Uitleg grafische hiërarchische sitemap met blokjes en lijntjes

Korte omschrijving

Grafische sitemap met blokjes en lijntjes die de indeling van een site weergeven.

Opmerkingen

• Achter alle links in de sitemap zit dezelfde pagina. Het gaat om 61 links en het is wat overbodig om daarvoor 61 aparte pagina's te maken.
• Deze sitemap is absoluut niet te vergelijken met een 'echte' sitemap. Er zijn nogal wat lijsten, waarin maar één ingang zit. Het is 'n beetje met een kanon op een mug schieten, om voor één ingang een complete <ul> te maken. Bij een echte sitemap kun je aftakkingen met zo weinig ingangen beter op een andere manier oplossen, bijvoorbeeld door ze samen te voegen in één <ul>. Maar omdat het hier om een voorbeeld gaat, is dat niet gedaan.

Links in deze uitleg, vooral links naar andere sites, kunnen verouderd zijn. Op de pagina met links vind je steeds de meest recente links.

Dit voorbeeld is gemaakt op een systeem met Linux (KDE neon). Daarbij is vooral gebruik gemaakt van Visual Studio Code, GIMP en Firefox met extensies. De pdf-bestanden zijn gemaakt met LibreOffice.

Vragen of opmerkingen? Fout gevonden? Ga naar het forum.

Achterliggend idee

In deze versie wordt Internet Explorer, dat duidelijk door producenten van kalmerende middelen werd gesponsord, niet meer ondersteund. Daardoor kon de html ongeveer worden gehalveerd, terwijl de css ook 'n stuk kleiner werd. Bovendien kan de tekst nu worden vergroot, naast andere verbeteringen.

De sitemap is gewoon een serie geneste <ul>'s: elk niveau dieper krijgt een eigen <ul>. Elk witte blokje is een <li> binnen een van die <ul>'s. Door de grootte en de plaatsing van de <li>'s te variëren, wordt de hiërarchie van de site zichtbaar. Doordat alles in <ul>'s zit, is de plaats van de blokjes makkelijk aan te passen aan het niveau van de <ul>.

Op de afbeelding heeft elke <ul> een andere achtergrondkleur gekregen, waardoor duidelijker is te zien, hoe de <ul>'s zijn genest.

Schermlezers kunnen van lijst naar lijst 'springen', waardoor de sitemap makkelijk is te navigeren door schermlezers. Omdat veel gebruikers van schermlezers van <h> naar <h> springen, zijn op het eerste en tweede niveau van de sitemap ook nog <h>'s aangebracht.

('In het echt' zou je misschien op meer plaatsen <h>'s aanbrengen, maar hier is in sommige <ul>s maar één <li> aanwezig. Als je dan bij elke <ul> een <h> aan zou brengen, verdwijnt het voordeel van het snelle navigeren met behulp van <h>'s.)

De horizontale verbindingslijntjes zijn gemaakt met behulp van een met ::before gemaakt pseudo-element bij elke <li>. Elk van die pseudo-elementen heeft een border aan de onderkant. De pseudo-elementen worden absoluut gepositioneerd ten opzichte van de <li>, waar ze bij horen. Door het pseudo-element hoger of lager te maken, komt de border aan de onderkant hoger of lager te staan. Hierdoor is de border precies op de juiste hoogte neer te zetten: halverwege het witte blokje.

Op de afbeelding hebben de met behulp van ::before gemaakte pseudo-elementen een rode achtergrond gekregen, zodat ze volledig zichtbaar worden. In het voorbeeld zelf zie je hiervan alleen de border aan de onderkant: de horizontale lijntjes.

In elke <li> zit een <a>, die even groot is als de <li>. De <a>'s zorgen voor de witte achtergrond en het randje daaromheen. Door de <a>'s een marge aan de linkerkant te geven, komen ze precies tegen de horizontale lijntjes aan te staan.

De verticale verbindingslijntjes zijn eigenlijk een linkerborder bij elke <ul>. Daardoor kun je makkelijk <li>'s toevoegen en verwijderen. Een <ul> is een blok-element, waardoor de hoogte ervan normaal genomen altijd precies hoog genoeg wordt om de inhoud ervan weer te geven. Voeg een <li> toe, en de <ul> wordt hoger. Haal er eentje weg, en de <ul> wordt lager.

Maar die hoogte levert ook een probleem op, want ook de border – het verticale lijntje – loopt door tot de onderkant van de <ul>. Op de afbeelding is dit niet gecorrigeerd. Alle lijntje staan keurig op de goede plaats, maar te zien is dat de verticale lijntjes doorlopen tot de onderkant van de <ul>'s, veel te ver naar onderen.

Om dit te corrigeren wordt bij elke laatste <li> van elke <ul> met behulp van ::after een pseudo-element gemaakt met dezelfde achtergrondkleur als die van de pagina. Dat pseudo-element wordt absoluut gepositioneerd ten opzichte van de laatste <li> en loopt van het horizontale lijntje bij elke laatste <li> tot de onderkant van die <li>.

Op de afbeelding zijn de pseudo-elementen rood gemaakt, waardoor ze zichtbaar worden. Ze bedekken precies het te lange deel van de verticale lijntjes. Als je het rood vervangt door de kleur van de pagina, zijn ze onzichtbaar en worden de te hoge verticale lijntjes verborgen.

De pseudo-elementen zijn 3 px breed, terwijl de verticale lijntjes maar 1 px breed zijn. Bij in- of uitzoomen kunnen de verticale lijntjes door afrondingsverschillen zichtbaar worden. Door de pseudo-elementen iets breder te maken dan de lijntjes, wordt dit voorkomen.

Verder zijn er nog wat kleinere aanpassingen. Als de Tab-toets wordt gebruikt om de links af te lopen, wordt aangegeven, welke link de focus heeft en dus wordt gevolgd, als Enter wordt ingedrukt. Als met een muis of touchpad over een link wordt gehoverd, verkleurt de link.

De code aanpassen aan je eigen ontwerp

• Als je dit voorbeeld gaat aanpassen voor je eigen site, houd het dan in eerste instantie zo eenvoudig mogelijk. Ga vooral geen details invullen.

• Gebruik geen FrontPage, Publisher of Word (alle drie van Microsoft). Publisher en Word zijn niet bedoeld om websites mee te maken. FrontPage is zwaar verouderd en wordt al jaren niet meer onderhouden door Microsoft.

  Ook OpenOffice en LibreOffice leveren een uiterst beroerd soort html af. Tekstverwerkers met al hun toeters en bellen zijn gewoon niet geschikt om websites mee te bouwen.

  Je kunt beter een goed (gratis) programma gebruiken. Links naar dat soort programma's vind je op de pagina met links onder Gereedschap → wysiwyg-editor en Gereedschap → Editors en IDE's.

  Maar het allerbeste is om gewoon zelf html, css, enzovoort te leren, omdat zelfs het allerbeste programma het nog steeds zwaar verliest van 'n op de juiste manier met de hand gemaakte pagina.

• Als je in een desktopbrowser met behulp van zoomen het beeld vergroot, heeft dit hetzelfde effect, als wanneer de pagina in een kleiner browservenster wordt getoond. Je kunt hiermee dus kleinere apparaten zoals een tablet of een smartphone simuleren. Maar het blijft natuurlijk wel een simulatie: het is nooit hetzelfde als testen op een écht apparaat. Zo kun je bijvoorbeeld aanrakingen alleen echt testen op een echt touchscreen.

  Inmiddels hebben veel browsers in de ontwikkelgereedschappen mogelijkheden voor het simuleren van weergave op een kleiner scherm ingebouwd. Ook dit blijft een simulatie, maar geeft vaak wel een beter beeld dan zoomen.

• Als je 'n site maakt in Firefox, Opera, Safari, Google Chrome, Vivaldi of Edge, is er 'n hele grote kans dat die in alle browsers werkt. Ik geef de voorkeur aan Firefox, omdat het een van de weinige browsers is, die niet bij een bedrijf hoort dat vooral op je centen of je data uit is.

  Google Chrome wordt ook door veel mensen gebruikt, maar ik heb dus wat moeite met hoe Google je hele surfgedrag, je schoenmaat en de kleur van je onderbroek vastlegt. Daarom gebruik ik Google Chrome zelf alleen om in te testen.

• Het allereerste dat je moet invoeren, is het doctype, vóór welke andere code dan ook. Een lay-out met een missend of onvolledig doctype ziet er totaal anders uit dan een lay-out met een geldig doctype. Wát er anders is, verschilt ook nog 'ns tussen de diverse browsers. Als je klaar bent en dan nog 'ns 'n doctype gaat invoeren, weet je vrijwel zeker dat je van voren af aan kunt beginnen met de lay-out.

  Geldige doctypes vind je op www.w3.org/QA/2002/04/valid-dtd-list.

  Gebruik het volledige doctype, inclusief de eventuele url, anders werkt het niet goed.

• Gebruik het doctype voor html5. Dit is bedoeld voor nieuwe sites.

  Het oudere transitional doctype staat talloze tags toe, die in html5 zijn verboden. Deze tags worden al zo'n tien jaar afgeraden. Het transitional doctype is alleen bedoeld om de puinhoop van vroeger, toen niet volgens standaarden werd gewerkt, enigszins te herstellen.

  Het (ook al oudere) strict doctype staat verouderde tags niet toe. Daardoor kan met 'n strict doctype, of het nu html of xhtml is, probleemloos worden overgestapt naar html5. Met een transitional doctype en het gebruik van afgekeurde tags kun je niet overstappen naar html5. Je moet dan eerst alle verouderde tags verwijderen, wat echt ontzettend veel werk kan zijn.

