Uitleg sitemap met lijnen. Gebruikt geen plaatjes

Korte omschrijving

Sitemap in de vorm van een boomstructuur met lijnen. Er worden geen afbeeldingen gebruikt.

Opmerkingen

Bij een echte sitemap zou je waarschijnlijk van elke ingang een link maken. Hier heb ik van een aantal ingangen geen link, maar een span gemaakt, zodat je ziet dat een gewone span ook werkt.

Het is vrijwel onmogelijk om deze sitemap boven een achtergrond-afbeelding te plaatsen, omdat delen van de achtergrond-afbeelding zullen wegvallen. Om bepaalde te lange lijntjes af te dekken, wordt gebruik gemaakt van spans in de kleur van de pagina. Deze zijn (vrijwel) onmogelijk precies goed neer te zetten. Zie verder bij Om die te lange ...

In tegenstelling tot de meeste andere voorbeelden zijn hier alle maten in px. Daardoor is de lettergrootte in Internet Explorer 6, 7 en 8 niet te veranderen, want die heeft daar de eenheid em voor nodig. Als je em neemt als eenheid, of 'n combinatie van px en em, dondert de hele structuur in elkaar bij 'n andere lettergrootte of zoomen.

De css voor deze sitemap bleek redelijk ingewikkeld te zijn, niet echt iets voor als je net met css begint. Het toevoegen of weghalen van ingangen uit de sitemap is vrij simpel. Alleen de css is ingewikkeld, de html niet echt.

Zonder css is deze sitemap gewoon 'n serie geneste <ul>'s. Voor spraakbrowsers en dergelijke levert deze constructie dus geen extra problemen op. Afhankelijk van programma en instellingen worden titels en/of schermtekst en/of diepte van de lijst voorgelezen.

Links in deze uitleg, vooral links naar andere sites, kunnen verouderd zijn. Op de pagina met links vind je steeds de meest recente links.

Alles op deze site is gemaakt op een systeem met Linux. Daarbij is vooral gebruik gemaakt van Quanta Plus, GIMP en Firefox met extensies. De pdf-bestanden zijn gemaakt met LibreOffice.

Vragen of opmerkingen? Fout gevonden? Ga naar het forum.

Iets gevonden waar je wat aan hebt? Mooi. Als je je waardering wilt uiten, maak dan een donatie over aan War Child Nederland, een organisatie die kinderen uit oorlogsgebieden helpt hun trauma's te verwerken. Of - nog beter - wordt donateur:

Achterliggend idee

Een sitemap met lijntjes wordt meestal met behulp van plaatjes gemaakt. Dat is vaak weinig flexibel, omdat je meestal aan het monteren moet slaan als er iets verandert in de sitemap. Als je alleen borders en dergelijke gebruikt, veranderen die in principe gewoon mee met de sitemap.

In een sitemap die alleen uit css en html bestaat kun je relatief makkelijk ingangen toevoegen of weghalen, omdat de html relatief eenvoudig is.

De css daarentegen bleek nog 'n behoorlijke puzzel te zijn, maar die hoef je in principe maar één keer te maken. Daarna zal die in de regel niet ingrijpend meer veranderen.

In tegenstelling tot de meeste andere voorbeelden zijn alle maten hier in px en niet in em. Het bleek onmogelijk om met een combinatie van px en em een goede lay-out te maken, die in alle browsers hetzelfde resultaat gaf.

Dat betekent dat in Internet Explorer 6, 7 en 8 de lettergrootte niet kan worden veranderd. In Firefox en Safari kan de lettergrootte wel gewoon worden veranderd.

Zoomen werkt wel gewoon in alle browsers die dat kunnen, ook in Internet Explorer 7 en 8. Kleine (en bij Internet Explorer 7 grotere) onvolkomenheden bij zoomen staan bij Bekende problemen.

