk aan te raken of aan te klikken. Tijdens het testen is dit in ieder geval niet gelukt.

Dit geeft gelijk de mogelijkheid een ander probleem op te lossen. Net als de Tab-toets volgt een schermlezer altijd de volgorde van de html, ongeacht de volgorde op het scherm. En op het scherm is de volgorde van de <span>'s omgekeerd als de volgorde in de html: de eerste <span> uit de html wordt als laatste op het scherm getoond, en de vierde <span> uit de html is op het scherm de eerste. Daardoor worden ook de afbeeldingen in omgekeerde volgorde op het scherm gezet.

Een schermlezer leest de alt-teksten dus van achter naar voren: eerst de vierde alt-tekst, dan de derde, enzovoort. Of eigenlijk: eerst de alt-tekst bij de vierde originele afbeelding, dan de alt-tekst bij de vierde vervangende afbeelding, dan de alt-tekst bij de derde originele afbeelding, de alt-tekst bij de derde vervangende afbeelding, enzovoort.

Als daarvoor wordt gekozen, worden de vervangende afbeeldingen ook getoond. Omdat de opmaak dan toch al verandert, wordt gelijktijdig de volgorde van de <span>'s met de afbeeldingen op het scherm hetzelfde gemaakt als de volgorde in de html. Dat geeft een snelle wisseling van afbeeldingen, maar dat valt niet echt op, omdat die wisseling er toch al is door het zichtbaar maken van de vervangende afbeeldingen.

Zoomen en andere lettergrootte

Geen problemen.

Alle browsers

Probleem: de originele afbeeldingen kunnen niet worden gekopieerd.

Zolang de css aanstaat, is het onmogelijk de originele afbeeldingen te kopiëren. Zodra je met de muis boven een <span> met originele afbeelding komt, of zodra je zo'n <span> aanraakt of -klikt of er met de Tab-toets naartoe gaat, verdwijnt de originele afbeelding immers. Alleen als je css uitzet, kun je de originele afbeeldingen kopiëren.

De vervangende afbeeldingen kunnen wel probleemloos worden gekopieerd.

(Dit is trouwens absoluut geen kopieerbeveiliging, want als bijvoorbeeld css uitzet, zijn de originele afbeeldingen gewoon te kopiëren. En er zijn nog tig andere simpele manieren.)

Wijzigingen

Alleen grotere wijzigingen worden hier vermeld, geen dingen als een link die is geüpdatet.

29 september 2008:

Nieuw opgenomen.

25 maart 2009:

Tekst aangepast voor de nieuw verschenen Internet Explorer 8. De code hoefde niet te worden veranderd.

2 december 2009:

• Tekst bij Opmerkingen uitgebreid met stuk over misbruik van <a>, Internet Explorer 6, tabindex en html5.

• Bij a:hover toegevoegd: cursor: default; zodat de cursor nu niet meer in 'n handje verandert boven 'n afbeelding.

1 november 2011:

Afbeeldingen begrijpelijke namen gegeven. Voor dit voorbeeld is dat eigenlijk niet van belang, maar normaal genomen wel. Zoekmachine, schermlezers, enzovoort begrijpen 'vuurtoren.jpg' toch iets beter dan '04a.jpg'.

13 juli 2020:

• xhtml omgezet naar html.
• Alle aanpassingen voor Internet Explorer ouder dan versie 11 verwijderd.
• Omdat Internet Explorer 6 niet meer wordt ondersteund (voor zover je dat wanstaltige kreng kon ondersteunen), konden nu <span>'s met gewone afbeeldingen in plaats van <a>'s met achtergrond-afbeeldingen worden gebruikt.
• Hierdoor konden css en html ook sterk worden vereenvoudigd.
• Voor het positioneren van de afbeeldingen is float vervangen door flexbox.
• Werkt nu ook op mobiele apparaten.
• Werkt nu ook in schermlezers.
• Andere afbeeldingen gebruikt vanwege twijfel over licentie en dergelijke. Zie verder bij In vorige versies...
• Nieuwe hoofdstukken, voornamelijk over toegankelijkheid.
• Tig kleine veranderingen in de tekst.

Inhoud van de download en licenties

De inhoud van deze download kan vrij worden gebruikt, met drie beperkingen:

* Sommige onderdelen die van 'n andere site of zo afkomstig zijn, vallen mogelijk onder een of andere licentie. Dat is hieronder bij het betreffende onderdeel te vinden.