  Het doctype voor html5 is uiterst simpel: <!doctype html>. Omdat het doctype voor html5 in alle browsers werkt, zelfs in de gelukkig vrijwel uitgestorven nachtmerrie Internet Explorer 6, is er geen enkele reden dit uiterst simpele doctype niet te gebruiken.

• De eerste regel binnen de <head> moet de charset zijn. Dit vertelt de browser, welke tekenset er gebruikt moet worden, zodat letters met accenten en dergelijke overal goed worden weergegeven. Het beste kun je utf-8 nemen. Als je later van charset verandert, loop je 'n grote kans dat je alle aparte tekens als letters met accenten weer opnieuw moet gaan invoeren. In html5 is het simpele <meta charset="utf-8"> voldoende.
• Test vanaf het allereerste begin in zoveel mogelijk verschillende browsers in 'n aantal resoluties (schermgroottes). Onder het kopje Getest in kun je in deze uitleg vinden, waar dit voorbeeld in is getest.
• Voor alle voorbeelden geldt: breng veranderingen stapsgewijs aan. Als je bijvoorbeeld foto's wilt laten weergeven, begin dan met het alleen veranderen van de namen van de foto's, zodat je eigen foto's worden weergegeven. Maakt niet uit als de maten niet kloppen en de teksten fout zijn. Als dat werkt, ga dan bijvoorbeeld de maten aanpassen. Dan de teksten. En controleer steeds, of alles nog goed werkt.

• Als het om een lay-out of iets dergelijks gaat: zorg eerst dat header, kolommen, footer, menu, en dergelijke staan en bewegen, zoals je wilt. Ga daarna pas details binnen die blokken invullen. In eerste instantie gebruik je dus bijvoorbeeld 'n leeg blok op de plaats, waar uiteindelijk het menu komt te staan.

  Als je begint met allerlei details, is er 'n heel grote kans dat die de werking van de blokken gaan verstoren. Bouw eerst het huis, en ga dan pas de kamers inrichten. Zorg eerst dat de blokken werken, zoals je wilt. Dan zul je het daarna gelijk merken, als 'n toegevoegd detail als tekst of 'n afbeelding iets gaat verstoren. Daarvoor moet je natuurlijk wel regelmatig controleren in verschillende browsers, of alles nog wel goed werkt.

  Je kunt de blokken tijdens het aanpassen opvullen met bijvoorbeeld <br>1<br>2<br>3 enzovoort, tot ze de juiste hoogte hebben. Het is handig om aan het einde even iets toe te voegen als 'laatste', zodat je zeker weet dat er niet ongemerkt drie regels onderaan naar 't virtuele walhalla zijn verhuisd.

  Om de breedte te vullen, kun je het best 'n kort woord als 'huis' duizend keer of zo herhalen. Ook hier is het handig om aan 't eind (en hier ook aan 't begin) 'n herkenningsteken te maken, zodat je zeker weet dat je de hele tekst ziet.

• Zolang je in grotere dingen zoals 'n lay-out aan 't wijzigen bent, kan het helpen de verschillende delen een achtergrondkleur of een outline te geven. Je ziet dan goed, waar 'n deel precies staat. Een achtergrondkleur en een outline hebben - anders dan bijvoorbeeld een border - verder geen invloed op de lay-out, dus die zijn hier heel geschikt voor.
• Als je eigenschappen verandert in de css, verander er dan maar één, hooguit twee tegelijk. Als je er zeventien tegelijk verandert, is de kans groot dat je niet meer weet, wat je hebt gedaan. En dat je 't dus niet meer terug kunt draaien.

• margin, padding en border worden bij de hoogte en breedte van het element opgeteld. Hier worden vaak fouten mee gemaakt. Als je bijvoorbeeld in een lay-out 'n border toevoegt aan een van de 'hoofdvakken' (header, footer, kolommen), dan wordt deze er bij opgeteld. Bij 'n border van 2 px rondom de linkerkolom wordt deze dus plotseling 4 px breder (2 px aan beide kanten), en 4 px hoger. Zoiets kan je hele lay-out verstoren, omdat iets net te breed of te hoog wordt. Je moet dan elders iets 4 px kleiner maken. Dat zal vaak zo zijn: als je één maat verandert, zul je vaak ook 'n andere moeten aanpassen.

  Css geeft de mogelijkheid om met behulp van box-sizing de padding en border bínnen de breedte en hoogte van de inhoud te zetten, als je dat handiger vindt.

  Met nieuwere css-eigenschappen als grid en flexbox, die speciaal zijn gemaakt om een lay-out mee te maken, spelen dit soort problemen veel minder. In alle browsers waarop hier nog wordt getest, werken flexbox en grid prima. Maar als je oudere browsers moet ondersteunen, kan dat wel problemen opleveren en moet je ook in die oudere browsers testen.

• In plaats van een absolute eenheid als px kun je ook een relatieve eenheid gebruiken, met name em en rem. Voordeel van em en rem is dat een lettergrootte, regelhoogte, en dergelijke in em en rem in alle browsers kan worden veranderd. Nadeel is dat het de lay-out sneller kan verstoren dan bijvoorbeeld px. Dit moet je gewoon van geval tot geval bekijken. Voor weergave in mobiele apparaten zijn relatieve eenheden als em en rem vrijwel altijd beter dan absolute eenheden als px.

  (De minder bekende rem is ongeveer hetzelfde als de em. Alleen is de lettergrootte bij rem gebaseerd op de lettergrootte van het <html>-element, waardoor de rem overal op de pagina precies even groot is. Bij de em kan de lettergrootte worden beïnvloed door de voorouders van het element, bij de rem niet.)

  Zoomen kan trouwens altijd, ongeacht welke eenheid je gebruikt.

• Valideren, valideren, valideren en dan voor 't slapen gaan nog 'ns valideren.

  Valiwie???

  Valideren is het controleren van je html en css op 'n hele serie fouten. Computers zijn daar vaak veel beter in dan mensen. Als je 300 keer <h2> hebt gebruikt en 299 keer </h2> vindt 'n computer die ene missende </h2> zonder enig probleem. Jij ook wel, maar daarna ben je misschien wel aan vakantie toe.

  Valideren kan helpen om gekmakende fouten te vinden. Valide code garandeert ook dat de weergave in verschillende browsers (vrijwel) hetzelfde is. En valide code is over twintig jaar ook nog te bekijken.

  Valideren moet trouwens ook niet worden overdreven. Het is een hulpmiddel om echte fouten te vinden, meer niet. Het gaat erom dat je site goed werkt, niet dat je het braafste kind van de klas bent. Als de code niet valideert, maar daar is een goede reden voor, is daar niets op tegen. Zeker met nieuwere html en css wil de validator nog wel eens achterlopen, terwijl dat al prima is te gebruiken.

  Op deze site is alle css en html gevalideerd. Als de code niet helemaal valide is (wat regelmatig voorkomt), staat daar onder Bekende problemen (en oplossingen) de reden van.

  Je kunt je css en html valideren als 't online staat, maar ook als het nog in je computer staat.

  Html kun je valideren op: validator.w3.org/nu.

  Css kun je valideren op: jigsaw.w3.org/css-validator.

Toegankelijkheid en zoekmachines

De tekst in dit hoofdstukje is een algemene tekst, die voor elke pagina geldt. Eventueel specifiek voor dit voorbeeld geldende problemen en eventuele aanpassingen om die problemen te voorkomen staan bij Bekende problemen (en oplossingen).

Toegankelijkheid (in het Engels 'accessibility') is belangrijk voor bijvoorbeeld blinden die een schermlezer gebruiken, of voor motorisch gehandicapte mensen die moeite hebben met het bedienen van een muis. Een spider van een zoekmachine (dat is het programmaatje dat de site indexeert voor de zoekmachine) is te vergelijken met een blinde. Als je je site goed toegankelijk maakt voor gehandicapten, is dat gelijk goed voor een hogere plaats in een zoekmachine. Dus als je 't niet uit sociale motieven wilt doen, kun je 't uit egoïstische motieven doen.

(Op die plaats in de zoekmachine heb je maar beperkt invloed. De toegankelijkheid van je site is maar één van de factoren, maar zeker niet onbelangrijk.)

Als je bij het maken van je site al rekening houdt met toegankelijkheid, is dat nauwelijks extra werk. 't Is ongeveer te vergelijken met inbraakbescherming: doe dat bij 'n nieuw huis en 't is nauwelijks extra werk, doe 't bij 'n bestaand huis en 't is al snel 'n enorme klus.

Enkele tips die helpen bij toegankelijkheid:

• Gebruik altijd een alt-beschrijving bij een afbeelding. De alt-tekst wordt gebruikt door schermlezers en als afbeeldingen niet kunnen worden getoond of gezien (dat geldt dus ook voor zoekmachines). Als je iets wilt laten zien, als je over de afbeelding hovert, gebruik daar dan het title-attribuut voor, niet de alt-beschrijving.

  Als een afbeelding alleen maar voor de sier wordt gebruikt, zet je daarbij alt="", om aan te geven dat de afbeelding niet belangrijk is voor het begrijpen van de tekst of zo.

• Gebruik in links een tekst die duidelijk aangeeft, waar de link naartoe gaat. Een tekst als 'pagina met externe links' is waarschijnlijk duidelijk genoeg, een tekst als alleen 'links' waarschijnlijk niet. Een duidelijke zwart-witregel is niet te geven, omdat dit ook van tekst en dergelijke in de omgeving van de link afhangt.

  Schermlezers kunnen een lijst van alle links in de pagina weergeven, en een duidelijke tekst is daarbij belangrijk. Alleen 'volgende' zegt niets, als dat in 'n lijst met alleen links staat.