De sitemap is niets meer dan een serie ongeordende lijsten (<ul>). Elk witte vlak is een gewoon lijst-item <li> met een <a> of een span erin, die een witte achtergrondkleur en een randje heeft. Hoe dieper de lijst is genest, hoe kleiner het lijst-item en de inhoud daarvan zijn.

Twee <ul>'s met alleen de linker-border van de <ul>'s en de witte <a>'s en spans.

In de afbeelding hiernaast staan twee <ul>'s. Er zijn er meer, maar het principe is voor allemaal hetzelfde. De buitenste lijst heb ik even 'n blauwe achtergrond gegeven. Deze buitenste lijst zit zelf weer in de <li> 'Gecentreerd', en is dus zelf ook weer een sub-lijst. De lijst-items in deze blauwe lijst zijn 'Geen header', Meescrollende header' en 'Vaste header'.

Deze drie <li>'s hebben elk weer een sub-lijst, die hier roze is gekleurd. De eerste sub-lijst heeft alleen '013' als lijst-item, de tweede '003' en '061' en de derde '002' en '005'.

In elk lijst-item staat een <a> of een span met witte achtergrond en border. Om dit te kunnen doen zijn ze in een blok-element veranderd. Links van <a> of span is een marge, wat ruimte geeft om daar later een horizontaal lijntje neer te zetten.

De <ul>'s hebben links een border. Deze vormen de lange verticale lijnen van de sitemap. Dat de lijnen te lang zijn, corrigeer ik later.

De lijsten springen steeds iets in, waardoor de borders aan de linkerkant van de <ul>'s dus ook iets inspringen.

De <ul>'s hebben aan de bovenkant een kleine padding, waardoor de eerste <li> van de lijst iets lager komt te staan. Dit zorgt voor een kleine afstand tussen de eerste <li> van een sub-lijst en de <li> waarbinnen de sub-lijst staat. Op de afbeelding is dat onder andere tussen 'Geen header' (die bij de blauwe <ul> hoort) en het erboven staande 'Gecentreerd', en tussen '013' (dat bij de roze <ul> hoort) en het erboven staande 'Geen header'.

Ik gebruik hier padding en geen margin, omdat dan de verticale border aan de linkerkant van de <ul> doorloopt. Naast een margin zou de border niet doorlopen.

Door elke <li> aan de onderkant 'n kleine marge te geven, ontstaat een afstand tussen de <li>'s binnen dezelfde <ul>. Dat zijn op de afbeelding bijvoorbeeld '003' en '061'. Bovendien krijg ik nu ook 'n kleine afstand tussen bijvoorbeeld '013' uit de roze <ul> en het eronder staande 'Meescrollende header', dat bij de blauwe lijst hoort. Omdat 'Meescrollende header' niet de eerste <li> uit de blauwe <ul> is, had die nog geen ruimte aan de bovenkant gekregen en zou anders pal tegen '013' komen te staan.

Dezelfde afbeelding met nu ook de horizontale lijntjes erin getekend.

De <li>'s zijn relatief gepositioneerd. Voor elke <a> of <span> met een tekst (zoals 'Geen header' of '013') staat nog een span. Deze span is helemaal leeg en wordt alleen gebruikt voor de horizontale lijntjes. Dit horizontale lijntje is een border aan de onderkant van deze span.

De span wordt in een blok-element veranderd en door een combinatie van hoogte, breedte, padding, marge en absoluut positioneren kan ik het lijntje precies goed krijgen: horizontaal halverwege de <li>, tegen de border van de <a> of <span> met de tekst aan, en aan de andere kant tegen de border aan de linkerkant van de <ul>.

In de afbeelding hiernaast zijn de spans die voor de horizontale lijntjes zorgen even rood gekleurd. (In het echt zijn ze doorzichtig en dekken dan ook niet de verticale lijnen af.)

