Bij focus verandert de rand van de rechthoek geleidelijk van kleur - uitleg

Korte omschrijving

Als de rechthoek focus krijgt door aanraken of -klikken of door de Tab-toets te gebruiken, verandert zwarte rand geleidelijk van kleur.

Opmerkingen

• In dit voorbeeld gaat het om het verkleuren aan de rand. Er is geen aandacht besteed aan toegankelijkheid. Als dit echt gebruikt zou worden, zou dat wel moeten gebeuren. Hierover is meer te vinden bij Bekende problemen (en oplossingen) onder de kopjes Gebruikers Tab-toets en Alle browsers.
• Deze manier van verkleuren werkt alleen maar goed, als er niet te veel tekst e.d. in het element zit. Er wordt namelijk een maximumhoogte opgegeven, dus bij een iets grotere letter of zo kom je makkelijk in de problemen. Een uitgebreider verhaal staat bij max-height: 45vw;.
• Omdat het in dit voorbeeld om het verkleuren van de rand gaat, is geen aandacht besteed aan het weer ontkleuren van die rand. Op iOS en iPadOS is daarvoor extra code nodig, zoals een ander element dat focus kan krijgen. Meestal komt de oorspronkelijke kleur van de rand weer terug door aanraken of -klikken van het scherm buiten de <div>, of door het nogmaals indrukken van de Tab-toets. Als dat niet werkt (zoals op iOS en iPadOS), moet de pagina opnieuw worden geladen.

Links in deze uitleg, vooral links naar andere sites, kunnen verouderd zijn. Op de pagina met links vind je steeds de meest recente links.

Dit voorbeeld is gemaakt op een systeem met Linux (Kubuntu). Daarbij is vooral gebruik gemaakt van Visual Studio Code, GIMP en Firefox met extensies. De pdf-bestanden zijn gemaakt met LibreOffice.

Vragen of opmerkingen? Fout gevonden? Ga naar het forum.

Achterliggend idee

De rechthoek is een doodgewone <div> met een zwarte border. Door het toevoegen van tabindex="0" kan deze <div> door aanraken, klikken of door gebruik van de Tab-toets de focus krijgen. Zodra de <div> de focus krijgt, begint de rand te verkleuren. Gedurende acht seconden verkleurt de rand geleidelijk vanaf de hoek linksboven via links, onder, rechts en boven, om weer in de hoek linksboven te eindigen. De verkleuring begint met groen en eindigt via geel en oranje met rood.

In werkelijkheid verkleurt de rand van de <div> helemaal niet. Er worden vier <span>'s over de rand van de <div> gezet, voor elke kant één. Die <span>'s bevatten een gradiënt en die gradiënt wordt geleidelijk aan zichtbaar, waardoor steeds meer van de zwarte rand van de <div> onder de <span>'s verdwijnt. In onderstaande afbeelding zijn de vier <span>'s niet op, maar naast de zwarte rand van de <div> geplaatst:

De gekleurde strepen zijn de vier <span>'s. Als je die niet naast, maar op de zwarte rand van de <div> zet, heb je de zogenaamde verkleuring van de zwarte rand. Inderdaad, zoals vaker met css: u wordt geheel en al gratis en voor niets in de maling genomen.

(Degene die met alleen css en html een zwarte border met een vloeiende rondgaande beweging kan veranderen in een verlopende kleur, zou onmiddellijk worden voorgedragen voor de Nobelprijs voor de css.)

De vier <span>'s zitten in de html onder de <div> met de zwarte rand. Door <div> en <span>'s in een gezamenlijke div#wrapper met een relatieve positie te zetten, kunnen de <span>'s op de juiste plaats worden neergezet: precies boven de zwarte rand, waar de betreffende <span> bij hoort.

De <span> links heeft een hoogte van 0 px. Zodra de <div> de focus krijgt, groeit die hoogte met behulp van transition gedurende 1,3 seconde naar 100%: even hoog als de <div>. Waarna de zwarte rand links door de gradiënt in de <span> links wordt afgedekt. En er voor het oog op lijkt, dat de zwarte linkerrand is verkleurd.

De <span> onder heeft een breedte van 0 px. Zodra de <div> de focus krijgt, groeit die breedte met behulp van transition gedurende 2,7 seconde naar 100%: even breed als de <div>. Waarna de zwarte rand onder door de gradiënt in de onderste <span> wordt afgedekt. De verandering van deze <span> begint na 1,3 seconde, waardoor de verandering van de onderste <span> aansluit op de verandering van de <span> links.

Ook de <span> rechts heeft een hoogte van 0 px. Zodra de <div> de focus krijgt, groeit de hoogte van deze <span> gedurende 1,3 seconde van 0 px naar 100%: even hoog als de <div>. Deze verandering begint na 4 seconden, zodat deze verandering weer aansluit op de verandering van de onderste <span>. Omdat deze <span> met bottom: 0; aan de onderkant van de zwarte <div> is vastgezet, groeit deze <span. van onder naar boven.

Blijft nog over de bovenste <span>. En die bovenste <span> heeft een probleem. De gradiënt is links rood en rechts oranje. De <span> (en daarmee de gradiënt) moet vanaf rechts naar links groeien, om aan te sluiten op de <span> rechts. Daardoor begint de <span> dus, als deze van 0 px breedte naar de volle breedte gaat, met rood. Geleidelijk aan komt daar dan steeds meer oranje bij. Precies de verkeerde volgorde, want de verkleuring moet met oranje beginnen en met rood eindigen.

Je kunt de gradiënt wel van oranje links naar rood rechts laten verlopen, maar dan is de gradiënt aan het eind van de verandering ook rechts oranje en links rood. En sluit dus niet aan op de <span> rechts. Dus dat schiet niet op.

Dit is op geen enkele manier op te lossen: óf de kleur is verkeerd tijdens de beweging, óf de kleur is aan het eind van de beweging verkeerd.

De bovenste <span> heeft daarom vanaf het begin al de volle breedte. Waardoor oranje netjes rechts en rood netjes links staat. De bovenste <span>, en daarmee de erin zittende gradiënt, verandert dus helemaal niet van breedte. Deze bovenste <span> wordt verborgen door boven deze <span> nog een andere <span> te zetten met een zwarte achtergrond. Deze andere <span> is precies even hoog als de rand van de <div>, waardoor de <div> een gewone rand aan de bovenkant lijkt te hebben. Terwijl je in werkelijkheid dus die extra <span> ziet.

De <span> met de zwarte achtergrond is even breed als de <div>. Als de rand aan de bovenkant moet gaan verkleuren, wordt de extra <span> vanaf rechts verkleind. Daardoor wordt vanaf rechts steeds meer zichtbaar van de bovenste <span> en van de daarin zittende gradiënt. En lijkt de zwarte rand aan de bovenkant van kleur te veranderen.