• Accesskeys (sneltoetsen) kun je beter niet gebruiken, deze geven te veel problemen, omdat ze vaak dubbelop zijn met sneltoetsen voor de browser of andere al gebruikte sneltoetsen. Bovendien is voor de gebruiker meestal niet duidelijk, welke toetsen het zijn.

  Op zichzelf zijn accesskeys een heel goed idee. Maar helaas zijn ze ook in html5 volstrekt onvoldoende gedefinieerd. Er is nog steeds geen standaard voor de meest gebruikelijke accesskeys, zoals Zoek of Home.

  Er is nog steeds niet vastgelegd, hoe accesskeys zichtbaar gemaakt kunnen worden. Voor de makers van browsers zou dit 'n relatief kleine moeite zijn, voor de makers van 'n site is het bergen extra werk.

  Hierdoor zijn accesskeys (vrijwel) niet te gebruiken. Misschien kunnen ze nog enig nut hebben op sites, die gericht zijn op 'n specifieke groep gebruikers. Maar voor algemene sites is het advies: normaal genomen niet gebruiken.

• Met behulp van de Tab-toets (of op 'n soortgelijke manier) kun je door links, invoervelden, en dergelijke lopen. Elke tab brengt je één link, invoerveld, en dergelijke verder, Shift+Tab één plaats terug. Met behulp van het attribuut tabindex kun je de volgorde aangeven, waarin de Tab-toets werkt. Zonder tabindex wordt de volgorde van de html aangehouden bij gebruik van de Tab-toets, maar soms is een andere volgorde logischer.

  In principe is het beter, als tabindex niet nodig is, maar gewoon de volgorde van de html wordt aangehouden. Bij verkeerd gebruik kan tabindex heel verwarrend zijn. Het is niet bedoeld om van de pagina een hindernisbaan voor kangoeroes te maken, waarop van beneden via links over rechts naar boven wordt gesprongen.

• Als, zoals hierboven beschreven, een gebruiker van de Tab-toets bij een link, invoerveld, en dergelijke is aangekomen, heeft dit element 'focus'. Dit wordt aangegeven door de link, invoerveld, en dergelijke extra te markeren met een kadertje. Dat kadertje mag je alleen weghalen, als op een andere manier wordt duidelijk gemaakt, welk element focus heeft. Een gebruiker van de Tab-toets kan anders niet zien, waar die zit, en welk element gaat reageren op bijvoorbeeld een Enter.
• In het verleden werd vaak aangeraden de volgorde van de code aan te passen. Een menu bijvoorbeeld kon in de html onderaan worden gezet, terwijl het op het scherm met behulp van css bovenaan werd gezet. Inmiddels zijn schermlezers en dergelijke zo sterk verbeterd dat dit niet meer wordt aangeraden. De volgorde in de html kan tegenwoordig beter hetzelfde zijn als die op het scherm, omdat het anders juist verwarrend kan werken. Schermlezers houden namelijk altijd de volgorde van de html aan en niet een eventueel afwijkende volgorde op het scherm.

• Een zogenaamde skip-link is vaak nog wel zinvol. Dat is een link die je buiten het scherm parkeert met behulp van css, zodat die normaal genomen niet te zien is. Zo'n link is wel gewoon zichtbaar in speciale programma's zoals tekstbrowsers en schermlezers, want die kijken gewoon naar wat er in de broncode staat.

  (Alleen in de schermlezer TalkBack op oudere versies van Android werkt zo'n buiten het scherm geplaatste link niet. TalkBack leest zo'n link wel voor, maar de link kan niet worden gevolgd, als deze buiten het scherm staat. Met ingang van versie 8.1 van Android is dit eindelijk opgelost en werkt een skip-link ook fatsoenlijk in TalkBack.)

  Een skip-link staat bovenaan de pagina, nog boven menu, header, en dergelijke, en linkt naar de eigenlijke inhoud van de pagina. Hierdoor kunnen mensen met één toetsaanslag naar de eigenlijke inhoud van de pagina gaan.

  Een skip-link is vooral nuttig voor gebruikers van de Tab-toets. Zodra de normaal genomen onzichtbare link door het indrukken van de Tab-toets focus krijgt, kun je de link op het scherm plaatsen, waardoor deze zichtbaar wordt. Bij een volgende tab wordt de link dan weer buiten het scherm geplaatst en is dus niet meer zichtbaar, zodat de lay-out niet wordt verstoord.

• Van oorsprong is html een taal om wetenschappelijke documenten weer te geven, pas later is deze gebruikt voor lay-out. Maar daar is de taal dus eigenlijk nooit voor bedoeld geweest. Het gebruiken van html voor lay-out leidt tot enorme problemen voor gehandicapten en tot een lage plaats in zoekmachines.

  De html hoort alleen inhoud te bevatten, lay-out doe je met behulp van css. Die css moet in een externe stylesheet staan of, als deze alleen voor één bepaalde pagina van toepassing is, in de <head> van die pagina.

• Breng een logische structuur aan in je document. Gebruik een <h1> voor de belangrijkste kop, een <h2> voor een subkop, enzovoort. Schermlezers en dergelijke kunnen van kop naar kop springen. En een zoekmachine gaat ervan uit dat <h1> belangrijke tekst bevat.

  Dit geldt voor al dit soort structuurbepalende tags.

  Als een <h1> te grote letters geeft, maak daar dan met behulp van je css 'n kleinere letter van, maar blijf die <h1> gewoon gebruiken. Op dezelfde manier kun je al dit soort dingen oplossen.

• <table> is fantastisch, maar alleen als die wordt gebruikt om een echte tabel weer te geven, niet als <table> voor opmaak wordt misbruikt. In het verleden is dat op grote schaal gebeurd bij gebrek aan andere mogelijkheden. Een tabel is, als je niet heel erg goed oplet, volstrekt ontoegankelijk voor gehandicapten en zoekmachines. Het lezen van een tabel is ongeveer te vergelijken met het lezen van een papieren krant van links naar rechts: niet per kolom, maar per regel. Dat gaat dus alleen maar goed bij een echte tabel, zoals een spreadsheet. In alle andere gevallen garandeert 'n tabel volstrekte ontoegankelijkheid voor schermlezers en dergelijke en als extra bonus vaak 'n lagere plaats in een zoekmachine.

• Frames horen bij een volstrekt verouderde techniek, die heel veel nadelen met zich meebrengt. <iframe>'s hebben voor een deel dezelfde nadelen. Eén van die nadelen is dat de verschillende frames voor zoekmachines, schermlezers, en dergelijke als los zand aan elkaar hangen, omdat ze los van elkaar worden weergegeven. Ze staan wel naast elkaar op het scherm, maar er zit intern geen verband tussen.

  Als je 'n stuk code vaker wilt gebruiken, zoals 'n menu dat op elke pagina hetzelfde is, voeg dat dan in met PHP. Dan wordt de pagina niet pas in de browser, maar al op de server samengesteld. Hierdoor zien zoekmachines, schermlezers, en dergelijke één pagina, net zoals wanneer je maar één pagina met html zou hebben geschreven.

  (Je kunt ook invoegen met behulp van SSI. Maar tegenwoordig kun je beter PHP dan SSI gebruiken, omdat SSI min of meer aan het uitsterven is en PHP veel meer mogelijkheden heeft.)

• Geef de taal van het document aan, en bij woorden en dergelijke die afwijken van die taal de afwijkende taal met behulp van lang="...". Op deze site gebeurt dat lang niet overal, omdat de tekst (en vooral de code) een mengsel is van Engels, Nederlands en eigengemaakte namen. Dat soort teksten is gewoon niet goed in te delen in een taal. Maar bij enigszins 'normale' teksten hoor je een taalwisseling aan te geven.

  Op deze site wordt de lijst op woordenlijst.org gebruikt om te bepalen, of een woord inmiddels 'Nederlands' is. Als het woord in deze lijst voorkomt, wordt geen lang-attribuut gebruikt, ook niet als het woord oorspronkelijk uit een andere taal komt.

• Gebruik de tag <abbr> bij afkortingen. Doe dat de eerste keer op een pagina samen met de title-eigenschap: <abbr title="ten opzichte van">t.o.v.</abbr>. Daarna kun je op dezelfde pagina volstaan met <abbr>t.o.v.</abbr>. Doe je dit niet, dan is er 'n grote kans dat 'n schermlezer 't.o.v.' uit gaat spreken als 'tof', en 'n zoekmachine kan er ook geen chocola van maken.
• Geef een verandering niet alleen door kleur aan. Een grote groep mensen heeft moeite met het onderscheiden van kleuren en/of het herkennen van kleuren. Verander bijvoorbeeld een ronde rode knop niet in een ronde groene knop, maar in een vierkante groene knop. Door ook de vorm te veranderen, is het herkennen van de verandering niet alleen van een kleur afhankelijk.
• Zorg voor voldoende contrast tussen achtergrond- en voorgrondkleur, tussen background-color en color. Soms zie je heel lichtgrijze tekst op een donkergrijze achtergrond, en dan ook nog in een mini-formaat. Dat is dus voor heel veel mensen stomweg volledig onleesbaar. Op de pagina met links staat onder het kopje Toegankelijkheid → Contrast en kleurenblindheid een hele serie sites, waar je kunt controleren of het contrast groot genoeg is.

• De spider van 'n zoekmachine, schermlezers, en dergelijke kunnen geen plaatjes 'lezen'. Het is soms verbazingwekkend om te zien hoe veel, of eigenlijk: hoe weinig tekst er overblijft op een pagina, als de plaatjes worden weggehaald.

  Op Linux kun je met Lynx kijken, hoe je pagina eruitziet zonder plaatjes en dergelijke, als echt alleen de tekst overblijft. Een installatie-programma voor Lynx op Windows is te vinden op invisible-island.net/lynx.