* Je gebruikt het materiaal uit deze download volledig op eigen risico. Het kan prima zijn dat er fouten in de hier verstrekte code en dergelijke zitten. Voor eventuele schade die door gebruik van materiaal uit deze download ontstaat, in welke vorm dan ook, zijn www.css-voorbeelden.nl en medewerkers daarvan op geen enkele manier verantwoordelijk.

* Dit voorbeeld (en de bijbehorende uitleg en dergelijke) wordt regelmatig bijgewerkt. Het is daarom niet toegestaan dit voorbeeld (en de bijbehorende uitleg en dergelijke) op welke manier dan ook te verspreiden, zonder daarbij duidelijk te vermelden dat voorbeeld, uitleg, en dergelijke afkomstig zijn van www.css-voorbeelden.nl en dat daar altijd de nieuwste versie is te vinden. Dit is om te voorkomen dat er verouderde versies worden verspreid.

Een link naar www.css-voorbeelden.nl wordt trouwens altijd op prijs gesteld.

afbeelding-042-dl.html: de pagina met het voorbeeld.

afbeelding-042.pdf: deze uitleg (aangepast aan de inhoud van de download).

afbeelding-042-inhoud-download-en-licenties.txt: een kopie van de tekst onder dit kopje (Inhoud van de download en licenties).

HTML

CSS

Technisch gezien is er geen enkel bezwaar om de css in de stylesheet allemaal achter elkaar op één regel te zetten:

div#header-buiten {position: absolute; right: 16px; width: 100%; height: 120px; background: yellow;} div p {margin-left 16px; height: 120px; text-align: center;}

Maar als je dat doet, garandeer ik je hele grote problemen, omdat het volstrekt onoverzichtelijk is. Beter is het om de css netjes in te laten springen:

              div#header-buiten {
            position: absolute;
            right: 16px;
            width: 100%;
            height: 120px;
            background: yellow;
        }

        div p {
            margin-left: 16px;
            height: 120px;
            text-align: center;
        }

Hiernaast is het heel belangrijk voldoende commentaar (uitleg) in de stylesheet te schrijven. Op dit moment weet je waarschijnlijk (hopelijk...), waarom je iets doet. Maar over vijf jaar kan dat volstrekt onduidelijk zijn. Op deze site vind je nauwelijks commentaar in de stylesheets, maar dat heeft een simpele reden: deze uitleg is in feite één groot commentaar.

Op internet zelf is het goed, als de stylesheet juist zo klein mogelijk is. Dus voor het uploaden kun je normaal genomen het beste het commentaar weer verwijderen. Veel mensen halen zelfs alles wat overbodig is weg, voordat ze de stylesheet uploaden. Inspringingen bijvoorbeeld zijn voor mensen handig, een computer heeft ze niet nodig.

Je hebt dan eigenlijk twee stylesheets. De uitgebreide versie waarin je dingen uitprobeert, verandert, enzovoort, met commentaar, inspringingen, en dergelijke. Dat is de mensvriendelijke versie. Daarnaast is er dan een stylesheet die je op de echte site gebruikt: een gecomprimeerde versie.

Dat comprimeren kun je met de hand doen, maar er bestaan ook hulpmiddelen voor. Op de pagina met links kun je onder het kopje Gereedschap → Snelheid, testen, gzip, comprimeren (inclusief theorie) links naar sites vinden, waar je bestanden kunt comprimeren.

(Stylesheets op deze site zijn niet gecomprimeerd. Omdat het vaak juist om de css gaat, kunnen mensen dan zonder al te veel moeite de css bekijken.)

#wrapper

Het element met id="wrapper". Binnen deze <div> staat het hele voorbeeld.

display: flex;

Hiermee wordt div#wrapper in een zogenaamde 'flex container' veranderd. Dit maakt het veel makkelijker om de directe kinderen van dit element, de 'flex items', op een bepaalde plaats neer te zetten.

De directe kinderen van div#wrapper zijn hier div#voor-schermlezers, input#schermlezer, label#label-voor-schermlezer, en de vier <span>'s met de afbeeldingen. Alleen die vier <span>'s zijn hier echte flex items, want de andere directe kinderen worden later absoluut gepositioneerd. En dan zijn het geen echte flex items meer.

flex-wrap: wrap;

Gelijk hierboven is div#wrapper met display: flex; veranderd in een zogenaamde 'flex container'. Daarmee zijn de directe kinderen van div#wrapper veranderd in 'flex items'. Die directe kinderen zijn de vier <span>'s met de afbeeldingen. (De andere directe kinderen worden later absoluut gepositioneerd en zijn daardoor geen echte flex items meer.)