Deze verandering begint na een vertraging van 5,3 seconde en duurt 2,7 seconde. Daardoor sluit deze verandering aan op de verandering van de <span> rechts.

Aan de bovenkant wordt u dus niet gratis en voor niets één keer, maar twee keer in de maling genomen. Maar voor het oog voldoet het. Doet toch 'n beetje aan Asscher en de PvdA denken. Als ze in de regering zitten, voeren ze 'n inktzwart neoliberaal beleid uit. In de oppositie kleuren ze met alle winden mee. En als ze straks weer in de regering zitten, zie je daar niets meer van terug.

Voor de breedte en hoogte van de <div> wordt als eenheid de rem gebruikt. Deze werkt ongeveer hetzelfde als de bekendere eenheid em, maar is gebaseerd op de lettergrootte van <html>. Daardoor is de rem overal op de pagina even groot. Anders dan bij de em hebben eventuele voorouders met een ander lettergrootte geen invloed op de rem. Als de gebruiker de lettergrootte van de browser verandert, wordt in feite de lettergrootte van <html>, de rem, verandert.

De <div> is 12 rem hoog en 24 rem breed. Als de lettergrootte wordt veranderd, blijven deze verhoudingen hetzelfde, want 24 rem is altijd twee keer zoveel als 12 rem, ongeacht de grootte van de rem.

Er is voor de rem gekozen, omdat met deze relatieve eenheid de kleuren in de gradiënten het best kunnen worden bepaald. Standaard is 1 rem (ongeveer) 16 px. De <div> is dus standaard 192 px hoog en 384 px breed. In smallere browservensters is dat te breed, en al helemaal als de gebruiker de lettergrootte heeft verhoogd. Als de gebruiker de lettergrootte verdubbeld, wordt 1 rem 32 px. De <div> wordt dan 384 px hoog en 768 px breed.

Daarom wordt een maximumhoogte en ‑breedte opgegeven in vw. 1 vw is 1% van de breedte van het browservenster. De maximumhoogte is half zo groot als de maximumbreedte, precies dezelfde verhouding als de <div> met de zwarte rand heeft. Hierdoor blijven ook in smallere vensters de verhoudingen hetzelfde.

De vier <span>'s hebben elk als achtergrond een gradiënt. De kleuren van die gradiënten sluiten op elkaar aan: van groen via geel en oranje naar rood. Maar hoe krijg je die kleuren nou zo, dat ze op elkaar aansluiten?

De kleuren zijn groen – geel – oranje – rood. Aan het begin groen, aan het eind rood. Met daartussen drie lijnstukken: groen/geel, geel/oranje en oranje/rood. En er zijn vier <span>'s. Je kunt dus niet simpelweg 'n <span> met 'n gradiënt van groen naar geel, eentje van geel naar oranje, en eentje van oranje naar rood maken. Want dan houd je aan de bovenkant 'n bloterik over: de vierde <span>.

Om de juiste gradiënten te kunnen maken, zijn de vier <span>'s even achter elkaar gezet, als één grote lijn. De lengte van die lijn is 12 rem + 24 rem + 12 rem + 24 rem = 72 rem. Omdat de meeste grafische programma's niet met de rem uit de voeten komen, wordt dat omgerekend naar px. Dat maakt verder niets uit, want het gaat om verhoudingen: de <span> links is een zesde van de totale lengte, de onderste <span> is een derde van de totale lengte, enzovoort. Of dat nou in px, rem of kerstboom is, maakt verder niets uit.

De standaardgrootte van de rem is 16 px. De lijn wordt dan 1152 px lang. De lijn begint links met groen (lime), op 33,3% is de lijn geel (yellow), op 66,6% is de lijn oranje (orange), en helemaal aan het eind is de lijn rood (red).

Geel ligt op 33,3% vanaf links op de lijn, dat is op 384 px vanaf links. De <span> links is 192 px hoog. Geel komt daardoor op de onderste <span> op 192 px vanaf links te staan. Om de juiste kleur van de linkeronderhoek te vinden, kun je met een kleurenkiezer kijken, welke kleur op 192 px vanaf links op de lijn ligt. Dat blijkt #7fff00 te zijn, iets tussen groen en geel in. De gradiënt voor de <span> links eindigt met #7fff00, de gradiënt voor de onderste <span> begint daarmee. Op de afbeelding hieronder is dat weergegeven:

Op dezelfde manier kun je punten voor de gradiënten van de <span>'s rechts en boven vinden. (Overigens is het volstrekt niet nodig om dit op de pixel precies te doen. Niemand merkt het, als het eerste punt van de gradiënt niet op 192 px vanaf links, maar op 195 px vanaf links komt te staan.)

Op bepaalde punten is gevonden, welke kleur de verandering daar moet hebben. Dat moet worden omgezet naar de vier afzonderlijke <span>'s.

De <span> links krijgt een gradiënt die verloopt van lime naar #7fff00.

De <span> onder begint links met #7fff00, moet op 192 px vanaf links (dat is in bovenstaande kleurenbalk 384 px vanaf links) geel (yellow) krijgen, en rechts aan het eind #ffd200.

De <span> rechts loopt van #ffd200 aan de onderkant naar oranje (orange) aan de bovenkant. En de bovenste <span> loopt van oranje (orange) rechts naar rood (red) links.

Het punt voor geel in de onderste <span> is wat lastig. Eerder is gevonden dat dat op 192 px vanaf links moet liggen. Dat is in bredere browservensters halverwege de onderste <span>, want die is in bredere vensters 384 px breed.

Maar in smallere browservensters is de onderste <span> (veel) smaller. Als je dan geel op 192 px vanaf links legt, klopt de kleurverdeling niet meer. 192 px is dan niet meer halverwege de onderste <span>, maar (veel) meer naar rechts. Hoe smaller het venster, hoe groter de afwijking.

Je zou dat kunnen oplossen door niet 192 px, maar 50% te nemen als punt voor geel. Maar dat werkt ook niet, want de breedte van de <span> verandert van 0 naar 384 px. Op het ogenblik dat de <span> bijvoorbeeld 100 px breed is, heb je dan links #7fff00, en op 50 px (50%) geel. Bij elke verandering van de breedte van de <span> verandert het punt voor geel mee.

Gewoon weglaten van het punt voor geel werkt ook niet, want dan verandert de kleur van de gradiënt in één keer van van #7fff00 links naar #ffd200 rechts, waarbij geel helemaal niet meer meedoet.