  Ook kun je in Windows het gratis programma WebbIE installeren. WebbIE laat de pagina zien, zoals een tekstbrowser en dergelijke deze ziet. WebbIE is te downloaden vanaf www.webbie.org.uk.

  Ten slotte kun je je pagina nog online op toegankelijkheid laten controleren op 'n behoorlijk aantal sites, zoals:

  lowvision.support: laat zien hoe een kleurenblinde de site ziet. Engelstalig.

  wave.webaim.org: deze laat grafisch zien, hoe de toegankelijkheid is. Engelstalig. Deze tester is ook als extensie in Firefox en Google Chrome te installeren.

  Op de pagina met links kun je onder Toegankelijkheid links naar meer tests en dergelijke vinden.

Getest in

Laatst gecontroleerd op 7 oktober 2023.

Onder dit kopje staat alleen maar, hoe en waarin is getest. Alle eventuele problemen, ook die met betrekking tot zoomen, lettergroottes, toegankelijkheid, uit staan van JavaScript en/of css, enzovoort staan iets hieronder bij Bekende problemen (en oplossingen). Het is belangrijk dat deel te lezen, want uit een test kan ook prima blijken dat iets totaal niet werkt!

Dit voorbeeld is getest op de volgende systemen:

Er is op de aan het begin van dit hoofdstukje genoemde controledatum getest in de meest recente versie van de browser, die op het betreffende besturingssysteem kon draaien. Het aantal geteste browsers en systemen is al tamelijk fors, en als ook nog rekening gehouden moet worden met (zwaar) verouderde browsers, is het gewoon niet meer te doen. Surfen met een verouderde browser is trouwens vragen om ellende, want updates van browsers hebben heel vaak met beveiligingsproblemen te maken.

In- en uitzoomen en - voor zover de browser dat kan - een kleinere en grotere letter zijn ook getest. Er is ingezoomd en vergroot tot zover de browser kan, maar niet verder dan 200%.

Er is getest met behulp van muis en toetsenbord, behalve op iOS, iPadOs en Android, waar een touchscreen is gebruikt. Op Windows 10 is getest met touchscreen, touchpad, toetsenbord, muis, en - waar dat zinvol was - op een combinatie daarvan. Op OS X 11.7.10 is getest met (een combinatie van) toetsenbord, touchpad en muis.

Als in een voorbeeld JavaScript is gebruikt, is ook getest of het werkt zonder JavaScript. Dat is alleen gedaan in de browsers, waarin in de instellingen JavaScript kan worden uitgeschakeld.

Ook is getest zonder css en - als afbeeldingen worden gebruikt - zonder afbeeldingen.

Waar dat zinvol was, is ook nog getest op combinaties als een grote letter in een schermlezer met toetsenbordbediening.

Alleen op de hierboven genoemde systemen en browsers is getest. Er is dus niet getest op bijvoorbeeld 'n Blackberry. Er is een kans dat dit voorbeeld niet (volledig) werkt op niet-geteste systemen en apparaten. Om het wel (volledig) werkend te krijgen, zul je soms (kleine) wijzigingen en/of (kleine) aanvullingen moeten aanbrengen, bijvoorbeeld met JavaScript.

Er is ook geen enkele garantie dat iets werkt in een andere tablet of smartphone dan hierboven genoemd, omdat fabrikanten in principe de software kunnen veranderen. Dit is anders dan op de desktop, waar browsers altijd (vrijwel) hetzelfde werken, zelfs op verschillende besturingssystemen. Iets wat in Samsung Internet op Android werkt, zal in de regel overal werken in die browser, maar een garantie is er niet. De enige garantie is het daadwerkelijk testen op een fysiek apparaat. En aangezien er duizenden mobiele apparaten zijn, is daar geen beginnen aan.

De html is gevalideerd met de html-validator, de css met de css-validator van w3c. Als om een of andere reden niet volledig gevalideerd kon worden, wordt dat bij Bekende problemen (en oplossingen) vermeld.

Nieuwe browsers worden pas getest, als ze uit het bèta-stadium zijn. Anders is er 'n redelijke kans dat je tegen 'n bug zit te vechten, die voor de uiteindelijke versie nog gerepareerd wordt.

Dit voorbeeld is alleen getest in de hierboven met name genoemde browsers. Vragen over niet-geteste browsers kunnen niet worden beantwoord, en het melden van fouten in niet-geteste browsers heeft ook geen enkel nut. (Melden van fouten, problemen, enzovoort in wel geteste browsers: graag! Dat kan op het forum.)

Bekende problemen (en oplossingen)

Waarop en hoe is getest, kun je gelijk hierboven vinden bij Getest in.

Als je hieronder geen oplossing vindt voor een probleem dat met dit voorbeeld te maken heeft, kun je op het forum proberen een oplossing te vinden voor je probleem. Om forumspam te voorkomen, moet je je helaas wel registreren, voordat je op het forum een probleem kunt aankaarten.

Bij toegankelijkheid is er vaak geen goed onderscheid te maken tussen oplossing en probleem. Zonder (heel simpele) aanpassingen heb je vaak 'n probleem, en omgekeerd. Daarom staan wat betreft toegankelijkheid aanpassingen en problemen hier bij elkaar in dit hoofdstukje.

Voor zover van toepassing wordt eerst het ontbreken van JavaScript, css en/of afbeeldingen besproken. Vervolgens problemen en aanpassingen met betrekking tot toegankelijkheid voor specifieke groepen bezoekers, zoals zoomen en andere lettergrootte, Tab-toets, tekstbrowsers en schermlezers. Als laatste volgen de overige problemen in één of meer specifieke browsers.

Als in een onderdeel geen problemen aanwezig zijn, staat in een smal groen kadertje 'Geen problemen'. Bij een onderwerp over toegankelijkheid zijn er soms geen problemen, maar alleen aanpassingen. Ook in dat geval staat bovenaan in een smal groen kadertje 'Geen problemen'. Daaronder staan dan de aanpassingen.

Als in een onderdeel één of meer problemen worden besproken, staat van elk probleem in een breed rood kadertje een korte samenvatting daarvan.

Als bij het probleem een oplossing wordt gegeven, staat de samenvatting in een rode stippellijn. Bij een onderwerp over toegankelijkheid zijn er soms, naast de opgeloste problemen, ook aanpassingen. In dat geval staan staan die aanpassingen boven de kadertjes met opgeloste problemen.

Als bij het probleem geen oplossing is gevonden, staat de samenvatting in een rode ononderbroken lijn. Bij een onderwerp over toegankelijkheid zijn er soms, naast de problemen, ook aanpassingen. In dat geval staan staan die aanpassingen boven de kadertjes met problemen.

Wijzigingen

Alleen grotere wijzigingen worden hier vermeld, geen dingen als een link die is geüpdatet.

29 september 2009:

Nieuw opgenomen.

28 februari 2011:

In de vorige versie was bij elk lijst-item een nummer aangebracht, dat speciaal voor schermlezers en dergelijke was bedoeld. Het programma dat ik toentertijd gebruikte om een schermlezer te imiteren, bleek echter niet echt geweldig te zijn.

Volgens dat programma werden alle lijst-items achter elkaar voorgelezen, als één lange regel. Daarom leek het nodig om voor schermlezers en dergelijke een aparte nummering aan te brengen. Inmiddels gebruik ik veel betere programma's om toegankelijkheid te testen. En die laten heel wat anders zien en horen.

Afhankelijk van programma en instellingen blijken schermlezers en dergelijke de titel en/of de schermtekst en/of de diepte van de lijst voor te lezen. De speciale nummers waren alleen maar ongelooflijk irritant.

Die nummers zijn dus weggehaald en de tekst is daaraan aangepast.

13 februari 2012:

• Bij Bekende problemen (en oplossingen) stukje over Safari en Firefox toegevoegd.
• Tekst aangepast aan de inmiddels verschenen Internet Explorer 9. De code is niet veranderd.
• Bij Bekende problemen (en oplossingen) Internet Explorer 9 toegevoegd (bij Internet Explorer 7 en 9).

7 oktober 2023:

Volledig herschreven. Hieronder staan alleen de belangrijkste wijzigingen.

• xhtml omgezet naar html.
• Alles voor Internet Explorer verwijderd.
• Tig grotere en kleinere wijzigingen in de tekst.
• title weggehaald bij de links. Dit was bedoeld om de toegankelijkheid te verhogen, maar blijkt dit juist te verminderen.
• Selectors zo kort mogelijk gemaakt.
• Oerwoud aan <span>'s vervangen door ::before en ::after.
• Lettergrootte kan nu worden aangepast, waarbij de structuur met blokjes en lijntjes intact blijft.
• Als de tekst in een <li> niet op één regel past, springen volgende regels iets in.
• Om de toegankelijkheid voor schermlezers te verbeteren enkele <h>'s aangebracht.
• In smallere browservensters wordt de breedte van de sitemap aangepast.

Inhoud van de download en licenties

De inhoud van deze download kan vrij worden gebruikt, met drie beperkingen:

* Sommige onderdelen die van 'n andere site of zo afkomstig zijn, vallen mogelijk onder een of andere licentie. Dat is hieronder bij het betreffende onderdeel te vinden.

* Je gebruikt het materiaal uit deze download volledig op eigen risico. Het kan prima zijn dat er fouten in de hier verstrekte code en dergelijke zitten. Voor eventuele schade die door gebruik van materiaal uit deze download ontstaat, in welke vorm dan ook, zijn www.css-voorbeelden.nl en medewerkers daarvan op geen enkele manier verantwoordelijk.

