Met flexbox gemaakte venstervullende lay-out met header, footer en drie altijd even hoge kolommen - uitleg

Laatst aangepast: 13 juni 2020.

Lay-out met header, footer en drie middenkolommen

Korte omschrijving

Met flexbox gemaakte driekoloms lay-out met header en footer.

Browservensters smaller dan 760 px

Header, linkerkolom, middenkolom, rechterkolom en footer staan onder elkaar. Ze zijn geen van alle hoger dan nodig is om de inhoud ervan te kunnen tonen. De volle breedte van het browservenster wordt gevuld. Bij scrollen bewegen alle onderdelen mee.

Browservensters minimaal 760 px breed

De pagina wordt nooit breder dan 1280 px. Bij scrollen bewegen alle onderdelen mee. De linkerkolom, middelste kolom en rechterkolom zijn altijd even hoog, ongeacht in welke kolom de meeste inhoud zit.

Header (geel)

Staat altijd bovenaan de pagina. Hoogte afhankelijk van inhoud en lettergrootte. Even breed als het venster van de browser (tot een maximum van 1280 px).

Linkerkolom (groen)

Staat altijd aan de linkerkant van het browservenster. Vult altijd de ruimte tussen header en footer. Breedte 20% van het venster met een minimum van 10 em en een maximum van 13 em. Geschikt voor bijvoorbeeld links, knoppen of 'n menu.

Middelste kolom (oranje)

Vult horizontaal altijd de ruimte tussen linker- en rechterkolom (de drie kolommen samen zijn nooit breder dan 1280 px). Vult verticaal altijd de ruimte tussen header en footer. Deze kolom is bedoeld voor de echte inhoud van de pagina.

Rechterkolom (roze)

Staat altijd aan de rechterkant van het browservenster. Vult altijd de ruimte tussen header en footer. Breedte 20% van het venster met een minimum van 10 em en een maximum van 13 em. Geschikt voor bijvoorbeeld extra uitleg.

Footer (blauw)

Staat altijd onderaan de pagina. Hoogte afhankelijk van inhoud en lettergrootte. Even breed als het venster van de browser (tot een maximum van 1280 px).

BELANGRIJK

Deze uitleg hoort bij het voorbeeld dat in de download zit. Het voorbeeld uit de download verschilt iets van het voorbeeld hier op de site. In de download ontbreekt bijvoorbeeld de navigatie voor de site. Ook in de kopregels zit vaak wat verschil. Daarnaast kunnen er nog andere (meestal kleine) verschillen zijn.

Als je deze uitleg leest naast de broncode van het voorbeeld op de site, kan het dus bijvoorbeeld zijn dat 'n <h1> uit de css bij 'n <h2> uit de html hoort. Maar het gaat niet om hele grote, fundamentele afwijkingen.

Als je dit lastig vindt, kun je bovenaan de pagina de hele handel downloaden. In de download zit 'n voorbeeld dat wel naadloos aansluit op de uitleg in de download.

Als je deze handleiding graag uitprint (zonde van het bos), gebruik dan de pdf in de download. Deze pagina is niet geoptimaliseerd voor printen, de pdf kan wel makkelijk worden geprint.

Alles op deze site kan vrij worden gebruikt, met drie beperkingen:

* Je gebruikt het materiaal op deze site volledig op eigen risico. Het kan prima zijn dat er fouten in de hier verstrekte info zitten. Voor eventuele schade die door gebruik van materiaal van deze site ontstaat, in welke vorm dan ook, zijn www.css-voorbeelden.nl en medewerkers daarvan op geen enkele manier verantwoordelijk.

* Deze uitleg wordt regelmatig bijgewerkt. Het is daarom niet toegestaan deze uitleg op welke manier dan ook te verspreiden, zonder daarbij duidelijk te vermelden dat de uitleg afkomstig is van www.css-voorbeelden.nl en dat daar altijd de nieuwste versie is te vinden. Dit is om te voorkomen dat er verouderde versies worden verspreid.

* Het kan zijn dat materiaal is gebruikt dat van anderen afkomstig is. Dat materiaal kan onder een bepaalde licentie vallen, waardoor het mogelijk niet onbeperkt gebruikt mag worden. Als dat zo is, wordt dat vermeld onder Inhoud van de download en licenties.

Een link naar www.css-voorbeelden.nl wordt trouwens altijd op prijs gesteld.

Alle code is geschreven in een afwijkende lettersoort en -kleur. De code die te maken heeft met de basis van dit voorbeeld (essentiële code), is in de hele uitleg onderstippeld blauw. Alle niet-essentiële code is bruin. (In de inhoudsopgave staat alles vanwege de leesbaarheid in een gewone letter.)

Opmerkingen

Links in deze uitleg, vooral links naar andere sites, kunnen verouderd zijn. Op de pagina met links vind je steeds de meest recente links.

Dit voorbeeld is gemaakt op een systeem met Linux (Kubuntu). Daarbij is vooral gebruik gemaakt van Visual Studio Code, GIMP en Firefox met extensies. De pdf-bestanden zijn gemaakt met LibreOffice.

Vragen of opmerkingen? Fout gevonden? Ga naar het forum.

Achterliggend idee

In het verleden was het behoorlijk ingewikkeld deze lay-out te maken. Om de drie kolommen in het midden even hoog te maken, ongeacht hoeveel of hoe weinig er in zat, moest je de vreemdste capriolen uithalen. Zo werd in vorige versies een afbeelding gebruikt om de achtergrond van de kolommen te kleuren.

Met de komst van flexbox is dit een fluitje van 'n cent geworden. Flexbox is een bij elkaar horende groep eigenschappen, die speciaal bedoeld zijn voor dit soort lay-outs.

Van <body> wordt met display: flex; een zogenaamde 'flex container' gemaakt. De directe kinderen van <body> veranderen daardoor in 'flex items'. Dat zijn hier de header en de footer, en een div#wrapper waarbinnen de drie middelste kolommen zitten.

Standaard worden flex items naast elkaar gezet, ook als het blok-elementen zoals een <div> zijn. Voor smallere browservensters worden ze met behulp van flex-direction: column; onder elkaar gezet, zodat deze lay-out ook geschikt is voor smallere vensters.

Ook div#wrapper, de <div> met de drie middelste kolommen, is in een flex container veranderd. De kinderen van div#wrapper, de drie kolommen in het midden, zijn hierdoor ook in flex items veranderd. In browservensters minimaal 760 px breed worden deze drie kolommen met behulp van flex-direction: row; naast elkaar gezet.

In bredere browservensters heb je dan een header, daaronder div#wrapper met daarin drie naast elkaar zittende kolommen, en daaronder een footer. Standaard worden flex items even breed als de flex container. Dat betekent hier dat de footer en de header even breed worden als de drie naast elkaar zittende kolommen.

Standaard worden naast elkaar zittende flex items, hier de drie middelste kolommen, even hoog als hun flex container, hier div#wrapper. De hoogste van de drie kolommen bepaalt de hoogte van div#wrapper, en de andere twee kolommen worden automatisch even groot. Geen gedoe meer met afbeeldingen, float, enorme marges, of wat dan ook.

Flexbox houdt ook rekening met borders en dergelijke, dus ook daar zijn geen correcties meer voor nodig.

Er is niet meer html nodig dan:

<body> <header></header> <div>(wrapper) <nav></nav>(linkerkolom) <main></main>(middelste kolom) <aside></aside>(rechterkolom) </div> <footer></footer> </body>

De bijbehorende css:

body, #wrapper { display: flex; flex-direction: column; } @media (min-width: 760px) { #wrapper {flex-direction: row;} }

(Uiteraard heb je aan alleen deze html en css weinig: als er verder helemaal geen tekst of zo in staat, hebben de elementen geen enkele hoogte en zie je dus niets. Maar de hele structuur is met deze paar regels al aanwezig, responsief en al.)

Flexbox bestaat uit een groot aantal verschillende eigenschappen, waarmee je de flex items op tal van manieren kunt neerzetten, uitlijnen, enzovoort. Behalve flex wordt geen van die eigenschappen hier gebruikt. Op de pagina met links zijn onder CSS → Flexbox links naar een groot aantal tutorials en dergelijke over flexbox te vinden.

Verder is er nog wat lay-out aangebracht voor de tekst, een skip-link voor gebruikers van de Tab-toets, en zo nog wat dingetjes, maar dat zijn geen essentiële onderdelen van de lay-out.

Semantische elementen

De meeste elementen die in html worden gebruikt, hebben een semantische betekenis. Dat wil zeggen dat je aan de gebruikte tag al (enigszins) kunt zien, wat voor soort inhoud er in het element staat. In een <h1> staat een belangrijke kop. In een <h2> staat een iets minder belangrijke kop. In een <p> staat een alinea. In een <table> staat een tabel (en geen lay-out, als het goed is!). Enzovoort.

Door het op de goede manier gebruiken van semantische elementen, kunnen zoekmachines, schermlezers, enzovoort de structuur van een pagina begrijpen. De spider van een zoekmachine is redelijk te vergelijken met een blinde. Het is dus ook in je eigen belang om semantische elementen zo goed mogelijk te gebruiken. Een site die toegankelijk is voor mensen met een handicap, is in de regel ook goed te verwerken door een zoekmachine en maakt dus een grotere kans gevonden en bezocht te worden.

Als het goed is, wordt het uiterlijk van de pagina bepaald met behulp van css. Het uiterlijk staat hierdoor (vrijwel) los van de semantische inhoud van de pagina. Met behulp van css kun je een <h1> heel klein weergeven en een <h6> heel groot, terwijl schermlezers, zoekmachines, en dergelijke nog steeds weten dat de <h1> een belangrijke kop is.

Slechts enkele elementen, zoals <div> en <span>, hebben geen semantische betekenis. Daardoor zijn deze elementen uitstekend geschikt om met behulp van css het uiterlijk van de pagina aan te passen: de semantische betekenis verandert niet, maar het uiterlijk wel. Voor een schermlezer of zoekmachine verandert er (vrijwel) niets, voor de gemiddelde bezoeker krijgt het door de css een heel ander uiterlijk.

(De derde laag, naast html voor de inhoud en css voor het uiterlijk, is JavaScript. Die zorgt voor de interactie tussen site en bezoeker. De min of meer strikte scheiding tussen css en html aan de ene kant en JavaScript aan de andere kant is met de komst van css3 en html5 veel vager geworden. Je kunt nu bijvoorbeeld ook met css dingen langzaam verplaatsen en met html deels de invoer in formulieren controleren.)

Html5 heeft een aantal nieuwe elementen, die speciaal zijn bedoeld om de opbouw van een pagina aan te geven. In dit voorbeeld wordt hiervan <header>, <nav>, <main>, <aside> en <footer> gebruikt. Deze gedragen zich alle als een gewone <div>, maar dan een <div> met een semantische betekenis. Hierdoor kunnen schermlezers, zoekmachines, en dergelijke beter zien, hoe de pagina is samengesteld. De meeste schermlezers kunnen dit soort elementen ook gebruiken om snel door de pagina te navigeren.

<header>

Bedoeld om een header in te zetten.

Een <header> mag vaker op één pagina worden gebruikt. De <header> hoort altijd bij de eerste voorouder, die een <body>, <main>, <article>, <aside>, <nav>, <section>, <blockquote>, <details>, <dialog>, <fieldset>, <figure> of <td> is.

Als de eerste voorouder <body> is, zoals hier het geval is, is de <header> de <header> van de hele pagina.

<nav>

Ook <nav> gedraagt zich als een gewone <div>, maar dan een <div> met een semantische betekenis: navigatie. Hierdoor kunnen schermlezers, zoekmachines, en dergelijke gelijk zien dat hierin links zijn ondergebracht, waarmee je naar andere pagina's en dergelijke kunt gaan.

In dit voorbeeld is geen navigatie ondergebracht in <nav>, dus eigenlijk zou een gewone <div> of zoiets moeten worden gebruikt. Er is een <nav> gebruikt, omdat in de linkerkolom vaak navigatie wordt ondergebracht.

<main>

Hierbinnen staat de belangrijkste inhoud van de pagina (in dit voorbeeld is dat de middelste kolom, met in dit geval niet echt belangrijke inhoud).

<aside>

Een <aside> is bedoeld voor extra uitleg, advertenties, en dergelijke. Dingen die slechts indirect met de echte inhoud te maken hebben.M

In dit voorbeeld is <aside> eigenlijk ook ten onrechte gebruikt, want er staan niet dat soort dingen in. Er is een <aside> gebruikt, omdat in de rechterkolom vaak dat soort dingen worden ondergebracht.

Bedoeld om een footer in te zetten.

Een <footer> mag vaker op één pagina worden gebruikt. De <footer> hoort altijd bij de eerste voorouder, die een <body>, <main>, <article>, <aside>, <nav>, <section>, <blockquote>, <details>, <dialog>, <fieldset>, <figure> of <td> is.

Als de eerste voorouder <body> is, zoals hier het geval is, is de <footer> de <footer> van de hele pagina.

