Uitleg geneste lijsten met automatische nummering en bijpassende (lelijke) lay-out

Laatst aangepast: 27 april 2023.

Geneste lijsten met verschillend opgemaakte tellers.

Korte omschrijving

Geneste lijsten met volledig automatisch aangemaakte verschillende soorten tellers. Het uiterlijk van de tellers wordt onafhankelijk van de items in de lijsten opgemaakt.

BELANGRIJK

Deze uitleg hoort bij het voorbeeld dat in de download zit. Het voorbeeld uit de download verschilt iets van het voorbeeld hier op de site. In de download ontbreekt bijvoorbeeld de navigatie voor de site. Ook in de kopregels zit vaak wat verschil. Daarnaast kunnen er nog andere (meestal kleine) verschillen zijn.

Als je deze uitleg leest naast de broncode van het voorbeeld op de site, kan het dus bijvoorbeeld zijn dat 'n <h1> uit de css bij 'n <h2> uit de html hoort. Maar het gaat niet om hele grote, fundamentele afwijkingen.

Als je dit lastig vindt, kun je bovenaan de pagina de hele handel downloaden. In de download zit 'n voorbeeld dat wel naadloos aansluit op de uitleg in de download.

Als je deze handleiding graag uitprint (zonde van het bos), gebruik dan de pdf in de download. Deze pagina is niet geoptimaliseerd voor printen, de pdf kan wel makkelijk worden geprint.

Alles op deze site kan vrij worden gebruikt, met drie beperkingen:

* Je gebruikt het materiaal op deze site volledig op eigen risico. Het kan prima zijn dat er fouten in de hier verstrekte info zitten. Voor eventuele schade die door gebruik van materiaal van deze site ontstaat, in welke vorm dan ook, zijn www.css-voorbeelden.nl en medewerkers daarvan op geen enkele manier verantwoordelijk.

* Deze uitleg wordt min of meer regelmatig bijgewerkt. Het is daarom niet toegestaan deze uitleg op welke manier dan ook te verspreiden, zonder daarbij duidelijk te vermelden dat de uitleg afkomstig is van www.css-voorbeelden.nl en dat daar altijd de nieuwste versie is te vinden. Dit is om te voorkomen dat er verouderde versies worden verspreid.

* Het kan zijn dat materiaal is gebruikt dat van anderen afkomstig is. Dat materiaal kan onder een bepaalde licentie vallen, waardoor het mogelijk niet onbeperkt gebruikt mag worden. Als dat zo is, wordt dat vermeld onder Inhoud van de download en licenties.

Een link naar www.css-voorbeelden.nl wordt trouwens altijd op prijs gesteld.

Alle code is geschreven in een afwijkende lettersoort en -kleur. De code die te maken heeft met de basis van dit voorbeeld (essentiële code), is in de hele uitleg onderstippeld blauw. Alle niet-essentiële code is bruin. (In de inhoudsopgave staat alles vanwege de leesbaarheid in een gewone letter.)

Opmerkingen

Dit voorbeeld is natuurlijk niet om aan te zien. Bovendien is het door het oerwoud aan lijsten en het ontbreken van kopregels slecht toegankelijk. Het gaat er hier echter alleen maar om de werking van de tellers te laten zien. 'In het echt' zou je de lijsten anders indelen, regelmatig kopregels aanbrengen en de lay-out verbeteren.

Links in deze uitleg, vooral links naar andere sites, kunnen verouderd zijn. Op de pagina met links vind je steeds de meest recente links.

Dit voorbeeld is gemaakt op een systeem met Linux (KDE neon). Daarbij is vooral gebruik gemaakt van Visual Studio Code, GIMP en Firefox met extensies. De pdf-bestanden zijn gemaakt met LibreOffice.

Vragen of opmerkingen? Fout gevonden? Ga naar het forum.

Achterliggend idee

Bij een geordende lijst <ol> en bij een ongeordende lijst <ul> kan worden gekozen voor een automatische nummering van elk item <li> in de lijst. Het handige hiervan is dat de nummering zich automatisch aanpast als je 'n lijst-item weghaalt of toevoegt. Geneste lijsten krijgen automatisch een eigen teller, afhankelijk van het niveau van nesting.

Die nummering kan uit gewone getallen bestaan, maar ook uit letters of Romeinse cijfers. Ook is een nummering in andere talen, bijvoorbeeld Chinees of Hebreeuws, inmiddels mogelijk. Je kunt zelfs een serie symbolen opgeven, die dan vervolgens voor de nummering worden gebruikt, bijvoorbeeld Ⓐ Ⓑ Ⓒ.

Nadeel is dat er vrijwel geen mogelijkheid is om de nummering op te maken. Het is gewoon 'n enkel getal of 'n enkele letter, gevolgd door 'n punt. Je kunt nog wel kiezen of de teller binnen of buiten de eigenlijke lijst komt te staan, maar daarmee is het over. Kleur, lettersoort, enzovoort worden allemaal hetzelfde als van het bijbehorende lijst-item <li>.

Er bestaat nog 'n ander soort teller, die met behulp van css wordt aangemaakt: css counters. Deze tellers hebben meer opmaakmogelijkheden. Deze tellers zijn niet alleen bij een <ol> of een <ul> te gebruiken, maar in principe bij álle elementen. Dat kan bijvoorbeeld handig zijn bij een automatische nummering van <h>'s, <section>'s of een inhoudsopgave.

In dit voorbeeld wordt deze nummering gebruikt bij zes geneste <ol>'s. De html is precies hetzelfde, de lijsten worden op precies dezelfde manier genest. In de css wordt de standaardnummering met list-style-type: none; uitgezet, zodat de standaardtellers bij een <ol> niet worden getoond.

Je kunt elke <ol> een eigen teller geven, of dezelfde teller gebruiken voor meerdere lijsten. Als je 'n teller gebruikt voor meerdere lijsten, krijgen de geneste lijsten automatisch een eigen nummering.

Je kunt bij elke teller precies opgeven wat de beginstand is, en wanneer en met hoeveel die teller moet worden verhoogd of verlaagd. Je kunt kan alle tellers achter elkaar weergeven, waardoor je bijvoorbeeld zoiets kunt krijgen bij geneste lijsten:

1Buitenste lijst eerste lijst-item

1.1Eerste geneste lijst eerste lijst-item

1.1.1Tweede geneste lijst ererste lijst-item

1.1.2Tweede geneste lijst tweede lijst-item

1.2Eerste geneste lijst tweede lijst-item

1.2.1Tweede geneste lijst eerste lijst-item

Enzovoort.

In dit voorbeeld wordt voor de buitenste twee lijsten een gezamenlijke teller gebruikt: 'een'. De binnenste vier lijsten krijgen elk een eigen teller: 'drie', 'vier', 'vijf' en 'zes'.

De vijf tellers worden met behulp van counter-reset aangemaakt bij de betreffende lijst, waarbij elke teller een eigen naam krijgt. (Bij de tweede lijst van buiten gebeurt dat niet, want die deelt de teller met de buitenste lijst.)

Met behulp van counter-increment wordt opgegeven, bij welke <ol> welke teller moet worden verhoogd. Je kunt aangeven met hoeveel de teller moet worden verhoogd, maar dat gebeurt hier niet. Hierdoor wordt de standaardverhoging gebruikt: met 1 verhogen.

De tellers worden weergegeven met behulp van een met ::before aangemaakt pseudo-element. Daarmee kun je voor of achter 'n element, dus ook voor of achter 'n <li>, iets weergeven. In dit geval zijn dat de tellers.

Bij de buitenste teller verschijnt maar één teller, bij de eerste geneste lijst twee tellers, bij de derde geneste lijst drie, enzovoort. Dat kan door met behulp van content het aantal weer te geven tellers te variëren: hoe dieper genest, hoe meer tellers met behulp van counter binnen content worden weergegeven.

Tussen de tellers komt een teken te staan, dat je zelf op kunt geven. In het voorbeeld is dat 'n punt, maar het kan van alles zijn, zelfs woorden.

De tellers zijn ook te combineren met gewone tekst voor of na de tellers. Als je in de css binnen content bijvoorbeeld 'Hoofdstuk' voor de tellers zet, komt er ook op het scherm 'Hoofdstuk ' voor de tellers te staan.

Anders dan bij de standaardtellers kun je de inhoud van content wel onafhankelijk van het lijst-item opmaken, en ook de plaats kun je vrij precies bepalen.

En er is nog meer mogelijk. Als je de tellers elk 'n eigen naam geeft en die koppelt aan 'n bepaalde lijst, kun je een combinatie van cijfers, letters en Romeinse cijfers gebruiken (en desgewenst zelfs in talen als Hebreeuws of Chinees of met eigen symbolen). Dat is in het voorbeeld gedaan met een combinatie van hoofdletters, kleine letters, getallen en grote en kleine Romeinse cijfers. Die tellers zijn natuurlijk wat lelijkheid betreft alleen goed om een acute oogstuip te krijgen, maar 't laat wel zien wat er mogelijk is.

De buitenste twee lijsten hebben een gezamenlijke teller: 'een'. Door deze teller niet met counter, maar met counters weer te geven, wordt de nummering van de tweede lijst automatisch aangepast. Deze krijgt een soort 'subteller':

1.1

1.2

1.3

2.1

Hier hoef je verder niets voor te doen, de browser regelt dit.

De code aanpassen aan je eigen ontwerp

Als je dit voorbeeld gaat aanpassen voor je eigen site, houd het dan in eerste instantie zo eenvoudig mogelijk. Ga vooral geen details invullen.
Gebruik geen FrontPage, Publisher of Word (alle drie van Microsoft). Publisher en Word zijn niet bedoeld om websites mee te maken. FrontPage is zwaar verouderd en wordt al jaren niet meer onderhouden door Microsoft.

Ook OpenOffice en LibreOffice leveren een uiterst beroerd soort html af. Tekstverwerkers met al hun toeters en bellen zijn gewoon niet geschikt om websites mee te bouwen.

Je kunt beter een goed (gratis) programma gebruiken. Links naar dat soort programma's vind je op de pagina met links onder Gereedschap → wysiwyg-editor.

Maar het allerbeste is om gewoon zelf html, css, enzovoort te leren, omdat zelfs het allerbeste programma het nog steeds zwaar verliest van 'n op de juiste manier met de hand gemaakte pagina.
Als je in een desktopbrowser met behulp van zoomen het beeld vergroot, heeft dit hetzelfde effect, als wanneer de pagina in een kleiner browservenster wordt getoond. Je kunt hiermee dus kleinere apparaten zoals een tablet of een smartphone simuleren. Maar het blijft natuurlijk wel een simulatie: het is nooit hetzelfde als testen op een écht apparaat. Zo kun je bijvoorbeeld aanrakingen alleen echt testen op een echt touchscreen.

Inmiddels hebben veel browsers in de ontwikkelgereedschappen mogelijkheden voor het simuleren van weergave op een kleiner scherm ingebouwd. Ook dit blijft een simulatie, maar geeft vaak wel een beter beeld dan zoomen.
Als je 'n site maakt in Firefox, Opera, Safari, Google Chrome, Vivaldi of Edge, is er 'n hele grote kans dat hij in alle browsers werkt. Ik geef de voorkeur aan Firefox, omdat het een van de weinige browsers is, die niet bij een bedrijf hoort dat vooral op je centen of je data uit is.

Google Chrome wordt ook door veel mensen gebruikt, maar ik heb dus wat moeite met hoe Google je hele surfgedrag, je schoenmaat en de kleur van je onderbroek vastlegt. Daarom gebruik ik Google Chrome zelf alleen om in te testen.
Het allereerste dat je moet invoeren, is het doctype, vóór welke andere code dan ook. Een lay-out met een missend of onvolledig doctype ziet er totaal anders uit dan een lay-out met een geldig doctype. Wát er anders is, verschilt ook nog 'ns tussen de diverse browsers. Als je klaar bent en dan nog 'ns 'n doctype gaat invoeren, weet je vrijwel zeker dat je van voren af aan kunt beginnen met de lay-out.

Geldige doctypes vind je op www.w3.org/QA/2002/04/valid-dtd-list.

Gebruik het volledige doctype, inclusief de eventuele url, anders werkt het niet goed.
Gebruik het doctype voor html5. Dit is bedoeld voor nieuwe sites.

Het oudere transitional doctype staat talloze tags toe, die in html5 zijn verboden. Deze tags worden al zo'n tien jaar afgeraden. Het transitional doctype is alleen bedoeld om de puinhoop van vroeger, toen niet volgens standaarden werd gewerkt, enigszins te herstellen.

Het (ook al oudere) strict doctype staat verouderde tags niet toe. Daardoor kan met 'n strict doctype, of het nu html of xhtml is, probleemloos worden overgestapt naar html5. Met een transitional doctype en het gebruik van afgekeurde tags kun je niet overstappen naar html5. Je moet dan eerst alle verouderde tags verwijderen, wat echt ontzettend veel werk kan zijn.

Het doctype voor html5 is uiterst simpel: <!doctype html>. Omdat het doctype voor html5 in alle browsers werkt, zelfs in de gelukkig vrijwel uitgestorven nachtmerrie Internet Explorer 6, is er geen enkele reden dit uiterst simpele doctype niet te gebruiken.
De eerste regel binnen de <head> moet de charset zijn. Dit vertelt de browser, welke tekenset er gebruikt moet worden, zodat letters met accenten en dergelijke overal goed worden weergegeven. Het beste kun je utf-8 nemen. Als je later van charset verandert, loop je 'n grote kans dat je alle aparte tekens als letters met accenten weer opnieuw moet gaan invoeren. In html5 is het simpele <meta charset="utf-8"> voldoende.
Test vanaf het allereerste begin in zoveel mogelijk verschillende browsers in 'n aantal resoluties (schermgroottes). Onder het kopje Getest in kun je in deze uitleg vinden, waar dit voorbeeld in is getest.
Voor alle voorbeelden geldt: breng veranderingen stapsgewijs aan. Als je bijvoorbeeld foto's wilt laten weergeven, begin dan met het alleen veranderen van de namen van de foto's, zodat je eigen foto's worden weergegeven. Maakt niet uit als de maten niet kloppen en de teksten fout zijn. Als dat werkt, ga dan bijvoorbeeld de maten aanpassen. Dan de teksten. En controleer steeds, of alles nog goed werkt.
Als het om een lay-out of iets dergelijks gaat: zorg eerst dat header, kolommen, footer, menu, en dergelijke staan en bewegen, zoals je wilt. Ga daarna pas details binnen die blokken invullen. In eerste instantie gebruik je dus bijvoorbeeld 'n leeg blok op de plaats, waar uiteindelijk het menu komt te staan.