* Dit voorbeeld (en de bijbehorende uitleg en dergelijke) wordt min of meer regelmatig bijgewerkt. Het is daarom niet toegestaan dit voorbeeld (en de bijbehorende uitleg en dergelijke) op welke manier dan ook te verspreiden, zonder daarbij duidelijk te vermelden dat voorbeeld, uitleg, en dergelijke afkomstig zijn van www.css-voorbeelden.nl en dat daar altijd de nieuwste versie is te vinden. Dit is om te voorkomen dat er verouderde versies worden verspreid.

Een link naar www.css-voorbeelden.nl wordt trouwens altijd op prijs gesteld.

lijst-071-dl.html: de pagina met het voorbeeld.

lijst-071.pdf: deze uitleg (aangepast aan de inhoud van de download).

lijst-071-inhoud-download-en-licenties.txt: een kopie van de tekst onder dit kopje (Inhoud van de download en licenties).

HTML

CSS

Technisch gezien is er geen enkel bezwaar om de css in de stylesheet allemaal achter elkaar op één regel te zetten:

div#header-buiten {position: absolute; right: 16px; width: 100%; height: 120px; background: yellow;} div p {margin-left 16px; height: 120px; text-align: center;}

Maar als je dat doet, krijg je gegarandeerd hele grote problemen, omdat het volstrekt onoverzichtelijk is. Beter is het om de css netjes in te laten springen:

Hiernaast is het heel belangrijk voldoende commentaar (uitleg) in de stylesheet te schrijven. Op dit moment weet je waarschijnlijk (hopelijk...), waarom je iets doet. Maar over vijf jaar kan dat volstrekt onduidelijk zijn. Op deze site vind je nauwelijks commentaar in de stylesheets, maar dat heeft een simpele reden: deze uitleg is in feite één groot commentaar.

Op internet zelf is het goed, als de stylesheet juist zo klein mogelijk is. Dus voor het uploaden kun je normaal genomen het beste het commentaar weer verwijderen. Veel mensen halen zelfs alles wat overbodig is weg, voordat ze de stylesheet uploaden. Inspringingen bijvoorbeeld zijn voor mensen handig, een computer heeft ze niet nodig.

Je hebt dan eigenlijk twee stylesheets. De uitgebreide versie waarin je dingen uitprobeert, verandert, enzovoort, met commentaar, inspringingen, en dergelijke. Dat is de mensvriendelijke versie. Daarnaast is er dan een stylesheet die je op de echte site gebruikt: een gecomprimeerde versie.

Dat comprimeren kun je met de hand doen, maar er bestaan ook hulpmiddelen voor. Op de pagina met links kun je onder het kopje Gereedschap → Snelheid testen en verbeteren, gzip, CLS, comprimeren (inclusief theorie), en dergelijke links naar sites vinden, waar je bestanden kunt comprimeren.

(Stylesheets op deze site zijn niet gecomprimeerd. Omdat het vaak juist om de css gaat, kunnen mensen dan zonder al te veel moeite de css bekijken.)

css voor alle invoermethoden

/* lijst-071.css */

Om vergissingen te voorkomen is het een goede gewoonte bovenaan het stijlbestand even de naam neer te zetten. Voor je het weet, zit je anders in het verkeerde bestand te werken.

body

Het element waarbinnen de hele pagina staat. Veel instellingen die hier worden opgegeven, worden geërfd door de nakomelingen van <body>. Ze gelden voor de hele pagina, tenzij ze later worden gewijzigd. Dit geldt bijvoorbeeld voor de lettersoort, de lettergrootte en de voorgrondkleur.

background: #ff9;

Achtergrondkleur.

color: black;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

Hoewel dit de standaardkleur is, wordt deze toch specifiek opgegeven. Hierboven is een achtergrondkleur opgegeven. Sommige mensen hebben zelf de voorgrond‑ en/of achtergrondkleur veranderd, bijvoorbeeld omdat ze slecht kleuren kunnen onderscheiden. Als nu de achtergrondkleur wordt veranderd, maar niet de voorgrondkleur, loop je het risico dat tekstkleur en achtergrondkleur te veel op elkaar gaan lijken.

Door beide op te geven, is redelijk zeker dat achtergrond‑ en tekstkleur genoeg van elkaar blijven verschillen. Als de gebruiker !important heeft gebruikt in een eigen stylesheet, is er nog niets aan de hand, want dan veranderen achtergrond‑ en voorgrondkleur geen van beide.

font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;

Als Arial is geïnstalleerd op de machine van de bezoeker, wordt deze gebruikt, anders Helvetica. Als die ook niet wordt gevonden, wordt in ieder geval een schreefloze letter (zonder dwarsstreepjes) gebruikt.

font-size: 110%;

Iets groter dan standaard. 't Zal de leeftijd zijn, maar ik vind de standaardgrootte wat te klein.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid % gebruikt, omdat bij gebruik van een absolute eenheid zoals px niet alle browsers de lettergrootte kunnen veranderen. Zoomen kan wel altijd, ongeacht welke eenheid voor de lettergrootte wordt gebruikt.

margin: 0;

Standaardmarge bij <body> weghalen.

nav

Alle <nav>'s. Dat is er hier maar een.

Een <nav> gedraagt zich als een gewone <div>, maar dan een <div> met een semantische betekenis: navigatie. Hierdoor kunnen schermlezers, zoekmachines, en dergelijke gelijk zien dat hierin links zijn ondergebracht, waarmee je naar andere pagina's en dergelijke kunt gaan.

Hier is <nav> nog om een andere reden nodig. Schermlezer VoiceOver herkent een lijst – zoals een <ul> – niet als een lijst, als bij de lijst list-style: none; is gebruikt. Om de lijst toch te herkennen moet deze binnen een <nav> staan, of de <ul> moet het attribuut role="list" krijgen. Omdat binnen deze <nav> links staan, is hier gekozen om de <ul>'s binnen een <nav> te zetten.

width: 360px;

Breedte.

max-width: 90vw;

Maximumbreedte.

Hier gelijk boven is een breedte van 360 px opgegeven. In smallere browservensters zou je daardoor horizontaal moeten scrollen om alles te zien. Om dat te voorkomen wordt hier een maximumbreedte opgegeven.

De eenheid vw is gebaseerd op de breedte van het venster van de browser. 1 vw is 1% van de breedte van het venster, en 90 vw is 90% van de breedte. De <nav> met de sitemap wordt hierdoor nooit breder dan 90% van de breedte van het venster, ongeacht de breedte van het venster.

margin: 20px 0 0 20px;

Boven en rechts wat ruimte tussen de <nav> en ouder <main>.

<main> is een blok-element en wordt daardoor normaal genomen even breed als ouder <body>. <body> is ook een blok-element en wordt daardoor normaal genomen weer even breed als ouder <html>. Omdat <html> het buitenste element is, wordt dit normaal genomen even breed als het venster dan de browser. Hierdoor is deze marge uiteindelijk ook de marge tussen de <nav> en het venster, ongeacht de breedte van het venster.

ul

Alle <ul>'s.

list-style: none;

De gebruikelijke balletjes en dergelijke bij een <ul> weghalen.

Hierdoor herkent schermlezer VoiceOver de <ul> niet meer als een lijst. Hoe dit op te lossen is te vinden bij Bekende problemen (en oplossingen) → Schermlezers.

margin: 0;

De standaardmarges aan boven‑ en onderkant weghalen.

padding: 10px 0 0;

Omdat voor links geen waarde is opgegeven, krijgt links automatisch dezelfde waarde als rechts. Hier staat dus eigenlijk 10px 0 0 0 in de volgorde boven – rechts – onder – links.

Padding van 10 px aan de bovenkant voor wat afstand tussen de <ul>'s.

Rechts, onder en links geen padding, waarmee de standaard-padding links ook is weggehaald.

li

Alle <li>'s.

margin-bottom: 8px;

Kleine marge aan de onderkant voor wat afstand tussen de verschillende <li>'s.

position: relative;

Om nakomelingen van een <li> te kunnen positioneren ten opzichte van die <li>, moet de <li> zelf een andere positie dan statisch hebben. Een relatieve positie heeft verder geen invloed op de <li> zelf, omdat niets voor top en dergelijke wordt opgegeven.

h1, h2

Alle <h1>'s en <h2>'s.

In de sitemap zijn enkele <h>'s aangebracht, omdat veel gebruikers van schermlezers met behulp van <h>'s door een pagina navigeren.

font-weight: normal;

Een <h> is standaard vet, hier wordt dat veranderd in normale weergave. De <h>'s blijven een <h>, maar zien er nu net zo als de rest van de sitemap uit.

margin: 0;

Standaard heeft een <h> een marge. Die wordt hier verwijderd.

a

Alle <a>'s.

background: white;

Witte achtergrond.

color: black;

Zwarte voorgrondkleur, wat onder andere de kleur van de tekst is.

Standaard heeft een link een afwijkende kleur. Omdat dit een sitemap is, is al duidelijk dat het om links gaat. Bovendien bestaat de sitemap volledig uit links, waardoor alles een afwijkende kleur zou krijgen, wat niet echt mooi is.

display: block;

Van zichzelf is een <a> een inline-element, waardoor een aantal eigenschappen zoals breedte niet werken. Door het te veranderen in een blok-element zijn die eigenschappen wel te gebruiken.

box-sizing: border-box;

Later wordt voor elke <a> een breedte opgegeven, die afhankelijk is van het niveau van de <ul>, waar de <a> in zit. Hier iets onder worden een border en een padding opgegeven. Standaard worden een border en een padding bij de breedte opgeteld. Het element wordt daardoor dus breder dan de opgegeven breedte.