Met behulp van dit soort nieuwe semantische elementen kan bijvoorbeeld een schermlezer in één keer een heel menu passeren en gelijk naar de echte inhoud gaan.

Tab-toets

Links, invoervelden in formulieren, en dergelijke kunnen met behulp van de Tab-toets (of een soortgelijke toets) één voor één worden bezocht, in de volgorde waarin ze in de html voorkomen. Shift+Tab-toets keert de volgorde van de Tab-toets om. Dit is een belangrijk hulpmiddel voor mensen die om een of andere reden de muis niet kunnen of willen gebruiken. (En het is vaak ook veel sneller dan de muis, vooral in formulieren.)

In sommige browsers en/of besturingssystemen is dit vreemd genoeg standaard uitgeschakeld en is een zoektocht in de instellingen nodig om dit aan te zetten. Maar gebruikers van de Tab-toets zullen dit al hebben gedaan.

Als je met behulp van de Tab-toets een element hebt bereikt, heeft dit focus: als het een link is en je drukt op Enter, wordt de link gevolgd. Bij een tekstveld kun je tekst gaan invoeren. Enzovoort.

In dit voorbeeld is geen navigatie aanwezig. Maar vaak is dat wel het geval. Die navigatie staat meestal boven de rest van de pagina. Als er bijvoorbeeld 37 links naar andere pagina's aanwezig zijn, moet de gebruiker van de Tab-toets 37 keer de Tab-toets indrukken, voordat hij eindelijk voorbij dat verrekte menu is. Sociologisch onderzoek heeft uitgewezen dat dit na de derde pagina leidt tot een taalgebruik, dat de Bond tegen vloeken als uiterst ongepast zou omschrijven. En volstrekt onverantwoord voor tere kinderoortjes en lelieblanke kinderzieltjes. (Bij flegmatieke karakters gebeurt dit overigens pas na de zevende pagina.)

Daarom is bovenaan de pagina een skip-link neergezet. Als iemand de Tab-toets indrukt, is dit de eerste <a> die wordt bezocht. Zodra deze <a> focus heeft, wordt hij op het scherm gezet en is daardoor zichtbaar. Als nu op Enter wordt gedrukt, wordt gelijk naar het element <main> met de belangrijkste inhoud gegaan. Zonder dat het hele menu doorgelopen moet worden.

In dit voorbeeld is geen menu aanwezig, en is een skip-link niet nodig. Maar omdat een skip-link zo belangrijk is, wordt de werking ervan toch beschreven. Denk aan de kinderoortjes.

In sommige schermlezers werkt deze skip-link ook. Maar schermlezers hebben ook andere mogelijkheden om bijvoorbeeld een menu in één keer te passeren, de skip-link is vooral bedoeld voor gebruikers van de Tab-toets. Over het wel of niet werken van de skip-link in schermlezers is meer te vinden bij Schermlezers.

De code aanpassen aan je eigen ontwerp

Als je dit voorbeeld gaat aanpassen voor je eigen site, houd het dan in eerste instantie zo eenvoudig mogelijk. Ga vooral geen details invullen.
Gebruik geen FrontPage, Publisher of Word (alle drie van Microsoft). Deze programma's maken niet-standaard code die alleen goed te bekijken is in Internet Explorer. In alle andere browsers zie je grotendeels bagger, áls je al iets ziet.
Publisher en Word zijn niet bedoeld om websites mee te maken. FrontPage is zwaar verouderd en wordt al jaren niet meer onderhouden door Microsoft.

Ook OpenOffice en LibreOffice leveren een uiterst beroerd soort html af. Tekstverwerkers met al hun toeters en bellen zijn gewoon niet geschikt om websites mee te bouwen.

Je kunt beter een goed (gratis) programma gebruiken. Links naar dat soort programma's vind je op de pagina met links onder Gereedschap → wysiwyg-editor.

Maar het allerbeste is om gewoon zelf html, css, enzovoort te leren, omdat zelfs het allerbeste programma het nog steeds zwaar verliest van 'n op de juiste manier met de hand gemaakte pagina.
Als je in een desktopbrowser met behulp van zoomen het beeld vergroot, heeft dit hetzelfde effect, als wanneer de pagina in een kleiner browservenster wordt getoond. Je kunt hiermee dus kleinere apparaten zoals een tablet of een smartphone simuleren. Maar het blijft natuurlijk wel een simulatie: het is nooit hetzelfde als testen op een écht apparaat. Zo kun je bijvoorbeeld aanrakingen alleen echt testen op een echt touchscreen.

Inmiddels hebben veel browsers in de ontwikkelgereedschappen mogelijkheden voor het simuleren van weergave op een kleiner scherm ingebouwd. Ook dit blijft een simulatie, maar geeft vaak wel een beter beeld dan zoomen.
Ik maak zelf het liefst een site in Firefox. Als je 'n site maakt in Firefox, Opera, Safari, Google Chrome of Edge, is er 'n hele grote kans dat hij in alle browsers werkt. Ik geef de voorkeur aan Firefox, omdat het de enige grote browser is die niet bij een bedrijf hoort dat vooral op je centen of je data uit is.

Google Chrome wordt ook door veel mensen gebruikt, maar ik heb dus wat moeite met hoe Google je hele surfgedrag, je schoenmaat en de kleur van je onderbroek vastlegt. Daarom gebruik ik Google Chrome zelf alleen om in te testen.
Het allereerste dat je moet invoeren, is het doctype, vóór welke andere code dan ook. Een lay-out met een missend of onvolledig doctype ziet er totaal anders uit dan een lay-out met een geldig doctype. Wát er anders is, verschilt ook nog 'ns tussen de diverse browsers. Als je klaar bent en dan nog 'ns 'n doctype gaat invoeren, weet je vrijwel zeker dat je van voren af aan kunt beginnen met de lay-out.

Geldige doctypes vind je op www.w3.org/QA/2002/04/valid-dtd-list.

Gebruik het volledige doctype, inclusief de eventuele url, anders werkt het niet goed.
Gebruik een 'strict' doctype of (beter!) het doctype voor html5. Deze zijn bedoeld voor nieuwe sites. Het transitional doctype is bedoeld voor al bestaande sites, niet voor nieuwe.

Het transitional doctype staat talloze tags toe, die in html5 zijn verboden. Deze tags worden al zo'n tien jaar afgeraden. Het transitional doctype is echt alleen bedoeld om de puinhoop van vroeger, toen niet volgens standaarden werd gewerkt, enigszins te herstellen.

Het strict doctype staat verouderde tags niet toe. Daardoor kan met 'n strict doctype, of het nu html of xhtml is, probleemloos worden overgestapt naar html5. Met een transitional doctype en het gebruik van afgekeurde tags kun je niet overstappen naar html5. Je moet dan eerst alle verouderde tags verwijderen, wat echt ontzettend veel werk kan zijn.

Het doctype voor html5 is uiterst simpel: <!doctype html>. Omdat het doctype voor html5 in alle browsers werkt, zelfs in de gelukkig vrijwel uitgestorven nachtmerrie Internet Explorer 6, is er geen enkele reden dit uiterst simpele doctype niet te gebruiken.
Als tweede voer je de charset in. Dit vertelt de browser, welke tekenset er gebruikt moet worden, zodat letters met accenten en dergelijke overal goed worden weergegeven. Het beste kun je utf-8 nemen. Als je later van charset verandert, loop je 'n grote kans dat je alle aparte tekens als letters met accenten weer opnieuw moet gaan invoeren. In html5 is het simpele <meta charset="utf-8"> voldoende.
Test vanaf het allereerste begin in zoveel mogelijk verschillende browsers in 'n aantal resoluties (schermgroottes). Onder het kopje Getest in kun je in deze uitleg vinden, waar dit voorbeeld in is getest. Ook van Internet Explorer kun je meerdere versies naast elkaar draaien. Op de pagina met links staan onder het kopje Gereedschap → Weergave en dergelijke testen 'n aantal links die daarbij kunnen helpen. De compatibiliteitsweergave in Internet Explorer is niet geschikt om in te testen, omdat deze enigszins verschilt van de weergave in échte browsers.

(Overigens wordt op deze site alleen nog in Internet Explorer 11 getest. Oudere versies van Internet Explorer worden niet meer ondersteund en zijn daardoor per definitie uiterst onveilig. In Edge, de opvolger van Internet Explorer, wordt wel gewoon getest.)
Voor alle voorbeelden geldt: breng veranderingen stapsgewijs aan. Als je bijvoorbeeld foto's wilt laten weergeven, begin dan met het alleen veranderen van de namen van de foto's, zodat je eigen foto's worden weergegeven. Maakt niet uit als de maten niet kloppen en de teksten fout zijn. Als dat werkt, ga dan bijvoorbeeld de maten aanpassen. Dan de teksten. En controleer steeds, of alles nog goed werkt.
Als het om een lay-out of iets dergelijks gaat: zorg eerst dat header, kolommen, footer, menu, en dergelijke staan en bewegen, zoals je wilt. Ga daarna pas details binnen die blokken invullen. In eerste instantie gebruik je dus bijvoorbeeld 'n leeg blok op de plaats, waar uiteindelijk het menu komt te staan.

Als je begint met allerlei details, is er 'n heel grote kans dat die de werking van de blokken gaan verstoren. Bouw eerst het huis, en ga dan pas de kamers inrichten. Zorg eerst dat de blokken werken, zoals je wilt. Dan zul je het daarna gelijk merken, als 'n toegevoegd detail als tekst of 'n afbeelding iets gaat verstoren. Daarvoor moet je natuurlijk wel regelmatig controleren in verschillende browsers, of alles nog wel goed werkt.

e kunt de blokken tijdens het aanpassen opvullen met bijvoorbeeld <br>1<br>2<br>3 enzovoort, tot ze de juiste hoogte hebben. Het is handig om aan het einde even iets toe te voegen als 'laatste', zodat je zeker weet dat er niet ongemerkt drie regels onderaan naar 't virtuele walhalla zijn verhuisd.

Om de breedte te vullen, kun je het best 'n kort woord als 'huis' duizend keer of zo herhalen. Ook hier is het handig om aan 't eind (en hier ook aan 't begin) 'n herkenningsteken te maken, zodat je zeker weet dat je de hele tekst ziet.
Zolang je in grotere dingen zoals 'n lay-out aan 't wijzigen bent, kan het helpen de verschillende delen een achtergrondkleur te geven. Je ziet dan goed, waar 'n deel precies staat. Een achtergrondkleur heeft – anders dan bijvoorbeeld een border – verder geen invloed op de lay-out, dus die is hier heel geschikt voor.
Als je eigenschappen verandert in de css, verander er dan maar één, hooguit twee tegelijk. Als je er zeventien tegelijk verandert, is de kans groot dat je niet meer weet, wat je hebt gedaan. En dat je 't dus niet meer terug kunt draaien.
margin, padding en border worden bij de hoogte en breedte van het element opgeteld. Hier worden vaak fouten mee gemaakt. Als je bijvoorbeeld in een lay-out 'n border toevoegt aan een van de 'hoofdvakken' (header, footer, kolommen), dan wordt deze er bij opgeteld. Bij 'n border van 2 px rondom de linkerkolom wordt deze dus plotseling 4 px breder (2 aan beide kanten), en 4 px hoger. Zoiets kan je hele lay-out verstoren, omdat iets net te breed of te hoog wordt. Je moet dan elders iets 4 px kleiner maken. Dat zal vaak zo zijn: als je één maat verandert, zul je vaak ook 'n andere moeten aanpassen.

Css geeft de mogelijkheid om met behulp van box-sizing de padding en border bínnen de breedte en hoogte van de inhoud te zetten, als je dat handiger vindt.

Met nieuwere css-eigenschappen als grid en flexbox, die speciaal zijn gemaakt om een lay-out mee te maken, spelen dit soort problemen veel minder. In alle browsers waarop hier nog wordt getest, werken flexbox en grid prima. Maar als je oudere browsers moet ondersteunen, kan dat wel problemen opleveren en moet je ook in die oudere browsers testen.
In plaats van een absolute eenheid als px kun je ook een relatieve eenheid gebruiken, met name em en rem. Voordeel van em en rem is dat een lettergrootte, regelhoogte, en dergelijke in em en rem in alle browsers kan worden veranderd. Nadeel is dat het de lay-out sneller kan verstoren dan bijvoorbeeld px. Dit moet je gewoon van geval tot geval bekijken. Voor weergave in mobiele apparaten zijn relatieve eenheden als em en rem vrijwel altijd beter dan absolute eenheden als px.

(De minder bekende rem is ongeveer hetzelfde als de em. Alleen is de lettergrootte bij rem gebaseerd op de lettergrootte van het <html>-element, waardoor de rem overal op de pagina precies even groot is. Bij de em kan de lettergrootte worden beïnvloed door de voorouders van het element, bij de rem niet.)

Zoomen kan trouwens altijd, ongeacht welke eenheid je gebruikt.
Valideren, valideren, valideren en dan voor 't slapen gaan nog 'ns valideren.

Valiwie???