Als je begint met allerlei details, is er 'n heel grote kans dat die de werking van de blokken gaan verstoren. Bouw eerst het huis, en ga dan pas de kamers inrichten. Zorg eerst dat de blokken werken, zoals je wilt. Dan zul je het daarna gelijk merken, als 'n toegevoegd detail als tekst of 'n afbeelding iets gaat verstoren. Daarvoor moet je natuurlijk wel regelmatig controleren in verschillende browsers, of alles nog wel goed werkt.

Je kunt de blokken tijdens het aanpassen opvullen met bijvoorbeeld <br>1<br>2<br>3 enzovoort, tot ze de juiste hoogte hebben. Het is handig om aan het einde even iets toe te voegen als 'laatste', zodat je zeker weet dat er niet ongemerkt drie regels onderaan naar 't virtuele walhalla zijn verhuisd.

Om de breedte te vullen, kun je het best 'n kort woord als 'huis' duizend keer of zo herhalen. Ook hier is het handig om aan 't eind (en hier ook aan 't begin) 'n herkenningsteken te maken, zodat je zeker weet dat je de hele tekst ziet.
Zolang je in grotere dingen zoals 'n lay-out aan 't wijzigen bent, kan het helpen de verschillende delen een achtergrondkleur of een outline te geven. Je ziet dan goed, waar 'n deel precies staat. Een achtergrondkleur en een outline hebben - anders dan bijvoorbeeld een border - verder geen invloed op de lay-out, dus die zijn hier heel geschikt voor.
Als je eigenschappen verandert in de css, verander er dan maar één, hooguit twee tegelijk. Als je er zeventien tegelijk verandert, is de kans groot dat je niet meer weet, wat je hebt gedaan. En dat je 't dus niet meer terug kunt draaien.
margin, padding en border worden bij de hoogte en breedte van het element opgeteld. Hier worden vaak fouten mee gemaakt. Als je bijvoorbeeld in een lay-out 'n border toevoegt aan een van de 'hoofdvakken' (header, footer, kolommen), dan wordt deze er bij opgeteld. Bij 'n border van 2 px rondom de linkerkolom wordt deze dus plotseling 4 px breder (2 px aan beide kanten), en 4 px hoger. Zoiets kan je hele lay-out verstoren, omdat iets net te breed of te hoog wordt. Je moet dan elders iets 4 px kleiner maken. Dat zal vaak zo zijn: als je één maat verandert, zul je vaak ook 'n andere moeten aanpassen.

Css geeft de mogelijkheid om met behulp van box-sizing de padding en border bínnen de breedte en hoogte van de inhoud te zetten, als je dat handiger vindt.

Met nieuwere css-eigenschappen als grid en flexbox, die speciaal zijn gemaakt om een lay-out mee te maken, spelen dit soort problemen veel minder. In alle browsers waarop hier nog wordt getest, werken flexbox en grid prima. Maar als je oudere browsers moet ondersteunen, kan dat wel problemen opleveren en moet je ook in die oudere browsers testen.
In plaats van een absolute eenheid als px kun je ook een relatieve eenheid gebruiken, met name em en rem. Voordeel van em en rem is dat een lettergrootte, regelhoogte, en dergelijke in em en rem in alle browsers kan worden veranderd. Nadeel is dat het de lay-out sneller kan verstoren dan bijvoorbeeld px. Dit moet je gewoon van geval tot geval bekijken. Voor weergave in mobiele apparaten zijn relatieve eenheden als em en rem vrijwel altijd beter dan absolute eenheden als px.

(De minder bekende rem is ongeveer hetzelfde als de em. Alleen is de lettergrootte bij rem gebaseerd op de lettergrootte van het <html>-element, waardoor de rem overal op de pagina precies even groot is. Bij de em kan de lettergrootte worden beïnvloed door de voorouders van het element, bij de rem niet.)

Zoomen kan trouwens altijd, ongeacht welke eenheid je gebruikt.
Valideren, valideren, valideren en dan voor 't slapen gaan nog 'ns valideren.

Valiwie???

Valideren is het controleren van je html en css op 'n hele serie fouten. Computers zijn daar vaak veel beter in dan mensen. Als je 300 keer <h2> hebt gebruikt en 299 keer </h2> vindt 'n computer die ene missende </h2> zonder enig probleem. Jij ook wel, maar daarna ben je misschien wel aan vakantie toe.

Valideren kan helpen om gekmakende fouten te vinden. Valide code garandeert ook dat de weergave in verschillende browsers (vrijwel) hetzelfde is. En valide code is over twintig jaar ook nog te bekijken.

Valideren moet trouwens ook niet worden overdreven. Het is een hulpmiddel om echte fouten te vinden, meer niet. Het gaat erom dat je site goed werkt, niet dat je het braafste kind van de klas bent. Als de code niet valideert, maar daar is een goede reden voor, is daar niets op tegen. Zeker met nieuwere html en css wil de validator nog wel eens achterlopen, terwijl dat al prima is te gebruiken.

Op deze site is alle css en html gevalideerd. Als de code niet helemaal valide is (wat regelmatig voorkomt), staat daar onder Bekende problemen (en oplossingen) de reden van.

Je kunt je css en html valideren als 't online staat, maar ook als het nog in je computer staat.

Html kun je valideren op: validator.w3.org/nu.

Css kun je valideren op: jigsaw.w3.org/css-validator.

Toegankelijkheid en zoekmachines

De tekst in dit hoofdstukje is een algemene tekst, die voor elke pagina geldt. Eventueel specifiek voor dit voorbeeld geldende problemen en eventuele aanpassingen om die problemen te voorkomen staan bij Bekende problemen (en oplossingen).

Toegankelijkheid (in het Engels 'accessibility') is belangrijk voor bijvoorbeeld blinden die een schermlezer gebruiken, of voor motorisch gehandicapte mensen die moeite hebben met het bedienen van een muis. Een spider van een zoekmachine (dat is het programmaatje dat de site indexeert voor de zoekmachine) is te vergelijken met een blinde. Als je je site goed toegankelijk maakt voor gehandicapten, is dat gelijk goed voor een hogere plaats in een zoekmachine. Dus als je 't niet uit sociale motieven wilt doen, kun je 't uit egoïstische motieven doen.

(Op die plaats in de zoekmachine heb je maar beperkt invloed. De toegankelijkheid van je site is maar één van de factoren, maar zeker niet onbelangrijk.)

Als je bij het maken van je site al rekening houdt met toegankelijkheid, is dat nauwelijks extra werk. 't Is ongeveer te vergelijken met inbraakbescherming: doe dat bij 'n nieuw huis en 't is nauwelijks extra werk, doe 't bij 'n bestaand huis en 't is al snel 'n enorme klus.

Enkele tips die helpen bij toegankelijkheid:

Gebruik altijd een alt-beschrijving bij een afbeelding. De alt-tekst wordt gebruikt door schermlezers en als afbeeldingen niet kunnen worden getoond of gezien (dat geldt dus ook voor zoekmachines). Als je iets wilt laten zien, als je over de afbeelding hovert, gebruik daar dan het title-attribuut voor, niet de alt-beschrijving.

Als een afbeelding alleen maar voor de sier wordt gebruikt, zet je daarbij alt="", om aan te geven dat de afbeelding niet belangrijk is voor het begrijpen van de tekst of zo.
Gebruik in links een tekst die duidelijk aangeeft, waar de link naartoe gaat. Een tekst als 'pagina met externe links' is waarschijnlijk duidelijk genoeg, een tekst als alleen 'links' waarschijnlijk niet. Een duidelijke zwart-witregel is niet te geven, omdat dit ook van tekst en dergelijke in de omgeving van de link afhangt.

Schermlezers kunnen een lijst van alle links in de pagina weergeven, en een duidelijke tekst is daarbij belangrijk. Alleen 'volgende' zegt niets, als dat in 'n lijst met alleen links staat.
Accesskeys (sneltoetsen) kun je beter niet gebruiken, deze geven te veel problemen, omdat ze vaak dubbelop zijn met sneltoetsen voor de browser of andere al gebruikte sneltoetsen. Bovendien is voor de gebruiker meestal niet duidelijk, welke toetsen het zijn.

Op zichzelf zijn accesskeys een heel goed idee. Maar helaas zijn ze ook in html5 volstrekt onvoldoende gedefinieerd. Er is nog steeds geen standaard voor de meest gebruikelijke accesskeys, zoals Zoek of Home.

Er is nog steeds niet vastgelegd, hoe accesskeys zichtbaar gemaakt kunnen worden. Voor de makers van browsers zou dit 'n relatief kleine moeite zijn, voor de makers van 'n site is het bergen extra werk.

Hierdoor zijn accesskeys (vrijwel) niet te gebruiken. Misschien kunnen ze nog enig nut hebben op sites, die gericht zijn op 'n specifieke groep gebruikers. Maar voor algemene sites is het advies: normaal genomen niet gebruiken.
Met behulp van de Tab-toets (of op 'n soortgelijke manier) kun je door links, invoervelden, en dergelijke lopen. Elke tab brengt je één link, invoerveld, en dergelijke verder, Shift+Tab één plaats terug. Met behulp van het attribuut tabindex kun je de volgorde aangeven, waarin de Tab-toets werkt. Zonder tabindex wordt de volgorde van de html aangehouden bij gebruik van de Tab-toets, maar soms is een andere volgorde logischer.

In principe is het beter, als tabindex niet nodig is, maar gewoon de volgorde van de html wordt aangehouden. Bij verkeerd gebruik kan tabindex heel verwarrend zijn. Het is niet bedoeld om van de pagina een hindernisbaan voor kangoeroes te maken, waarop van beneden via links over rechts naar boven wordt gesprongen.
Als, zoals hierboven beschreven, een gebruiker van de Tab-toets bij een link, invoerveld, en dergelijke is aangekomen, heeft dit element 'focus'. Dit wordt aangegeven door de link, invoerveld, en dergelijke extra te markeren met een kadertje. Dat kadertje mag je alleen weghalen, als op een andere manier wordt duidelijk gemaakt, welk element focus heeft. Een gebruiker van de Tab-toets kan anders niet zien, waar zij of hij zit, en welk element gaat reageren op bijvoorbeeld een Enter.
In het verleden werd vaak aangeraden de volgorde van de code aan te passen. Een menu bijvoorbeeld kon in de html onderaan worden gezet, terwijl het op het scherm met behulp van css bovenaan werd gezet. Inmiddels zijn schermlezers en dergelijke zo sterk verbeterd dat dit niet meer wordt aangeraden. De volgorde in de html kan tegenwoordig beter hetzelfde zijn als die op het scherm, omdat het anders juist verwarrend kan werken. Schermlezers houden namelijk altijd de volgorde van de html aan en niet een eventueel afwijkende volgorde op het scherm.
Een zogenaamde skip-link is vaak nog wel zinvol. Dat is een link die je buiten het scherm parkeert met behulp van css, zodat hij normaal genomen niet te zien is. Zo'n link is wel gewoon zichtbaar in speciale programma's zoals tekstbrowsers en schermlezers, want die kijken gewoon naar wat er in de broncode staat.

(Alleen in de schermlezer TalkBack op oudere versies van Android werkt zo'n buiten het scherm geplaatste link niet. TalkBack leest zo'n link wel voor, maar de link kan niet worden gevolgd, als deze buiten het scherm staat. Met ingang van versie 8.1 van Android is dit eindelijk opgelost en werkt een skip-link ook fatsoenlijk in TalkBack.)

Een skip-link staat bovenaan de pagina, nog boven menu, header, en dergelijke, en linkt naar de eigenlijke inhoud van de pagina. Hierdoor kunnen mensen met één toetsaanslag naar de eigenlijke inhoud van de pagina gaan.

Een skip-link is vooral nuttig voor gebruikers van de Tab-toets. Zodra de normaal genomen onzichtbare link door het indrukken van de Tab-toets focus krijgt, kun je hem op het scherm plaatsen, waardoor hij zichtbaar wordt. Bij een volgende tab wordt hij dan weer buiten het scherm geplaatst en is dus niet meer zichtbaar, zodat de lay-out niet wordt verstoord.
Van oorsprong is html een taal om wetenschappelijke documenten weer te geven, pas later is hij gebruikt voor lay-out. Maar daar is hij dus eigenlijk nooit voor bedoeld geweest. Het gebruiken van html voor lay-out leidt tot enorme problemen voor gehandicapten en tot een lage plaats in zoekmachines.

De html hoort alleen inhoud te bevatten, lay-out doe je met behulp van css. Die css moet in een externe stylesheet staan of, als hij alleen voor één bepaalde pagina van toepassing is, in de <head> van die pagina.
Breng een logische structuur aan in je document. Gebruik een <h1> voor de belangrijkste kop, een <h2> voor een subkop, enzovoort. Schermlezers en dergelijke kunnen van kop naar kop springen. En een zoekmachine gaat ervan uit dat <h1> belangrijke tekst bevat.

Dit geldt voor al dit soort structuurbepalende tags.