Hier komt dat slecht uit, want de breedte is één van de dingen die de diepte van de link (het niveau van de <ul>) aangeeft. Met de hier opgegeven waarde bij box-sizing komen border en padding bínnen de opgegeven breedte te staan, waardoor de <a>'s niet breder worden dan de opgegeven breedte. Daardoor is het hier makkelijker ze de juiste breedte te geven.

font-size: 1.6rem;

Grotere letter dan standaard. De lettergrootte wordt later bij elke dieper geneste <ul> weer iets kleiner gemaakt.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid rem gebruikt, omdat bij gebruik van een absolute eenheid zoals px niet alle browsers de lettergrootte kunnen veranderen. Zoomen kan wel altijd, ongeacht welke eenheid voor de lettergrootte wordt gebruikt.

De minder bekende rem is ongeveer hetzelfde als de em. Alleen is de lettergrootte bij rem gebaseerd op de lettergrootte van het <html>-element, waardoor de rem overal op de pagina precies even groot is, ook als de bezoeker de lettergrootte heeft veranderd. Bij de em kan de lettergrootte worden beïnvloed door de voorouders van het element, bij de rem niet.

text-indent: -10px;

Elke eerste regel van de <a> 10 px naar links zetten. Naar links, omdat de waarde negatief is. Je zou dit ook met behulp van een <span> kunnen doen, maar dan moet je precies weten hoelang die eerste regel is. En dat weet je niet, want bij een grotere of kleinere letter wordt de eerste regel langer of korter. Nu regelt de browser het en wordt het automatisch aan de lettergrootte aangepast.

text-decoration: none;

Standaard wordt een <a> onderstreept. Hier is dat foeilelijk, omdat dan de hele sitemap wordt onderstreept. Bovendien is bij een sitemap al duidelijk dat het om links gaat. Daarom wordt de onderstreping weggehaald.

border: #999 solid 1px;

Grijze rand.

padding-left: 15px;

Tekst links 15 px vanaf de linkerkant van de <a> zetten.

Hier iets boven is met text-indent: -10px; opgegeven, dat elke eerste regel 10 px naar links wordt gezet. De eerste regels staan dus slechts 5 px vanaf de linkerkant van de <a>.

Elke volgende regel staat echter 15 px vanaf de linkerkant van de <a>, waardoor deze 10 px inspringt ten opzichte van de eerste regel. Op de afbeelding is 'Meescrollende header' te lang om op één regel te passen, waardoor 'header' op de tweede regel komt te staan. Als deze tweede regel wat inspringt, is dat netter en het maakt ook sneller duidelijk, dat het hier om één link gaat.

a:focus-visible

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

a {background: white; color: black; display: block; box-sizing: border-box; font-size: 1.6rem; text-indent: -10px; text-decoration: none; border: #999 solid 1px; padding-left: 15px;}

a: elke <a>.

:focus-visible: maar alleen als de <a> de focus heeft, én als zichtbaar moet zijn dat de <a> de focus heeft.

De meeste mensen gebruiken een muis of een aanraking om om links, tekstvelden, knoppen, en dergelijke te bezoeken. Maar sommige mensen willen of kunnen dat niet en gebruiken de Tab-toets om links, tekstvelden, knoppen en dergelijke te bezoeken. Elke keer dat de Tab-toets wordt ingedrukt, krijgt een volgende link, tekstveld, knop, en dergelijke de focus. Dat wil zeggen dat bij het indrukken van Enter de link wordt gevolgd of de knop wordt ingedrukt, dat in een tekstveld tekst kan worden ingevoerd, enzovoort.

Voor gebruikers van de Tab-toets is het uiterst belangrijk dat ze kunnen zien, waar op de pagina ze zijn. Welk element de focus heeft, wordt standaard aangegeven door een kadertje. Als je dat kadertje weghaalt, kan een gebruiker van de Tab-toets niet meer zien, waar op de pagina die zich bevindt. Daarom mag je dat kadertje nooit zonder meer weghalen.

Maar een gebruiker van de muis of van een touchscreen heeft dat kadertje helemaal niet nodig, want die weet, waar met de muis is geklikt, of waar het scherm is aangeraakt. En voor het mooie hoef je dat kadertje niet te tonen. Het moet opvallen en is daardoor in de regel knap storend, als het overbodig is.

:focus-visible lost dit op. Het kadertje wordt alleen weergegeven, als dat zinvol is. Op touchscreens en bij gebruik van de muis wordt het niet weergegeven, en bij gebruik van de Tab-toets wel.

:focus-visible wordt pas ondersteund in iOS 15 en Safari 15.4 op OS X. Dat is geen echt probleem, want op iOS willen we toch geen focus-indicatie en oudere versies van Safari op OS X worden nauwelijks nog gebruikt.

background: #ccc;

Grijze achtergrond.

outline: black solid 2px;

Zwarte outline.

Elke <a> heeft iets hierboven een border van 1 px breed gekregen en krijgt verderop een breedte. Omdat iets hierboven box-sizing: border-box; is opgegeven, komt de border binnen de breedte te staan. Maar er wordt nergens een hoogte aan de <a> gegeven. Daardoor wordt de border aan boven‑ en onderkant nog steeds gewoon bij de hoogte van de <a> opgeteld.

Als je hier geen outline, maar een border van 2 px zou gebruiken, zou de <a> hierdoor opeens 4 px (2 px aan de bovenkant en 2 px aan de onderkant) hoger worden. Daardoor zou alles onder de <a> 4 px omlaag springen. Als de <a> de focus weer verliest, zou de <a> weer 4 px lager worden, en zou de hele handel weer 4 px naar boven springen. Dat gespring is heel leuk bij het ouderwetse vlooienspel, waarbij je die ellendige vlo ook nooit op de goede plek krijgt, maar hier is al dat gespring iets minder geslaagd.

Je zou hier een border kunnen gebruiken die 1 px breed is, dan verandert er niets. Maar dat valt nauwelijks op.

Een outline neemt geen ruimte in. Daardoor valt een outline van 2 px wel op, maar de <a> wordt niet echt groter en alles onder de <a> blijft gewoon op dezelfde plaats staan.

.twee

Voor dit element is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

ul {list-style: none; margin: 0; padding: 10px 0 0;}

Alle elementen met class="twee". Dat is er hier maar één: de <ul> op het tweede niveau.

margin-left: 20px;

Alle losstaande verticale lijntjes zijn in werkelijkheid een linkerborder bij een <ul>. Op de afbeelding links heeft ul.twee links geen marge gekregen. Daardoor komt de linkerkant (en daarmee ook de linkerborder) gelijk te staan met de linkerkant van de buitenste <ul> (de <ul> met 'Home').

Op de afbeelding rechts heeft ul.twee links een marge van 20 px gekregen, waardoor de linkerkant (en daarmee ook de linkerborder van ul.twee) 20 px vanaf de linkerkant vanaf de buitenste <ul> komt te staan: het verticale lijntje staat nu niet meer gelijk met de zijkant van 'Home'.

(Ditzelfde geldt voor dieper geneste <ul>'s: elke <ul> krijgt om dezelfde reden een marge links, zodat de verticale lijntjes bij elke dieper geneste <ul> iets meer naar links komen te staan.)

border-left: black solid 1px;

Zwarte border links. Deze border is het meest linkse losse verticale lijntje dat je ziet. (ul.drie, ul.vier en ul.vijf krijgen later ook een border links, dat zijn de drie losse verticale lijntjes rechts.)

De <ul> wordt precies hoog genoeg om de inhoud ervan weer te geven: tot en met de onderkant van de laatste <li> binnen de <ul>.

Daardoor loopt ook de border door tot de onderkant van de laatste <li>. Dat is te laag, want daardoor steekt elke verticale lijn een eindje uit onder de laatste bijbehorende horizontale lijn, zoals op de afbeelding is te zien. Dit wordt later met behulp van ::after gecorrigeerd.

.twee li::before

.twee: alle elementen met class="twee". Dat is er hier maar één: de <ul> op het tweede niveau.

li: de <li>'s binnen die <ul>.

::before: met behulp van ::before wordt bij die <li>'s een pseudo-element gemaakt. Dit pseudo-element wordt gebruikt om de horizontale lijntjes weer te geven.

De hele selector in gewone taal: maak met behulp van ::before een pseudo-element bij elke <li> in ul.twee.

Omdat ul.drie, ul.vier en ul.vijf binnen ul.twee zitten, geldt deze selector ook voor de <li>'s van die drie <ul>'s. Dat komt goed uit, want bij élke <li> moet een horizontaal lijntje komen, ongeacht het niveau van de <ul>.

content: "";

Tussen de aanhalingstekens komt de tekst te staan, die binnen het pseudo-element weergegeven moet worden. Hier is geen tekst, daarom staat er niets tussen de aanhalingstekens. content met de lege aanhalingstekens moet wel aanwezig zijn, want anders wordt het hele pseudo-element niet weergegeven.

width: 24px;

Breedte.

height: 12px;

Hoogte. Over deze hoogte staat iets hieronder bij position: absolute; iets meer.

border-bottom: black solid 1px;

Zwart randje aan de onderkant. Dit zijn de horizontale lijntjes die je ziet.

position: absolute;

Om het pseudo-element op een bepaalde plaats neer te kunnen zetten.

Er wordt gepositioneerd ten opzichte van het 'containing block'. Dat is de eerste voorouder die zelf een bepaalde eigenschap heeft, zoals een andere positie dan statisch. Dat is hier de <li>, waar het pseudo-element bij hoort, want die heeft bij li een relatieve positie gekregen.