Valideren is het controleren van je html en css op 'n hele serie fouten. Computers zijn daar vaak veel beter in dan mensen. Als je 300 keer <h2> hebt gebruikt en 299 keer </h2> vindt 'n computer die ene missende </h2> zonder enig probleem. Jij ook wel, maar daarna ben je misschien wel aan vakantie toe.

Valideren kan helpen om gekmakende fouten te vinden. Valide code garandeert ook dat de weergave in verschillende browsers (vrijwel) hetzelfde is. En valide code is over twintig jaar ook nog te bekijken.

Valideren moet trouwens ook niet worden overdreven. Het is een hulpmiddel om echte fouten te vinden, meer niet. Het gaat erom dat je site goed werkt, niet dat je het braafste kind van de klas bent. Als de code niet valideert, maar daar is een goede reden voor, is daar niets op tegen. Zeker met nieuwere html en css wil de validator nog wel eens achterlopen, terwijl dat al prima is te gebruiken.

Op deze site is alle css en html gevalideerd. Als de code niet helemaal valide is (wat regelmatig voorkomt), staat daar onder Bekende problemen (en oplossingen) de reden van.

Je kunt je css en html valideren als 't online staat, maar ook als het nog in je computer staat.

Html kun je valideren op: validator.w3.org/nu.

Css kun je valideren op: jigsaw.w3.org/css-validator.

Toegankelijkheid en zoekmachines

De tekst in dit hoofdstukje is een algemene tekst, die voor elke pagina geldt. Eventueel specifiek voor dit voorbeeld geldende problemen en eventuele aanpassingen om die problemen te voorkomen staan bij Bekende problemen (en oplossingen).

Toegankelijkheid (in het Engels 'accessibility') is belangrijk voor bijvoorbeeld blinden die een schermlezer gebruiken, of voor motorisch gehandicapte mensen die moeite hebben met het bedienen van een muis. Een spider van een zoekmachine (dat is het programmaatje dat de site indexeert voor de zoekmachine) is te vergelijken met een blinde. Als je je site goed toegankelijk maakt voor gehandicapten, is dat gelijk goed voor een hogere plaats in een zoekmachine. Dus als je 't niet uit sociale motieven wilt doen, kun je 't uit egoïstische motieven doen.

(Op die plaats in de zoekmachine heb je maar beperkt invloed. De toegankelijkheid van je site is maar één van de factoren, maar zeker niet onbelangrijk.)

Als je bij het maken van je site al rekening houdt met toegankelijkheid, is dat nauwelijks extra werk. 't Is ongeveer te vergelijken met inbraakbescherming: doe dat bij 'n nieuw huis en 't is nauwelijks extra werk, doe 't bij 'n bestaand huis en 't is al snel 'n enorme klus.

Enkele tips die helpen bij toegankelijkheid:

Gebruik altijd een alt-beschrijving bij een afbeelding. De alt-tekst wordt gebruikt, als afbeeldingen niet kunnen worden getoond of gezien (dat geldt dus ook voor zoekmachines). Als je iets wilt laten zien, als je over de afbeelding hovert, gebruik daar dan het title-attribuut voor, niet de alt-beschrijving.

Als een afbeelding alleen maar voor de sier wordt gebruikt, zet je daarbij alt="", om aan te geven dat de afbeelding niet belangrijk is voor het begrijpen van de tekst of zo.
Als uit de tekst in een link niet duidelijk wordt, waar de link naartoe leidt, gebruik dan een title bij de link. Een tekst als 'pagina met externe links' is waarschijnlijk duidelijk genoeg, een tekst als alleen 'links' mogelijk niet. Een duidelijke zwart-witregel is niet te geven, omdat dit ook van tekst en dergelijke in de omgeving van de link afhangt.
Accesskeys (sneltoetsen) kun je beter niet gebruiken, deze geven te veel problemen, omdat ze vaak dubbelop zijn met sneltoetsen voor de browser of andere al gebruikte sneltoetsen. Bovendien is voor de gebruiker meestal niet duidelijk, welke toetsen het zijn.

Op zichzelf zijn accesskeys een heel goed idee. Maar helaas zijn ze ook in html5 volstrekt onvoldoende gedefinieerd. Er is nog steeds geen standaard voor de meest gebruikelijke accesskeys, zoals Zoek of Home.

Er is nog steeds niet vastgelegd, hoe accesskeys zichtbaar gemaakt kunnen worden. Voor de makers van browsers zou dit 'n relatief kleine moeite zijn, voor de makers van 'n site is het bergen extra werk.

Hierdoor zijn accesskeys (vrijwel) niet te gebruiken. Misschien kunnen ze nog enig nut hebben op sites, die gericht zijn op 'n specifieke groep gebruikers. Maar voor algemene sites is het advies: normaal genomen niet gebruiken.
Met behulp van de Tab-toets (of op 'n soortgelijke manier) kun je in de meeste browsers door links, invoervelden, en dergelijke lopen. Elke tab brengt je één link, invoerveld, en dergelijke verder, Shift+Tab één plaats terug. Met behulp van het attribuut tabindex kun je de volgorde aangeven, waarin de Tab-toets werkt. Zonder tabindex wordt de volgorde van de html aangehouden bij gebruik van de Tab-toets, maar soms is een andere volgorde logischer.

In principe is het beter, als tabindex niet nodig is, maar gewoon de volgorde van de html wordt aangehouden. Bij verkeerd gebruik kan tabindex heel verwarrend zijn. Het is niet bedoeld om van de pagina een hindernisbaan voor kangoeroes te maken, waarop van beneden via links over rechts naar boven wordt gesprongen.
Als, zoals hierboven beschreven, een gebruiker van de Tab-toets bij een link, invoerveld, en dergelijke is aangekomen, heeft dit element 'focus'. Dit wordt aangegeven door de link, invoerveld, en dergelijke extra te markeren met een kadertje. Dat kadertje mag je alleen weghalen, als op een andere manier wordt duidelijk gemaakt, welk element focus heeft. Een gebruiker van de Tab-toets kan anders niet zien, waar zij of hij zit, en welk element gaat reageren op bijvoorbeeld een Enter.
In het verleden werd vaak aangeraden de volgorde van de code aan te passen. Een menu bijvoorbeeld kon in de html onderaan worden gezet, terwijl het op het scherm met behulp van css bovenaan werd gezet. Inmiddels zijn schermlezers en dergelijke zo sterk verbeterd dat dit niet meer wordt aangeraden. De volgorde in de html kan tegenwoordig beter hetzelfde zijn als die op het scherm, omdat het anders juist verwarrend kan werken.
Een zogenaamde skip-link is vaak nog wel zinvol. Dat is een link die je buiten het scherm parkeert met behulp van css, zodat hij normaal genomen niet te zien is. Zo'n link is wel gewoon zichtbaar in speciale programma's zoals tekstbrowsers en schermlezers, want die kijken gewoon naar wat er in de broncode staat.

(Alleen in de schermlezer TalkBack op oudere versies van Android werkt zo'n buiten het scherm geplaatste link niet. TalkBack leest zo'n link wel voor, maar de link kan niet worden gevolgd, als deze buiten het scherm staat. Met ingang van versie 9 van Android is dit eindelijk opgelost en werkt een skip-link ook fatsoenlijk in TalkBack.)

Een skip-link staat bovenaan de pagina, nog boven menu, header, en dergelijke, en linkt naar de eigenlijke inhoud van de pagina. Hierdoor kunnen mensen met één toetsaanslag naar de eigenlijke inhoud van de pagina gaan.

Een skip-link is vooral nuttig voor gebruikers van de Tab-toets. Zodra de normaal genomen onzichtbare link door het indrukken van de Tab-toets focus krijgt, kun je hem op het scherm plaatsen, waardoor hij zichtbaar wordt. Bij een volgende tab wordt hij dan weer buiten het scherm geplaatst en is dus niet meer zichtbaar, zodat de lay-out niet wordt verstoord.

Op pagina's en in voorbeelden waar dat nuttig is, wordt op deze site een skip-link gebruikt. (Althans: nog niet in alle voorbeelden die daarvoor in aanmerking komen, zit een skip-link. Maar geleidelijk aan worden dat er steeds meer.)
Van oorsprong is html een taal om wetenschappelijke documenten weer te geven, pas later is hij gebruikt voor lay-out. Maar daar is hij dus eigenlijk nooit voor bedoeld geweest. Het gebruiken van html voor lay-out leidt tot enorme problemen voor gehandicapten en tot een lage plaats in zoekmachines.

De html hoort alleen inhoud te bevatten, lay-out doe je met behulp van css. Die css moet in een externe stylesheet staan of, als hij alleen voor één bepaalde pagina van toepassing is, in de <head> van die pagina.
Breng een logische structuur aan in je document. Gebruik een <h1> voor de belangrijkste kop, een <h2> voor een subkop, enzovoort. Schermlezers en dergelijke kunnen van kop naar kop springen. En een zoekmachine gaat ervan uit dat <h1> belangrijke tekst bevat.

Dit geldt voor al dit soort structuurbepalende tags.

Als een <h1> te grote letters geeft, maak daar dan met behulp van je css 'n kleinere letter van, maar blijf die <h1> gewoon gebruiken. Op dezelfde manier kun je al dit soort dingen oplossen.
<table> is fantastisch, maar alleen als die wordt gebruikt om een echte tabel weer te geven, niet als hij voor opmaak wordt misbruikt. In het verleden is dat op grote schaal gebeurd bij gebrek aan andere mogelijkheden. Een tabel is, als je niet heel erg goed oplet, volstrekt ontoegankelijk voor gehandicapten en zoekmachines. Het lezen van een tabel is ongeveer te vergelijken met het lezen van een krant van links naar rechts: niet per kolom, maar per regel. Dat gaat dus alleen maar goed bij een echte tabel, zoals een spreadsheet. In alle andere gevallen garandeert 'n tabel volstrekte ontoegankelijkheid voor schermlezers en dergelijke en als extra bonus vaak 'n lagere plaats in een zoekmachine.
Frames horen bij een volstrekt verouderde techniek, die heel veel nadelen met zich meebrengt. <iframe>'s hebben voor een deel dezelfde nadelen. Eén van die nadelen is dat de verschillende frames voor zoekmachines, schermlezers, en dergelijke als los zand aan elkaar hangen, omdat ze los van elkaar worden weergegeven. Ze staan wel naast elkaar op het scherm, maar er zit intern geen verband tussen.

Als je 'n stuk code vaker wilt gebruiken, zoals 'n menu dat op elke pagina hetzelfde is, voeg dat dan in met PHP. Dan wordt de pagina niet pas in de browser, maar al op de server samengesteld. Hierdoor zien zoekmachines, schermlezers, en dergelijke één pagina, net zoals wanneer je maar één pagina met html zou hebben geschreven.

(Je kunt ook invoegen met behulp van SSI. Maar tegenwoordig kun je beter PHP dan SSI gebruiken, omdat SSI min of meer aan het uitsterven is en PHP veel meer mogelijkheden heeft. Op deze site wordt in enkele voorbeelden nog SSI gebruikt, maar zodra die worden bijgewerkt, gaat dat vervangen worden door PHP.)
Geef de taal van het document aan, en bij woorden en dergelijke die afwijken van die taal de afwijkende taal met behulp van lang="...". Op deze site gebeurt dat maar af en toe, omdat de tekst (en vooral de code) een mengsel is van Engels, Nederlands en eigengemaakte namen. Dat soort teksten is gewoon niet goed in te delen in een taal. Maar bij enigszins 'normale' teksten hoor je een taalwisseling aan te geven.

Op deze site wordt de lijst op woordenlijst.org gebruikt om te bepalen, of een woord inmiddels 'Nederlands' is. Als het woord in deze lijst voorkomt, wordt geen lang-attribuut gebruikt, ook niet als het woord oorspronkelijk uit een andere taal komt.
Gebruik de tag <abbr> bij afkortingen. Doe dat de eerste keer op een pagina samen met de title-eigenschap: <abbr title="ten opzichte van">t.o.v.</abbr>. Daarna kun je op dezelfde pagina volstaan met <abbr>t.o.v.</abbr>. Doe je dit niet, dan is er 'n grote kans dat 'n schermlezer 't.o.v.' uit gaat spreken als 'tof', en 'n zoekmachine kan er ook geen chocola van maken.
Geef een verandering niet alleen door kleur aan. Een grote groep mensen heeft moeite met het onderscheiden van kleuren en/of het herkennen van kleuren. Verander bijvoorbeeld een ronde rode knop niet in een ronde groene knop, maar in een vierkante groene knop. Door ook de vorm te veranderen, is het herkennen van de verandering niet alleen van een kleur afhankelijk.
Zorg voor voldoende contrast tussen achtergrond- en voorgrondkleur, tussen background-color en color. Soms zie je heel lichtgrijze tekst op een donkergrijze achtergrond, en dan ook nog in een mini-formaat. Dat is dus voor heel veel mensen stomweg volledig onleesbaar. Een uitstekende online contrastchecker is bijvoorbeeld te vinden op snook.ca.
De spider van 'n zoekmachine, schermlezers, en dergelijke kunnen geen plaatjes 'lezen'. Het is soms verbazingwekkend om te zien hoe veel, of eigenlijk: hoe weinig tekst er overblijft op een pagina, als de plaatjes worden weggehaald.