Als een <h1> te grote letters geeft, maak daar dan met behulp van je css 'n kleinere letter van, maar blijf die <h1> gewoon gebruiken. Op dezelfde manier kun je al dit soort dingen oplossen.
<table> is fantastisch, maar alleen als die wordt gebruikt om een echte tabel weer te geven, niet als hij voor opmaak wordt misbruikt. In het verleden is dat op grote schaal gebeurd bij gebrek aan andere mogelijkheden. Een tabel is, als je niet heel erg goed oplet, volstrekt ontoegankelijk voor gehandicapten en zoekmachines. Het lezen van een tabel is ongeveer te vergelijken met het lezen van een papieren krant van links naar rechts: niet per kolom, maar per regel. Dat gaat dus alleen maar goed bij een echte tabel, zoals een spreadsheet. In alle andere gevallen garandeert 'n tabel volstrekte ontoegankelijkheid voor schermlezers en dergelijke en als extra bonus vaak 'n lagere plaats in een zoekmachine.
Frames horen bij een volstrekt verouderde techniek, die heel veel nadelen met zich meebrengt. <iframe>'s hebben voor een deel dezelfde nadelen. Eén van die nadelen is dat de verschillende frames voor zoekmachines, schermlezers, en dergelijke als los zand aan elkaar hangen, omdat ze los van elkaar worden weergegeven. Ze staan wel naast elkaar op het scherm, maar er zit intern geen verband tussen.

Als je 'n stuk code vaker wilt gebruiken, zoals 'n menu dat op elke pagina hetzelfde is, voeg dat dan in met PHP. Dan wordt de pagina niet pas in de browser, maar al op de server samengesteld. Hierdoor zien zoekmachines, schermlezers, en dergelijke één pagina, net zoals wanneer je maar één pagina met html zou hebben geschreven.

(Je kunt ook invoegen met behulp van SSI. Maar tegenwoordig kun je beter PHP dan SSI gebruiken, omdat SSI min of meer aan het uitsterven is en PHP veel meer mogelijkheden heeft.)
Geef de taal van het document aan, en bij woorden en dergelijke die afwijken van die taal de afwijkende taal met behulp van lang="...". Op deze site gebeurt dat maar af en toe, omdat de tekst (en vooral de code) een mengsel is van Engels, Nederlands en eigengemaakte namen. Dat soort teksten is gewoon niet goed in te delen in een taal. Maar bij enigszins 'normale' teksten hoor je een taalwisseling aan te geven.

Op deze site wordt de lijst op woordenlijst.org gebruikt om te bepalen, of een woord inmiddels 'Nederlands' is. Als het woord in deze lijst voorkomt, wordt geen lang-attribuut gebruikt, ook niet als het woord oorspronkelijk uit een andere taal komt.
Gebruik de tag <abbr> bij afkortingen. Doe dat de eerste keer op een pagina samen met de title-eigenschap: <abbr title="ten opzichte van">t.o.v.</abbr>. Daarna kun je op dezelfde pagina volstaan met <abbr>t.o.v.</abbr>. Doe je dit niet, dan is er 'n grote kans dat 'n schermlezer 't.o.v.' uit gaat spreken als 'tof', en 'n zoekmachine kan er ook geen chocola van maken.
Geef een verandering niet alleen door kleur aan. Een grote groep mensen heeft moeite met het onderscheiden van kleuren en/of het herkennen van kleuren. Verander bijvoorbeeld een ronde rode knop niet in een ronde groene knop, maar in een vierkante groene knop. Door ook de vorm te veranderen, is het herkennen van de verandering niet alleen van een kleur afhankelijk.
Zorg voor voldoende contrast tussen achtergrond- en voorgrondkleur, tussen background-color en color. Soms zie je heel lichtgrijze tekst op een donkergrijze achtergrond, en dan ook nog in een mini-formaat. Dat is dus voor heel veel mensen stomweg volledig onleesbaar. Op de pagina met links staat onder het kopje Toegankelijkheid → Contrast en kleurenblindheid een hele serie sites, waar je kunt controleren of het contrast groot genoeg is.
De spider van 'n zoekmachine, schermlezers, en dergelijke kunnen geen plaatjes 'lezen'. Het is soms verbazingwekkend om te zien hoe veel, of eigenlijk: hoe weinig tekst er overblijft op een pagina, als de plaatjes worden weggehaald.

Op Linux kun je met Lynx kijken, hoe je pagina eruitziet zonder plaatjes en dergelijke, als echt alleen de tekst overblijft. Een installatie-programma voor Lynx op Windows is te vinden op invisible-island.net/lynx.

Ook kun je in Windows het gratis programma WebbIE installeren. WebbIE laat de pagina zien, zoals een tekstbrowser en dergelijke hem ziet. WebbIE is te downloaden vanaf www.webbie.org.uk.

Ten slotte kun je je pagina nog online op toegankelijkheid laten controleren op 'n behoorlijk aantal sites, zoals:

lowvision.support: laat zien hoe een kleurenblinde de site ziet. Engelstalig.

wave.webaim.org: deze laat grafisch zien, hoe de toegankelijkheid is. Engelstalig. Deze tester is ook als extensie in Firefox en Google Chrome te installeren.

Op de pagina met links kun je onder Toegankelijkheid links naar meer tests en dergelijke vinden.

Getest in

Laatst gecontroleerd op 27 april 2023.

Onder dit kopje staat alleen maar, hoe en waarin is getest. Alle eventuele problemen, ook die met betrekking tot zoomen, lettergroottes, toegankelijkheid, uit staan van JavaScript en/of css, enzovoort staan iets hieronder bij Bekende problemen (en oplossingen). Het is belangrijk dat deel te lezen, want uit een test kan ook prima blijken dat iets totaal niet werkt!

Dit voorbeeld is getest op de volgende systemen:

Desktopcomputers

Linux (KDE neon 5.27) (2560 x 1080 px, resolution: 96 ppi):
Firefox, Google Chrome en Vivaldi, in grotere en kleinere browservensters.
In Vivaldi is ook ruimtelijke navigatie ('Spatial Navigation') getest.

Laptops

Windows 10 (1600 x 900 px, resolution: 106 ppi):
Firefox, Google Chrome en Edge, in grotere en kleinere browservensters.

OS X 11.7.5 ('Big Sur') (1440 x 900 px, resolution: 96 ppi, device-pixel-ratio: 1):
Firefox, Safari, Google Chrome en Microsoft Edge, in grotere en kleinere browservensters.

Tablets

iPad met iOS 12.5.7 (2048 x 1536 px, device-pixel-ratio: 2:
Safari, Chrome, Firefox en Microsoft Edge (alle portret en landschap).

iPad met iPadOS 16.4.1 (2160 x 1620 px, 264 ppi):
Safari, Chrome, Firefox en Microsoft Edge (alle portret en landschap).

Android 6.0 ('Marshmallow') (1920 x 1200 px, resolution: 224 ppi):
Samsung Internet, Firefox en Chrome (alle portret en landschap).

Android 8.1 ('Oreo') (1920 x 1200 px, resolution: 218 ppi):
Samsung Internet, Firefox, Microsoft Edge en Chrome (alle portret en landschap).

Android 13 (2000 x 1200 px, resolution: 225 ppi):
Samsung Internet, Firefox, Microsoft Edge en Chrome (alle portret en landschap).

Smartphones

iPhone met iOS 15.7.5 (1334 x 750 px, 326 ppi):
Safari, Chrome, Firefox en Microsoft Edge (alle portret en landschap).

Android 7.0 ('Nougat') (1280 x 720 px, resolution: 294 ppi):
Samsung Internet, Firefox, Microsoft Edge en Chrome (alle portret en landschap).

Android 9.0 ('Pie') (1920 x 1080 px, resolution: 424 ppi):
Samsung Internet, Firefox, Microsoft Edge en Chrome (alle portret en landschap).

Android 13 ('Tiramisu') (2408 x 1080 px, resolution: 401 ppi):
Samsung Internet, Firefox, Microsoft Edge en Chrome (alle portret en landschap).

Er is op de aan het begin van dit hoofdstukje genoemde controledatum getest in de meest recente versie van de browser, die op het betreffende besturingssysteem kon draaien. Het aantal geteste browsers en systemen is al tamelijk fors, en als ook nog rekening gehouden moet worden met (zwaar) verouderde browsers, is het gewoon niet meer te doen. Surfen met een verouderde browser is trouwens vragen om ellende, want updates van browsers hebben heel vaak met beveiligingsproblemen te maken.

In- en uitzoomen en - voor zover de browser dat kan - een kleinere en grotere letter zijn ook getest. Er is ingezoomd en vergroot tot zover de browser kan, maar niet verder dan 200%.

Er is getest met behulp van muis en toetsenbord, behalve op iOS, iPadOs en Android, waar een touchscreen is gebruikt. Op Windows 10 is getest met touchscreen, touchpad, toetsenbord, muis, en - waar dat zinvol was - op een combinatie daarvan. Op OS X 11.7.5 is getest met (een combinatie van) toetsenbord, touchpad en muis.

Als in een voorbeeld JavaScript is gebruikt, is ook getest of het werkt zonder JavaScript. Dat is alleen gedaan in de browsers, waarin in de instellingen JavaScript kan worden uitgeschakeld.

Ook is getest zonder css en - als afbeeldingen worden gebruikt - zonder afbeeldingen.

Schermlezers en dergelijke

Naast deze 'gewone' browsers is ook getest in Lynx, WebbIE, NVDA, TalkBack, VoiceOver en Verteller.

Lynx is een browser die alleen tekst laat zien en geen css gebruikt. Er is getest op Linux.

WebbIE. is een browser die gericht is op mensen met een handicap. Er is getest op Windows 10.

NVDA is een schermlezer, zoals die door blinden wordt gebruikt. Er is getest op Windows 10 in combinatie met Firefox.

TalkBack is een in Android ingebouwde schermlezer. Er is getest in combinatie met Chrome op Android 6.0, 7.0, 8.1, 9 en 13

VoiceOver is een in iOS en OS X ingebouwde schermlezer. Er is getest in combinatie met Safari op iOS 12.5.7 en 15.7.5, iPadOS 16.4.1 en OS X 11.7.5.

Verteller (Narrator) is een in Windows 10 ingebouwde schermlezer. Er is getest in combinatie met Edge.

(Voor de bovenstaande programma's zijn links naar sites met uitleg en dergelijke te vinden op de pagina met links onder Toegankelijkheid → Schermlezers, tekstbrowsers, en dergelijke.)

Als het voorbeeld in deze programma's toegankelijk is, zou het in principe toegankelijk moeten zijn in alle aangepaste browsers en dergelijke. En dus ook voor zoekmachines, want een zoekmachine is redelijk vergelijkbaar met een blinde.

Eventuele problemen in schermlezers (en eventuele aanpassingen om die te voorkomen) staan iets hieronder bij Bekende problemen (en oplossingen).

Alleen op de hierboven genoemde systemen en browsers is getest. Er is dus niet getest op bijvoorbeeld 'n Blackberry. Er is een kans dat dit voorbeeld niet (volledig) werkt op niet-geteste systemen en apparaten. Om het wel (volledig) werkend te krijgen, zul je soms (kleine) wijzigingen en/of (kleine) aanvullingen moeten aanbrengen, bijvoorbeeld met JavaScript.

Er is ook geen enkele garantie dat iets werkt in een andere tablet of smartphone dan hierboven genoemd, omdat fabrikanten in principe de software kunnen veranderen. Dit is anders dan op de desktop, waar browsers altijd (vrijwel) hetzelfde werken, zelfs op verschillende besturingssystemen. Iets wat in Samsung Internet op Android werkt, zal in de regel overal werken in die browser, maar een garantie is er niet. De enige garantie is het daadwerkelijk testen op een fysiek apparaat. En aangezien er duizenden mobiele apparaten zijn, is daar geen beginnen aan.

De html is gevalideerd met de html-validator, de css met de css-validator van w3c. Als om een of andere reden niet volledig gevalideerd kon worden, wordt dat bij Bekende problemen (en oplossingen) vermeld.

Nieuwe browsers worden pas getest, als ze uit het bèta-stadium zijn. Anders is er 'n redelijke kans dat je tegen 'n bug zit te vechten, die voor de uiteindelijke versie nog gerepareerd wordt.

Dit voorbeeld is alleen getest in de hierboven met name genoemde browsers. Vragen over niet-geteste browsers kunnen niet worden beantwoord, en het melden van fouten in niet-geteste browsers heeft ook geen enkel nut. (Melden van fouten, problemen, enzovoort in wel geteste browsers: graag! Dat kan op het forum.)

Bekende problemen (en oplossingen)

Waarop en hoe is getest, kun je gelijk hierboven vinden bij Getest in.

Als je hieronder geen oplossing vindt voor een probleem dat met dit voorbeeld te maken heeft, kun je op het forum proberen een oplossing te vinden voor je probleem. Om forumspam te voorkomen, moet je je helaas wel registreren, voordat je op het forum een probleem kunt aankaarten.

Bij toegankelijkheid is er vaak geen goed onderscheid te maken tussen oplossing en probleem. Zonder (heel simpele) aanpassingen heb je vaak 'n probleem, en omgekeerd. Daarom staan wat betreft toegankelijkheid aanpassingen en problemen hier bij elkaar in dit hoofdstukje.

Voor zover van toepassing wordt eerst het ontbreken van JavaScript, css en/of afbeeldingen besproken. Vervolgens problemen en aanpassingen met betrekking tot toegankelijkheid voor specifieke groepen bezoekers, zoals zoomen en andere lettergrootte, Tab-toets, tekstbrowsers en schermlezers. Als laatste volgen de overige problemen in één of meer specifieke browsers.

Als in een onderdeel geen problemen aanwezig zijn, staat in een smal groen kadertje 'Geen problemen'. Bij een onderwerp over toegankelijkheid zijn er soms geen problemen, maar alleen aanpassingen. Ook in dat geval staat bovenaan in een smal groen kadertje 'Geen problemen'. Daaronder staan dan de aanpassingen.

Als in een onderdeel één of meer problemen worden besproken, staat van elk probleem in een breed rood kadertje een korte samenvatting daarvan.

Als bij het probleem een oplossing wordt gegeven, staat de samenvatting in een rode stippellijn. Bij een onderwerp over toegankelijkheid zijn er soms, naast de opgeloste problemen, ook aanpassingen. In dat geval staan staan die aanpassingen boven de kadertjes met opgeloste problemen.