Nu is het enige wat nog moet gebeuren het wegwerken van de te lange verticale lijnen. Dat zijn borders bij de <ul>, dus die lopen door tot de onderkant van de <ul>. Ze moeten echter ophouden bij het onderste horizontale lijntje halverwege de laatste <li> uit de <ul>. Vooral als die laatste <li> een sub-lijst bevat, zoals bij de blauwe <ul> uit de afbeelding hierboven, is duidelijk te zien dat de lijn veel te lang is.

Nogmaals dezelfde afbeelding, nu met de 'afdeklijntjes' rood gekleurd.

Om die te lange verticale lijn weg te werken, komt er in elke onderste <li> van 'n lijst nog 'n extra lege span te staan. Deze span wordt drie px breed en krijgt dezelfde kleur als de achtergrond. In de afbeelding hiernaast heb ik hem rood gekleurd om hem zichtbaar te maken.

Deze span wordt absoluut gepositioneerd ten opzichte van de <li> waar hij in staat. De grote rode lijn linksonder hoort bij de <li> met de tekst 'Vaste header'. Hij wordt precies over het te lange deel van de verticale border van de <ul> gezet.

De span is 3 px breed, terwijl de border maar 1 px breed is. Het bleek namelijk dat bij zoomen de span anders af en toe precies naast de border wordt gezet, waardoor de te lange lijn zichtbaar wordt.

Hoewel je in het voorbeeld deze rode lijn niet ziet, is het deze lijn die het vrijwel onmogelijk maakt de sitemap boven 'n afbeelding te zetten. De in de afbeelding zichtbare rode lijnen zouden dan moeten bestaan uit een stukje van de afbeelding en exact op de juiste plaats moeten worden gezet. Dat is vrijwel onmogelijk voor elkaar te krijgen in alle browsers, en bij zoomen of 'n andere lettergrootte gaat 't hoe dan ook iets verschuiven en zou je dus 'n foeilelijke verschuiving binnen je afbeelding krijgen. Als de span gewoon de kleur van de pagina heeft, zie je zo'n verschuiving niet.

Het toevoegen van 'n nieuwe ingang gaat dus gewoon door het plaatsen van 'n gewone link in 'n gewoon lijst-item. Voor die link komt dan 'n lege span te staan voor het horizontale lijntje:

Bij elk laatste lijst-item van een <ul> komt nog 'n extra lege span te staan voor het afdekken van de te lange verticale lijn:

Alleen :hover of :hover, :focus en :active?

Het eerste deel van deze tekst is voor alle voorbeelden met links en dergelijke hetzelfde, het laatste deel (onder het kopje Speciaal bij dit voorbeeld) is speciaal voor dit voorbeeld.

De meeste mensen openen 'n link door erop te klikken. Er is echter 'n tweede manier: met behulp van de Tab-toets (sommige browsers gebruiken andere toetsen, maar het principe is hetzelfde). Met behulp van de Tab-toets kun je van link naar link 'springen'. Op welke link je staat, wordt door alle browsers aangegeven met een of ander kadertje rondom de link.

De link met het kadertje eromheen heeft focus. Dat wil zeggen dat je die link volgt als je op de Enter-toets drukt. In principe werkt dit precies hetzelfde als gewoon klikken op de link.

Als iemand geen muis wil of kan gebruiken, bijvoorbeeld door 'n handicap, is deze manier om 'n link te openen erg handig. Als de volgorde van de links in de code niet logisch is, kun je eventueel met behulp van tabindex 'n afwijkende volgorde van de links opgeven. De Tab-toets volgt dan die afwijkende volgorde.

Tot zover is er nauwelijks verschil tussen het gebruik van de Tab-toets of van de muis.

Als je echter extra dingen onder de link hebt gestopt, die pas gaan werken als je over de link hovert, is er wel 'n verschil. Je geeft dat aan met :hover: als je over de link hovert. Met de Tab-toets alleen kun je niet over 'n link hoveren. Dus als er bijvoorbeeld 'n pop-up wordt geopend, zul je die niet zien als je de Tab-toets gebruik om naar 'n link te gaan.