Flex items worden standaard naast elkaar weergegeven, ook als het blok-elementen zoals een <div> zijn. Bovendien worden ze, tenzij dat wordt aangepast, verkleind tot ze allemaal in de flex container passen. Op de afbeelding is dat te zien: alle vier de afbeeldingen zijn zichtbaar, terwijl het browservenster maar 320 px breed is. Met als resultaat vier zwaar mishandelde afbeeldingen.

Met deze regel worden de <span>'s niet verkleind, maar onder elkaar gezet, als ze niet naast elkaar in het browservenster passen.

justify-content: space-around;

Verdeel eventueel overblijvende ruimte gelijk tussen de flex items (de vier <span>'s met afbeeldingen).

Op bovenstaande afbeeldingen heeft div#wrapper, de flex container, even een zwarte border gekregen, waardoor de grootte ervan is te zien. Op de bovenste afbeelding is voldoende ruimte om de vier <span>'s naast elkaar te zetten. Er blijft zelfs ruimte over: div#wrapper is breder dan de vier <span>'s. De overblijvende ruimte wordt tussen de <span>'s verdeeld, waarbij de lege ruimte tussen de <span>'s twee keer zo breed is als de lege ruimte links en rechts van de buitenste <span>'s.

Op de onderste afbeelding passen de vier <span>'s niet naast elkaar. De ruimte tussen de <span>'s in de bovenste regel is weer twee keer zo breed als de ruimte links en rechts van de buitenste <span>'s. De <span> op de onderste regel komt automatisch in het midden te staan: de overblijvende ruimte wordt hier gelijkelijk tussen links en rechts verdeeld.

Waar je nog niet zo lang geleden soms de meest ingewikkelde dingen moest uithalen om iets te centreren, volstaan nu deze paar regels. Die bovendien geen bijwerkingen hebben op het gebied van toegankelijkheid en dergelijke.

max-width: 1000px;

Maximum breedte. Voorkomen dat div#wrapper in brede browservensters té breed wordt.

line-height: 0;

Geen regelhoogte. De regelhoogte wordt geërfd door de nakomelingen van div#wrapper, waaronder de <span>'s.

In elke <span> zitten twee afbeeldingen met een breedte van 200 px: de originele en de vervangende afbeelding. De <span>'s zelf krijgen bij #wrapper > span een breedte van 200 px. Omdat er geen twee afbeeldingen naast elkaar in de <span> passen, wordt de vervangende tweede afbeelding op een nieuwe regel gezet, onder de originele eerste afbeelding (en vervolgens daaronder verborgen, maar dat komt later).

In een aantal opzichten gedraagt een <img> zich net zoals gewone tekst. Bij gewone tekst zijn sommige letters wat hoger of lager dan andere. Zo steekt bijvoorbeeld de 'g' iets onder de meest andere letters uit. Om te voorkomen dat de 'g' te dicht op de regel eronder komt te staan, wordt onder de tekst een kleine marge aangehouden, waarin de uitlopers van letters zoals de 'g' kunnen staan.

Omdat een <img> zich wat betreft de regelhoogte net als gewone tekst gedraagt, staat deze marge ook onder de afbeelding. De vervangende afbeelding staat dan ook niet tegen de originele afbeelding aan, maar iets daaronder, zoals op de afbeelding is te zien.

Bij img + img wordt de vervangende afbeelding weer z'n eigen hoogte terug omhoog gezet, waardoor hij verdwijnt onder de originele afbeelding. Maar niet helemaal, want hij moet eigenlijk z'n eigen hoogte plus de marge aan de onderkant van de tekst omhoog worden gezet. Op de afbeelding links is dit te zien: aan de onderkant is nog een klein stukje van de vervangende afbeelding te zien.

Door de regelhoogte gewoon op 0 te zetten, verdwijnt de marge aan de onderkant en komen beide afbeeldingen precies over elkaar heen te staan.

margin: 0 auto;

Omdat voor onder en links geen waarde is opgegeven, krijgen die automatisch dezelfde waarde als boven en rechts. Hier staat dus eigenlijk 0 auto 0 auto in de volgorde boven - rechts - onder - links.