Als bij het probleem geen oplossing is gevonden, staat de samenvatting in een rode ononderbroken lijn. Bij een onderwerp over toegankelijkheid zijn er soms, naast de problemen, ook aanpassingen. In dat geval staan staan die aanpassingen boven de kadertjes met problemen.

Zonder JavaScript

Geen problemen.

JavaScript wordt niet gebruikt, dus het aan- of uitstaan van JavaScript heeft geen enkele invloed.

Zonder css

Geen problemen.

Zonder css worden lijsten nog steeds netjes weergegeven, inclusief inspringen voor geneste lijsten. Omdat <ol>'s zijn gebruikt, werkt ook de nummering nog, maar de nummers bestaan uit slechts één cijfer:

Enzovoort.

Tekstbrowsers

Probleem: WebbIE laat de nummering en inspringingen volledig weg.

WebbIE geeft de items wel weer, maar als één lange lijst. Zonder nummering en zonder inspringingen. Alles is er dus wel, maar het is niet echt duidelijk op welke niveaus lijsten zijn genest.

Lynx: geen problemen.

Lynx geeft de lijsten netjes weer, inclusief nummering en inspringingen. De nummers bestaan uit slechts één cijfer, net zoals iets hierboven bij Zonder css staat.

Schermlezers

Probleem: het is een oerwoud van <ol>'s zonder enige <h> of zoiets.

In principe zijn <ol>'s goed toegankelijk voor schermlezers. Schermlezers kunnen van <ol> naar <ol> 'springen', waardoor ze relatief snel door geneste lijsten kunnen navigeren. Maar hier is een waar doolhof aan <ol>'s gebouwd, waardoor het navigeren alsnog heel moeilijk wordt.

Veel gebruikers van schermlezers springen van <h> naar <h>. Bij een juist gebruik van <h>'s kunnen ze hierdoor snel een overzicht van de pagina krijgen en een bepaald onderdeel snel vinden. Hier zijn geen <h>'s gebruikt, dus ook deze mogelijkheid ontbreekt.

Als je 'in het echt' zoiets wilt maken, zul je minder <ol>'s moeten gebruiken. Of <ol>'s met meer inhoud dan hier soms het geval is. Een <ol> met één <li>, zoals hier soms het geval is, is meestal niet de beste constructie. Ook kan het helpen in elke eerste <li> van een <ol> een <h> te zetten.

Het gaat hier alleen om de nummering, daarom is hier niet echt op toegankelijkheid gelet.

Overigens lezen alle geteste schermlezers de met behulp van ::before gemaakte nummers wel correct voor.

Zoomen en andere lettergrootte

Geen problemen.

Als een item te lang wordt voor één regel, komt dit op meerdere regels te staan, waarbij de tweede en latere regel iets inspringt.

Wijzigingen

Alleen grotere wijzigingen worden hier vermeld, geen dingen als een link die is geüpdatet.

2 augustus 2009:

Nieuw opgenomen.

23 september 2009:

Bij Bekende problemen (en oplossingen) opmerking over genegeerde css na content: door Internet Explorer 6 en 7 toegevoegd.

3 februari 2011:

Google Chrome en Safari hadden een eigenaardige bug: als je in- of uitzoomde, veranderde het eerste cijfer van elke teller in een 3. Deze bug bestaat niet meer, dus weggehaald.

23 januari 2012:

Bij Bekende problemen (en oplossingen) stukje over grotere lettergrootte bij Safari, Firefox en Internet Explorer toegevoegd.

15 april 2023:

Volledig herschreven. Belangrijkste wijzigingen:

Alles voor Internet Explorer verwijderd.
xhtml omgezet naar html.
Door de lijst-items binnen de <li> in een <span> te zetten, worden ze nu ook op mobieltjes en met een grotere letter goed weergegeven.
De lijst-items vervangen door genummerde items, waardoor de samenhang met de tellers beter is te zien dan bij woorden het geval was.
Wat kleuren toegevoegd.
Tig kleinere wijzigingen.

Inhoud van de download en licenties

De inhoud van deze download kan vrij worden gebruikt, met drie beperkingen:

* Sommige onderdelen die van 'n andere site of zo afkomstig zijn, vallen mogelijk onder een of andere licentie. Dat is hieronder bij het betreffende onderdeel te vinden.

* Je gebruikt het materiaal uit deze download volledig op eigen risico. Het kan prima zijn dat er fouten in de hier verstrekte code en dergelijke zitten. Voor eventuele schade die door gebruik van materiaal uit deze download ontstaat, in welke vorm dan ook, zijn www.css-voorbeelden.nl en medewerkers daarvan op geen enkele manier verantwoordelijk.

* Dit voorbeeld (en de bijbehorende uitleg en dergelijke) wordt min of meer regelmatig bijgewerkt. Het is daarom niet toegestaan dit voorbeeld (en de bijbehorende uitleg en dergelijke) op welke manier dan ook te verspreiden, zonder daarbij duidelijk te vermelden dat voorbeeld, uitleg, en dergelijke afkomstig zijn van www.css-voorbeelden.nl en dat daar altijd de nieuwste versie is te vinden. Dit is om te voorkomen dat er verouderde versies worden verspreid.

Een link naar www.css-voorbeelden.nl wordt trouwens altijd op prijs gesteld.

lijst-065-dl.html: de pagina met het voorbeeld.

lijst-065.pdf: deze uitleg (aangepast aan de inhoud van de download).

lijst-065-inhoud-download-en-licenties.txt: een kopie van de tekst onder dit kopje (Inhoud van de download en licenties).

065-css-dl:

lijst-065-dl.css: stylesheet voor lijst-065-dl.html.

HTML

De code is geschreven in een afwijkende lettersoort. De code die te maken heeft met de basis van dit voorbeeld (essentiële code), is in de hele uitleg onderstippeld blauw. Alle niet-essentiële code is bruin. (In de inhoudsopgave staat alles in een gewone letter vanwege de leesbaarheid.)

In de html hieronder wordt alleen de html besproken, waarover iets meer is te vertellen. Een <h1> bijvoorbeeld wordt in de regel niet genoemd, omdat daarover weinig interessants valt te melden. (Als bijvoorbeeld het uiterlijk van de <h1> wordt aangepast met behulp van css, staat dat verderop bij de bespreking van de css.)

Zaken als een doctype en charset hebben soms wat voor veel mensen onbekende effecten, dus daarover wordt hieronder wel een en ander geschreven.

<!doctype html>

Een document moet met een doctype beginnen om weergaveverschillen tussen browsers te voorkomen. Zonder doctype is de kans op verschillende (en soms volkomen verkeerde) weergave tussen verschillende browsers heel erg groot.

Geldige doctypes vind je op www.w3.org/QA/2002/04/valid-dtd-list.

Gebruik het volledige doctype, inclusief de eventuele url, anders werkt het niet goed.

Het hier gebruikte doctype is dat van html5. Dit kan zonder enig probleem worden gebruikt: het werkt zelfs in Internet Explorer 6.

<html lang="nl">

Het attribuut lang="nl" bij <html> geeft aan dat de pagina in het Nederlands is. De taal is van belang voor schermlezers, automatisch afbreken, automatisch genereren van aanhalingstekens, juist gebruik van decimale punt of komma, en dergelijke.

<meta charset="utf-8">

Zorgt dat de browser letters met accenten en dergelijke goed kan weergeven.

utf-8 is de beste charset (tekenset), omdat deze alle talen van de wereld (en nog heel veel andere extra tekens) bestrijkt, maar toch niet meer ruimte inneemt voor de code, dan nodig is. Als je utf-8 gebruikt, hoef je veel minder entiteiten (ä en dergelijke) te gebruiken, maar kun je bijvoorbeeld gewoon ä gebruiken.

Deze regel moet zo hoog mogelijk komen te staan, als eerste regel binnen de <head>, omdat hij anders door sommige browsers niet wordt gelezen.

In html5 hoeft deze regel niet langer te zijn, dan wat hier staat.

<meta name="viewport" content="width=device-width, initial-scale=1">

Mobiele apparaten variëren enorm in grootte. En dat is een probleem. Sites waren, in ieder geval tot enkele jaren geleden, gemaakt voor desktopbrowsers. En die hebben, in vergelijking met bijvoorbeeld een smartphone, heel brede browservensters. Hoe moet je op 'n smartphone een pagina weergeven, die is gemaakt voor de breedte van een desktop? Je kunt natuurlijk wachten tot álle sites zijn omgebouwd voor smartphones, tablets, enzovoort, maar dan moet je waarschijnlijk heel erg lang wachten.

Mobiele browsers gokken erop dat een pagina een bepaalde breedte heeft. Safari voor mobiel bijvoorbeeld gaat ervan uit dat een pagina 980 px breed is. De pagina wordt vervolgens zoveel versmald dat hij binnen het venster van het apparaat past. Op een iPhone wordt de pagina dus veel smaller dan op een iPad. Vervolgens kan de gebruiker inzoomen op het deel van de pagina dat deze wil zien.

Dit betekent ook dat bij het openen van de pagina de tekst meestal heel erg klein wordt weergegeven. (Meestal, want niet alle browsers en apparaten doen het op dezelfde manier.) Niet erg fraai, maar bedenk maar 'ns 'n betere oplossing voor bestaande sites.

Nieuwe sites of pagina's kunnen echter wel rekening houden met de veel kleinere vensters van mobiele apparaten. In dit voorbeeld bijvoorbeeld wordt in smallere vensters de breedte van de lijsten aangepast.

Maar die stomme mobiele browser weet dat niet, dus die gaat ervan uit dat ook deze pagina 980 px breed is, en verkleint die dan. Dat is ongeveer even behulpzaam als de gedienstige kelner die behulpzaam de stoel naar achteren trekt, net als jij wilt gaan zitten.

Om de door de browser aangeboden hulp vriendelijk maar beslist te weigeren, wordt deze tag gebruikt. Hiermee geef je aan dat de pagina is geoptimaliseerd voor mobiele apparaten.

De kreet width=device-width zegt tegen de mobiele browser dat de breedte van de weer te geven pagina gelijk is aan de breedte van het apparaat. Als een iPad in portretstand bijvoorbeeld 768 px breed is, wordt de pagina ook 768 px breed.

Er staat nog een tweede deel in de tag: initial-scale=1. Sommige mobiele apparaten zoomen een pagina gelijk in of uit. Ook weer in een poging behulpzaam te zijn. Ook dat is hier niet nodig. Er is ook een instructie om zoomen helemaal onmogelijk te maken, maar die wordt niet gebruikt. De bezoeker kan zelf nog gewoon zoomen, wat belangrijk is voor mensen die wat slechter zien.

<link rel="stylesheet" href="065-css-dl/lijst-065-dl.css">

Dit is een koppeling naar een externe stylesheet (stijlbestand), waarin de css staat. In html5 is de toevoeging type="text/css" niet meer nodig, omdat dit standaard al zo staat ingesteld. Je moet uiteraard de naam van en het pad naar de stylesheet aanpassen aan de naam en plaats, waar je eigen stylesheet staat.

Voordeel van een externe stylesheet is onder andere dat deze geldig is voor alle pagina's, waaraan deze is gelinkt. 'n Verandering in de lay-out hoef je dan maar in één enkele stylesheet aan te brengen, in plaats van in elke pagina apart. Op een grotere site kan dit ontzettend veel werk schelen. Bovendien hoeft de browser zo'n externe stylesheet maar één keer te downloaden, ongeacht hoeveel pagina's er gebruik van maken. Zou je de css in elke pagina opnieuw aanbrengen, dan worden de te downloaden bestanden veel groter.

In dit voorbeeld heeft een extern stylesheet eigenlijk geen nut, omdat er maar één pagina is die dit stylesheet gebruikt. In dit geval kun je de css beter in de <head> van de html-pagina zelf zetten. Voor de omvang maakt het hier niets uit, want de css wordt hoe dan ook altijd precies één keer gedownload, en nooit vaker. Voor het onderhoud maakt het ook geen verschil, want ook hier hoef je de css maar op één plaats te wijzigen. Maar het scheelt wel een extra aanroep naar de server, omdat geen apart stylesheet hoeft te worden gedownload.

Dat opnemen in de <head> gaat heel simpel: je kopieert gewoon het hele stylesheet en zet die bovenin de <head>, tussen <style> en </style>:

<style> body {color: black;} (...) rest van de css (...) div {color: red;} </style>

Maar zodra een stylesheet op meerdere pagina's wordt gebruikt, wat meestal het geval zal zijn, is een extern stylesheet beter.

(De reden dat er toch een extern stylesheet is, terwijl hierboven omstandig wordt beweerd dat dat in dit voorbeeld eigenlijk geen nut heeft: overzichtelijkheid. Nu kun je html en css los van elkaar bekijken.)

CSS

De code is geschreven in een afwijkende lettersoort. De code die te maken heeft met de basis van dit voorbeeld (essentiële code) is in de hele uitleg onderstippeld blauw. Alle niet-essentiële code is bruin. (In de inhoudsopgave staat alles in een gewone letter vanwege de leesbaarheid.)

Technisch gezien is er geen enkel bezwaar om de css in de stylesheet allemaal achter elkaar op één regel te zetten:

div#header-buiten {position: absolute; right: 16px; width: 100%; height: 120px; background: yellow;} div p {margin-left 16px; height: 120px; text-align: center;}

Maar als je dat doet, krijg je gegarandeerd hele grote problemen, omdat het volstrekt onoverzichtelijk is. Beter is het om de css netjes in te laten springen:

              div#header-buiten {
		position: absolute;
		right: 16px;
		width: 100%;
		height: 120px;
		background: yellow;
	}

	div p {
		margin-left: 16px;
		height: 120px;
		text-align: center;
	}

Hiernaast is het heel belangrijk voldoende commentaar (uitleg) in de stylesheet te schrijven. Op dit moment weet je waarschijnlijk (hopelijk...), waarom je iets doet. Maar over vijf jaar kan dat volstrekt onduidelijk zijn. Op deze site vind je nauwelijks commentaar in de stylesheets, maar dat heeft een simpele reden: deze uitleg is in feite één groot commentaar.