Op Linux kun je met Lynx kijken, hoe je pagina eruitziet zonder plaatjes en dergelijke, als echt alleen de tekst overblijft. Een installatie-programma voor Lynx op Windows is te vinden op invisible-island.net/lynx.

Ook kun je in Windows het gratis programma WebbIE installeren. WebbIE laat de pagina zien, zoals een tekstbrowser en dergelijke hem ziet. WebbIE is te downloaden vanaf www.webbie.org.uk.

Ten slotte kun je je pagina nog online op toegankelijkheid laten controleren op 'n behoorlijk aantal sites, zoals:

lowvision.support: laat zien hoe een kleurenblinde de site ziet. Engelstalig.

wave.webaim.org: deze laat grafisch zien, hoe de toegankelijkheid is. Engelstalig. Deze tester is ook als extensie in Firefox en Google Chrome te installeren.

Op de pagina met links kun je onder Toegankelijkheid links naar meer tests en dergelijke vinden.

Getest in

Laatst gecontroleerd op 13 juni 2020.

Onder dit kopje staat alleen maar, hoe en waarin is getest. Alle eventuele problemen, ook die met betrekking tot zoomen, lettergroottes, toegankelijkheid, uit staan van JavaScript en/of css, enzovoort staan iets hieronder bij Bekende problemen (en oplossingen). Het is belangrijk dat deel te lezen, want uit een test kan ook prima blijken dat iets totaal niet werkt!

Dit voorbeeld is getest op de volgende systemen:

Desktopcomputers

Windows 7 (1280 x 1024 px, resolution 96 ppi):
Firefox, Google Chrome en Internet Explorer 11, in grotere en kleinere browservensters.

OS X 10.14.6 ('Mojave') (1680 x 1050 px, resolution: 96 ppi, device-pixel-ratio: 1):
Firefox, Safari, Google Chrome en Microsoft Edge, in grotere en kleinere browservensters.

Linux (Kubuntu 18.04 LTS, 'Bionic Beaver') (2560 x 1080 px, resolution: 96 ppi):
Firefox en Google Chrome, in grotere en kleinere browservensters.

Laptops

Windows 8.1 (1366 x 768 px, resolution: 135 ppi):
Bureaublad-versie: Firefox, Google Chrome en Internet Explorer 11, in grotere en kleinere browservensters.
Startscherm-versie: Internet Explorer 11.

Windows 10 (1600 x 900 px, resolution: 106 ppi):
Firefox, Google Chrome, Internet Explorer 11 en Edge, in grotere en kleinere browservensters.

Tablets

iPad met iOS 12.4.7 (2048 x 1536 px, device-pixel-ratio: 2:
Safari, Chrome, Firefox en Microsoft Edge (alle portret en landschap).

iPad met iPadOS 13.5.1 (2160 x 1620 px, 264 ppi):
Safari, Chrome, Firefox en Microsoft Edge (alle portret en landschap).

Android 4.4.2 ('Kitkat') (1280 x 800 px, resolution: 149 ppi):
Firefox en Chrome (alle portret en landschap).

Android 4.4.2 ('Kitkat') (2560 x 1600 px, resolution: 299 ppi):
Firefox en Chrome (alle portret en landschap).

Android 6.0 ('Marshmallow') (1920 x 1200 px, resolution: 224 ppi):
Samsung Internet, Firefox en Chrome (alle portret en landschap).

Android 8.1.0 ('Oreo') (1920 x 1200 px, resolution: 218 ppi):
Samsung Internet, Firefox, Microsoft Edge en Chrome (alle portret en landschap).

Android 10 (2000 x 1200 px, resolution: 225 ppi):
Samsung Internet, Firefox, Microsoft Edge en Chrome (alle portret en landschap).

Smartphones

Windows 10 Mobile (1280 x 720 px, resolution: 315 ppi):
Edge.

iPhone met iOS 10.3.1 (1334 x 750 px, 326 ppi) (gesimuleerd in Xcode):
Safari (portret en landschap).

iPhone met iOS 12.4 (1334 x 750 px, 326 ppi) (gesimuleerd in Xcode):
Safari (portret en landschap).

iPhone met iOS 13.5.1 (1334 x 750 px, 326 ppi):
Safari, Chrome, Firefox en Microsoft Edge (alle portret en landschap).

Android 7.0 ('Nougat') (1280 x 720 px, resolution: 294 ppi):
Samsung Internet, Firefox, Microsoft Edge en Chrome (alle portret en landschap).

Android 9.0 ('Pie') (1920 x 1080 px, resolution: 424 ppi):
Samsung Internet, Firefox, Microsoft Edge en Chrome (alle portret en landschap).

Er is op de aan het begin van dit hoofdstukje genoemde controledatum getest in de meest recente versie van de browser, die op het betreffende besturingssysteem kon draaien. Het aantal geteste browsers en systemen is al tamelijk fors, en als ook nog rekening gehouden moet worden met (zwaar) verouderde browsers, is het gewoon niet meer te doen. Surfen met een verouderde browser is trouwens vragen om ellende, want updates van browsers hebben heel vaak met beveiligingsproblemen te maken.

In- en uitzoomen en – voor zover de browser dat kan – een kleinere en grotere letter zijn ook getest. Er is ingezoomd en vergroot tot zover de browser kan, maar niet verder dan 200%.

Er is getest met behulp van muis en toetsenbord, behalve op iOS, Android en Windows 10 Mobile, waar een touchscreen is gebruikt. Op Windows 8.1 en 10 is getest met touchscreen, touchpad, toetsenbord, muis, en – waar dat zinvol was – op een combinatie daarvan.

Als JavaScript is gebruikt, is op de desktop ook getest zonder JavaScript. Op iOS, Android en Windows 10 Mobile is niet getest zonder JavaScript, omdat je JavaScript in een toenemend aantal mobiele browsers niet uit kunt zetten. Bovendien is een mobiel apparaat zonder JavaScript niet veel meer dan een duur en groot uitgevallen horloge. Ook in Edge is niet getest zonder JavaScript, omdat Microsoft het onmogelijk heeft gemaakt dit uit te zetten. Ten slotte is getest zonder css en – als afbeeldingen worden gebruikt – zonder afbeeldingen.

Schermlezers en dergelijke

Naast deze 'gewone' browsers is ook getest in Lynx, WebbIE, NVDA, TalkBack, VoiceOver, ChromeVox en Verteller.

Lynx is een browser die alleen tekst laat zien en geen css gebruikt. Er is getest op Linux.

WebbIE. is een browser die gericht is op mensen met een handicap. Er is getest op Windows7.

NVDA is een schermlezer, zoals die door blinden wordt gebruikt. Er is getest op Windows 7 en Windows 10 in combinatie met Firefox.

TalkBack is een in Android ingebouwde schermlezer. Er is getest in combinatie met Chrome op Android 4.4,2, 6.0, 7.0, 8.1.0, 9.0 en 10.0

VoiceOver is een in iOS, iPadOS en OS X ingebouwde schermlezer. Er is getest in combinatie met Safari op iOS 12.4.7, 13.5.1, iPadOS 13.5.1 en OS X 10.14.6.

ChromeVox is een schermlezer in de vorm van een extensie bij Google Chrome. Er is getest op een systeem met Kubuntu Linux 18.04.

Verteller (Narrator) is een in Windows 10 ingebouwde schermlezer. Er is getest in combinatie met Edge.

(Voor de bovenstaande programma's zijn links naar sites met uitleg en dergelijke te vinden op de pagina met links onder Toegankelijkheid → Schermlezers, tekstbrowsers, en dergelijke.)

Als het voorbeeld in deze programma's toegankelijk is, zou het in principe toegankelijk moeten zijn in alle aangepaste browsers en dergelijke. En dus ook voor zoekmachines, want een zoekmachine is redelijk vergelijkbaar met een blinde.

Eventuele problemen in schermlezers (en eventuele aanpassingen om die te voorkomen) staan iets hieronder bij Bekende problemen (en oplossingen).

Alleen op de hierboven genoemde systemen en browsers is getest. Er is dus niet getest op bijvoorbeeld 'n Blackberry. Er is een kans dat dit voorbeeld niet (volledig) werkt op niet-geteste systemen en apparaten. Om het wel (volledig) werkend te krijgen, zul je soms (kleine) wijzigingen en/of (kleine) aanvullingen moeten aanbrengen, bijvoorbeeld met JavaScript.

Er is ook geen enkele garantie dat iets werkt in een andere tablet of smartphone dan hierboven genoemd, omdat fabrikanten in principe de software kunnen veranderen. Dit is anders dan op de desktop, waar browsers altijd (vrijwel) hetzelfde werken, zelfs op verschillende besturingssystemen. Iets wat in Samsung Internet op Android werkt, zal in de regel overal werken in die browser, maar een garantie is er niet. De enige garantie is het daadwerkelijk testen op een fysiek apparaat. En aangezien er duizenden mobiele apparaten zijn, is daar geen beginnen aan.

De html is gevalideerd met de validator van w3c, de css ook. Als om een of andere reden niet volledig gevalideerd kon worden, wordt dat bij Bekende problemen (en oplossingen) vermeld.

Nieuwe browsers worden pas getest, als ze uit het bèta-stadium zijn. Anders is er 'n redelijke kans dat je tegen 'n bug zit te vechten, die voor de uiteindelijke versie nog gerepareerd wordt. Dit voorbeeld is alleen getest in de hierboven met name genoemde browsers. Vragen over niet-geteste browsers kunnen niet worden beantwoord, en het melden van fouten in niet-geteste browsers heeft ook geen enkel nut. (Melden van fouten, problemen, enzovoort in wel geteste browsers: graag! Dat kan op het forum.)

Bekende problemen (en oplossingen)

Waarop en hoe is getest, kun je gelijk hierboven vinden bij Getest in.

Als je hieronder geen oplossing vindt voor een probleem dat met dit voorbeeld te maken heeft, kun je op het forum proberen een oplossing te vinden voor je probleem. Om forumspam te voorkomen, moet je je helaas wel registreren, voordat je op het forum een probleem kunt aankaarten.

Bij toegankelijkheid is er vaak geen goed onderscheid te maken tussen oplossing en probleem. Zonder (heel simpele) aanpassingen heb je vaak 'n probleem, en omgekeerd. Daarom staan wat betreft toegankelijkheid aanpassingen en problemen hier bij elkaar in dit hoofdstukje.

Voor zover van toepassing wordt eerst het ontbreken van JavaScript, css en/of afbeeldingen besproken. Vervolgens problemen en aanpassingen met betrekking tot toegankelijkheid voor specifieke groepen bezoekers, zoals zoomen en andere lettergrootte, Tab-toets, tekstbrowsers en schermlezers. Als laatste volgen algemene problemen in alle of in specifieke browsers.

Als in een onderdeel geen problemen aanwezig zijn, staat in een smal groen kadertje 'Geen problemen'. Bij een onderwerp over toegankelijkheid zijn er soms geen problemen, maar alleen aanpassingen. Ook in dat geval staat bovenaan in een smal groen kadertje 'Geen problemen'. Daaronder staan dan de aanpassingen.

Als in een onderdeel één of meer problemen worden besproken, staat van elk probleem in een breed rood kadertje een korte samenvatting daarvan.

Als bij het probleem een oplossing wordt gegeven, staat de samenvatting in een rode stippellijn.

Als bij het probleem geen oplossing is gevonden, staat de samenvatting in een rode ononderbroken lijn.

Zonder JavaScript

Geen problemen.

Omdat JavaScript niet wordt gebruikt, zijn er geen problemen als het uitstaat.

Zonder css

Geen problemen.

Alle tekst, kopregels, enzovoort zijn gewoon te zien. Uiteraard is de hele lay-out verdwenen.

Gebruikers Tab-toets

Geen problemen.

In dit voorbeeld is geen menu met navigatie aanwezig. Vaak zal dat wel zo zijn. Daarom is een skip-link aangebracht, waarmee in één keer naar de belangrijkste inhoud van de pagina kan worden gegaan.

Tekstbrowsers

Geen problemen.

Lynx en WebbIE tonen netjes alle tekst, kopregels, en dergelijke

Schermlezers

Geen problemen.

Voor gebruikers van de Tab-toets is een skip-link aangebracht, waarmee in één keer naar de belangrijkste inhoud van de pagina kan worden gegaan. Deze skip-link staat normaal genomen links buiten het scherm.

Schermlezers hebben andere manieren om een menu en dergelijke snel te passeren, maar als er een skip-link is, kan die eventueel ook worden gebruikt. Omdat deze skip-link buiten het scherm staat, werkt deze (nog) niet in alle schermlezers.

In VoiceOver op de iPhone met iOS 13.5.1 en op de iPad met iPadOS 13.5.1 werkt de skip-link, op de iPad met iOS 12.4.7 werkt de skip-link niet.

In TalkBack op Android werkt de skip-link in versie 8.1 en hoger.

In NVDA, Verteller en ChromeVox werkt de skip-link.