Om dit op te lossen kun je op dezelfde manier als je :hover gebruikt :focus gebruiken: als de link focus heeft. Dat is dus als er 'n kadertje rondom de link staat en de link wordt gevolgd bij het indrukken van Enter.

Door dus a:hover, a:focus {...} te gebruiken, opent bijvoorbeeld 'n pop-up ook als je de Tab-toets gebruikt. Maar er zitten 'n paar adders onder het gras.

* Naast :hover en :focus is er nog :active. Deze laatste zou horen te werken als de muis wordt ingedrukt op de link. Dat werkt ook zo in alle browsers, behalve in Internet Explorer vóór versie 8. In haar onmetelijke wijsheid heeft Microsoft besloten af te wijken van de standaard: :active werkt in oudere versies zoals :focus hoort te werken, en :focus werkt gewoon helemaal niet vóór versie 8. In alle andere browsers werken :focus en :active dus wel volgens de standaard, en met ingang van versie 8 van Internet Explorer houdt Microsoft zich ook eindelijk aan de standaard.

Dit betekent dat je niet kunt volstaan met a:hover, a:focus {...}, maar dat je a:hover, a:focus, a:active {...} moet gebruiken, want anders werkt het niet in oudere versies van Internet Explorer. Het zal nog jaren duren voor deze oude versies niet meer worden gebruikt, maar omdat Microsoft zich nu eindelijk ook aan de standaard houdt op dit punt, wordt :active nu ook langzaamaan bruikbaar voor waar het voor is bedoeld.

* Belangrijke informatie moet je niet geven via :focus of :active, omdat dit niet werkt als css uit staat.

* Ten slotte kan 'n pop-up of zoiets gruwelijk in de weg komen te staan, bijvoorbeeld door de rest van de pagina af te dekken. Iemand die gewoon de muis kan gebruiken, verplaatst deze even en de pagina is weer zichtbaar. Iemand die moeite heeft met het gebruik van de muis, heeft deze mogelijkheid niet of minder. Als je buiten de link en de daarbij horende pop-up en dergelijke klikt, sluit deze weliswaar, maar dat is nu juist het probleem: mensen die de muis niet goed kunnen gebruiken, hebben nou net daar problemen mee.

Als je via de terug-toets teruggaat naar de vorige pagina, heeft de link waar je vandaan kwam nog steeds focus, en dus staan pop-up en dergelijke ook nog open. Wat ook heel storend kan zijn als andere delen van de pagina daardoor niet te zien zijn. Op het moment dat ik dit schreef, werkte de terug-toets bij alle browsers zo, met uitzondering van Google Chrome. Maar 't kan best zijn dat Google Chrome het inmiddels ook doet, of 'n andere juist weer niet, want dit schijnt nogal te veranderen.

Om al deze redenen is het goed je even af te vragen of de voordelen van 'n pop-up en dergelijke wel opwegen tegen de nadelen. Ik zet zelf mijn eigen overwegingen bij elk voorbeeld steeds even erbij. Wat natuurlijk niet wil zeggen dat je daar geen andere mening over zou kunnen hebben.

Speciaal bij dit voorbeeld

In dit voorbeeld verandert alleen de kleur van het lijst-item in de lijst. Dat levert dus geen enkel probleem op voor de rest van de pagina. Daarom gebruik ik hier :hover, :focus en :active alle drie.

Beschrijving van code en css

	div#header-buiten
	{
	    position: absolute;
	    right: 16px;
	    width: 100%;
	    height: 120px;
	    background: yellow;
	}

	div#header-binnen
	{
	    margin-left: 16px;
	    height: 120px;
	    text-align: center;
	}

De code aanpassen aan je eigen ontwerp

• Als je dit voorbeeld gaat aanpassen voor je eigen site, houdt het dan in eerste instantie zo eenvoudig mogelijk. Ga vooral geen details invullen.