Om dit op te lossen wordt die 192 px voor geel weer omgerekend naar de relatieve eenheid rem: 12 rem. De <span> is 24 rem breed, dus 12 rem is ook halverwege.

De rem is gekoppeld aan de lettergrootte van de browser. In smallere browservensters, zoals op mobieltjes, is de lettergrootte meestal ook (veel) kleiner. Daarmee is de 12 rem op mobieltjes ook (veel) minder dan 12 rem in een breed venster. Dit lost het probleem grotendeels op: 12 rem blijft ongeveer halverwege de onderste <span>, ongeacht de breedte van het venster.

In de geteste mobieltjes was het smalste browservenster 320 px, en daarin leek de kleur voor het oog volkomen geleidelijk te verlopen. Alleen in nog (veel) smallere vensters zou je nu in theorie nog een afwijking kunnen zien.

Zodra de <div> de focus weer verliest, komt zonder vertraging weer de oorspronkelijke zwarte kleur van de rand terug. (Voor dat wonder van ontaarde techniek Internet Explorer is daarvoor een extra transition: 0s; nodig.)

Tabindex en Tab-toets

Links, invoervelden in formulieren, en dergelijke kunnen met behulp van de Tab-toets (of een soortgelijke toets) één voor één worden bezocht, in de volgorde waarin ze in de html voorkomen. Shift+Tab-toets keert de volgorde van de Tab-toets om. Dit is een belangrijk hulpmiddel voor mensen die om een of andere reden de muis niet kunnen of willen gebruiken. (En het is vaak ook veel sneller dan de muis, vooral in formulieren.)

In sommige browsers en/of besturingssystemen is dit vreemd genoeg standaard uitgeschakeld en is een zoektocht in de instellingen nodig om dit aan te zetten. Maar gebruikers van de Tab-toets zullen dit al hebben gedaan.

Als je met behulp van de Tab-toets een element hebt bereikt, heeft dit focus: als het een link is en je drukt op Enter, wordt de link gevolgd. Bij een tekstveld kun je tekst gaan invoeren. Enzovoort.

De Tab-toets volgt normaal genomen de volgorde van de elementen in de html. Het maakt niet uit, in welke volgorde ze op het scherm staan. Als je met behulp van css de elementen van plaats verwisselt op het scherm, wordt toch gewoon de volgorde in de html gevolgd.

De volgorde van de Tab-toets kan worden veranderd met behulp van het tabindex-attribuut: <div tabindex="3">. Deze <div> zal nu als derde worden bezocht, ook al krijgt een simpele <div> normaal genomen nooit bezoek van de Tab-toets.

Normaal genomen is het gebruik van een tabindex niet nodig. Het is zeker niet bedoeld om de bezoeker als een kangoeroe op een hindernisbaan van onder via links over rechts naar boven te laten springen. Maar soms kan het handig zijn voor kleinere correcties, als de normale volgorde in de html niet optimaal is. Of om een element bereikbaar te maken voor de Tab-toets, zoals de hierboven genoemde <div>.

Schermlezers blijven altijd de volgorde van de html volgen, dus als de tabindex sterk afwijkt van de volgorde in de html, kan dat behoorlijk verwarrend zijn.

De tabindex kan drie verschillende waarden hebben: -1, 0 of een positief getal.

In principe is de volgorde bij gebruik van de Tab-toets als volgt: eerst worden alle positieve getallen in volgorde afgewerkt. Als twee tabindexen dezelfde waarde hebben, wordt de volgorde in de html aangehouden. Een waarde van '0' wordt, afhankelijk van browser en besturingssysteem, verschillend behandeld, waarover iets hieronder bij Tabindex="0" meer.

Muis, toetsenbord, touchpad en touchscreen

Vroeger, toen het leven nog mooi was en alles beter, waren er alleen monitors. Omdat kinderen daar niet af konden blijven met hun tengels, besloten fabrikanten dan maar touchscreens te gaan maken, omdat je die mag aanraken. Het bleek makkelijker te zijn om volwassenen ook te leren hoe je 'n scherm vies maakt, dan om kinderen te leren met hun vingers van de monitor af te blijven.

Zo ontstonden touchscreens en kreeg het begrip ellende een geheel nieuwe lading. In de perfecte wereld van vroeger, waarin alleen desktops bestonden, werkten dingen als hoveren, klikken en slepen gewoon. Zonder dat je eerst 'n cursus hogere magie op Zweinstein hoefde te volgen. Zelfs in JavaScript was het nog wel te behappen, ook voor mensen zoals ik die toevallig niet Einstein heten.

Op dit moment kun je computerschermen ruwweg in twee soorten indelen: schermen die worden aangeraakt, en schermen die worden bediend met hulpmiddelen als een toetsenbord, muis of touchpad. Omdat ook computerschermen zich kennelijk vermengen, bestaan er inmiddels ook schermen die zowel van aanraken als van muizen houden.

Hieronder staat een lijstje met dingen die zijn aangepast voor de verschillende soorten schermen, zodat dit voorbeeld overal werkt. Een touchpad werkt ongeveer hetzelfde als een muis. Als hieronder iets over een muis staat, geldt dit ook voor een touchpad.

De code aanpassen aan je eigen ontwerp

• Als je dit voorbeeld gaat aanpassen voor je eigen site, houd het dan in eerste instantie zo eenvoudig mogelijk. Ga vooral geen details invullen.
• Gebruik geen FrontPage, Publisher of Word (alle drie van Microsoft). Deze programma's maken niet-standaard code die alleen goed te bekijken is in Internet Explorer. In alle andere browsers zie je grotendeels bagger, áls je al iets ziet.

• Publisher en Word zijn niet bedoeld om websites mee te maken. FrontPage is zwaar verouderd en wordt al jaren niet meer onderhouden door Microsoft.

  Ook OpenOffice en LibreOffice leveren een uiterst beroerd soort html af. Tekstverwerkers met al hun toeters en bellen zijn gewoon niet geschikt om websites mee te bouwen.

  Je kunt beter een goed (gratis) programma gebruiken. Links naar dat soort programma's vind je op de pagina met links onder Gereedschap → wysiwyg-editor.

  Maar het allerbeste is om gewoon zelf html, css, enzovoort te leren, omdat zelfs het allerbeste programma het nog steeds zwaar verliest van 'n op de juiste manier met de hand gemaakte pagina.

• Als je in een desktopbrowser met behulp van zoomen het beeld vergroot, heeft dit hetzelfde effect, als wanneer de pagina in een kleiner browservenster wordt getoond. Je kunt hiermee dus kleinere apparaten zoals een tablet of een smartphone simuleren. Maar het blijft natuurlijk wel een simulatie: het is nooit hetzelfde als testen op een écht apparaat. Zo kun je bijvoorbeeld aanrakingen alleen echt testen op een echt touchscreen.