Omdat voor top niets wordt opgegeven, komt het pseudo-element gelijk te staan met de bovenkant van de <li>. Door het pseudo-element hoger of lager te maken, komt de border aan de onderkant hoger of lager te staan. Voor de horizontale lijntjes bij de <li>'s in ul.twee is een hoogte van 12 px goed. Omdat de <li>'s in ul.drie, ul.vier en ul.vijf steeds iets lager worden, wordt de hoogte voor de pseudo-elementen in die <ul>'s later aangepast.

Een met ::before gemaakt pseudo-element is van zichzelf een inline-element, waardoor eigenschappen als breedte en hoogte niet gebruikt kunnen worden. Door het pseudo-element absoluut te positioneren verandert dit in een soort blok-element, waardoor dit soort eigenschappen wel is te gebruiken.

.twee li:last-of-type::after

.twee: alle elementen met class="twee". Dat is er hier maar één: de <ul> op het tweede niveau.

li: de <li>'s binnen die <ul>.

:last-of-type: het element met een bepaald volgnummer, geteld van achter naar voren.

In dit geval wordt geen volgnummer gebruikt, maar een speciaal voor het laatste element bedoelde pseudo-class: :last-of-type. Voor alle eerdere elementen gebruik je 'n soortgelijke pseudo-class, maar dan met een volgnummer: :nth-last-of-type(). Tussen de haakjes komt het volgnummer. :nth-last-of-type(1) is precies hetzelfde als :last-of-type, maar de laatste is wat mensvriendelijker.

Omdat voor :last-of-type (of voor eerdere elementen :nth-last-of-type()) een li staat, worden alleen <li>'s geteld. Als binnen ul.twee 327 <span>'s zitten, tellen die niet mee. Hadden ze maar 'n <li> moeten zijn.

::after: met behulp van ::after wordt bij elk van die laatste <li>'s een pseudo-element gemaakt. Dit pseudo-element wordt gebruikt om de te hoge verticale lijntjes (de linkerborders bij de <ul>'s) af te dekken.

De hele selector in gewone taal: maak met behulp van ::after een pseudo-element bij elke laatste <li> in ul.twee.

Omdat ul.drie, ul.vier en ul.vijf binnen ul.twee zitten, geldt deze selector ook voor de laatste <li>'s van die drie <ul>'s. Dat komt goed uit, want ook bij die <ul>'s loopt het verticale lijntje te lang door.

Op de afbeelding staat het onderste deel van de sitemap. De linkerborder van ul.twee (het meest linkse verticale lijntje) is breder weergegeven. Het bij de laatste <li> van ul.twee (de <li> met 'Tekst') horende pseudo-element is ook breder gemaakt en heeft een zwarte doorzichtige achtergrondkleur gekregen, waardoor dit ook zichtbaar wordt. Omdat de achtergrondkleur doorzichtig is, zie je daardoorheen het verticale lijntje nog.

Op de afbeelding is duidelijk te zien, dat het verticale lijntje bij ul.twee doorloopt tot aan de onderkant van ul.twee. Dat is ook logisch, want het is de linkerborder van ul.twee, en ul.twee wordt precies hoog genoeg om alles erin weer te geven: ul.drie, ul.vier en ul.vijf, inclusief alle <li>'s daarin. ul.twee eindigt pas op de hoogte van de laatste <li> in ul.vijf, de <li> met '062'. Terwijl het lijntje moet eindigen op de hoogte van het horizontale lijntje naast 'Tekst', want 'Tekst' is de laatste <li> binnen ul.twee.

Op de afbeelding zie je het pseudo-element. Maar als het pseudo-element dezelfde kleur heeft als de pagina bij body heeft gekregen, zie je het niet. Het verbergt dan het te lange verticale lijntje volledig.

background: #ff9;

Zelfde achtergrondkleur als de pagina bij body heeft gekregen, waardoor je het pseudo-element niet ziet.

content: "";

Tussen de aanhalingstekens komt de tekst te staan, die binnen het pseudo-element weergegeven moet worden. Hier is geen tekst, daarom staat er niets tussen de aanhalingstekens. content met de lege aanhalingstekens moet wel aanwezig zijn, want anders wordt het hele pseudo-element niet weergegeven.

width: 3px;

Breedte.

De te lange verticale lijntjes die afgedekt moeten worden door de pseudo-elementen zijn maar 1 px breed. Maar door afrondingsverschillen worden ze soms toch zichtbaar bij in- of uitzoomen. Door de pseudo-elementen 3 px breed te maken, worden de te lange verticale lijntjes ook bij zoomen altijd afgedekt.

position: absolute;

Om het pseudo-element op een bepaalde plaats neer te kunnen zetten.

Er wordt gepositioneerd ten opzichte van het 'containing block'. Dat is de eerste voorouder die zelf een bepaalde eigenschap heeft, zoals een andere positie dan statisch. Dat is hier de <li>, waar het pseudo-element bij hoort, want dat heeft bij li een relatieve positie gekregen.

Een pseudo-element is van zichzelf een inline-element, waardoor eigenschappen als breedte niet gebruikt kunnen worden. Door het pseudo-element absoluut te positioneren verandert dit in een soort blok-element, waardoor dit soort eigenschappen wel is te gebruiken.

top: 13px;

Dit pseudo-element hoort bij de laatste <li> binnen ul.twee, de <li> met 'Tekst'. Op deze hoogte staat de bovenkant van de <li> precies onder het horizontale lijntje naast 'Tekst', waardoor de verticale lijn precies vanaf het horizontale lijntje wordt verborgen.

bottom: 0;

De <li> met 'Tekst' wordt precies hoog genoeg om alles wat erin zit weer te geven: de <li> met 'Tekst' tot en met de laatste <li> met '062'.

ul.twee wordt precies hoog genoeg om de inhoud ervan weer te geven, dus even hoog als de <li> met 'Tekst'. Daarmee wordt ook het meest linkse verticale lijntje zo hoog, want dat is de linkerborder van ul.twee. Door het pseudo-element ook door te laten lopen tot de onderkant van de <li>, bedekt het precies het te lange stuk van het verticale lijntje.

left: -2px;

Het pseudo-element komt tegen het verticale lijntje (de linkerborder van de <ul>) aan te staan. Het heeft een breedte van 3 px. Als het 2 px naar links wordt verplaatst, komt de middelste pixel precies boven het zwarte verticale lijntje te staan, met links en rechts van het verticale lijntje ook 'n pixel.

Als het pseudo-element net als het verticale lijntje 1 px breed zou worden gemaakt, zou het verticale lijntje soms door afrondingsverschillen bij in- en uitzoomen zichtbaar worden. Door het iets breder te maken, wordt ook bij zoomen het teveel van het zwarte lijntje altijd afgedekt.

.twee a

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

a {background: white; color: black; display: block; box-sizing: border-box; font-size: 1.6rem; text-indent: -10px; text-decoration: none; border: #999 solid 1px; padding-left: 15px;}

Alle <a>'s binnen het element met class="twee". Alle <a>'s binnen ul.twee.

width: 80%;

Breedte.

Een breedte in procenten is normaal genomen ten opzichte van de ouder van het element. Dat is hier de <li>, waar de <a> in zit.

Omdat alle <li>'s even breed zijn, worden de <a>'s in ul.twee daardoor smaller dan de <a> uit de buitenste <ul> (dat is er maar eentje: de <a> met 'Home'). Hierdoor is duidelijker dat deze <a>'s in de structuur van de site onder 'Home' vallen.

(De <li>'s zelf zijn niet zichtbaar, daardoor bepaalt de breedte van de <a> de breedte die je ziet.)

font-size: 1.3rem;

Iets kleinere letter dan de <a>'s in de buitenste <ul>.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid rem gebruikt, omdat bij gebruik van een absolute eenheid zoals px niet alle browsers de lettergrootte kunnen veranderen. Zoomen kan wel altijd, ongeacht welke eenheid voor de lettergrootte wordt gebruikt.

De minder bekende rem is ongeveer hetzelfde als de em. Alleen is de lettergrootte bij rem gebaseerd op de lettergrootte van het <html>-element, waardoor de rem overal op de pagina precies even groot is, ook als de bezoeker de lettergrootte heeft veranderd. Bij de em kan de lettergrootte worden beïnvloed door de oorouders van het element, bij de rem niet.

margin-left: 24px;

Links een marge.

Bij .twee li::before hebben de pseudo-elementen met de horizontale lijntjes een breedte van 24 px gekregen. Door de <a>'s links een even grote marge te geven, komen de <a>'s precies tegen dat horizontale lijntje aan te staan. En daarmee ook de bij a opgegeven border rondom de <a>.

.drie, .vier, .vijf

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

ul {list-style: none; margin: 0; padding: 10px 0 0;}

De elementen met class="drie", class="vier" en class="vijf". ul.drie, ul.vier en ul.vijf, de <ul>'s van het derde, vierde en vijfde niveau.

margin-left: 40px;

Marge links.

ul.drie komt hierdoor 40 px binnen ul.twee te staan, en daarmee ook alles binnen ul.drie. Hierdoor springen de <li>'s binnen ul.drie 40 px in ten opzichte van de <li>'s uit ul.twee.

ul.vier komt weer 40 px binnen ul.drie te staan, en daarmee ook alles binnen ul.vier. Hierdoor springen de <li>'s binnen ul.vier weer 40 px in ten opzichte van de <li>'s uit ul.drie.

En voor ul.vijf geldt weer hetzelfde: de <li>'s daarvan springen weer 40 px in ten opzichte van de <li>'s uit ul.vier.

Hierdoor wordt de hiërarchie binnen de structuur van de site duidelijker.

border-left: black solid 1px;

Links een border. Dit zijn de drie meest rechtse losstaande verticale lijntjes.