Zoomen en lettergroottes

Geen problemen.

Wijzigingen

Alleen grotere wijzigingen worden hier vermeld, geen dingen als een link die is geüpdatet.

26 september 2008:

Nieuw opgenomen.

30 maart 2009:

Tekst aangepast aan de nieuw verschenen Internet Explorer 8. De code is hetzelfde gebleven.

1 maart 2010:

Fout bij Opmerkingen over het eventueel beperken van de maximumbreedte verbeterd. Niet alleen de middelste kolom, maar de hele pagina moet in dat geval in een extra div komen te staan.

18 november 2010:

Vanwege toegankelijkheid bij body achtergrondkleur toegevoegd en op andere plaatsen tekstkleur. Het waarom staat bij de beschrijving van de code.

1 november 2011:

Bij Bekende problemen (en oplossingen) stukje over zoomen toegevoegd.

13 juni 2020:

xhtml omgezet naar html.
Alles voor Internet Explorer ouder dan versie 11 verwijderd.
Selectors ingekort.
float, afbeeldingen, en dergelijke omgezet naar flexbox.
Werkt nu ook in smalle browservensters.
Volgorde html is nu hetzelfde als de volgorde op het scherm.
Aantal nieuwe hoofdstukken, voornamelijk over toegankelijkheid.
Tig kleine veranderingen in de tekst.

Inhoud van de download en licenties

De inhoud van deze download kan vrij worden gebruikt, met drie beperkingen:

* Sommige onderdelen die van 'n andere site of zo afkomstig zijn, vallen mogelijk onder een of andere licentie. Dat is hieronder bij het betreffende onderdeel te vinden.

* Je gebruikt het materiaal uit deze download volledig op eigen risico. Het kan prima zijn dat er fouten in de hier verstrekte code en dergelijke zitten. Voor eventuele schade die door gebruik van materiaal uit deze download ontstaat, in welke vorm dan ook, zijn www.css-voorbeelden.nl en medewerkers daarvan op geen enkele manier verantwoordelijk.

* Dit voorbeeld (en de bijbehorende uitleg en dergelijke) wordt regelmatig bijgewerkt. Het is daarom niet toegestaan dit voorbeeld (en de bijbehorende uitleg en dergelijke) op welke manier dan ook te verspreiden, zonder daarbij duidelijk te vermelden dat voorbeeld, uitleg, en dergelijke afkomstig zijn van www.css-voorbeelden.nl en dat daar altijd de nieuwste versie is te vinden. Dit is om te voorkomen dat er verouderde versies worden verspreid.

Een link naar www.css-voorbeelden.nl wordt trouwens altijd op prijs gesteld.

lay-out-041-dl.html: de pagina met het voorbeeld.

lay-out-041.pdf: deze uitleg (aangepast aan de inhoud van de download).

lay-out-041-inhoud-download-en-licenties.txt: een kopie van de tekst onder dit kopje (Inhoud van de download en licenties).

041-css-dl:

lay-out-041.css: stylesheet voor lay-out-041-dl.html.

HTML

De code is geschreven in een afwijkende lettersoort. De code die te maken heeft met de basis van dit voorbeeld (essentiële code), is in de hele uitleg onderstippeld blauw. Alle niet-essentiële code is bruin. (In de inhoudsopgave staat alles in een gewone letter vanwege de leesbaarheid.)

In de html hieronder wordt alleen de html besproken, waarover iets meer is te vertellen. Een <h1> bijvoorbeeld wordt in de regel niet genoemd, omdat daarover weinig interessants valt te melden. (Als bijvoorbeeld het uiterlijk van de <h1> wordt aangepast met behulp van css, staat dat verderop bij de bespreking van de css.)

Zaken als een doctype en charset hebben soms wat voor veel mensen onbekende effecten, dus daarover wordt hieronder wel een en ander geschreven.

<!DOCTYPE html>

Een document moet met een doctype beginnen om weergaveverschillen tussen browsers te voorkomen. Zonder doctype is de kans op verschillende (en soms volkomen verkeerde) weergave tussen verschillende browsers heel erg groot.

Geldige doctypes vind je op www.w3.org/QA/2002/04/valid-dtd-list.

Gebruik het volledige doctype, inclusief de eventuele url, anders werkt het niet goed.

Het hier gebruikte doctype is dat van html5. Dit kan zonder enig probleem worden gebruikt: het werkt zelfs in Internet Explorer 6.

<html lang="nl">

De toevoeging lang="nl" bij <html> geeft aan dat de pagina in het Nederlands is. De taal is van belang voor schermlezers, automatisch afbreken, automatisch genereren van aanhalingstekens, juist gebruik van decimale punt of komma, en dergelijke.

<meta charset="utf-8">

Zorgt dat de browser letters met accenten en dergelijke goed kan weergeven.

utf-8 is de beste charset (tekenset), omdat deze alle talen van de wereld (en nog heel veel andere extra tekens) bestrijkt, maar toch niet meer ruimte inneemt voor de code, dan nodig is. Als je utf-8 gebruikt, hoef je veel minder entiteiten (ä en dergelijke) te gebruiken, maar kun je bijvoorbeeld gewoon ä gebruiken.

Deze regel moet zo hoog mogelijk komen te staan, als eerste regel binnen de <head>, omdat hij anders door sommige browsers niet wordt gelezen.

In html5 hoeft deze regel niet langer te zijn, dan wat hier staat.

<meta name="viewport" content="width=device-width, initial-scale=1">

Mobiele apparaten variëren enorm in grootte. En dat is een probleem. Sites waren, in ieder geval tot enkele jaren geleden, gemaakt voor desktopbrowsers. En die hebben, in vergelijking met bijvoorbeeld een smartphone, heel brede browservensters. Hoe moet je op 'n smartphone een pagina weergeven, die is gemaakt voor de breedte van een desktop? Je kunt natuurlijk wachten tot álle sites zijn omgebouwd voor smartphones, tablets, enzovoort, maar dan moet je waarschijnlijk heel erg lang wachten.

Mobiele browsers gokken erop dat een pagina een bepaalde breedte heeft. Safari voor mobiel bijvoorbeeld gaat ervan uit dat een pagina 980 px breed is. De pagina wordt vervolgens zoveel versmald dat hij binnen het venster van het apparaat past. Op een iPhone wordt de pagina dus veel smaller dan op een iPad. Vervolgens kan de gebruiker inzoomen op het deel van de pagina dat hij of zij wil zien.

Dit betekent ook dat bij het openen van de pagina de tekst meestal heel erg klein wordt weergegeven. (Meestal, want niet alle browsers en apparaten doen het op dezelfde manier.) Niet erg fraai, maar bedenk maar 'ns 'n betere oplossing voor bestaande sites.

Nieuwe sites of pagina's kunnen echter wel rekening houden met de veel kleinere vensters van mobiele apparaten. In dit voorbeeld bijvoorbeeld worden de kolommen, als ze niet meer naast elkaar passen, onder elkaar gezet.

Maar die stomme mobiele browser weet dat niet, dus die gaat ervan uit dat ook deze pagina 980 px breed is, en verkleint die dan. Dat is ongeveer even behulpzaam als de gedienstige kelner die behulpzaam de stoel naar achteren trekt, net als jij wilt gaan zitten.

Om de door de browser aangeboden hulp vriendelijk maar beslist te weigeren, wordt deze tag gebruikt. Hiermee geef je aan dat de pagina is geoptimaliseerd voor mobiele apparaten.

Een iPad in portretstand bijvoorbeeld is 768 px breed. De kreet width=device-width zegt tegen de mobiele browser dat de breedte van de weer te geven pagina gelijk is aan de breedte van het apparaat. Voor een iPad in portretstand dus 768 px.

Er staat nog een tweede deel in de tag: initial-scale=1. Sommige mobiele apparaten zoomen een pagina gelijk in of uit. Ook weer in een poging behulpzaam te zijn. Ook dat is hier niet nodig. Er is ook een instructie om zoomen helemaal onmogelijk te maken, maar die wordt niet gebruikt. De bezoeker kan zelf nog gewoon zoomen, wat belangrijk is voor mensen die wat slechter zien.

<link rel="stylesheet" href="041-css-dl/lay-out-041-dl.css">

Dit is een koppeling naar een externe stylesheet (stijlbestand), waarin de css staat. In html5 is de toevoeging type="text/css" niet meer nodig, omdat dit standaard al zo staat ingesteld. Je moet uiteraard de naam van en het pad naar de stylesheet aanpassen aan de naam en plaats, waar je eigen stylesheet staat.

Voordeel van een externe stylesheet is onder andere dat deze geldig is voor alle pagina's, waaraan deze is gelinkt. 'n Verandering in de lay-out hoef je dan maar in één enkele stylesheet aan te brengen, in plaats van in elke pagina apart. Op een grotere site kan dit ontzettend veel werk schelen. Bovendien hoeft de browser zo'n externe stylesheet maar één keer te downloaden, ongeacht hoeveel pagina's er gebruik van maken. Zou je de css in elke pagina opnieuw aanbrengen, dan worden de te downloaden bestanden veel groter.

In dit voorbeeld heeft een extern stylesheet eigenlijk geen nut, omdat er maar één pagina is die dit stylesheet gebruikt. In dit geval kun je de css beter in de <head> van de html-pagina zelf zetten. Voor de omvang maakt het hier niets uit, want de css wordt hoe dan ook altijd precies één keer gedownload, en nooit vaker. Voor het onderhoud maakt het ook geen verschil, want ook hier hoef je de css maar op één plaats te wijzigen. Maar het scheelt wel een extra aanroep naar de server, omdat geen apart stylesheet hoeft te worden gedownload.

Dat opnemen in de <head> gaat heel simpel: je kopieert gewoon het hele stylesheet en zet die bovenin de <head>, tussen <style> en </style>:

<style> body {color: black;} (...) rest van de css (...) div {color: red;} </style>

Maar zodra een stylesheet op meerdere pagina's wordt gebruikt, wat meestal het geval zal zijn, is een extern stylesheet beter.

(De reden dat er toch externe stylesheets zijn, terwijl hierboven omstandig wordt beweerd dat dat in dit voorbeeld eigenlijk geen nut heeft: overzichtelijkheid. Nu kun je html en css los van elkaar bekijken.)

<a id="skippy" href="#content">Skip header en menu</a>

Dit is een zogenaamde skip-link: een link om in één keer naar de belangrijkste inhoud van de pagina te gaan.

Deze link staat normaal genomen onzichtbaar links buiten het browservenster. In de meeste schermlezers werkt deze link echter gewoon (meer hierover is te vinden bij Schermlezers). Maar deze link is vooral van belang voor gebruikers van de Tab-toets. Als de Tab-toets voor de eerste keer wordt ingedrukt, wordt deze link binnen het venster geplaatst. Door op Enter te drukken, wordt de link gevolgd en worden een eventueel menu en dergelijke in één keer gepasseerd.

In dit voorbeeld is dat niet zo, maar vaak zal in de groene linkerkolom (of in smallere browservensters: het tweede vak van bovenaf) een menu aanwezig zijn. Zonder deze link zou de Tab-toets tig keer moeten worden ingedrukt, voordat dat menu is gepasseerd.

Als de Tab-toets nogmaals wordt ingedrukt, wordt de skip-link weer onzichtbaar links buiten het scherm neergezet.

<p>Vaste positie (...) <span lang="en">footer. </span> (...) breedte.</p>

Bij <html> is met <html lang="nl"> aangegeven dat de pagina Nederlandstalig is. De taal is van belang voor schermlezers, automatisch afbreken, automatisch genereren van aanhalingstekens, juist gebruik van decimale punt of komma, en dergelijke.

In deze alinea komt het Engelstalige woord 'footer' voor. Om te voorkomen dan dit wordt uitgesproken met de 'oo' uit 'stoomboot', wordt het in een <span> gezet. Met lang="en" wordt aangegeven dat die <span> Engelstalig is, waardoor 'footer' op de juiste manier kan worden voorgelezen door schermlezers.

CSS

De code is geschreven in een afwijkende lettersoort. De code die te maken heeft met de basis van dit voorbeeld (essentiële code) is in de hele uitleg onderstippeld blauw. Alle niet-essentiële code is bruin. (In de inhoudsopgave staat alles in een gewone letter vanwege de leesbaarheid.)

Technisch gezien is er geen enkel bezwaar om de css in de stylesheet allemaal achter elkaar op één regel te zetten:

div#header-buiten {position: absolute; right: 16px; width: 100%; height: 120px; background: yellow;} div p {margin-left 16px; height: 120px; text-align: center;}

Maar als je dat doet, garandeer ik je hele grote problemen, omdat het volstrekt onoverzichtelijk is. Beter is het om de csscss netjes in te laten springen:

              div#header-buiten {
	    position: absolute;
	    right: 16px;
	    width: 100%;
	    height: 120px;
	    background: yellow;
	}

	div p {
	    margin-left: 16px;
	    height: 120px;
	    text-align: center;
	}

Hiernaast is het heel belangrijk voldoende commentaar (uitleg) in de stylesheet te schrijven. Op dit moment weet je waarschijnlijk (hopelijk...), waarom je iets doet. Maar over vijf jaar kan dat volstrekt onduidelijk zijn. Op deze site vind je nauwelijks commentaar in de stylesheets, maar dat heeft een simpele reden: deze uitleg is in feite één groot commentaar.