  Inmiddels hebben veel browsers in de ontwikkelgereedschappen mogelijkheden voor het simuleren van weergave op een kleiner scherm ingebouwd. Ook dit blijft een simulatie, maar geeft vaak wel een beter beeld dan zoomen.

• Ik maak zelf het liefst een site in Firefox. Als je 'n site maakt in Firefox, Opera, Safari, Google Chrome of Edge, is er 'n hele grote kans dat hij in alle browsers werkt. Ik geef de voorkeur aan Firefox, omdat het de enige grote browser is die niet bij een bedrijf hoort dat vooral op je centen of je data uit is.

  Google Chrome wordt ook door veel mensen gebruikt, maar ik heb dus wat moeite met hoe Google je hele surfgedrag, je schoenmaat en de kleur van je onderbroek vastlegt. Daarom gebruik ik Google Chrome zelf alleen om in te testen.

• Het allereerste dat je moet invoeren, is het doctype, vóór welke andere code dan ook. Een lay-out met een missend of onvolledig doctype ziet er totaal anders uit dan een lay-out met een geldig doctype. Wát er anders is, verschilt ook nog 'ns tussen de diverse browsers. Als je klaar bent en dan nog 'ns 'n doctype gaat invoeren, weet je vrijwel zeker dat je van voren af aan kunt beginnen met de lay-out.

  Geldige doctypes vind je op www.w3.org/QA/2002/04/valid-dtd-list.

  Gebruik het volledige doctype, inclusief de eventuele url, anders werkt het niet goed.

• Gebruik een 'strict' doctype of (beter!) het doctype voor html5. Deze zijn bedoeld voor nieuwe sites. Het transitional doctype is bedoeld voor al bestaande sites, niet voor nieuwe.

  Het transitional doctype staat talloze tags toe, die in html5 zijn verboden. Deze tags worden al zo'n tien jaar afgeraden. Het transitional doctype is echt alleen bedoeld om de puinhoop van vroeger, toen niet volgens standaarden werd gewerkt, enigszins te herstellen.

  Het strict doctype staat verouderde tags niet toe. Daardoor kan met 'n strict doctype, of het nu html of xhtml is, probleemloos worden overgestapt naar html5. Met een transitional doctype en het gebruik van afgekeurde tags kun je niet overstappen naar html5. Je moet dan eerst alle verouderde tags verwijderen, wat echt ontzettend veel werk kan zijn.

  Het doctype voor html5 is uiterst simpel: <!doctype html>. Omdat het doctype voor html5 in alle browsers werkt, zelfs in de gelukkig vrijwel uitgestorven nachtmerrie Internet Explorer 6, is er geen enkele reden dit uiterst simpele doctype niet te gebruiken.

• Als tweede voer je de charset in. Dit vertelt de browser, welke tekenset er gebruikt moet worden, zodat letters met accenten en dergelijke overal goed worden weergegeven. Het beste kun je utf-8 nemen. Als je later van charset verandert, loop je 'n grote kans dat je alle aparte tekens als letters met accenten weer opnieuw moet gaan invoeren. In html5 is het simpele <meta charset="utf-8"> voldoende.

• Test vanaf het allereerste begin in zoveel mogelijk verschillende browsers in 'n aantal resoluties (schermgroottes). Onder het kopje Getest in kun je in deze uitleg vinden, waar dit voorbeeld in is getest. Ook van Internet Explorer kun je meerdere versies naast elkaar draaien. Op de pagina met links staan onder het kopje Gereedschap → Weergave en dergelijke testen 'n aantal links die daarbij kunnen helpen. De compatibiliteitsweergave in Internet Explorer is niet geschikt om in te testen, omdat deze enigszins verschilt van de weergave in échte browsers.

  (Overigens wordt op deze site alleen nog in Internet Explorer 11 getest. Oudere versies van Internet Explorer worden niet meer ondersteund en zijn daardoor per definitie uiterst onveilig. In Edge, de opvolger van Internet Explorer, wordt wel gewoon getest.)

• Voor alle voorbeelden geldt: breng veranderingen stapsgewijs aan. Als je bijvoorbeeld foto's wilt laten weergeven, begin dan met het alleen veranderen van de namen van de foto's, zodat je eigen foto's worden weergegeven. Maakt niet uit als de maten niet kloppen en de teksten fout zijn. Als dat werkt, ga dan bijvoorbeeld de maten aanpassen. Dan de teksten. En controleer steeds, of alles nog goed werkt.

• Als het om een lay-out of iets dergelijks gaat: zorg eerst dat header, kolommen, footer, menu, en dergelijke staan en bewegen, zoals je wilt. Ga daarna pas details binnen die blokken invullen. In eerste instantie gebruik je dus bijvoorbeeld 'n leeg blok op de plaats, waar uiteindelijk het menu komt te staan.

  Als je begint met allerlei details, is er 'n heel grote kans dat die de werking van de blokken gaan verstoren. Bouw eerst het huis, en ga dan pas de kamers inrichten. Zorg eerst dat de blokken werken, zoals je wilt. Dan zul je het daarna gelijk merken, als 'n toegevoegd detail als tekst of 'n afbeelding iets gaat verstoren. Daarvoor moet je natuurlijk wel regelmatig controleren in verschillende browsers, of alles nog wel goed werkt.

  e kunt de blokken tijdens het aanpassen opvullen met bijvoorbeeld <br>1<br>2<br>3 enzovoort, tot ze de juiste hoogte hebben. Het is handig om aan het einde even iets toe te voegen als 'laatste', zodat je zeker weet dat er niet ongemerkt drie regels onderaan naar 't virtuele walhalla zijn verhuisd.

  Om de breedte te vullen, kun je het best 'n kort woord als 'huis' duizend keer of zo herhalen. Ook hier is het handig om aan 't eind (en hier ook aan 't begin) 'n herkenningsteken te maken, zodat je zeker weet dat je de hele tekst ziet.

• Zolang je in grotere dingen zoals 'n lay-out aan 't wijzigen bent, kan het helpen de verschillende delen een achtergrondkleur te geven. Je ziet dan goed, waar 'n deel precies staat. Een achtergrondkleur heeft – anders dan bijvoorbeeld een border – verder geen invloed op de lay-out, dus die is hier heel geschikt voor.
• Als je eigenschappen verandert in de css, verander er dan maar één, hooguit twee tegelijk. Als je er zeventien tegelijk verandert, is de kans groot dat je niet meer weet, wat je hebt gedaan. En dat je 't dus niet meer terug kunt draaien.