Omdat deze lijntjes in werkelijkheid een border bij de <ul>'s zijn, lopen ze door tot de onderkant van de <ul>. Daardoor zijn ze te lang. Dit wordt later met behulp van ::after gecorrigeerd. (Bij border-left: black solid 1px staat een iets uitgebreider verhaal met een afbeelding. at is de border bij ul.twee, maar voor de andere <ul>'s werkt het precies hetzelfde.)

.drie a

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

a {background: white; color: black; display: block; box-sizing: border-box; font-size: 1.6rem; text-indent: -10px; text-decoration: none; border: #999 solid 1px; padding-left: 15px;}

.twee a {width: 80%; font-size: 1.3rem; margin-left: 24px;}

Alle <a>'s binnen het element met class="drie". Alle <a>'s binnen ul.drie.

width: 200px;

Breedte.

max-width: 70%;

Maximumbreedte. Een breedte in procenten is normaal genomen ten opzichte van de ouder van het element. Dat is hier de <li>, waar de <a> in zit.

In bredere browservensters is de hier gelijk boven opgegeven breedte van 200 px minder dan de bij .twee a aan de <a>'s uit ul.twee opgegeven breedte van 80%. Maar in smallere vensters is dat niet zo, dan is een breedte van 200 px meer dan die 80%. Daarom wordt de breedte van de <a>'s uit ul.drie beperkt tot maximaal 70%, dan zijn ze altijd smaller dan de <a>'s uit ul.twee, waardoor de structuur van de site duidelijker is.

font-size: 1rem;

De <a>'s zitten in een <ul> die weer een niveau dieper is genest, daarom wordt de lettergrootte weer iets verkleind.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid rem gebruikt, omdat bij gebruik van een absolute eenheid zoals px niet alle browsers de lettergrootte kunnen veranderen. Zoomen kan wel altijd, ongeacht welke eenheid voor de lettergrootte wordt gebruikt.

De minder bekende rem is ongeveer hetzelfde als de em. Alleen is de lettergrootte bij rem gebaseerd op de lettergrootte van het <html>-element, waardoor de rem overal op de pagina precies even groot is, ook als de bezoeker de lettergrootte heeft veranderd. Bij de em kan de lettergrootte worden beïnvloed door de voorouders van het element, bij de rem niet.

.drie li::before

Voor deze pseudo-elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

.twee li::before {content: ""; width: 24px; height: 12px; border-bottom: black solid 1px; position: absolute;}

Bij elke <li> in ul.drie wordt met behulp van ::before een pseudo-element gemaakt. Met behulp hiervan worden de horizontale lijntjes in ul.drie weergegeven. Hoe dit precies werkt, is te vinden bij .twee li::before. Het gaat daar om de horizontale lijntjes in ul.twee, maar dat werkt precies hetzelfde als voor de horizontale lijntjes in ul.drie.

height: 11px;

Hoogte. Dit is de enige aanpassing voor deze pseudo-elementen. Omdat alles in ul.drie iets kleiner is dan in ul.twee, wordt de hoogte iets minder dan in ul.twee. Hierdoor staan ook deze lijntjes halverwege de witte blokjes.

.drie li:last-of-type::after

Voor deze pseudo-elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

.twee li:last-of-type::after {background: #ff9; content: ""; width: 3px; position: absolute; top: 13px; bottom: 0; left: -2px;}

Bij elke laatste <li> in ul.drie wordt met behulp van ::after een pseudo-element gemaakt. De verticale lijntjes lopen te lang naar beneden door. Met behulp van dit pseudo-element wordt het te lange deel verborgen. Hoe dit precies werkt, is te vinden bij .twee li:last-of-type::after. Het gaat daar om het afdekken van de te lange lijntjes in ul.twee, maar dat werkt precies hetzelfde als voor het afdekken in ul.drie.

top: 12px;

Afstand tot de bovenkant van de <li>. Dit is de enige aanpassing voor deze pseudo-elementen. Omdat alles in ul.drie iets kleiner is dan in ul.twee, komt het pseudo-element iets dichter bij de bovenkant van de <li> te staan. Hierdoor wordt ook hier precies het te lange deel van het verticale lijntje verborgen.

.vier a

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

a {background: white; color: black; display: block; box-sizing: border-box; font-size: 1.6rem; text-indent: -10px; text-decoration: none; border: #999 solid 1px; padding-left: 15px;}

.twee a {width: 80%; font-size: 1.3rem; margin-left: 24px;}

.drie a {width: 200px; max-width: 70%; font-size: 1rem;}

Alle <a>'s binnen het element met class="vier". Alle <a>'s binnen ul.vier.

width: 120px; max-width: 55%; font-size: 0.9rem;

De beschrijving hiervan staat bij .drie a. Het gaat daar om de <a>'s in ul.drie, maar voor de <a>'s in ul.vier werkt het precies hetzelfde. Alleen is ul.vier een niveau dieper genest dan ul.drie, dus alles is iets kleiner.

.vier li::before

Voor deze pseudo-elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

.twee li::before {content: ""; width: 24px; height: 12px; border-bottom: black solid 1px; position: absolute;}

.drie li::before {height: 11px;}

Bij elke <li> in ul.vier wordt met behulp van ::before een pseudo-element gemaakt. Met behulp hiervan worden de horizontale lijntjes in ul.vier weergegeven. Hoe dit precies werkt, is te vinden bij .twee li::before. Het gaat daar om de horizontale lijntjes in ul.twee, maar dat werkt precies hetzelfde als voor de horizontale lijntjes in ul.vier.

height: 10px;

Hoogte. Dit is de enige aanpassing voor deze pseudo-elementen. Omdat alles in ul.vier iets kleiner is dan in ul.drie, wordt de hoogte iets minder dan in ul.drie. Hierdoor staan ook deze lijntjes halverwege de witte blokjes.

.vier li:last-of-type::after

Voor deze pseudo-elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

.twee li:last-of-type::after {background: #ff9; content: ""; width: 3px; position: absolute; top: 13px; bottom: 0; left: -2px;}

.drie li:last-of-type::after {top: 12px;}

Bij elke laatste <li> in ul.vier wordt met behulp van ::after een pseudo-element gemaakt. De verticale lijntjes lopen te lang naar beneden door. Met behulp van dit pseudo-element wordt het te lange deel verborgen. Hoe dit precies werkt, is te vinden bij .twee li:last-of-type::after. Het gaat daar om het afdekken van de te lange lijntjes in ul.twee, maar dat werkt precies hetzelfde als voor het afdekken in ul.vier.

top: 11px;

Afstand tot de bovenkant van de <li>. Dit is de enige aanpassing voor deze pseudo-elementen. Omdat alles in ul.vier iets kleiner is dan in ul.drie, komt het pseudo-element iets dichter bij de bovenkant van de <li> te staan. Hierdoor wordt ook hier precies het te lange deel van het verticale lijntje verborgen.

.vijf a

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

a {background: white; color: black; display: block; box-sizing: border-box; font-size: 1.6rem; text-indent: -10px; text-decoration: none; border: #999 solid 1px; padding-left: 15px;}

.twee a {width: 80%; font-size: 1.3rem; margin-left: 24px;}

.drie a {width: 200px; max-width: 70%; font-size: 1rem;}

.vier a {width: 120px; max-width: 55%; font-size: 0.9rem;}

Alle <a>'s binnen het element met class="vijf". Alle <a>'s binnen ul.vijf.

width: 50px; max-width: 30%; font-size: 0.8rem;

De beschrijving hiervan staat bij .drie a. Het gaat daar om de <a>'s in ul.drie, maar voor de <a>'s in ul.vijf werkt het vrijwel hetzelfde. Alleen is ul.vijf twee niveaus dieper genest dan ul.drie, dus alles is iets kleiner.

.vijf li::before

Voor deze pseudo-elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

.twee i::before {content: ""; width: 24px; height: 12px; border-bottom: black solid 1px; position: absolute;}

.drie li::before {height: 11px;}

.vier li::before {height: 10px;}

Bij elke <li> in ul.vijf wordt met behulp van ::before een pseudo-element gemaakt. Met behulp hiervan worden de horizontale lijntjes in ul.vijf weergegeven. Hoe dit precies werkt, is te vinden bij .twee li::before. Het gaat daar om de horizontale lijntjes in ul.vijf, maar dat werkt precies hetzelfde als voor de horizontale lijntjes in ul.vijf.

height: 7px;

Hoogte. Dit is de enige aanpassing voor deze pseudo-elementen. Omdat alles in ul.vijf iets kleiner is dan in ul.vier, wordt de hoogte iets minder dan in ul.vier. Hierdoor staan ook deze lijntjes halverwege de witte blokjes.

.vijf li:last-of-type::after

Voor deze pseudo-elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

.twee li:last-of-type::after {background: #ff9; content: ""; width: 3px; position: absolute; top: 13px; bottom: 0; left: -2px;}

.drie li:last-of-type::after {top: 12px;}

.vier li:last-of-type::after {top: 11px;}

Bij elke laatste <li> in ul.vijf wordt met behulp van ::after een pseudo-element gemaakt. De verticale lijntjes lopen te lang naar beneden door. Met behulp van dit pseudo-element wordt het te lange deel verborgen. Hoe dit precies werkt, is te vinden bij .twee li:last-of-type::after. Het gaat daar om het afdekken van de te lange lijntjes in ul.twee, maar dat werkt precies hetzelfde als voor het afdekken in ul.vijf.

top: 8px;

Afstand tot de bovenkant van de <li>. Dit is de enige aanpassing voor deze pseudo-elementen. Omdat alles in ul.vijf iets kleiner is dan in ul.vier, komt het pseudo-element iets dichter bij de bovenkant van de <li> te staan. Hierdoor wordt ook hier precies het te lange deel van het verticale lijntje verborgen.