Op internet zelf is het goed, als de stylesheet juist zo klein mogelijk is. Dus voor het uploaden kun je normaal genomen het beste het commentaar weer verwijderen. Veel mensen halen zelfs alles wat overbodig is weg, voordat ze de stylesheet uploaden. Inspringingen bijvoorbeeld zijn voor mensen handig, een computer heeft ze niet nodig.

Je hebt dan eigenlijk twee stylesheets. De uitgebreide versie waarin je dingen uitprobeert, verandert, enzovoort, met commentaar, inspringingen, en dergelijke. Dat is de mensvriendelijke versie. Daarnaast is er dan een stylesheet die je op de echte site gebruikt: een gecomprimeerde versie.

Dat comprimeren kun je met de hand doen, maar er bestaan ook hulpmiddelen voor. Op de pagina met links kun je onder het kopje Gereedschap → Snelheid, testen, gzip, CLS, comprimeren (inclusief theorie) links naar sites vinden, waar je bestanden kunt comprimeren.

(Stylesheets op deze site zijn niet gecomprimeerd. Omdat het vaak juist om de css gaat, kunnen mensen dan zonder al te veel moeite de css bekijken.)

css voor alle vensters

/* lijst-065-dl.css */

Om vergissingen te voorkomen is het een goede gewoonte bovenaan het stijlbestand even de naam neer te zetten. Voor je het weet, zit je anders in het verkeerde bestand te werken.

body

Het element waarbinnen de hele pagina staat. Veel instellingen die hier worden opgegeven, worden geërfd door de nakomelingen van <body>. Ze gelden voor de hele pagina, tenzij ze later worden gewijzigd. Dit geldt bijvoorbeeld voor de lettersoort, de lettergrootte en de voorgrondkleur.

background: #ff9;

Achtergrondkleurtje.

color: black;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

Hoewel dit de standaardkleur is, wordt deze toch specifiek opgegeven. Hierboven is een achtergrondkleur opgegeven. Sommige mensen hebben zelf de voorgrond‑ en/of achtergrondkleur veranderd, bijvoorbeeld omdat ze slecht kleuren kunnen onderscheiden. Als nu de achtergrondkleur wordt veranderd, maar niet de voorgrondkleur, loop je het risico dat tekstkleur en achtergrondkleur te veel op elkaar gaan lijken.

Door beide op te geven, is redelijk zeker dat achtergrond‑ en tekstkleur genoeg van elkaar blijven verschillen. Als de gebruiker !important heeft gebruikt in een eigen stylesheet, is er nog niets aan de hand, want dan veranderen achtergrond‑ en voorgrondkleur geen van beide.

font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;

Als Arial is geïnstalleerd op de machine van de bezoeker, wordt deze gebruikt, anders Helvetica. Als die ook niet wordt gevonden, wordt in ieder geval een schreefloze letter (zonder dwarsstreepjes) gebruikt.

font-size: 110%;

Iets groter dan standaard. 't Zal de leeftijd zijn, maar ik vind de standaardgrootte wat te klein.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid % gebruikt, omdat bij gebruik van een absolute eenheid zoals px niet alle browsers de lettergrootte kunnen veranderen. Zoomen kan wel altijd, ongeacht welke eenheid voor de lettergrootte wordt gebruikt.

margin: 0;

Slim om te doen vanwege verschillen tussen browsers.

main

Alle <main>'s. Dat is er maar één. De hele pagina staat hierbinnen.

background: white;

Witte achtergrond.

color: black;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

Dit is ook al bij <body> opgegeven, maar sommige mensen hebben bij álle elementen de kleuren veranderd. Het heeft immers weinig zin, als ze dat alleen bij de body doen, terwijl de sitebouwer de kleuren ook bij bijvoorbeeld de paragrafen heeft aangepast.

min-width: 16rem; Tellers en tekst staan over elkaar heen.

Minimumbreedte.

In smalle browservensters, zoals op mobieltjes in portretstand, komen bij een lettergrootte van meer dan ongeveer 130% nummers en lijst-items door elkaar heen te staan, zoals op de afbeelding is te zien. Door een minimumbreedte op te geven wordt dit voorkomen.

Nadeel is dat nu, bij een lettergrootte van meer dan ongeveer 130%, horizontaal gescrold moet worden om alles te kunnen zien. (Als het mobieltje in landschapsstand wordt gehouden, is alles wel zonder scrollen te zien.)

Als eenheid wordt de relatieve eenheid rem gebruikt, omdat bij gebruik van een absolute eenheid zoals px de breedte niet mee verandert met de lettergrootte. Zoomen kan wel altijd, ongeacht welke eenheid wordt gebruikt.

De minder bekende rem is ongeveer hetzelfde als de em. Alleen is de lettergrootte bij rem gebaseerd op de lettergrootte van het <html>-element, waardoor de rem overal op de pagina precies even groot is, ook als de bezoeker de lettergrootte heeft veranderd. Bij de em kan de lettergrootte worden beïnvloed door de voorouders van het element, bij de rem niet.

margin: 10px auto 0;

Omdat voor links geen waarde is opgegeven, krijgt links automatisch dezelfde waarde als rechts. Hier staat dus eigenlijk 10px auto 0 auto in de volgorde boven – rechts – onder – links.

Boven een kleine marge voor wat afstand tot de bovenkant van het browservenster. Onder geen marge. Links en rechts auto, wat hier hetzelfde betekent als evenveel. Hierdoor komt <main> altijd horizontaal gecentreerd binnen ouder <body> te staan. <body> is een blok-element en wordt daardoor normaal genomen automatisch even breed als ouder <html>. Omdat <html> het buitenste element is, wordt dit normaal genomen even breed als het venster van de browser.

Hierdoor staat uiteindelijk <main> altijd horizontaal gecentreerd binnen het venster van de browser, ongeacht de breedte van het venster. En daarmee ook de in <main> zittende lijsten.

Deze manier van horizontaal centreren van een blok-element werkt alleen, als het blok-element een breedte heeft, want anders zou het normaal genomen even breed worden als de ouder ervan. In smallere browservensters heeft dit geen effect, omdat <main> daarin de volle breedte van het venster vult. Maar in vensters breder dan 760 px wordt bij main een maximumbreedte van 40 rem opgegeven, en daarin wordt <main> wel horizontaal gecentreerd.

border: black solid 1px;

Zwart randje.

padding: 5px;

Kleine afstand tussen inhoud en buitenkant van <main>.

ol

Alle <ol>'s.

Een deel van de css is voor alle <ol>'s hetzelfde, die wordt hier in een keer opgegeven. Daarnaast staat hier css die alleen voor de buitenste <ol> is bedoeld. Deze wordt later voor de geneste <ol>'s vervangen.

counter-reset: een;

Hiermee wordt een teller aangemaakt met de naam 'een'. Omdat geen begingetal wordt opgegeven, wordt de teller geïnitialiseerd op 0.

Omdat dit voor álle <ol>'s geldt, krijgt élke <ol> een teller met de naam 'een', ook de dieper geneste. De tellers worden wel apart per <ol> bijgehouden. Zodra je echter binnen een genest element, dus ook een geneste <ol>, een nieuwe teller aanmaakt, vervangt die deze teller. Dit geeft de mogelijkheid om op 'n bepaald niveau van nesting 'n andere teller aan te maken, bijvoorbeeld een met letters in plaats van cijfers.

Deze teller wordt gebruikt voor de buitenste twee <ol>'s.

font-size: 1.2em;

Iets grotere letter.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid em gebruikt, omdat bij gebruik van een absolute eenheid zoals px niet alle browsers de lettergrootte kunnen veranderen. Zoomen kan wel altijd, ongeacht welke eenheid voor de lettergrootte wordt gebruikt.

font-weight: bold;

Vette letter.

Als de gebruikte lettersoort een vette variant heeft, wordt die gebruikt. De meeste lettersoorten hebben wel een vette variant, soms zelfs meerdere. Een vette variant wordt speciaal ontworpen, het is iets anders dan 'alle lijntjes wat dikker maken'. Sommige letters kunnen er zelfs heel anders uitzien.

Als de lettersoort geen vette variant heeft, maakt de browser de letter vet. Dat wil zeggen dat de browser gewoon alle lijntjes wat dikker maakt. Dat kan mooi zijn, maar vaak is het foeilelijk. Het is heel iets anders dan een speciaal ontworpen font. Elke rechtgeaarde typograaf gruwt hiervan.

list-style-type: none;

Ook al maak je eigen tellers aan, de standaardtellers staan ook nog steeds aan. Die zijn hier niet welkom, want dat levert dubbele tellers op.

padding: 0;

Standaard hebben <ol>'s links een enorme padding. Die wordt hier weggehaald. Later wordt geneste tellers een eigen padding gegeven, zodat ze toch inspringen, maar minder dan de idioot grote standaardpadding.

ol ol

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

ol {counter-reset: een; font-size: 1.2em; font-weight: bold; list-style-type: none; padding: 0;}

Alle <ol>'s die binnen een andere <ol> staan. Dit zijn alle <ol>'s, behalve de buitenste: de <ol>'s op het tweede tot en met zesde niveau.

De css hier is bedoeld voor de <ol>'s van het tweede niveau, maar geldt ook voor dieper geneste <ol>'s (élke <ol> binnen een andere <ol>). Voor zover nodig wordt dit later aangepast voor dieper geneste <ol>'s.

font-size: 0.85em;

Eerder is bij ol een lettergrootte van 1,2 em opgegeven. Die geldt voor élke <ol> die binnen een andere <ol> zit. Dat betekent dat deze <ol>'s van het tweede niveau ook weer een lettergrootte van 1,2 em krijgen. En omdat de lettergrootte geërfd wordt, is dat 1,2 keer de eerder opgegeven lettergrootte van 1,2 em. Voor nog dieper geneste <ol>'s wordt de lettergrootte steeds 1,2 keer zo groot. Bij de diepst geneste <ol> op het zesde niveau zou dat uiteindelijk 1,2 x 1,2 x 1,2 x 1,2 x 1,2 x 1,2 = ± 3 em zijn: veel te groot.

Daarom wordt hier een lettergrootte van 0,85 em opgegeven: de letter moet weer iets kleiner worden. 0,85 x 1,2em is ± 1 em, ongeveer de standaardlettergrootte.

font-style: italic;

Cursief.

Als de gebruikte lettersoort cursief als stijl heeft, wordt die gebruikt. Heel veel lettersoorten hebben die stijl. Een cursieve stijl wordt speciaal ontworpen, het is iets anders dan 'alle letters gewoon 'n beetje scheef neerzetten'. Sommige letters kunnen er zelfs heel anders uitzien.

Als de lettersoort geen cursief als stijl heeft, maakt de browser die. Dat wil zeggen dat de browser gewoon alle letters een soort schop geeft, waardoor ze allemaal 'n beetje omvallen. Dat kan mooi zijn, maar vaak is het foeilelijk. Het is heel iets anders dan een speciaal ontworpen font. Elke rechtgeaarde typograaf gruwt hiervan.

font-weight: normal;

De eerder bij ol opgegeven vette letter wordt hier weer veranderd in normaal.

ol ol ol

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

ol {counter-reset: een; font-size: 1.2em; font-weight: bold; list-style-type: none; padding: 0;}

ol ol {font-size: 0.85em; font-style: italic; font-weight: normal;}

Alle <ol>'s die binnen een andere <ol> zitten, die weer binnen een andere <ol> zit. Dit zijn alle <ol>'s, behalve de buitenste twee niveaus: de <ol>'s op het derde tot en met zesde niveau.

De css hier is bedoeld voor de <ol>'s van het derde niveau, maar geldt ook voor dieper geneste <ol>'s (élke <ol> binnen een andere <ol> binnen een andere <ol>). Voor zover nodig wordt dit later aangepast voor dieper geneste <ol>'s.

counter-reset: drie;

Hiermee wordt een teller aangemaakt met de naam 'drie'. Omdat geen begingetal wordt opgegeven, wordt de teller geïnitialiseerd op 0.

Omdat dit voor álle <ol>'s van niveau drie en dieper geldt, krijgt élk van die <ol>'s een teller met de naam 'drie', ook de dieper geneste. De tellers worden wel apart per <ol> bijgehouden. Zodra je echter binnen een genest element, dus ook een geneste <ol>, een nieuwe teller aanmaakt, vervangt die deze teller. Dit geeft de mogelijkheid om op 'n bepaald niveau van nesting 'n andere teller aan te maken, bijvoorbeeld een met letters in plaats van cijfers.

Deze teller wordt gebruikt voor de <ol>'s van het derde niveau.

font-size: 1em;

Eerder is bij ol ol een lettergrootte van 0,85 em opgegeven. Die geldt voor élke <ol> die binnen een andere <ol> zit. Dat betekent dat deze <ol>'s van het derde niveau ook weer een lettergrootte 0,85 krijgen. En omdat de lettergrootte geërfd wordt, is dat 0,85 keer de eerder opgegeven lettergrootte van 0,85 em. Voor nog dieper geneste <ol>'s wordt de lettergrootte steeds 0,85 keer zo klein. Bij de diepst geneste <ol> op het zesde niveau zou dat uiteindelijk 1,2 x 0,85 x 0,85 x 0,85 x 0,85 x 0,85 = ± 0,53 em zijn: onleesbaar klein. (De eerste 1,2 in de vermenigvuldiging komt van de bij ol opgegeven lettergrootte van 1,2 em).

Daarom wordt hier een lettergrootte van 1 em opgegeven: de letter moet even groot blijven.

font-style: normal;

De eerder opgegeven cursieve stijl wordt hier weer veranderd in normaal.

font-variant: small-caps;

Kleinkapitalen.