Op internet zelf is het goed, als de stylesheet juist zo klein mogelijk is. Dus voor het uploaden kun je normaal genomen het beste het commentaar weer verwijderen. Veel mensen halen zelfs alles wat overbodig is weg, voordat ze de stylesheet uploaden. Inspringingen bijvoorbeeld zijn voor mensen handig, een computer heeft ze niet nodig.

Je hebt dan eigenlijk twee stylesheets. De uitgebreide versie waarin je dingen uitprobeert, verandert, enzovoort, met commentaar, inspringingen, en dergelijke. Dat is de mensvriendelijke versie. Daarnaast is er dan een stylesheet die je op de echte site gebruikt: een gecomprimeerde versie.

Dat comprimeren kun je met de hand doen, maar er bestaan ook hulpmiddelen voor. Op de pagina met links kun je onder het kopje Gereedschap → Snelheid, testen, gzip, comprimeren (inclusief theorie) links naar sites vinden, waar je bestanden kunt comprimeren.

(Stylesheets op deze site zijn niet gecomprimeerd. Omdat het vaak juist om de css gaat, kunnen mensen dan zonder al te veel moeite de css bekijken.)

css voor alle vensters

/* lay-out-041-dl.css */

Om vergissingen te voorkomen is het een goede gewoonte bovenaan het stijlbestand even de naam neer te zetten. Voor je het weet, zit je anders in het verkeerde bestand te werken.

body, #wrapper

body: het element waarbinnen de hele pagina staat. Veel instellingen die hier worden opgegeven, worden geërfd door de nakomelingen van <body>. Ze gelden voor de hele pagina, tenzij ze later worden gewijzigd. Dit geldt bijvoorbeeld voor de lettersoort, de lettergrootte en de voorgrondkleur.

#wrapper: het element met id="wrapper". De <div> waarbinnen de groene linker-, de oranje midden‑ en de roze rechterkolom staan.

Voor #wrapper zijn van de css hieronder eigenlijk alleen display: flex; en flex-direction: column; van belang. Maar de andere eigenschappen kunnen geen kwaad, dus wordt #wrapper gecombineerd met <body>. Dat spaart 'n aparte selector voor #wrapper uit.

background: #ff9;

Achtergrondkleurtje.

color: black;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

Hoewel dit de standaardkleur is, wordt deze toch specifiek opgegeven. Hierboven is een achtergrondkleur opgegeven. Sommige mensen hebben zelf de voorgrond‑ en/of achtergrondkleur veranderd, bijvoorbeeld omdat ze slecht kleuren kunnen onderscheiden. Als nu de achtergrondkleur wordt veranderd, maar niet de voorgrondkleur, loop je het risico dat tekstkleur en achtergrondkleur te veel op elkaar gaan lijken.

Door beide op te geven, is redelijk zeker dat achtergrond- en tekstkleur genoeg van elkaar blijven verschillen. Als de gebruiker !important heeft gebruikt in een eigen stylesheet, is er nog niets aan de hand, want dan veranderen achtergrond- en voorgrondkleur geen van beide.

display: flex;

Hiermee worden <body> en div#wrapper in een zogenaamde 'flex container' veranderd. Dit maakt het veel makkelijker om de directe kinderen van deze elementen, de 'flex items', op een bepaalde plaats neer te zetten.

De directe kinderen van <body> zijn hier <header>, div#wrapper met de drie middelste kolommen, en <footer>. Deze hebben alle drie <body> als ouder en veranderen daardoor in flex items.

div#wrapper is een direct kind van <body> en daarom een flex item. Maar div#wrapper is zelf ook weer een flex container. Dat nesten van flex containers kan prima. Hierdoor kun je met weinig moeite zelfs hele ingewikkelde lay-outs maken.

De directe kinderen van div#wrapper zijn hier de groene linkerkolom <nav>, de oranje middenkolom <main> en de roze rechterkolom <aside>. Deze hebben alle drie div#wrapper als ouder en veranderen daardoor in flex items.

flex-direction: column;

Met deze eigenschap wordt de richting van de hoofdas (in het Engels: 'main axis') aangegeven. Standaard heeft flex-direction de waarde 'row': horizontaal, waardoor de flex items naast elkaar komen te staan: op één regel. Het maakt daarbij niets uit of het inline- of blok-elementen zijn: flex items komen altijd naast elkaar te staan.

Naast elkaar staande kolommen in smal venster

De afbeeldingen hierboven zijn in een browservenster van 500 px breed gemaakt. Op de linkerafbeelding is flex-direction helemaal weggelaten, waardoor bij beide flex containers <body> en div#wrapper de standaardinstelling flex-direction: row; van kracht is. Alle vijf de flex items staan naast elkaar. Dat is te breed voor het browservenster, waardoor een deel van de footer wegvalt. Dat maakt niets uit: ze blijven gewoon naast elkaar staan. Door scrollen is de footer volledig te bekijken. Er is geen breedte opgegeven voor de flex items, waardoor de breedte wordt bepaald door de inhoud van de flex items. 'Linkerkolom' en 'Rechterkolom' bijvoorbeeld zijn tamelijk lange woorden en bepalen de breedte van de tweede en vierde kolom.

Op de afbeelding rechts is flex-direction: column; alleen bij div#wrapper opgegeven, en niet bij <body>. De drie kinderen van body (<header>, div#wrapper en <footer>) staan nog steeds naast elkaar. De drie kinderen van div#wrapper (<nav>, <main> en <aside>) staan nu wel onder elkaar.

In browservensters minimaal 760 px breed worden later bij #wrapper de drie middelste kolommen naast elkaar gezet. Maar in smallere vensters werkt dat niet, zoals op de afbeeldingen is te zien. In smallere vensters moeten de flex items niet naast, maar onder elkaar komen te staan, in een kolom.

Bij een aantal eigenschappen die later voor browservensters minimaal 760 px worden gebruikt worden gebruikt bij de flex items, is de richting van de hoofdas van belang.

Het is even wennen, maar juist dit soort dingen maakt flexbox zo flexibel.

font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;

Als Arial is geïnstalleerd op de machine van de bezoeker, wordt deze gebruikt, anders Helvetica. Als die ook niet wordt gevonden, wordt in ieder geval een schreefloze letter (zonder dwarsstreepjes) gebruikt.

margin: 0;

Slim om te doen vanwege verschillen tussen browsers.

header

Alle <header>'s. Dat is er hier maar één: de gele <header> voor de hele pagina.

background: yellow;

Gele achtergrond.

color: black;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

Dit is ook al bij <body> opgegeven, maar sommige mensen hebben bij álle elementen de kleuren veranderd. Het heeft immers weinig zin, als ze dat alleen bij de body doen, terwijl de sitebouwer de kleuren ook bij bijvoorbeeld de paragrafen heeft aangepast.

text-align: center;

Tekst horizontaal centreren.

#skippy

Het element met id="skippy". Dit is een zogenaamde skip-link. Het geeft aan gebruikers van de Tab-toets de mogelijkheid in één keer naar de belangrijkste inhoud van de pagina te gaan, zonder dat eerst tig links in een menu en dergelijke moeten worden aangedaan. (In dit voorbeeld is geen menu aanwezig, maar dat zal vaak wel zo zijn. Omdat een skip-link belangrijk is, wordt deze toch hier beschreven.)

Sommige mensen kunnen (of willen) de muis niet gebruiken. Met behulp van de Tab-toets of een soortgelijke toets kun je één voor één alle links, tekstvelden, en dergelijke op een pagina aflopen.

Dit levert een probleem op als bijvoorbeeld een menu met links aanwezig is: als de gebruiker van de Tab-toets al die links helemaal niet wil volgen, moet de gebruiker toch eerst tig keer de Tab-toets indrukken om door het menu heen te tabben. Slecht voor de bloeddruk, vooral als zo'n menu met 137 links bovenaan elke pagina terugkomt.

Daarom wordt gelijk bovenaan de pagina een zogenaamde skip-link neergezet.

De hierboven afgebeelde skip-link zie je normaal genomen niet, omdat hij met behulp van css ver links buiten het scherm wordt geparkeerd. Maar ook al zie je hem niet, hij is er wel. En wordt dus door de Tab-toets gewoon gezien.

Als je de Tab-toets gebruikt, is de skip-link de eerste link die wordt bezocht, die 'focus' krijgt. Zodra de link focus heeft, wordt hij duidelijk zichtbaar op het scherm gezet. En omdat hij groot is en 'n knalrode rand heeft en zo, is hij vrijwel niet te missen. Als je nu op Enter drukt, wordt de link gevolgd: je passeert met één toetsindruk de hele header en menu met al z'n tig links.

Deze link is natuurlijk absoluut foeilelijk. En dat is precies de bedoeling: nu valt hij goed op. Zodra je nog 'n keer op de Tab-toets drukt, heeft de link geen focus meer en verdwijnt weer links buiten het scherm. Hij verpest dus niet de hele pagina, want hij is alleen maar zichtbaar voor mensen die de Tab-toets gebruiken. En precies voor die mensen is de link bedoeld.

background: white;

Witte achtergrond.

color: black;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

width: 10em;

Breedte.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid em gebruikt. Deze is gebaseerd op de lettergrootte binnen a#skippy en verandert, anders dan een absolute eenheid als bijvoorbeeld px, mee met de lettergrootte.

font-size: 1.5em;

Grotere lettergrootte.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid em gebruikt, omdat bij gebruik van een absolute eenheid zoals px niet alle browsers de lettergrootte kunnen veranderen. Zoomen kan wel altijd, ongeacht welke eenheid voor de lettergrootte wordt gebruikt.

line-height: 5em;

Regelhoogte. Omdat geen hoogte is opgegeven, is dit ook gelijk de hoogte van de hele <a>.

Standaard wordt tekst halverwege de regelhoogte neergezet. Hierdoor komt de tekst netjes verticaal in het midden te staan.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid em gebruikt, omdat bij gebruik van een absolute eenheid zoals px de regelgrootte niet mee verandert met de lettergrootte. Zoomen kan wel altijd, ongeacht welke eenheid voor de lettergrootte wordt gebruikt.

text-align: center;

Tekst horizontaal centreren.

border: red solid 3px;

Rood randje.

position: absolute;

Om de <a> op de juiste plaats neer te kunnen zetten.

Er wordt gepositioneerd ten opzichte van het 'containing block'. Dat is de eerste voorouder die zelf een bepaalde eigenschap heeft, zoals een andere positie dan statisch. Als die er niet is, zoals hier het geval is, wordt gepositioneerd ten opzichte van het venster van de browser.

top: 20px;

Op 20 px vanaf de bovenkant zetten.

left: -20000px;

Links buiten het scherm parkeren. Om de link zichtbaar te maken, hoeft deze alleen maar binnen het scherm te worden geplaatst.

z-index: 50;

De link moet altijd zichtbaar zijn, dus voor de zekerheid een hogere z-index geven. Deze waarde is vrij hoog, maar mogelijk wordt er op meer plaatsen een z-index gegeven. Nu staat de skip-link hoe dan ook altijd boven de andere elementen.

Een z-index werkt alleen in sommige omstandigheden, zoals bij een absolute positie. Die is hierboven gegeven, dus dat is geregeld.

#skippy:focus

Voor dit element is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

#skippy {background: white; color: black; width: 10em; font-size: 1.5em; line-height: 5em; text-align: center; border: red solid 3px; position: absolute; top: 20px; left: -20000px; z-index: 50;}

Als het element met id="skippy" de focus heeft, als door het indrukken van de Tab-toets de skip-link is bereikt.

De hele opmaak van de skip-link is gelijk hierboven al opgegeven. Hier hoeft de skip-link alleen nog zichtbaar te worden gemaakt.

left: 100px;

Op 100 px vanaf links neerzetten. Hierdoor wordt de skip-link zichtbaar.

h1

Alle <h1>'s. Dat is er maar één: de belangrijkste kopregel van de pagina.

font-size: 1.2em;

Van zichzelf is een <h1> wel heel enthousiast groot. Dat wordt hier wat teruggebracht.

margin: 0.5em 0 0;

Een <h1> heeft van zichzelf een marge aan boven- en onderkant. Dat wordt hier aangepast.

Omdat voor links geen waarde is opgegeven, krijgt links automatisch dezelfde waarde als rechts. Hier staat dus eigenlijk 0.5em 0 0 0 in de volgorde boven – rechts – onder – links.