Boven en onder geen marge, rechts en links auto, wat hier hetzelfde betekent als evenveel. Hierdoor staat div#wrapper, en daarmee alles erin, altijd horizontaal gecentreerd binnen z'n ouder <main>, ongeacht de breedte van <main>.

<main> is een blok-element en wordt daarom normaal genomen automatisch even breed als z'n ouder <body>. Ook <body> is een blok-element en wordt daarom normaal genomen ook weer even breed als z'n ouder <html>. Omdat <html> het buitenste element is, wordt dit normaal genomen even breed als het venster van de browser. Uiteindelijk staat div#wrapper hierdoor altijd horizontaal gecentreerd binnen het venster.

#schermlezer:checked + #label-voor-schermlezer

Voor dit element is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

#label-voor-schermlezer {position: absolute; top: -40px; right: 0;}

#schermlezer: het element met id="schermlezer". Dit is een <input type="checkbox">

:checked: maar alleen als dit aankruisvakje is aangevinkt.

+: het element achter de + moet in de html direct volgen op het element voor de +. In dit geval gaat het om label#label-voor-schermlezer die gelijk op input:schermlezer volgt. Beide elementen moeten ook nog dezelfde ouder hebben. Dat is hier het geval, ze hebben beide als ouder dezelfde div#wrapper.

background: white;

Witte achtergrond.

color: black;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

Hoewel dit de standaardkleur is, wordt deze toch specifiek opgegeven. Hierboven is een achtergrondkleur opgegeven. Sommige mensen hebben zelf de voorgrond‑ en/of achtergrondkleur veranderd, bijvoorbeeld omdat ze slecht kleuren kunnen onderscheiden. Als nu de achtergrondkleur wordt veranderd, maar niet de voorgrondkleur, loop je het risico dat tekstkleur en achtergrondkleur te veel op elkaar gaan lijken.

Door beide op te geven, is redelijk zeker dat achtergrond- en tekstkleur genoeg van elkaar blijven verschillen. Als de gebruiker !important heeft gebruikt in een eigen stylesheet, is er nog niets aan de hand, want dan veranderen achtergrond- en voorgrondkleur geen van beide.

Dit is ook al bij <body> opgegeven, maar sommige mensen hebben bij álle elementen de kleuren veranderd. Het heeft immers weinig zin, als ze dat alleen bij de body doen, terwijl de sitebouwer de kleuren ook bij bijvoorbeeld de paragrafen heeft aangepast.

line-height: 1.2em;

Bij #wrapper is met line-height: 0; een regelhoogte van 0 px opgegeven. Die regelhoogte wordt geërfd door de nakomelingen van div#wrapper, waaronder deze <label>. Tekst zonder regelhoogte is niet zo heel erg handig, want daardoor valt de iets hierboven opgegeven witte achtergrond grotendeels weg, zoals op de afbeelding is te zien. (Dat je toch nog iets van die achtergrond ziet, komt door de iets hieronder opgegeven padding van 3 px aan boven- en onderkant.)

Daarom wordt die regelhoogte hier weer teruggezet naar wat ongeveer de standaard-regelhoogte is: 1,2 em.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid em gebruikt, omdat bij een vaste eenheid als px de regelhoogte niet mee verandert met de lettergrootte. Zoomen kan altijd, ongeacht de eenheid die je gebruikt.

text-align: right;

Tekst rechts uitlijnen.

border: black solid 1px;

Zwart randje.

padding: 3px 60px 3px 3px;

Boven, onder en links een padding van 3 px.

Rechts een grotere padding van 60 px. Aan de rechterkant staat ook het aankruisvakje. Door de tekst 60 px naar links te zetten, komt de tekst naast het aankruisvakje te staan, en niet daar doorheen.

position: fixed;

Vastzetten ten opzichte van het venster van de browser. Ook als de bezoeker de pagina gaat scrollen, blijft de <input> op dezelfde plaats op het scherm staan.

top: 0;

Bovenaan het browservenster neerzetten.

left: 0;

Helemaal links neerzetten.

Een fixed element wordt normaal genomen niet breder dan nodig is om de inhoud ervan weer te kunnen geven. Hier is dat alleen de tekst 'Toon alle afbeeldingen', waardoor er een enorme afstand tussen de tekst en het bijbehorende aankruisvakje zou ontstaan.

Eerder is echter bij #label-voor-schermlezer al right: 0; opgegeven. Nu loopt de <label> van helemaal links naar helemaal rechts, over de volle breedte van het venster van de browser, ongeacht hoe breed dit venster is.