Als de gebruikte lettersoort een kleinkapitaal als variant heeft, wordt die gebruikt. Veel lettersoorten hebben die variant niet. Een kleinkapitaal wordt speciaal ontworpen, het is iets anders dan 'alle letters als grotere of kleinere hoofdletters weergeven'. Sommige letters kunnen er zelfs heel anders uitzien.

Als de lettersoort geen kleinkapitaal als variant heeft, maakt de browser die. Dat wil zeggen dat de browser gewoon alle letters in grotere of kleinere hoofdletters veranderd. Dat kan mooi zijn, maar vaak is het foeilelijk. Het is heel iets anders dan een speciaal ontworpen font. Elke rechtgeaarde typograaf gruwt hiervan.

ol ol ol ol

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

ol {counter-reset: een; font-size: 1.2em; font-weight: bold; list-style-type: none; padding: 0;}

ol ol {font-size: 0.85em; font-style: italic; font-weight: normal;}

ol ol ol {counter-reset: drie; font-size: 1em; font-style: normal; font-variant: small-caps;}

Alle <ol>'s die binnen een andere <ol> zitten, die weer binnen een andere <ol> zit, die ook weer binnen een <ol> zit. Dit zijn alle <ol>'s, behalve de buitenste drie niveaus: de <ol>'s op het vierde tot en met zesde niveau.

De css hier is bedoeld voor de <ol>'s van het vierde niveau, maar geldt ook voor dieper geneste <ol>'s (élke <ol> binnen een andere <ol> binnen een andere <ol> binnen een andere <ol>). Voor zover nodig wordt dit later aangepast voor dieper geneste <ol>'s.

counter-reset: vier;

Hiermee wordt een teller aangemaakt met de naam 'vier'. Omdat geen begingetal wordt opgegeven, wordt de teller geïnitialiseerd op 0.

Omdat dit voor álle <ol>'s van niveau vier en dieper geldt, krijgt élk van die <ol>'s een teller met de naam 'vier', ook de dieper geneste. De tellers worden wel apart per <ol> bijgehouden. Zodra je echter binnen een genest element, dus ook een geneste <ol>, een nieuwe teller aanmaakt, vervangt die deze teller. Dit geeft de mogelijkheid om op 'n bepaald niveau van nesting 'n andere teller aan te maken, bijvoorbeeld een met letters in plaats van cijfers.

Deze teller wordt gebruikt voor de <ol>'s van het vierde niveau.

font-variant: normal;

De eerder bij ol ol ol opgegeven kleinkapitalen worden weer veranderd in gewone karakters.

ol ol ol ol ol

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

ol {counter-reset: een; font-size: 1.2em; font-weight: bold; list-style-type: none; padding: 0;}

ol ol {font-size: 0.85em; font-style: italic; font-weight: normal;}

ol ol ol {counter-reset: drie; font-size: 1em; font-style: normal; font-variant: small-caps;}

ol ol ol ol {counter-reset: vier; font-variant: normal;}

Alle <ol>'s die binnen een andere <ol> zitten, die weer binnen een andere <ol> zit, die ook weer binnen een <ol> zit, die ten slotte weer binnen een <ol> zit. Dit zijn alle <ol>'s, behalve de buitenste vier niveaus: de <ol>'s op het vijfde en zesde niveau.

De css hier is bedoeld voor de <ol>'s van het vijfde niveau, maar geldt ook voor de <ol>'s op het zesde niveau (élke <ol> binnen een andere <ol> binnen een andere <ol> binnen een andere <ol> binnen een andere <ol>). Voor zover nodig wordt dit later aangepast voor <ol>'s van het zesde niveau.

counter-reset: vijf;

Hiermee wordt een teller aangemaakt met de naam 'vijf'. Omdat geen begingetal wordt opgegeven, wordt de teller geïnitialiseerd op 0.

Omdat dit voor álle <ol>'s van niveau vijf en zes geldt, krijgt élk van die <ol>'s een teller met de naam 'vijf', ook de <ol>'s van niveau zes. De tellers worden wel apart per <ol> bijgehouden. Zodra je echter binnen een genest element, dus ook een geneste <ol>, een nieuwe teller aanmaakt, vervangt die deze teller. Dit geeft de mogelijkheid om op 'n bepaald niveau van nesting 'n andere teller aan te maken, bijvoorbeeld een met letters in plaats van cijfers.

Deze teller wordt gebruikt voor de <ol>'s van het vijfde niveau.

font-size: 0.75em;

Kleinere letter.

ol ol ol ol ol ol

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

ol {counter-reset: een; font-size: 1.2em; font-weight: bold; list-style-type: none; padding: 0;}

ol ol {font-size: 0.85em; font-style: italic; font-weight: normal;}

ol ol ol {counter-reset: drie; font-size: 1em; font-style: normal; font-variant: small-caps;}

ol ol ol ol {counter-reset: vier; font-variant: normal;}

ol ol ol ol ol {counter-reset: vijf; font-size: 0.75em;}

Alle <ol>'s die binnen een andere <ol> zitten, die weer binnen een andere <ol> zit, die ook weer binnen een <ol> zit, die weer binnen een <ol> zit, die ten slotte ook weer binnen een <ol> zit. Dit zijn alleen de <ol>'s van het zesde niveau, de binnenste <ol>'s.

background: white; color: green;

Witte achtergrond en groene voorgrondkleur. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

Hoewel ook bij main al een witte achtergrondkleur is opgegeven, wordt die hier herhaald, omdat ook een voorgrondkleur wordt opgegeven. Sommige mensen hebben zelf de voorgrond‑ en/of achtergrondkleur veranderd, bijvoorbeeld omdat ze slecht kleuren kunnen onderscheiden. Als nu de voorgrondkleur wordt veranderd, maar geen achtergrondkleur opgeeft, loop je het risico dat tekstkleur en achtergrondkleur te veel op elkaar gaan lijken.

counter-reset: zes;

Hiermee wordt een teller aangemaakt met de naam 'zes'. Omdat geen begingetal wordt opgegeven, wordt de teller geïnitialiseerd op 0. Deze teller wordt gebruikt voor de <ol>'s van het zesde en diepste niveau.

font-size: 1em;

Eerder is bij ol ol ol ol ol voor de <ol>'s van het vijfde niveau een lettergrootte van 0,75 em opgegeven. Die geldt ook voor deze <ol>'s van het zesde niveau, want die vallen ook onder die selector. Dat betekent dat deze <ol>'s van het zesde niveau ook weer een lettergrootte van 0,75 em krijgen. En omdat de lettergrootte geërfd wordt, is dat 0,75 keer de eerder opgegeven lettergrootte van 0,75 em. Dat zou een lettergrootte van 0,75 x 0,75 = ongeveer 0,56 em opleveren: onleesbaar klein.

Daarom wordt hier een lettergrootte van 1 em opgegeven: de letter moet even groot blijven.

li

Alle <li>'s.

Een deel van de css is voor alle <li>'s hetzelfde, die wordt hier in een keer opgegeven. Als er voor dieper geneste <li>'s iets moet worden gewijzigd, gebeurt dat later.

counter-increment: een;

Eerder is bij ol een teller met de naam 'een' aangemaakt. Omdat daarbij geen waarde is opgegeven, begint die teller bij 0. Hier wordt de teller verhoogd. Omdat geen waarde is opgegeven, wordt verhoogd met de standaardwaarde 1. De teller wordt verhoogd, voordat de eerste <li> wordt getoond en begint dus met de waarde 1. Bij elke <li> wordt de teller met 1 verhoogd.

Deze teller is bedoeld voor de <li>'s in de buitenste <ol>. Omdat voor de <li>'s van het tweede niveau geen nieuwe teller wordt opgegeven, wordt deze teller ook voor de <li>'s van het tweede niveau gebruikt, waarbij de <li>'s van het tweede niveau automatisch een soort subteller krijgen:

1.1

1.2

1.3

2.1

Bij elke <li> van het buitenste niveau wordt de teller met 1 verhoogd, en bij elke <li> van het tweede niveau wordt de subteller met 1 verhoogd. Voor dieper geneste <li>'s wordt de teller later vervangen door een andere teller.

text-align: right; Lijst-items zichtbaar gemaakt met behulp van stippellijn.

Op de afbeelding hebben de <li>'s een gestippelde outline gekregen, zodat de grootte ervan is te zien. Een <li> is een blok-element en wordt daarom normaal genomen even breed als ouder <ol>. Een <ol> is ook een blok-element en wordt normaal genomen even breed als ouder <main>. Op de afbeelding is te zien, dat alle <li>'s inderdaad even breed zijn: de breedte van <main>.

Met text-align: right; wordt de inhoud van de <li>'s helemaal rechts neergezet. (Dat geldt niet voor de tellers, want die worden later bij ol li::before absoluut gepositioneerd.)

De tekst in de <li>'s staat nu helemaal rechts, terwijl ze netjes links uitgelijnd moeten komen te staan. De tekst staat in een <span>, en kan daardoor later bij li span alsnog netjes links worden uitgelijnd.

position: relative;

Om nakomelingen van de <li> te kunnen positioneren ten opzichte van de <li>, moet de <li> zelf een andere positie dan statisch hebben. Een relatieve positie heeft verder geen invloed op de <li> zelf, omdat niets voor top en dergelijke wordt opgegeven.

ol ol ol li

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

li {counter-increment: een; text-align: right; position: relative;}

Alle <li>'s binnen een <ol> die binnen een <ol> zit, die ook weer binnen een <ol> zit. Dit zijn alle <li>'s van het derde tot en met zesde niveau. Voor <li>'s van het vierde tot en met zesde niveau wordt dit later weer aangepast.

counter-increment: drie;

Eerder is bij ol ol ol een teller met de naam 'drie' aangemaakt. Omdat daarbij geen waarde is opgegeven, begint die teller bij 0. Hier wordt de teller verhoogd. Omdat geen waarde is opgegeven, wordt verhoogd met de standaardwaarde 1. De teller wordt verhoogd, voordat de eerste <li> wordt getoond en begint dus met de waarde 1. Deze teller is bedoeld voor de <li>'s van het derde niveau. Voor elke <li> van het derde niveau wordt de teller met 1 verhoogd. Voor dieper geneste <li>'s wordt de teller later vervangen door een andere teller.

ol ol ol ol li

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

li {counter-increment: een; text-align: right; position: relative;}

ol ol ol li {counter-increment: drie;}

Alle <li>'s binnen een <ol> die binnen een <ol> zit, die weer binnen een <ol> zit, die ook weer binnen een <ol> zit. Dit zijn alle <li>'s van het vierde tot en met zesde niveau. Voor <li>'s van het vijfde en zesde niveau wordt dit later weer aangepast.

counter-increment: vier;

Eerder is bij ol ol ol ol een teller met de naam 'vier' aangemaakt. Omdat daarbij geen waarde is opgegeven, begint die teller bij 0. Hier wordt de teller verhoogd. Omdat geen waarde is opgegeven, wordt verhoogd met de standaardwaarde 1. De teller wordt verhoogd, voordat de eerste <li> wordt getoond en begint dus met de waarde 1. Deze teller is bedoeld voor de <li>'s van het vierde niveau. Voor elke <li> van het vierde niveau wordt de teller met 1 verhoogd. Voor dieper geneste <li>'s wordt de teller later vervangen door een eigen teller.

ol ol ol ol ol li

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

li {counter-increment: een; text-align: right; position: relative;}

ol ol ol li {counter-increment: drie;}

ol ol ol ol li {counter-increment: vier;}

Alle <li>'s binnen een <ol> die binnen een <ol> zit, die weer binnen een <ol> zit, die ook binnen een <ol> zit, die ten slotte weer binnen een <ol> zit. Dit zijn alle <li>'s van het vijfde en zesde niveau. Voor <li>'s van het zesde niveau wordt dit later weer aangepast.

counter-increment: vijf;

Eerder is bij ol ol ol ol ol een teller met de naam 'vijf' aangemaakt. Omdat daarbij geen waarde is opgegeven, begint die teller bij 0. Hier wordt de teller verhoogd. Omdat geen waarde is opgegeven, wordt verhoogd met de standaardwaarde 1. De teller wordt verhoogd, voordat de eerste <li> wordt getoond en begint dus met de waarde 1.

Deze teller is bedoeld voor de <li>'s van het vijfde niveau. Voor elke <li> van het vijfde niveau wordt de teller met 1 verhoogd. Voor <li>'s van het zesde niveau wordt de teller later vervangen door een eigen teller.

ol ol ol ol ol ol li

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

li {counter-increment: een; text-align: right; position: relative;}

ol ol ol li {counter-increment: drie;}

ol ol ol ol li {counter-increment: vier;}

ol ol ol ol ol li {counter-increment: vijf;}

Alle <li>'s binnen een <ol> die binnen een <ol> zit, die weer binnen een <ol> zit, die ook binnen een <ol> zit, die binnen een <ol> zit, die ten slotte weer binnen een <ol> zit. Dit zijn alle <li>'s van het zesde en diepste niveau.

counter-increment: zes;

Eerder is bij ol ol ol ol ol ol een teller met de naam 'zes' aangemaakt. Omdat daarbij geen waarde is opgegeven, begint die teller bij 0. Hier wordt de teller verhoogd. Omdat geen waarde is opgegeven, wordt verhoogd met de standaardwaarde 1. De teller wordt verhoogd, voordat de eerste <li> wordt getoond en begint dus met de waarde 1.

Deze teller is bedoeld voor de <li>'s van het zesde en diepste niveau. Voor elke <li> van het zesde niveau wordt de teller met 1 verhoogd.

ol li::before

Met behulp van ::before wordt bij alle <li>'s binnen een <ol>, dat zijn álle <li>'s, een pseudo-element gemaakt. Dit pseudo-element wordt gebruikt om de tellers weer te geven.