Alleen aan de bovenkant een kleine marge voor wat afstand tot de bovenkant van het browservenster. Als eenheid wordt de relatieve eenheid em gebruikt, omdat bij gebruik van een absolute eenheid zoals px de marge niet mee verandert.

h2

Alle <h2>'s. Dit zijn de titels van de diverse onderdelen.

font-size: 1.2em;

Ook de standaardgrootte van de <h2>'s wordt iets verkleind.

margin: 5px 0 0 5px;

De standaardmarge aan boven- en onderkant wordt vervangen door een kleine marge aan boven- en linkerkant.

header h2

Voor dit element is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

h2 {font-size: 1.2em; margin: 5px 0 0 5px;}

Alle <h2>'s in <header>. Dat is er maar één: de <h2> met 'Header'.

margin-left: 0;

De gelijk hierboven aan de <h2>'s opgegeven marge links weghalen.

Bij header is met text-align: center; opgegeven dat de tekst in <header> horizontaal gecentreerd moet worden. Als de <h2> een marge links heeft, komt de tekst in de <h2> net niet in het midden te staan. Daarom wordt die marge hier voor de <h2> in <header> weggehaald.

border-top: solid #aaa 1px;

Een randje aan de bovenkant zorgt voor afscheiding tussen de tekst die voor de hele pagina geldt, en de tekst die alleen voor de header geldt.

p

Alle <p>'s.

margin: 5px;

Een <p> heeft standaard een marge aan boven- en onderkant. Hier wordt die vervangen door een kleine marge aan alle kanten.

nav

Alle <nav>'s. Dat is er hier maar één: de <nav> met de groene linkerkolom.

background: #0f0;

Groene achtergrondkleur.

color: black;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

border: black solid;

Zwart randje. Gelijk hieronder wordt de breedte opgegeven.

border-width: 1px 0;

Kleur en stijl zijn gelijk hierboven al opgegeven.

Omdat voor onder en links geen waarde is opgegeven, krijgen onder en links automatisch dezelfde waarde als boven en rechts. Hier staat dus eigenlijk 1px 0 1px 0 in de volgorde boven – rechts – onder – links.

Boven en onder een randje, links en rechts niet.

main

Alle <main>'s. Dat is er maar één: de <main> met de oranje kolom.

background: orange;

Oranje achtergrondkleur.

color: black;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

display: block;

Oudere browsers kennen <main> niet. Een onbekend element wordt standaard als een inline-element weergegeven. Dat kan problemen opleveren, daarom wordt hier expliciet opgegeven dat <main> een blok-element is.

aside

Alle <aside>'s. Dat is er hier maar één: de <aside> met de roze rechterkolom.

background: #fcc;

Roze achtergrondkleur

color: black;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

border: black solid;

Zwart randje. De breedte wordt gelijk hieronder opgegeven.

border-width: 1px 0;

Kleur en stijl zijn gelijk hierboven al opgegeven.

Boven en onder een randje, links en rechts niet.

footer

Alle <footer>'s. Dat is er hier maar één: de blauwe <footer> voor de hele pagina.

background: #0ff;

Blauwe achtergrondkleur.

color: black;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

border-bottom: black solid 1px;

Aan de onderkant zwart randje.

css voor vensters minimaal 760 px breed

@media screen and (min-width: 760px)

De css die hier tot nu toe staat, geldt voor alle browservensters.

De css die binnen deze media query staat, geldt alleen voor vensters die minimaal 760 px breed zijn. In deze bredere vensters worden de drie middelste kolommen niet onder, maar naast elkaar gezet.

@media: geeft aan dat het om css gaat die alleen van toepassing is, als aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan. Al langer bestond de mogelijkheid om met behulp van zo'n @media-regel css voor bijvoorbeeld printers op te geven. css3 heeft dat uitgebreid tot bepaalde fysieke eigenschappen, zoals de breedte en hoogte van het venster van de browser.

screen: deze regel geldt alleen voor schermweergave.

and: er komt nog een voorwaarde, waaraan moet worden voldaan.

(min-width: 760px): het venster moet minimaal 760 px breed zijn. Is het venster smaller, dan wordt de css die binnen deze media-regel staat genegeerd.

Gelijk na deze regel komt een { te staan, en aan het einde van de css die binnen deze query valt een bijbehorende afsluitende }. Die zijn in de regel hierboven weggevallen, maar het geheel ziet er zo uit:

@media screen and (min-width: 760px) { body {color: silver;} (...) rest van de css voor deze @media-regel (...) footer {color: gold;} }

Voor de eerste css binnen deze media-regel staat dus een extra {, en aan het eind staat een extra }.

Als je nou 'n mobieltje hebt met een resolutie van – ik roep maar wat – 1024 x 768 px, dan geldt deze media query toch niet voor dat mobieltje. Terwijl dat toch echt meer dan 760 px breed is. Een vuig complot van gewetenloze multinationals? Voordat je je gaat beklagen bij Radar, zou ik eerst even verder lezen.

Steeds meer mobiele apparaten, maar ook steeds meer gewone beeldschermen, hebben een hogere resolutiedichtheid. Dat wil zeggen dat ze kleinere pixels hebben, die dichter bij elkaar staan. Daardoor zijn foto's, tekst, en dergelijke veel scherper weer te geven. Hoe kleiner de puntjes (de pixels) zijn, waaruit een afbeelding is opgebouwd, hoe duidelijker het wordt.

Er ontstaat alleen één probleem: als je de pixels twee keer zo klein maakt, wordt ook wat je ziet twee keer zo klein. En inmiddels zijn er al apparaten met pixels die meer dan vier keer zo klein zijn. Een lijntje van 1 px breed zou op die apparaten minder dan 'n kwart van de oorspronkelijke breedte krijgen en vrijwel onzichtbaar zijn. Een normale foto zou in een thumbnail veranderen. Kolommen zouden heel smal worden. Tekst zou onleesbaar klein worden. Allemaal fantastisch scherp, maar je hebt 'n vergrootglas nodig om 't te kunnen zien.

Om dit te voorkomen wordt een verschil gemaakt tussen css-pixels en schermpixels (in het Engels 'device-pixels'). De css-pixels zijn gebaseerd op de – tot voor kort – normale beeldschermen van de desktop. 1 css-pixel is op zo'n beeldscherm 1 pixel. Het aantal schermpixels is het werkelijk op het apparaat aanwezige aantal pixels (dat is het aantal pixels, waarvoor je hebt betaald).

Dat eerder genoemde mobieltje van 1024 x 768 px heeft wel degelijk het aantal pixels, waarvoor je hebt betaald. Maar die zitten dichter bij elkaar. Op een gewoon beeldscherm zitten 96 pixels per inch, wat wordt uitgedrukt met de eenheid ppi ('pixels per inch'). (Vaak wordt foutief de eenheid dpi ('dots per inch') gebruikt. Die eenheid is voor printers.) Als dat mobieltje een resolutie van 192 ppi heeft, 192 pixels per inch, zijn de pixels ervan twee keer zo klein als op een origineel beeldscherm. Er zijn per inch twee keer zoveel schermpixels aanwezig.

Om nu te voorkomen dat alles op dat mobieltje twee keer zo klein wordt, geeft het mobieltje niet het echte aantal schermpixels (1024 x 768), maar een lager aantal css-pixels door bij een media query. De 192 ppi van het mobieltje is twee keer zo veel als de 96 ppi van een normaal beeldscherm. Het aantal css-pixels is dan het aantal schermpixels gedeeld door 2. 1024 x 768 gedeeld door 2 is 512 x 384 px. Het aantal css-pixels is 512 x 384 px en zit daarmee dus ruim onder de 760 px van deze media query. Je bent dus niet opgelicht, of in ieder geval niet wat betreft het aantal pixel.

Door deze truc is een lijn van 1 px breed op een normaal beeldscherm ook op het mobieltje nog steeds 1 px breed, alleen wordt die ene (css-)pixel opgebouwd uit twee schermpixels (feitelijk vier, want het verhaal geldt voor breedte én hoogte). De dikte van het lijntje is hetzelfde, maar het is veel fijner opgebouwd. Bij lijntjes is dat verschil bijvoorbeeld in bochten goed te zien.

Hetzelfde verhaal geldt voor hogere resoluties, Een tablet met een breedte van 4096 schermpixels en een ppi van 384 (vier keer de originele dichtheid) geeft 4096 gedeeld door 4 = 1024 css-pixel door. Het lijntje van 1 px breedte op de originele monitor is nog steeds 1 css-pixel breed op de tablet, maar die ene css-pixel is nu opgebouwd uit zestien schermpixel.

(Overigens kun je met behulp van media query's ook testen op de resolutie met gebruik van het sleutelwoord 'resolution'. Apple gebruikt het niet-standaard 'device-pixel-ratio', maar het idee is hetzelfde. Dit kan bijvoorbeeld handig zijn om te bepalen, hoe groot een foto moet zijn.)

Kort samengevat: omdat niet het aantal schermpixels (waarvoor je hebt betaald), maar het aantal css-pixels (de door de ontwerper bedoelde afmeting) wordt doorgegeven, wordt voorkomen dat een hogeresolutiescherm onleesbaar klein wordt.

body

Deze selector werkt alleen in browservensters minimaal 760 px breed. Voor andere vensters is de uitleg hieronder niet van belang.

Voor dit element is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat. (Alleen wat binnen deze media query geldig is, wordt binnen dit blokje herhaald.)

body, #wrapper {background: #ff9; color: black; display: flex; flex-direction: column; font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; margin: 0;}

Het element waarbinnen de hele pagina staat. Veel instellingen die hier worden opgegeven, worden geërfd door de nakomelingen van <body>. Ze gelden voor de hele pagina, tenzij ze later worden gewijzigd. Dit geldt bijvoorbeeld voor de lettersoort, de lettergrootte en de voorgrondkleur.

max-width: 1280px;

Maximumbreedte.

Om te voorkomen dat de pagina in heel brede browservensters te breed wordt, wordt hier een maximumbreedte opgegeven.

font-size: 110%;

Iets groter dan standaard. 't Zal de leeftijd zijn, maar ik vind de standaardgrootte wat te klein.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid % gebruikt, omdat bij gebruik van een absolute eenheid zoals px niet alle browsers de lettergrootte kunnen veranderen. Zoomen kan wel altijd, ongeacht welke eenheid voor de lettergrootte wordt gebruikt.

margin: 0 auto;

Omdat voor onder en links geen waarde is opgegeven, krijgen die automatisch dezelfde waarde als boven rechts. Hier staat dus eigenlijk 0 auto 0 auto in de volgorde boven – rechts – onder – links. Boven en onder geen marge, links en rechts auto, wat hier hetzelfde betekent als evenveel.

Hierdoor staat <body> altijd horizontaal gecentreerd binnen z'n ouder <html>. Omdat <html> het buitenste element is, is dit normaal genomen even breed als het venster van de browser. Hierdoor staat <body> – en daarmee de hele pagina – altijd horizontaal gecentreerd binnen het venster.

border: black solid;

Zwart randje. Gelijk hieronder wordt de breedte opgegeven.

border-width: 0 1px;

Kleur en stijl zijn gelijk hierboven al opgegeven.

Omdat voor onder en links geen waarde is opgegeven, krijgen die automatisch dezelfde waarde als boven en rechts. Hier staat dus eigenlijk 0 1px 0 1px in de volgorde boven – rechts – onder – links.

Boven en onder geen randje, rechts en links wel.

h1

Deze selector werkt alleen in browservensters minimaal 760 px breed. Voor andere vensters is de uitleg hieronder niet van belang.

h1 {font-size: 1.2em; margin: 0.5em 0 0;}

Alle <h1>'s. Dat is er maar één: de belangrijkste kopregel van de pagina.

font-size: 1.4em;

In deze bredere browservensters mag de letter iets groter zijn.

header

Deze selector werkt alleen in browservensters minimaal 760 px breed. Voor andere vensters is de uitleg hieronder niet van belang.

header {background: yellow; color: black; text-align: center;}

Alle <header>'s. Dat is er hier maar één: de gele <header> voor de hele pagina.

border-bottom: black solid 1px;

Zwart randje aan de onderkant.

header h2

Deze selector werkt alleen in browservensters minimaal 760 px breed. Voor andere vensters is de uitleg hieronder niet van belang.

h2 {font-size: 1.2em; margin: 5px 0 0 5px;}

header h2 {margin-left: 0; border-top: solid #aaa 1px;}

Alle <h2>'s in <header>. Dat is er maar één: de <h2> met 'Header'.

margin: 10px 0 0;

Omdat voor links geen waarde is opgegeven, krijgt dit automatisch dezelfde waarde als rechts. Hier staat dus eigenlijk 10px 0 0 0 in de volgorde boven – rechts – links – onder.

Alleen aan de bovenkant een kleine marge. Hierdoor komt de border aan de bovenkant van de <h2> iets lager te staan.

#wrapper

Deze selector werkt alleen in browservensters minimaal 760 px breed. Voor andere vensters is de uitleg hieronder niet van belang.

body, #wrapper {background: #ff9; color: black; display: flex; flex-direction: column; font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; margin: 0;}

Het element met id="wrapper". De <div> waarbinnen de groene linker-, de oranje midden‑ en de roze rechterkolom staan.

flex-direction: row;

Bij body, #wrapper is div#wrapper in een zogenaamde 'flex container' veranderd. Hierdoor worden de kinderen van div#wrapper 'flex items'. Die kinderen zijn hier <nav>, <main> en <aside>. Normaal genomen worden flex items naast elkaar gezet, ook als het – zoals hier – blok-elementen zijn. Daarom zijn ze eerder voor smaller browservensters met flex-direction: column; onder elkaar gezet.