• Gebruik vooral geen FrontPage, Publisher of Word (alle drie van Microsoft). Deze programma's maken niet-standaard code die alleen goed te bekijken is in Internet Explorer. In alle andere browsers zie je grotendeels bagger, áls je al iets ziet.

  Publisher en Word zijn niet bedoeld om websites mee te maken. FrontPage is zwaar verouderd en wordt niet meer onderhouden door Microsoft. Als je beslist iets van Microsoft wilt gebruiken, schaf dan (voor honderden euro's) een nieuwer programma aan, dat zich wel aan de standaarden houdt.

  Je kunt natuurlijk ook een goed gratis programma gebruiken. Links naar dat soort programma's vind je op de pagina met links onder Gereedschap → wysiwyg-editor.

  Maar het allerbeste is om gewoon zelf html, css, enz. te leren, omdat zelfs het allerbeste programma het nog steeds zwaar verliest van 'n op de juiste manier met de hand gemaakte pagina.

• Het beste kun je 'n site maken in Firefox. Als je 'n site maakt in Firefox, Opera, Safari of Google Chrome, is er 'n hele grote kans dat hij in alle browsers werkt. Als je in Internet Explorer begint, is dat niet zo. Dat heeft te maken met historische oorzaken (als je geïnteresseerd bent: zoek maar naar 'boxmodel' en 'probleem' of zo op internet, of naar 'quirks mode'). Ik geef de voorkeur aan Firefox, omdat er zoveel extensies (uitbreidingen) voor bestaan. De twee belangrijkste voor 't maken van sites zijn Web Developer en Firebug, maar er bestaan nog tientallen andere.

• Het allereerste dat je moet invoeren, is het doctype, vóór welke andere code dan ook. Een lay-out met een missend of onvolledig doctype ziet er totaal anders uit dan een lay-out met een geldig doctype. Wát er anders is, verschilt ook nog 'ns tussen de diverse browsers. Als je klaar bent en dan nog 'ns 'n doctype gaat invoeren, weet je vrijwel zeker dat je van voren af aan kunt beginnen met de lay-out.

  Geldige doctypes vind je op www.w3.org/QA/2002/04/valid-dtd-list.html.

  Gebruik het volledige doctype, inclusief de url, anders werkt het niet goed.

• Gebruik een 'strict' doctype of het doctype voor html5. Deze zijn bedoeld voor nieuwe sites. Het transitional doctype is bedoeld voor al bestaande sites, niet voor nieuwe. Het transitional doctype staat talloze tags toe, die in html5 zijn verboden. Deze tags worden al zo'n tien jaar afgeraden. Het transitional doctype is echt alleen bedoeld om de puinhoop van vroeger, toen niet volgens standaarden werd gewerkt, enigszins te herstellen.

  Het strict doctype staat verouderde tags niet toe. Daardoor kan met 'n strict doctype, of het nu html of xhtml is, probleemloos worden overgestapt naar html5. Met een transitional doctype en het gebruik van afgekeurde tags kun je niet overstappen naar html5. Je moet dan eerst alle verouderde tags verwijderen, wat echt ontzettend veel werk kan zijn.

• Als tweede voer je de charset in. Het beste kun je utf-8 nemen. Als je later van charset verandert, loop je 'n grote kans dat je alle aparte tekens als letters met accenten weer opnieuw moet gaan invoeren.
• Test vanaf het allereerste begin in zoveel mogelijk verschillende browsers in 'n aantal resoluties (schermgroottes). Onder het kopje Getest in kun je in deze uitleg vinden waar ikzelf op test. Ook van Internet Explorer kun je meerdere versies naast elkaar draaien. Je kunt daarvoor zoeken op internet en op de pagina met links staan onder de kopjes Gereedschap → Meerdere versies van Internet Explorer draaien en Gereedschap → Weergave testen 'n aantal links die daar ook bij kunnen helpen.
• Voor alle voorbeelden geldt: breng veranderingen stapsgewijs aan. Als je bijvoorbeeld foto's wilt laten weergeven, begin dan alleen met het veranderen van de namen van de foto's, zodat je eigen foto's worden weergegeven. Maakt niet uit als de maten niet kloppen en de teksten fout zijn. Als dat werkt, ga dan bijvoorbeeld de maten aanpassen. Dan de teksten. En controleer steeds of alles nog goed werkt.