• margin, padding en border worden bij de hoogte en breedte van het element opgeteld. Hier worden vaak fouten mee gemaakt. Als je bijvoorbeeld in een lay-out 'n border toevoegt aan een van de 'hoofdvakken' (header, footer, kolommen), dan wordt deze er bij opgeteld. Bij 'n border van 2 px rondom de linkerkolom wordt deze dus plotseling 4 px breder (2 aan beide kanten), en 4 px hoger. Zoiets kan je hele lay-out verstoren, omdat iets net te breed of te hoog wordt. Je moet dan elders iets 4 px kleiner maken. Dat zal vaak zo zijn: als je één maat verandert, zul je vaak ook 'n andere moeten aanpassen.

  Css geeft de mogelijkheid om met behulp van box-sizing de padding en border bínnen de breedte en hoogte van de inhoud te zetten, als je dat handiger vindt.

  Met nieuwere css-eigenschappen als grid en flexbox, die speciaal zijn gemaakt om een lay-out mee te maken, spelen dit soort problemen veel minder. In alle browsers waarop hier nog wordt getest, werken flexbox en grid prima. Maar als je oudere browsers moet ondersteunen, kan dat wel problemen opleveren en moet je ook in die oudere browsers testen.

• In plaats van een absolute eenheid als px kun je ook een relatieve eenheid gebruiken, met name em en rem. Voordeel van em en rem is dat een lettergrootte, regelhoogte, en dergelijke in em en rem in alle browsers kan worden veranderd. Nadeel is dat het de lay-out sneller kan verstoren dan bijvoorbeeld px. Dit moet je gewoon van geval tot geval bekijken. Voor weergave in mobiele apparaten zijn relatieve eenheden als em en rem vrijwel altijd beter dan absolute eenheden als px.

  (De minder bekende rem is ongeveer hetzelfde als de em. Alleen is de lettergrootte bij rem gebaseerd op de lettergrootte van het <html>-element, waardoor de rem overal op de pagina precies even groot is. Bij de em kan de lettergrootte worden beïnvloed door de voorouders van het element, bij de rem niet.)

  Zoomen kan trouwens altijd, ongeacht welke eenheid je gebruikt.

• Valideren, valideren, valideren en dan voor 't slapen gaan nog 'ns valideren.

  Valiwie???

  Valideren is het controleren van je html en css op 'n hele serie fouten. Computers zijn daar vaak veel beter in dan mensen. Als je 300 keer <h2> hebt gebruikt en 299 keer </h2> vindt 'n computer die ene missende </h2> zonder enig probleem. Jij ook wel, maar daarna ben je misschien wel aan vakantie toe.

  Valideren kan helpen om gekmakende fouten te vinden. Valide code garandeert ook dat de weergave in verschillende browsers (vrijwel) hetzelfde is. En valide code is over twintig jaar ook nog te bekijken.

  Valideren moet trouwens ook niet worden overdreven. Het is een hulpmiddel om echte fouten te vinden, meer niet. Het gaat erom dat je site goed werkt, niet dat je het braafste kind van de klas bent. Als de code niet valideert, maar daar is een goede reden voor, is daar niets op tegen. Zeker met nieuwere html en css wil de validator nog wel eens achterlopen, terwijl dat al prima is te gebruiken.

  Op deze site is alle css en html gevalideerd. Als de code niet helemaal valide is (wat regelmatig voorkomt), staat daar onder Bekende problemen (en oplossingen) de reden van.

  Je kunt je css en html valideren als 't online staat, maar ook als het nog in je computer staat.

  Html kun je valideren op: validator.w3.org/nu.

  Css kun je valideren op: jigsaw.w3.org/css-validator.

Toegankelijkheid en zoekmachines

De tekst in dit hoofdstukje is een algemene tekst, die voor elke pagina geldt. Eventueel specifiek voor dit voorbeeld geldende problemen en eventuele aanpassingen om die problemen te voorkomen staan bij Bekende problemen (en oplossingen).

Toegankelijkheid (in het Engels 'accessibility') is belangrijk voor bijvoorbeeld blinden die een schermlezer gebruiken, of voor motorisch gehandicapte mensen die moeite hebben met het bedienen van een muis. Een spider van een zoekmachine (dat is het programmaatje dat de site indexeert voor de zoekmachine) is te vergelijken met een blinde. Als je je site goed toegankelijk maakt voor gehandicapten, is dat gelijk goed voor een hogere plaats in een zoekmachine. Dus als je 't niet uit sociale motieven wilt doen, kun je 't uit egoïstische motieven doen.

(Op die plaats in de zoekmachine heb je maar beperkt invloed. De toegankelijkheid van je site is maar één van de factoren, maar zeker niet onbelangrijk.)

Als je bij het maken van je site al rekening houdt met toegankelijkheid, is dat nauwelijks extra werk. 't Is ongeveer te vergelijken met inbraakbescherming: doe dat bij 'n nieuw huis en 't is nauwelijks extra werk, doe 't bij 'n bestaand huis en 't is al snel 'n enorme klus.

Enkele tips die helpen bij toegankelijkheid:

• Gebruik altijd een alt-beschrijving bij een afbeelding. De alt-tekst wordt gebruikt, als afbeeldingen niet kunnen worden getoond of gezien (dat geldt dus ook voor zoekmachines). Als je iets wilt laten zien, als je over de afbeelding hovert, gebruik daar dan het title-attribuut voor, niet de alt-beschrijving.

  Als een afbeelding alleen maar voor de sier wordt gebruikt, zet je daarbij alt="", om aan te geven dat de afbeelding niet belangrijk is voor het begrijpen van de tekst of zo.

• Als uit de tekst in een link niet duidelijk wordt, waar de link naartoe leidt, gebruik dan een title bij de link. Een tekst als 'pagina met externe links' is waarschijnlijk duidelijk genoeg, een tekst als alleen 'links' mogelijk niet. Een duidelijke zwart-witregel is niet te geven, omdat dit ook van tekst en dergelijke in de omgeving van de link afhangt.

• Accesskeys (sneltoetsen) kun je beter niet gebruiken, deze geven te veel problemen, omdat ze vaak dubbelop zijn met sneltoetsen voor de browser of andere al gebruikte sneltoetsen. Bovendien is voor de gebruiker meestal niet duidelijk, welke toetsen het zijn.

  Op zichzelf zijn accesskeys een heel goed idee. Maar helaas zijn ze ook in html5 volstrekt onvoldoende gedefinieerd. Er is nog steeds geen standaard voor de meest gebruikelijke accesskeys, zoals Zoek of Home.