Een deel van de css is voor alle tellers hetzelfde, die wordt hier in een keer opgegeven. Daarnaast staat hier css die alleen voor de <li>'s van het buitenste niveau is bedoeld. Deze wordt later voor de <li>'s van de diepere niveaus vervangen.

content: counter(een);

In content wordt opgegeven, wat in het met ::before gemaakte element moet worden weergegeven. In dit geval is dat teller 'een', de bij ol aangemaakte en bij li verhoogde teller, die de <li>'s van het buitenste niveau telt. Als de inhoud van 'een' bijvoorbeeld '3' is, wordt '3' weergegeven.

font-family:monospace;

Elk karakter even breed weergeven. Normaal genomen zal een 'm' breder zijn dan een 'i', nu zijn die even breed. De bedoeling is dat de cijfers uit de teller netjes onder elkaar komen te staan.

Goed werken doet dat hier echter niet, omdat de tellers ook een verschillende lettergrootte hebben. Als zes cijfers en letters met een bepaalde lettergrootte allemaal even breed zijn, hebben ze nog steeds een andere breedte dan zes cijfers en letters met een andere lettergrootte. Normaal genomen zou je dit proberen te corrigeren, maar hier gaat het alleen om het demonstreren van de tellers.

font-style: normal;

Bij een aantal <li>'s is een afwijkende letterstijl opgegeven. Die stijl wordt overgenomen door het bij de <li> met behulp van ::before gemaakte pseudo-element, waarin de tellers staan. Hiermee wordt gezorgd dat voor de tellers de standaardstijl wordt gebruikt.

font-variant: normal;

Bij een aantal <li>'s is een afwijkende font-variant opgegeven. Die variant wordt overgenomen door het bij de <li> met behulp van ::before gemaakte pseudo-element, waarin de tellers staan. Hiermee wordt gezorgd dat voor de tellers de standaardvariant wordt gebruikt.

font-weight: normal;

Bij een aantal <li>'s wordt de tekst vet weergegeven. Dat wordt overgenomen door het bij de <li> met behulp van ::before gemaakte pseudo-element, waarin de tellers staan. Hiermee wordt gezorgd dat de tellers niet vet worden weergegeven.

letter-spacing: normal;

Bij een aantal <li>'s wordt de ruimte tussen de tekens vergroot. Dat wordt overgenomen door het bij de <li> met behulp van ::before gemaakte pseudo-element, waarin de tellers staan. Hiermee wordt gezorgd dat tellers de standaard onderlinge ruimte tussen de tekens hebben.

position: absolute;

Om het pseudo-element op een bepaalde plaats neer te kunnen zetten.

Er wordt gepositioneerd ten opzichte van het 'containing block'. Dat is de eerste voorouder die zelf een bepaalde eigenschap heeft, zoals een andere positie dan statisch. Dat is hier de <li>, waar het pseudo-element bij hoort. Deze zijn bij li relatief gepositioneerd.

left: 0;

Helemaal links in de <li> neerzetten.

li span

Alle <span>'s binnen een <li>. Elk item binnen een <li> staat binnen een <span>. Dit geeft de mogelijkheid de items op de juiste plaats neer te zetten, zonder dat de tellers worden beïnvloed, want deze staan niet binnen de <span>.

display: inline-block;

Een <span> is van zichzelf een inline-element. Hierdoor zijn eigenschappen als breedte en text-indent niet te gebruiken. Een inline-block is een soort kruising tussen een inline- en een blok-element. Het komt niet op een nieuwe regel te staan, maar eigenschappen als breedte en text-indent zijn wel te gebruiken.

width: 44vw; Tellers en tekst zichtbaar gemaakt met behulp van stippellijn.

Breedte.

Een <span> wordt niet breder dan nodig is om de erin zittende tekst en dergelijke weer te geven. Op de afbeelding hebben de tellers een blauwe gestreepte rand en de <span>'s een rode gestippelde rand. Op de bovenste afbeelding is geen breedte opgegeven: de <span>'s worden niet breder dan nodig is. Omdat bij li met text-align: right; is opgegeven dat de tekst in de <li> rechts moet worden uitgelijnd, staan de <span>'s helemaal rechts. (De tellers zijn iets hierboven bij ol li::before helemaal links absoluut gepositioneerd, daar heeft text-align geen invloed op.)

Op de onderste afbeelding is een breedte van 44 vw gegeven. De <span>'s zijn nu allemaal even breed. Omdat gelijk hieronder met text-align: left; de tekst in de <span>'s links wordt uitgelijnd, staan de items nu netjes links boven elkaar.

De eenheid vw is gebaseerd op de breedte van het venster van de browser. 1 vw is 1% van de breedte van het venster, en 44 vw is 44% van de breedte. De <span>'s worden hierdoor nooit breder dan 44% van de breedte van het venster, ongeacht de breedte van het venster. Dat is iets minder dan de helft van de breedte van het venster (Voor bredere vensters wordt dit later aangepast.)

Iets meer dan de eerste helft van het browservensters is leeg. Die ruimte is voldoende om de tellers weer te geven, zonder dat horizontaal gescrold hoeft te worden.

text-align: left;

Tekst binnen de <span> links uitlijnen, zoals gelijk hierboven bij width: 44vw; beschreven.

text-indent: -15px; Bij hele grote letter springen volgende regels in.

Op de afbeelding hebben de <span>'s een rode gestippelde rand gekregen. De letters zijn sterk vergroot, waardoor de tekst niet meer op één regel past.

Met behulp van text-indent wordt elke eerste regel van de <span>'s 15 px naar links verplaatst. Hierdoor komt de eerste regel aan de linkerkant iets buiten de <span> te staan. Omdat dit alleen voor de eerste regel het geval is, lijken latere regels in te springen. Hierdoor is duidelijker, dat de tweede regel bij de eerste hoort, want alleen tweede regels springen in. (In dit geval is er te weinig tekst om ooit een derde of meer regels nodig te hebben, maar als die er zou zijn, zouden ook die lijken in te springen.)

Je zou dit ook met behulp van een extra <span> kunnen doen, maar dan moet je precies weten hoelang die eerste regel is. En dat weet je niet, want bij een grotere of kleinere letter wordt de eerste regel langer of korter. Nu regelt de browser het en wordt het automatisch aan de lettergrootte aangepast. Beter en minder werk, voor de luie mens is het paradijs uitgebroken.

ol ol li::before

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

ol li::before {content: counter(een); font-family:monospace; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; letter-spacing: normal; position: absolute; left: 0;}

Met behulp van ::before wordt bij alle <li>'s binnen een <ol> binnen een <ol>, dat zijn álle <li>'s van het tweede tot en met zesde niveau, een pseudo-element gemaakt. Dit pseudo-element wordt gebruikt om de tellers weer te geven.

De css hier is bedoeld voor tellers van het tweede niveau. Voor tellers van het derde tot en met zesde niveau wordt dit later aangepast.

content: counters(een, ".");

Deze teller staat niet bij de <li>'s in de buitenste <ol>, maar bij de <li>'s in de <ol> van het tweede niveau: ol ol li. Bij de buitenste <ol> is voor de weergave van de tellers counter(een) gebruikt, hier wordt counters(een, ".") gebruikt: het meervoud van counter. Daardoor worden bij deze <li>'s ook de tellers die bij de buitenste <ol> horen weergegeven:

1.1

1.2

1.3

2.1

Je hoeft hier verder zelf niets voor te doen, de browser regelt dit.

Bij gebruik van counters() (het meervoud) moet achter de naam van de teller nog iets volgen, anders wordt de teller niet weergegeven. Dat 'iets' moet tussen aanhalingstekens staan om aan te geven dat het om een tekst gaat. Wat tussen de aanhalingstekens staat, wordt als scheidingsteken tussen de getallen van de teller gebruikt. Hier is dat een punt, maar als je 'stop de bio-industrie' tussen de aanhalingstekens zet, wordt dat gebruikt:

1stop de bio-industrie1

1stop de bio-industrie2

1stop de bio-industrie3

2stop de bio-industrie1

Als je alleen counters(een, "") gebruikt, dus niets tussen de aanhalingstekens, komen de cijfers gelijk tegen elkaar aan te staan.

padding-left: 10px;

<li>'s van het tweede niveau 10 px laten inspringen.

ol ol ol li::before

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

ol li::before {content: counter(een); font-family:monospace; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; letter-spacing: normal; position: absolute; left: 0;}

ol ol li::before {content: counters(een, "."); padding-left: 10px;}

Met behulp van ::before wordt bij alle <li>'s binnen een <ol> binnen een <ol> binnen een <ol>, dat zijn álle <li>'s van het derde tot en met zesde niveau, een pseudo-element gemaakt. Dit pseudo-element wordt gebruikt om de tellers weer te geven.

De css hier is bedoeld voor tellers van het derde niveau. Voor tellers van het vierde tot en met zesde niveau wordt dit later aangepast.

content: counters(een, ".") "." counter(drie, upper-alpha);

content: counters(een, "."): dit stukje is precies hetzelfde als hierboven bij ol ol li::before. Het geeft de tellers die bij het eerste en tweede niveau horen weer, gescheiden door een punt.

".": als binnen content iets tussen aanhalingstekens staat, wordt dit precies zo op het scherm weergegeven. Hierdoor komt achter de tellers voor het eerste en tweede niveau een punt te staan.

counter(drie, upper-alpha): teller 'drie', de bij ol ol ol aangemaakte en bij ol ol ol li verhoogde teller, die de <li>'s van het derde niveau telt. Als de inhoud van 'drie' bijvoorbeeld '1' is, wordt dat weergegeven als 'A'.

'A'? Ja, want bij counter() (en counters()) kun je een tweede argument opgeven: het soort teken dat voor de teller moet worden gebruikt. upper-alpha betekent hoofdletters. 'upper' staat voor 'hoofd', 'alpha' voor 'letters'. De teller 'telt' met de letters 'A' tot en met 'Z'.

Het geheel kan bijvoorbeeld 1.2.B opleveren: de tweede <li> van het derde niveau binnen de tweede <li> van het tweede niveau binnen de eerste <li> van het eerste niveau.

text-decoration: underline;

Onderstrepen. Waarom? Gewoon, omdat het kan, en om duidelijk te laten zien dat dit soort tellers een volledig eigen opmaak kan krijgen, helemaal los van het item in de <li>.

padding-left: 20px;

<li>'s van het derde niveau 20 px laten inspringen.

ol ol ol ol li::before

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

ol li::before {content: counter(een); font-family:monospace; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; letter-spacing: normal; position: absolute; left: 0;}

ol ol li::before {content: counters(een, "."); padding-left: 10px;}

ol ol ol li::before {content: counters(een, ".") "." counter(drie, upper-alpha) " "; text-decoration: underline; padding-left: 20px;}

Met behulp van ::before wordt bij alle <li>'s binnen een <ol> binnen een <ol> binnen een <ol> die weer binnen een <ol> staat, dat zijn álle <li>'s van het vierde tot en met zesde niveau, een pseudo-element gemaakt. Dit pseudo-element wordt gebruikt om de tellers weer te geven.

De css hier is bedoeld voor tellers van het vierde niveau. Voor tellers van het vijfde en zesde niveau wordt dit later aangepast.

content: counters(een, ".") "." counter(drie, upper-alpha) "." counter(vier, lower-alpha);

content: counters(een, ".") "." counter(drie, upper-alpha): dit stukje is precies hetzelfde als hierboven bij ol ol ol li::before. Het geeft de tellers die bij het eerste, tweede en derde niveau horen weer, gescheiden door een punt.

".": als binnen content iets tussen aanhalingstekens staat, wordt dit precies zo op het scherm weergegeven. Hierdoor komt achter de tellers voor het eerste, tweede en derde niveau een punt te staan.

counter(vier, lower-alpha): teller 'vier', de bij ol ol ol ol aangemaakte en bij ol ol ol ol li verhoogde teller, die de <li>'s van het vierde niveau telt. Als de inhoud van 'vier' bijvoorbeeld '2' is, wordt dat weergegeven als 'b'.

'b'? Ja, want bij counter() (en counters()) kun je een tweede argument opgeven: het soort teken dat voor de teller moet worden gebruikt. lower-alpha betekent kleine letters. 'lower' staat voor 'klein', 'alpha' voor 'letters'. De teller 'telt' met de letters 'a' tot en met 'z'.

Het geheel kan bijvoorbeeld 1.2.B.c opleveren: de derde <li> van het vierde niveau binnen de tweede <li> van het derde niveau binnen de tweede <li> van het tweede niveau binnen de eerste <li> van het eerste niveau.

text-decoration: none;

Bij ol ol ol li::before is opgegeven dat de pseudo-elementen met de tellers onderstreept moeten worden. Dat is bedoeld voor de tellers van het derde niveau, maar heeft ook effect op de tellers van het vierde tot en met zesde niveau, want die vallen ook binnen die selector. Daarom wordt de onderstreping hier weer weggehaald.

padding-left: 30px;

<li>'s van het vierde niveau 30 px laten inspringen.

ol ol ol ol ol li::before

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

ol li::before {content: counter(een); font-family:monospace; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; letter-spacing: normal; position: absolute; left: 0;}

ol ol li::before {content: counters(een, "."); padding-left: 10px;}

ol ol ol li::before {content: counters(een, ".") "." counter(drie, upper-alpha); text-decoration: underline; padding-left: 20px;}

ol ol ol ol li::before {content: counters(een, ".") "." counter(drie, upper-alpha) "." counter(vier, lower-alpha); text-decoration: none; padding-left: 30px;}

Met behulp van ::before wordt bij alle <li>'s binnen een <ol> binnen een <ol> binnen een <ol> binnen een <ol> die weer binnen een <ol> staat, dat zijn álle <li>'s van het vijfde en zesde niveau, een pseudo-element gemaakt. Dit pseudo-element wordt gebruikt om de tellers weer te geven.

De css hier is bedoeld voor tellers van het vijfde niveau. Voor tellers van het zesde niveau wordt dit later aangepast.

content: counters(een, ".") "." counter(drie, upper-alpha) "." counter(vier, lower-alpha) "." counter(vijf, lower-roman);

content: counters(een, ".") "." counter(drie, upper-alpha) "." counter(vier, lower-alpha): dit stukje is precies hetzelfde als hierboven bij ol ol ol ol li::before. Het geeft de tellers die bij het eerste, tweede, derde en vierde niveau horen weer, gescheiden door een punt.