Hier worden de drie flex items weer naast elkaar gezet, zodat tussen de header en de footer drie kolommen naast elkaar komen te staan.

Omdat deze drie kolommen flex items zijn, zijn ze alle drie altijd even hoog als de flex container, ongeacht hoeveel of hoe weinig erin zit. Zonder dat er constructies met plaatjes, enorme marges, en andere ingewikkeldheden nodig zijn.

(Als je nog niet zolang met css werkt en van nachtmerries houdt, kun je zoeken op 'faux columns'. Zo ging dat dus voor de tijd van flexbox.)

#wrapper h2, #wrapper p, footer p

Deze selector werkt alleen in browservensters minimaal 760 px breed. Voor andere vensters is de uitleg hieronder niet van belang.

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat. (Alleen wat binnen deze media query geldig is, wordt binnen dit blokje herhaald.)

h2 {font-size: 1.2em; margin: 5px 0 0 5px;}

p {margin: 5px;}

Alle <h2>'s in div#wrapper, alle <p>'s in div#wrapper en alle <p>'s in <footer>.

margin: 8px;

Aan alle kanten wat marge, zodat het wat ruimtelijker oogt.

nav, aside

Deze selector werkt alleen in browservensters minimaal 760 px breed. Voor andere vensters is de uitleg hieronder niet van belang.

nav {background: #0f0; color: black; border: black solid; border-width: 1px 0;}

aside {background: #fcc; color: black; border: black solid; border-width: 1px 0;}

nav: alle <nav>'s. Dat is er hier maar één: de <nav> met de groene linkerkolom.

aside: alle <aside>'s. Dat is er hier maar één: de <aside> met de roze rechterkolom.

flex: 0 1 20%;

De ouder van <nav> en <aside> is div#wrapper, die bij body, #wrapper met display: flex; in een zogenaamde 'flex container' is veranderd. Hierdoor zijn de kinderen van div#wrapper veranderd in zogenaamde 'flex items'. Die kinderen zijn <nav>, <main> en <aside>.

De bedoeling is dat de linkerkolom <nav> en de rechterkolom <aside> even breed zijn en een beperkt deel van de breedte van het browservenster vullen. Het resterende deel wordt dan door <main> in het midden opgevuld. De breedte van <nav> en <aside> wordt hier geregeld, de breedte van <main> iets hieronder bij main, ook weer met flex.

Bij #wrapper is met flex-direction: row; gezorgd dat de flex items <nav>, <main> en <aside> naast elkaar komen te staan: de zogenaamde hoofdas (in het Engels 'main axis') van div#wrapper is horizontaal. flex werkt in de richting van de hoofdas, daarom bepaalt flex hier de breedte. Zou de richting van de hoofdas verticaal zijn (flex-direction: column;), dan zouden de flex items niet naast, maar onder elkaar komen te staan. flex zou dan niet de breedte, maar de hoogte van de flex items bepalen.

flex is een zogenaamde 'shorthand'. Dat is een eigenschap die eigenlijk uit meer eigenschappen bestaat: flex-grow, flex-shrink en flex-basis, in die volgorde. Hier staat dus eigenlijk flex-grow: 0; flex-shrink: 1; flex-basis: 20%;.

flex-grow: 0;

Het element mag nooit breder worden dan de bij flex-basis opgegeven breedte. Het mag niet groeien.

Als hier een positief getal zou staan, zou het element wel mogen groeien, als er nog ruimte over is in de flex container. De grootte van het getal geeft aan, welk deel het element van de overblijvende ruimte in bezit mag nemen.

Omdat <nav> en <aside> niet mogen groeien, en iets hieronder bij main wordt opgegeven dat <main> wel mag groeien, neemt <main> alle eventueel overblijvende ruimte in beslag.

flex-shrink: 1;

Het element mag smaller worden dan de bij flex-basis opgegeven breedte, als er te weinig ruimte in de flex container is. De grootte van het getal geeft aan, hoeveel het element mag krimpen. Omdat bij <nav> en <aside> hetzelfde getal staat, krimpen die (als dat nodig is) evenveel.

Als hier een 0 zou staan, zou het element niet smaller mogen worden dan de bij flex-basis opgegeven breedte.

Als <nav> en <aside> niet zouden mogen krimpen, zouden ze altijd de hieronder gegeven breedte van 20% van de flex container hebben. In smallere browservensters blijft er dan te weinig ruimte over voor de middelste kolom.

flex-basis: 20%;

Dit is de breedte van het element, voordat het eventueel groeit of krimpt.

Een breedte in procenten van een flex item is ten opzichte van de flex container, hier div#wrapper. Omdat een <div> een blok-element is, wordt div#wrapper normaal genomen even breed als z'n ouder <body>, ook een blok-element. <body> wordt daarom normaal genomen even breed als z'n ouder <html>. Omdat <html> het buitenste element is, is <html> normaal genomen even breed als het venster van de browser. De breedte van 20% geldt dus uiteindelijk ten opzichte van het venster, ongeacht de breedte van dat venster.

Met één beperking, want bij body is opgegeven dat <body> nooit breder dan 1280 px mag worden. De maximumbreedte van <nav> en <aside> kan dan ook nooit meer dan 20% van 1280 px zijn.

In principe zijn <nav> en <aside> 20% van de breedte van div#wrapper, nooit meer, maar mogelijk wel minder. Daarin spelen de hieronder opgegeven maximum- en minimumbreedte ook nog een rol.

Omdat de standaardwaarde van flex-grow 0 is en die van flex-shrink 1, zou je hier ook kunnen volstaan met flex-basis: 20%; in plaats van flex: 0 1 20%;. Omdat dit makkelijk tot lastig op te sporen fouten kan leiden, wordt echter aangeraden om altijd de shorthand flex te gebruiken.

max-width: 13em;

Maximumbreedte.

Hierboven is met flex: 1 1 20%; een breedte van 20% voor <nav> en <aside> opgegeven. In brede browservensters is 20% wel erg breed voor de twee kolommen aan links en rechts. Daarom wordt die breedte hier beperkt tot hoogstens 13 em.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid em gebruikt. Deze is gebaseerd op de lettergrootte binnen <nav> en <aside> en verandert, anders dan een absolute eenheid als bijvoorbeeld px, mee met de lettergrootte.

min-width: 10em;

Minimumbreedte.

Iets hierboven is met flex: 1 1 20%; een breedte van 20% voor <nav> en <aside> opgegeven. In smalle browservensters wordt dat wel erg smal voor de twee kolommen links en rechts. Daarom wordt hier een minimale breedte van 10 em opgegeven.

border: none;

De eerder opgegeven border weghalen.

main

Deze selector werkt alleen in browservensters minimaal 760 px breed. Voor andere vensters is de uitleg hieronder niet van belang.

main {background: orange; color: black; display: block;}

Alle <main>'s. Dat is er maar één: de <main> met de oranje kolom.

flex: 1;

De ouder van <main> is div#wrapper, die bij body, #wrapper met display: flex; in een zogenaamde 'flex container' is veranderd. Hierdoor zijn de kinderen van div#wrapper veranderd in zogenaamde 'flex items'. Die kinderen zijn <nav>, <main> en <aside>.

Iets hierboven hebben <nav> en <aside>, de groene linkerkolom en de roze rechterkolom, een bepaalde breedte gekregen. <main> moet de overblijvende ruimte tussen deze twee kolommen opvullen. Omdat de breedte van het browservenster onbekend is, is die breedte ook onbekend. Maar met behulp van flexbox is het opvullen van die onbekende breedte geen enkel probleem. De browser kent bij het weergeven die breedte wel en vult die automatisch op met <main>.

flex is een zogenaamde 'shorthand'. Dat is een eigenschap die eigenlijk uit meer eigenschappen bestaat: flex-grow, flex-shrink en flex-basis, in die volgorde.

Als maar één positief getal is ingevuld, zoals hier het geval is, wordt dat gelezen als flex: 1 1 0;. Wat hetzelfde is als flex-grow: 1; flex-shrink: 1; flex-basis: 0;.

flex-grow: 1;

Het element mag zoveel groeien als mogelijk is: alle overblijvende ruimte in de flex container mag worden opgevuld. Dat is hier precies de bedoeling: alle ruimte tussen <nav> en <aside> moet door <main> worden gevuld.

flex-shrink: 1;

Het element mag smaller worden dan de bij flex-basis opgegeven breedte, als er te weinig ruimte in de flex container is. De grootte van het getal geeft aan, hoeveel het element mag krimpen.

Omdat die bij flex-basis opgegeven breedte 0 px is, is dit natuurlijk eigenlijk flauwekul. Krimpen tot kleiner dan 0 px is onmogelijk.

flex-basis: 0;

Dit is de breedte van het element, voordat het eventueel groeit of krimpt. Ook deze breedte is eigenlijk flauwekul, want een breedte van 0 px zou het element onzichtbaar maken.

De combinatie van deze drie waarden komt op het volgende neer: vul alle vrije ruimte in de flex container op. Hoeveel vrije ruimte er is, wordt bepaald door de breedte van het browservenster en de breedte van <nav> en <aside> aan weerszijden van <main>.

flex: 1; is dus eigenlijk 'n soort shorthand voor: vul alle beschikbare ruimte op.

border: black solid;

Zwart randje. Gelijk hieronder wordt de breedte opgegeven.

border-width: 0 1px;

Gelijk hierboven zijn kleur en stijl al opgegeven.

Omdat voor onder en links geen waarden zijn opgegeven, krijgen deze automatisch dezelfde waarde als boven en rechts. Hier staat dus eigenlijk 0 1px 0 1px in de volgorde boven – rechts – onder – links.

footer

Deze selector werkt alleen in browservensters minimaal 760 px breed. Voor andere vensters is de uitleg hieronder niet van belang.

footer {background: #0ff; color: black; border-bottom: black solid 1px;}

Alle <footer>'s. Dat is er hier maar één: de blauwe <footer> voor de hele pagina.

min-height: 5em;

Minimumhoogte.

De enige reden voor de minimumhoogte is een diep gevoel van medelijden met de footer. Er staat zo weinig in, dat het arme ding wel heel erg klein wordt zonder minimumhoogte. Daarom geven we de hummel wat kunstmest, zodat deze wat groter groeit. (Disclaimer: doe dit niet met echte planten. Kunstmest is de pest voor je grond, voor het milieu en voor het bodemleven.)

Als eenheid wordt de relatieve eenheid em gebruikt. Deze is gebaseerd op de lettergrootte binnen <footer> en verandert, anders dan een absolute eenheid als bijvoorbeeld px, mee met de lettergrootte.

text-align: center;

Tekst horizontaal centreren.

border: black solid;

Zwart randje. gelijk hieronder wordt de breedte opgegeven.

border-width: 1px 0

Gelijk hierboven zijn kleur en stijl al opgegeven.

Omdat voor onder en links geen waarden zijn opgegeven, krijgen deze automatisch dezelfde waarde als boven en rechts. Hier staat dus eigenlijk 1px 0 1px 0 in de volgorde boven – rechts – onder – links.

Met flexbox gemaakte venster­vullende lay-out met header, footer en drie altijd even hoge kolommen - uitleg

Korte omschrijving

Browservensters smaller dan 760 px

Browservensters minimaal 760 px breed

Header (geel)

Linkerkolom (groen)

Middelste kolom (oranje)

Rechterkolom (roze)

Footer (blauw)

BELANGRIJK

Opmerkingen

Achterliggend idee

Semantische elementen

<header>

<nav>

<main>

<aside>

<footer>

Tab-toets

De code aanpassen aan je eigen ontwerp

Toegankelijkheid en zoekmachines

Getest in

Desktopcomputers

Laptops

Tablets

Smartphones

Schermlezers en dergelijke

Bekende problemen (en oplossingen)

Zonder JavaScript

Zonder css

Gebruikers Tab-toets

Tekstbrowsers

Schermlezers

Zoomen en lettergroottes

Wijzigingen

Inhoud van de download en licenties

041-css-dl:

HTML

<!DOCTYPE html>

<html lang="nl">

<meta charset="utf-8">

<meta name="viewport" content="width=device-width, initial-scale=1">

<link rel="stylesheet" href="041-css-dl/lay-out-041-dl.css">

<a id="skippy" href="#content">Skip header en menu</a>

<p>Vaste positie (...) <span lang="en">footer. </span> (...) breedte.</p>

CSS

css voor alle vensters

/* lay-out-041-dl.css */

body, #wrapper

header

#skippy

#skippy:focus

h1

h2

header h2

p

nav

main

aside

footer

css voor vensters minimaal 760 px breed

@media screen and (min-width: 760px)

body

h1

header

header h2

#wrapper

#wrapper h2, #wrapper p, footer p

nav, aside

main

footer

Met flexbox gemaakte venstervullende lay-out met header, footer en drie altijd even hoge kolommen - uitleg