  Er is nog steeds niet vastgelegd, hoe accesskeys zichtbaar gemaakt kunnen worden. Voor de makers van browsers zou dit 'n relatief kleine moeite zijn, voor de makers van 'n site is het bergen extra werk.

  Hierdoor zijn accesskeys (vrijwel) niet te gebruiken. Misschien kunnen ze nog enig nut hebben op sites, die gericht zijn op 'n specifieke groep gebruikers. Maar voor algemene sites is het advies: normaal genomen niet gebruiken.

• Met behulp van de Tab-toets (of op 'n soortgelijke manier) kun je in de meeste browsers door links, invoervelden, en dergelijke lopen. Elke tab brengt je één link, invoerveld, en dergelijke verder, Shift+Tab één plaats terug. Met behulp van het attribuut tabindex kun je de volgorde aangeven, waarin de Tab-toets werkt. Zonder tabindex wordt de volgorde van de html aangehouden bij gebruik van de Tab-toets, maar soms is een andere volgorde logischer.

  In principe is het beter, als tabindex niet nodig is, maar gewoon de volgorde van de html wordt aangehouden. Bij verkeerd gebruik kan tabindex heel verwarrend zijn. Het is niet bedoeld om van de pagina een hindernisbaan voor kangoeroes te maken, waarop van beneden via links over rechts naar boven wordt gesprongen.

• Als, zoals hierboven beschreven, een gebruiker van de Tab-toets bij een link, invoerveld, en dergelijke is aangekomen, heeft dit element 'focus'. Dit wordt aangegeven door de link, invoerveld, en dergelijke extra te markeren met een kadertje. Dat kadertje mag je alleen weghalen, als op een andere manier wordt duidelijk gemaakt, welk element focus heeft. Een gebruiker van de Tab-toets kan anders niet zien, waar zij of hij zit, en welk element gaat reageren op bijvoorbeeld een Enter.
• In het verleden werd vaak aangeraden de volgorde van de code aan te passen. Een menu bijvoorbeeld kon in de html onderaan worden gezet, terwijl het op het scherm met behulp van css bovenaan werd gezet. Inmiddels zijn schermlezers en dergelijke zo sterk verbeterd dat dit niet meer wordt aangeraden. De volgorde in de html kan tegenwoordig beter hetzelfde zijn als die op het scherm, omdat het anders juist verwarrend kan werken.

• Een zogenaamde skip-link is vaak nog wel zinvol. Dat is een link die je buiten het scherm parkeert met behulp van css, zodat hij normaal genomen niet te zien is. Zo'n link is wel gewoon zichtbaar in speciale programma's zoals tekstbrowsers en schermlezers, want die kijken gewoon naar wat er in de broncode staat.

  (Alleen in de schermlezer TalkBack op oudere versies van Android werkt zo'n buiten het scherm geplaatste link niet. TalkBack leest zo'n link wel voor, maar de link kan niet worden gevolgd, als deze buiten het scherm staat. Met ingang van versie 9 van Android is dit eindelijk opgelost en werkt een skip-link ook fatsoenlijk in TalkBack.)

  Een skip-link staat bovenaan de pagina, nog boven menu, header, en dergelijke, en linkt naar de eigenlijke inhoud van de pagina. Hierdoor kunnen mensen met één toetsaanslag naar de eigenlijke inhoud van de pagina gaan.

  Een skip-link is vooral nuttig voor gebruikers van de Tab-toets. Zodra de normaal genomen onzichtbare link door het indrukken van de Tab-toets focus krijgt, kun je hem op het scherm plaatsen, waardoor hij zichtbaar wordt. Bij een volgende tab wordt hij dan weer buiten het scherm geplaatst en is dus niet meer zichtbaar, zodat de lay-out niet wordt verstoord.

  Op pagina's en in voorbeelden waar dat nuttig is, wordt op deze site een skip-link gebruikt. (Althans: nog niet in alle voorbeelden die daarvoor in aanmerking komen, zit een skip-link. Maar geleidelijk aan worden dat er steeds meer.)

• Van oorsprong is html een taal om wetenschappelijke documenten weer te geven, pas later is hij gebruikt voor lay-out. Maar daar is hij dus eigenlijk nooit voor bedoeld geweest. Het gebruiken van html voor lay-out leidt tot enorme problemen voor gehandicapten en tot een lage plaats in zoekmachines.

  De html hoort alleen inhoud te bevatten, lay-out doe je met behulp van css. Die css moet in een externe stylesheet staan of, als hij alleen voor één bepaalde pagina van toepassing is, in de <head> van die pagina.

• Breng een logische structuur aan in je document. Gebruik een <h1> voor de belangrijkste kop, een <h2> voor een subkop, enzovoort. Schermlezers en dergelijke kunnen van kop naar kop springen. En een zoekmachine gaat ervan uit dat <h1> belangrijke tekst bevat.

  Dit geldt voor al dit soort structuurbepalende tags.

  Als een <h1> te grote letters geeft, maak daar dan met behulp van je css 'n kleinere letter van, maar blijf die <h1> gewoon gebruiken. Op dezelfde manier kun je al dit soort dingen oplossen.

• <table> is fantastisch, maar alleen als die wordt gebruikt om een echte tabel weer te geven, niet als hij voor opmaak wordt misbruikt. In het verleden is dat op grote schaal gebeurd bij gebrek aan andere mogelijkheden. Een tabel is, als je niet heel erg goed oplet, volstrekt ontoegankelijk voor gehandicapten en zoekmachines. Het lezen van een tabel is ongeveer te vergelijken met het lezen van een krant van links naar rechts: niet per kolom, maar per regel. Dat gaat dus alleen maar goed bij een echte tabel, zoals een spreadsheet. In alle andere gevallen garandeert 'n tabel volstrekte ontoegankelijkheid voor schermlezers en dergelijke en als extra bonus vaak 'n lagere plaats in een zoekmachine.

• Frames horen bij een volstrekt verouderde techniek, die heel veel nadelen met zich meebrengt. <iframe>'s hebben voor een deel dezelfde nadelen. Eén van die nadelen is dat de verschillende frames voor zoekmachines, schermlezers, en dergelijke als los zand aan elkaar hangen, omdat ze los van elkaar worden weergegeven. Ze staan wel naast elkaar op het scherm, maar er zit intern geen verband tussen.

  Als je 'n stuk code vaker wilt gebruiken, zoals 'n menu dat op elke pagina hetzelfde is, voeg dat dan in met PHP. Dan wordt de pagina niet pas in de browser, maar al op de server samengesteld. Hierdoor zien zoekmachines, schermlezers, en dergelijke één pagina, net zoals wanneer je maar één pagina met html zou hebben geschreven.