".": als binnen content iets tussen aanhalingstekens staat, wordt dit precies zo op het scherm weergegeven. Hierdoor komt achter de tellers voor het eerste, tweede, derde en vierde niveau een punt te staan.

counter(vijf, lower-roman): teller 'vijf', de bij ol ol ol ol ol aangemaakte en bij ol ol ol ol ol li verhoogde teller, die de <li>'s van het vijfde niveau telt. Als de inhoud van 'vijf' bijvoorbeeld '3' is, wordt dat weergegeven als 'iii'.

'iii'? Ja, want bij counter() (en counters()) kun je een tweede argument opgeven: het soort teken dat voor de teller moet worden gebruikt. lower-roman betekent kleine Romeinse cijfers. 'lower' staat voor 'klein', 'roman' voor 'Romeinse cijfers'.

Het geheel kan bijvoorbeeld 1.2.B.c.v opleveren: de vijfde <li> van het vijfde niveau binnen de derde <li> van het vierde niveau binnen de tweede <li> van het derde niveau binnen de tweede <li> van het tweede niveau binnen de eerste <li> van het eerste niveau.

padding-left: 40px;

<li>'s van het vijfde niveau 40 px laten inspringen.

ol ol ol ol ol ol li::before

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

ol li::before {content: counter(een); font-family:monospace; font-style: normal; font-variant: normal; font-weight: normal; letter-spacing: normal; position: absolute; left: 0;}

ol ol li::before {content: counters(een, "."); padding-left: 10px;}

ol ol ol li::before {content: counters(een, ".") "." counter(drie, upper-alpha); text-decoration: underline; padding-left: 20px;}

ol ol ol ol li::before {content: counters(een, ".") "." counter(drie, upper-alpha) "." counter(vier, lower-alpha); text-decoration: none; padding-left: 30px;}

ol ol ol ol ol li::before {content: counters(een, ".") "." counter(drie, upper-alpha) "." counter(vier, lower-alpha) "." counter(vijf, lower-roman); padding-left: 40px;}

Met behulp van ::before wordt bij alle <li>'s binnen een <ol> binnen een <ol> binnen een <ol> binnen een <ol> binnen een <ol> die weer binnen een <ol> staat, dat zijn de <li>'s van het zesde en diepste niveau, een pseudo-element gemaakt. Dit pseudo-element wordt gebruikt om de tellers weer te geven.

background: white; color: red;

Witte achtergrond en rode voorgrondkleur. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

De tellers zijn rood, de bijbehorende items zijn groen. Dat is niet omdat dit zo'n fantastische kleurenpalet is, maar om weer te laten zien dat tellers en items volledig los van elkaar kunnen worden opgemaakt.

content: counters(een, ".") "." counter(drie, upper-alpha) "." counter(vier, lower-alpha) "." counter(vijf, lower-roman) "." counter(zes, upper-roman);

content: counters(een, ".") "." counter(drie, upper-alpha) "." counter(vier, lower-alpha) "." counter(vijf, lower-roman): dit stukje is precies hetzelfde als hierboven bij ol ol ol ol ol li. Het geeft de tellers die bij het eerste tot en met vijfde niveau horen weer, gescheiden door een punt.

".": als binnen content iets tussen aanhalingstekens staat, wordt dit precies zo op het scherm weergegeven. Hierdoor komt achter de tellers voor het eerste tot en met vijfde niveau een punt te staan.

counter(zes, upper-roman): teller 'zes', de bij ol ol ol ol ol ol aangemaakte en bij ol ol ol ol ol ol li verhoogde teller, die de <li>'s van het zesde niveau telt. Als de inhoud van 'zes' bijvoorbeeld '7' is, wordt dat weergegeven als 'VII'.

'VII'? Ja, want bij counter() (en counters()) kun je een tweede argument opgeven: het soort teken dat voor de teller moet worden gebruikt. upper-roman betekent grote Romeinse cijfers. 'upper' staat voor 'groot', 'roman' voor 'Romeinse cijfers'.

Het geheel kan bijvoorbeeld 1.2.B.c.v.VII opleveren: de zevende <li> van het zesde niveau binnen de vijfde <li> van het vijfde niveau binnen de derde <li> van het vierde niveau binnen de tweede <li> van het derde niveau binnen de tweede <li> van het tweede niveau binnen de eerste <li> van het eerste niveau.

padding-left: 50px;

<li>'s van het zesde en diepste niveau 50 px laten inspringen.

css voor vensters minimaal 760 px breed

@media screen and (min-width: 760px)

De css die hier tot nu toe staat, geldt voor alle browservensters. De css die binnen deze 'media query' staat, geldt alleen voor vensters die minimaal 760 px breed zijn. In deze bredere vensters worden wat dingen als de breedte van de pagina, inspringingen, en dergelijke aangepast.

@media: geeft aan dat het om css gaat die alleen van toepassing is, als aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan. Al langer bestond de mogelijkheid om met behulp van zo'n @media-regel css voor bijvoorbeeld printers op te geven. css3 heeft dat uitgebreid tot veel meer eigenschappen, zoals de breedte en hoogte van het venster van de browser.

screen: deze regel geldt alleen voor schermweergave.

and: er komt nog een voorwaarde, waaraan moet worden voldaan.

(min-width: 760px): het venster moet minimaal 760 px breed zijn. Is het venster smaller, dan wordt de css die binnen deze media query staat genegeerd.

Gelijk na deze regel komt een { te staan, en aan het einde van de css die binnen deze query valt een bijbehorende afsluitende }. Die zijn in de regel hierboven weggevallen, maar het geheel ziet er zo uit:

@media screen and (min-width: 760) { body {color: silver;} (...) rest van de css voor deze @media-regel (...) footer {color: gold;} }

Voor de eerste css binnen deze media query staat dus een extra {, en aan het eind staat een extra }.

Als je nou 'n mobieltje hebt met een resolutie van – om maar wat te noemen – 1024 x 768 px, dan geldt deze media query toch niet voor dat mobieltje. Terwijl dat toch echt meer dan 760 px breed is. Een vuig complot van gewetenloze multinationals? Voordat je je gaat beklagen bij Radar, zou ik eerst even verder lezen.

Steeds meer mobiele apparaten, maar ook steeds meer gewone beeldschermen, hebben een hogere resolutiedichtheid. Dat wil zeggen dat ze kleinere pixels hebben, die dichter bij elkaar staan. Daardoor zijn foto's, tekst, en dergelijke veel scherper weer te geven. Hoe kleiner de puntjes (de pixels) zijn, waaruit een afbeelding is opgebouwd, hoe duidelijker het wordt.

Er ontstaat alleen één probleem: als je de pixels twee keer zo klein maakt, wordt ook wat je ziet twee keer zo klein. En inmiddels zijn er al apparaten met pixels die meer dan vier keer zo klein zijn. Een lijntje van 1 px breed zou op die apparaten minder dan 'n kwart van de oorspronkelijke breedte krijgen en vrijwel onzichtbaar zijn. Een normale foto zou in een thumbnail veranderen. Kolommen zouden heel smal worden. Tekst zou onleesbaar klein worden. Allemaal fantastisch scherp, maar je hebt 'n vergrootglas nodig om 't te kunnen zien.

Om dit te voorkomen wordt een verschil gemaakt tussen css-pixels en schermpixels (in het Engels 'device-pixels'). De css-pixels zijn gebaseerd op de – tot voor kort – normale beeldschermen van de desktop. 1 css-pixel is op zo'n beeldscherm 1 pixel. Het aantal schermpixels is het werkelijk op het apparaat aanwezige aantal pixels (dat is het aantal pixels, waarvoor je hebt betaald).

Dat eerder genoemde mobieltje van 1024 x 768 px heeft wel degelijk het aantal pixels, waarvoor je hebt betaald. Maar die zitten dichter bij elkaar. Op een gewoon beeldscherm zitten 96 pixels per inch, wat wordt uitgedrukt met de eenheid ppi ('pixels per inch'). (Vaak wordt foutief de eenheid dpi ('dots per inch') gebruikt. Die eenheid is voor printers.) Als dat mobieltje een resolutie van 192 ppi heeft, 192 pixels per inch, zijn de pixels ervan twee keer zo klein als op een origineel beeldscherm. Er zijn per inch twee keer zoveel schermpixels aanwezig.

Om nu te voorkomen dat alles op dat mobieltje twee keer zo klein wordt, geeft het mobieltje niet het echte aantal schermpixels (1024 x 768), maar een lager aantal css-pixels door bij een media query. De 192 ppi van het mobieltje is twee keer zo veel als de 96 ppi van een normaal beeldscherm. Het aantal css-pixels is dan het aantal schermpixels gedeeld door 2. 1024 x 768 gedeeld door 2 is 512 x 384 px. Het aantal css-pixels is 512 x 384 px en zit daarmee dus ruim onder de 760 px van deze media query. Je bent dus niet opgelicht, of in ieder geval niet wat betreft het aantal pixel.

Door deze truc is een lijn van 1 px breed op een normaal beeldscherm ook op het mobieltje nog steeds 1 px breed, alleen wordt die ene (css-)pixel opgebouwd uit twee schermpixels (feitelijk vier, want het verhaal geldt voor breedte én hoogte). De dikte van het lijntje is hetzelfde, maar het is veel fijner opgebouwd. Bij lijntjes is dat verschil bijvoorbeeld in bochten goed te zien.

Hetzelfde verhaal geldt voor hogere resoluties, Een tablet met een breedte van 4096 schermpixels en een ppi van 384 (vier keer de originele dichtheid) geeft 4096 gedeeld door 4 = 1024 css-pixel door. Het lijntje van 1 px breedte op de originele monitor is nog steeds 1 css-pixel breed op de tablet, maar die ene css-pixel is nu opgebouwd uit zestien schermpixel.

(Overigens kun je met behulp van media query's ook testen op de resolutie met gebruik van het sleutelwoord 'resolution'. Apple gebruikt het niet-standaard 'device-pixel-ratio', maar het idee is hetzelfde. Dit kan bijvoorbeeld handig zijn om te bepalen, hoe groot een foto moet zijn.)

Kort samengevat: omdat niet het aantal schermpixels (waarvoor je hebt betaald), maar het aantal css-pixels (de door de ontwerper bedoelde afmeting) wordt doorgegeven, wordt voorkomen dat een hogeresolutiescherm onleesbaar klein wordt.

main

Deze selector werkt alleen in browservensters minimaal 760 px breed. Voor andere vensters is de uitleg hieronder niet van belang.

Voor dit element is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat. (Alleen wat binnen deze media query geldig is, wordt binnen dit blokje herhaald.)

main {background: white; color: black; min-width: 16rem; margin: 10px auto 0; border: black solid 1px; padding: 5px;

Alle <main>'s. Dat is er maar één. De hele pagina staat hierbinnen.

max-width: 40rem;

Maximumbreedte.

<main> is een blok-element en wordt daarom normaal genomen even breed als ouder <body>. Ook <body> is een blok-element en wordt daarom normaal genomen even breed als ouder <html>. Omdat <html> het buitenste element is, wordt dit normaal genomen even breed als het venster van de browser. Uiteindelijk wordt hierdoor <main> ook even breed als het venster.

Hierdoor zouden in bredere browservensters tellers en items heel ver uit elkaar komen te staan. Door een maximumbreedte op te geven, wordt dit voorkomen.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid rem gebruikt, omdat bij gebruik van een absolute eenheid zoals px de breedte van <main> niet mee verandert met de lettergrootte. Zoomen kan wel altijd, ongeacht welke eenheid wordt gebruikt.

padding: 10px;

Kleine afstand tussen inhoud en buitenkant van <main>

ol ol ol ol

Deze selector werkt alleen in browservensters minimaal 760 px breed. Voor andere vensters is de uitleg hieronder niet van belang.

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt hier niet allemaal herhaald, omdat het nogal veel is. Het gaat hier slechts om een kleine aanpassing van de maximumbreedte bij al eerder volledig opgemaakte elementen.

letter-spacing: 0.4em;

Letters wat verder uit elkaar zetten.

ol ol ol ol ol

Deze selector werkt alleen in browservensters minimaal 760 px breed. Voor andere vensters is de uitleg hieronder niet van belang.

Alle <ol>'s die binnen een andere <ol> zitten, die weer binnen een andere <ol> zit, die ook weer binnen een <ol> zit, die ten slotte ook weer binnen een <ol> zit. Dit zijn alle <ol>'s, behalve de buitenste vier niveaus: de <ol>'s op het vijfde en zesde niveau.

letter-spacing: normal;

Bij ol ol ol ol is de afstand tussen de letters vergroot. Hier wordt dat weer terug veranderd naar de standaardafstand voor <li>'s van het vijfde en zesde niveau.

li span

Deze selector werkt alleen in browservensters minimaal 760 px breed. Voor andere vensters is de uitleg hieronder niet van belang.

max-width: 20rem;

Eerder is bij li span een breedte van 44 vw, 44% van de breedte van het browservenster, opgegeven. Dat is in bredere vensters veel te breed. Daarom wordt de maximumbreedte hier beperkt.

ol ol li::before {padding-left: 20px;}

ol ol ol li::before {padding-left: 40px;}

ol ol ol ol li::before {padding-left: 60px;}

ol ol ol ol ol li::before {padding-left: 80px}

ol ol ol ol ol ol li::before {padding-left: 100px;}

Deze selectors werken alleen in browservensters minimaal 760 px breed. Voor andere vensters is de uitleg hieronder niet van belang.

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt hier niet allemaal herhaald, omdat het nogal veel is. Het gaat hier slechts om een kleine aanpassing van de padding links bij al eerder volledig opgemaakte elementen.

Met behulp van padding-left is eerder opgegeven dat de tellers in de met behulp van ::before gemaakte pseudo-elementen voor elk niveau dieper 10 px meer inspringen.

Hier wordt dat voor bredere browservensters verhoogd naar 20 px meer voor elk niveau dieper.