  (Je kunt ook invoegen met behulp van SSI. Maar tegenwoordig kun je beter PHP dan SSI gebruiken, omdat SSI min of meer aan het uitsterven is en PHP veel meer mogelijkheden heeft. Op deze site wordt in enkele voorbeelden nog SSI gebruikt, maar zodra die worden bijgewerkt, gaat dat vervangen worden door PHP.)

• Geef de taal van het document aan, en bij woorden en dergelijke die afwijken van die taal de afwijkende taal met behulp van lang="...". Op deze site gebeurt dat maar af en toe, omdat de tekst (en vooral de code) een mengsel is van Engels, Nederlands en eigengemaakte namen. Dat soort teksten is gewoon niet goed in te delen in een taal. Maar bij enigszins 'normale' teksten hoor je een taalwisseling aan te geven.

  Op deze site wordt de lijst op woordenlijst.org gebruikt om te bepalen, of een woord inmiddels 'Nederlands' is. Als het woord in deze lijst voorkomt, wordt geen lang-attribuut gebruikt, ook niet als het woord oorspronkelijk uit een andere taal komt.

• Gebruik de tag <abbr> bij afkortingen. Doe dat de eerste keer op een pagina samen met de title-eigenschap: <abbr title="ten opzichte van">t.o.v.</abbr>. Daarna kun je op dezelfde pagina volstaan met <abbr>t.o.v.</abbr>. Doe je dit niet, dan is er 'n grote kans dat 'n schermlezer 't.o.v.' uit gaat spreken als 'tof', en 'n zoekmachine kan er ook geen chocola van maken.
• Geef een verandering niet alleen door kleur aan. Een grote groep mensen heeft moeite met het onderscheiden van kleuren en/of het herkennen van kleuren. Verander bijvoorbeeld een ronde rode knop niet in een ronde groene knop, maar in een vierkante groene knop. Door ook de vorm te veranderen, is het herkennen van de verandering niet alleen van een kleur afhankelijk.
• Zorg voor voldoende contrast tussen achtergrond- en voorgrondkleur, tussen background-color en color. Soms zie je heel lichtgrijze tekst op een donkergrijze achtergrond, en dan ook nog in een mini-formaat. Dat is dus voor heel veel mensen stomweg volledig onleesbaar. Een uitstekende online contrastchecker is bijvoorbeeld te vinden op snook.ca.

• De spider van 'n zoekmachine, schermlezers, en dergelijke kunnen geen plaatjes 'lezen'. Het is soms verbazingwekkend om te zien hoe veel, of eigenlijk: hoe weinig tekst er overblijft op een pagina, als de plaatjes worden weggehaald.

  Op Linux kun je met Lynx kijken, hoe je pagina eruitziet zonder plaatjes en dergelijke, als echt alleen de tekst overblijft. Een installatie-programma voor Lynx op Windows is te vinden op invisible-island.net/lynx.

  Ook kun je in Windows het gratis programma WebbIE installeren. WebbIE laat de pagina zien, zoals een tekstbrowser en dergelijke hem ziet. WebbIE is te downloaden vanaf www.webbie.org.uk.

  Ten slotte kun je je pagina nog online op toegankelijkheid laten controleren op 'n behoorlijk aantal sites, zoals:

  lowvision.support: laat zien hoe een kleurenblinde de site ziet. Engelstalig.

  wave.webaim.org: deze laat grafisch zien, hoe de toegankelijkheid is. Engelstalig. Deze tester is ook als extensie in Firefox en Google Chrome te installeren.

  Op de pagina met links kun je onder Toegankelijkheid links naar meer tests en dergelijke vinden.

Getest in

Laatst gecontroleerd op 12 oktober 2020.

Onder dit kopje staat alleen maar, hoe en waarin is getest. Alle eventuele problemen, ook die met betrekking tot zoomen, lettergroottes, toegankelijkheid, uit staan van JavaScript en/of css, enzovoort staan iets hieronder bij Bekende problemen (en oplossingen). Het is belangrijk dat deel te lezen, want uit een test kan ook prima blijken dat iets totaal niet werkt!

Dit voorbeeld is getest op de volgende systemen:

Er is op de aan het begin van dit hoofdstukje genoemde controledatum getest in de meest recente versie van de browser, die op het betreffende besturingssysteem kon draaien. Het aantal geteste browsers en systemen is al tamelijk fors, en als ook nog rekening gehouden moet worden met (zwaar) verouderde browsers, is het gewoon niet meer te doen. Surfen met een verouderde browser is trouwens vragen om ellende, want updates van browsers hebben heel vaak met beveiligingsproblemen te maken.

In- en uitzoomen en – voor zover de browser dat kan – een kleinere en grotere letter zijn ook getest. Er is ingezoomd en vergroot tot zover de browser kan, maar niet verder dan 200%.

Er is getest met behulp van muis en toetsenbord, behalve op iOS, iPadOs en Android, waar een touchscreen is gebruikt. Op Windows 8.1 en 10 is getest met touchscreen, touchpad, toetsenbord, muis, en – waar dat zinvol was – op een combinatie daarvan.

Als JavaScript is gebruikt, is op de desktop ook getest zonder JavaScript. Op iOS, Android en Windows 10 Mobile is niet getest zonder JavaScript, omdat je JavaScript in een toenemend aantal mobiele browsers niet uit kunt zetten. Bovendien is een mobiel apparaat zonder JavaScript niet veel meer dan een duur en groot uitgevallen horloge. Ook in Edge is niet getest zonder JavaScript, omdat Microsoft het onmogelijk heeft gemaakt dit uit te zetten. Ten slotte is getest zonder css en – als afbeeldingen worden gebruikt – zonder afbeeldingen.

Alleen op de hierboven genoemde systemen en browsers is getest. Er is dus niet getest op bijvoorbeeld 'n Blackberry. Er is een kans dat dit voorbeeld niet (volledig) werkt op niet-geteste systemen en apparaten. Om het wel (volledig) werkend te krijgen, zul je soms (kleine) wijzigingen en/of (kleine) aanvullingen moeten aanbrengen, bijvoorbeeld met JavaScript.

Er is ook geen enkele garantie dat iets werkt in een andere tablet of smartphone dan hierboven genoemd, omdat fabrikanten in principe de software kunnen veranderen. Dit is anders dan op de desktop, waar browsers altijd (vrijwel) hetzelfde werken, zelfs op verschillende besturingssystemen. Iets wat in Samsung Internet op Android werkt, zal in de regel overal werken in die browser, maar een garantie is er niet. De enige garantie is het daadwerkelijk testen op een fysiek apparaat. En aangezien er duizenden mobiele apparaten zijn, is daar geen beginnen aan.

De html is gevalideerd met de html-validator, de css met de css-validator van w3c. Als om een of andere reden niet volledig gevalideerd kon worden, wordt dat bij Bekende problemen (en oplossingen) vermeld.

Nieuwe browsers worden pas getest, als ze uit het bèta-stadium zijn. Anders is er 'n redelijke kans dat je tegen 'n bug zit te vechten, die voor de uiteindelijke versie nog gerepareerd wordt. Dit voorbeeld is alleen getest in de hierboven met name genoemde browsers. Vragen over niet-geteste browsers kunnen niet worden beantwoord, en het melden van fouten in niet-geteste browsers heeft ook geen enkel nut. (Melden van fouten, problemen, enzovoort in wel geteste browsers: graag! Dat kan op het forum.)

Bekende problemen (en oplossingen)

Waarop en hoe is getest, kun je gelijk hierboven vinden bij Getest in.

Als je hieronder geen oplossing vindt voor een probleem dat met dit voorbeeld te maken heeft, kun je op het forum proberen een oplossing te vinden voor je probleem. Om forumspam te voorkomen, moet je je helaas wel registreren, voordat je op het forum een probleem kunt aankaarten.

Bij toegankelijkheid is er vaak geen goed onderscheid te maken tussen oplossing en probleem. Zonder (heel simpele) aanpassingen heb je vaak 'n probleem, en omgekeerd. Daarom staan wat betreft toegankelijkheid aanpassingen en problemen hier bij elkaar in dit hoofdstukje.

Voor zover van toepassing wordt eerst het ontbreken van JavaScript, css en/of afbeeldingen besproken. Vervolgens problemen en aanpassingen met betrekking tot toegankelijkheid voor specifieke groepen bezoekers, zoals zoomen en andere lettergrootte, Tab-toets, tekstbrowsers en schermlezers. Als laatste volgen algemene problemen in alle of in specifieke browsers.

Als in een onderdeel geen problemen aanwezig zijn, staat in een smal groen kadertje 'Geen problemen'. Bij een onderwerp over toegankelijkheid zijn er soms geen problemen, maar alleen aanpassingen. Ook in dat geval staat bovenaan in een smal groen kadertje 'Geen problemen'. Daaronder staan dan de aanpassingen.

Als in een onderdeel één of meer problemen worden besproken, staat van elk probleem in een breed rood kadertje een korte samenvatting daarvan.

Als bij het probleem een oplossing wordt gegeven, staat de samenvatting in een rode stippellijn.

Als bij het probleem geen oplossing is gevonden, staat de samenvatting in een rode ononderbroken lijn.

Wijzigingen

Alleen grotere wijzigingen worden hier vermeld, geen dingen als een link die is geüpdatet.

12 oktober 2020:

Nieuw opgenomen.

Inhoud van de download en licenties

De inhoud van deze download kan vrij worden gebruikt, met drie beperkingen:

* Sommige onderdelen die van 'n andere site of zo afkomstig zijn, vallen mogelijk onder een of andere licentie. Dat is hieronder bij het betreffende onderdeel te vinden.

* Je gebruikt het materiaal uit deze download volledig op eigen risico. Het kan prima zijn dat er fouten in de hier verstrekte code en dergelijke zitten. Voor eventuele schade die door gebruik van materiaal uit deze download ontstaat, in welke vorm dan ook, zijn www.css-voorbeelden.nl en medewerkers daarvan op geen enkele manier verantwoordelijk.

* Dit voorbeeld (en de bijbehorende uitleg en dergelijke) wordt regelmatig bijgewerkt. Het is daarom niet toegestaan dit voorbeeld (en de bijbehorende uitleg en dergelijke) op welke manier dan ook te verspreiden, zonder daarbij duidelijk te vermelden dat voorbeeld, uitleg, en dergelijke afkomstig zijn van www.css-voorbeelden.nl en dat daar altijd de nieuwste versie is te vinden. Dit is om te voorkomen dat er verouderde versies worden verspreid.

Een link naar www.css-voorbeelden.nl wordt trouwens altijd op prijs gesteld.

kader-129-dl.html: de pagina met het voorbeeld.

kader-129.pdf: deze uitleg (aangepast aan de inhoud van de download).

kader-129-inhoud-download-en-licenties.txt: een kopie van de tekst onder dit kopje (Inhoud van de download en licenties).

HTML

CSS

Technisch gezien is er geen enkel bezwaar om de css in de stylesheet allemaal achter elkaar op één regel te zetten:

div#header-buiten {position: absolute; right: 16px; width: 100%; height: 120px; background: yellow;} div p {margin-left 16px; height: 120px; text-align: center;}

Maar als je dat doet, garandeer ik je hele grote problemen, omdat het volstrekt onoverzichtelijk is. Beter is het om de css netjes in te laten springen:

              div#header-buiten {
            position: absolute;
            right: 16px;
            width: 100%;
            height: 120px;
            background: yellow;
        }

        div p {
            margin-left: 16px;
            height: 120px;
            text-align: center;
        }

Hiernaast is het heel belangrijk voldoende commentaar (uitleg) in de stylesheet te schrijven. Op dit moment weet je waarschijnlijk (hopelijk...), waarom je iets doet. Maar over vijf jaar kan dat volstrekt onduidelijk zijn. Op deze site vind je nauwelijks commentaar in de stylesheets, maar dat heeft een simpele reden: deze uitleg is in feite één groot commentaar.

Op internet zelf is het goed, als de stylesheet juist zo klein mogelijk is. Dus voor het uploaden kun je normaal genomen het beste het commentaar weer verwijderen. Veel mensen halen zelfs alles wat overbodig is weg, voordat ze de stylesheet uploaden. Inspringingen bijvoorbeeld zijn voor mensen handig, een computer heeft ze niet nodig.

Je hebt dan eigenlijk twee stylesheets. De uitgebreide versie waarin je dingen uitprobeert, verandert, enzovoort, met commentaar, inspringingen, en dergelijke. Dat is de mensvriendelijke versie. Daarnaast is er dan een stylesheet die je op de echte site gebruikt: een gecomprimeerde versie.

Dat comprimeren kun je met de hand doen, maar er bestaan ook hulpmiddelen voor. Op de pagina met links kun je onder het kopje Gereedschap → Snelheid, testen, gzip, comprimeren (inclusief theorie) links naar sites vinden, waar je bestanden kunt comprimeren.

(Stylesheets op deze site zijn niet gecomprimeerd. Omdat het vaak juist om de css gaat, kunnen mensen dan zonder al te veel moeite de css bekijken.)