• Als het om een lay-out of iets dergelijks gaat: zorg eerst dat header, kolommen, footer, menu, en dergelijke staan en bewegen zoals je wilt, en ga dan pas details binnen die blokken invullen. In eerste instantie gebruik je dus bijvoorbeeld 'n leeg blok voor waar uiteindelijk het menu komt te staan.

  Als je begint met allerlei details, is er 'n heel grote kans dat die de werking van de blokken gaan verstoren. Bouw eerst het huis, en ga dan pas de kamers inrichten. Als de blokken eenmaal werken zoals je wilt, zul je het gelijk merken als 'n toegevoegd detail als tekst of 'n afbeelding iets gaat storen. Daarvoor moet je natuurlijk wel regelmatig controleren in verschillende browsers of alles nog wel goed werkt.

  Je kunt de blokken tijdens het aanpassen opvullen met bijvoorbeeld <br />1<br />2<br />3 enz., tot ze de juiste hoogte hebben. Het is handig om aan het einde even iets toe te voegen als 'laatste', zodat je zeker weet dat er niet drie regels onderaan naar 't virtuele walhalla zijn verhuisd.

  Om de breedte te vullen kun je het best 'n kort woord als 'huis' duizend keer of zo herhalen. Ook hier is het handig om aan 't einde (en hier ook aan 't begin) 'n herkenningsteken te maken, zodat je zeker weet dat je de hele tekst ziet.

• Zolang je in grotere dingen zoals 'n lay-out aan 't wijzigen bent, zou ik je aanraden de verschillende delen een achtergrondkleur te geven. Je ziet dan goed waar 'n deel precies staat.
• Als je instellingen verandert in de style, doe er dan maar 1, hooguit 2 tegelijk. Als je er 17 tegelijk verandert moet je niet verbaasd zijn als je niet weet wat er is gebeurd. En als je 't niet meer terug kunt draaien.
• Marges, padding en border worden bij de hoogte en breedte van de inhoud opgeteld. Hier worden vaak fouten mee gemaakt. Als je bijvoorbeeld in een lay-out 'n border toevoegt aan een van de 'hoofdvakken' (header, footer, kolommen), dan wordt deze er dus bij opgeteld. Bij 'n border van 2 px rondom de linkerkolom wordt deze dus plotseling 4 px breder (2 aan beide kanten), en 4 px hoger. Zoiets kan je hele lay-out verstoren, omdat iets net te breed of te hoog wordt. Je moet dan elders iets 4 px kleiner maken. Dat zal vaak zo zijn: als je één maat verandert, zul je vaak ook 'n andere moeten aanpassen.
• In plaats van px kun je ook andere maten gebruiken, met name em. Voordeel van em is dat het door de gebruiker kan worden vergroot en verkleind, ook in Internet Explorer (andere browsers hebben meer mogelijkheden op dit gebied). Nadeel is dat het de lay-out sneller kan verstoren dan bijvoorbeeld px. Dit moet je gewoon van geval tot geval bekijken.

• Valideren, valideren, valideren en dan voor 't slapen gaan nog 'ns valideren.

  Valiwie???

  Valideren is het controleren van je (x)html en css op 'n hele serie fouten. Computers zijn daar vaak veel beter in dan mensen. Als je 300 keer <h2> hebt gebruikt en 299 keer </h2> vindt 'n computer die ene missende </h2> zonder enig probleem. Jij ook wel, maar daarna ben je misschien wel aan vakantie toe.

  Je kunt je css en (x)html zowel valideren als 't online staat, als wanneer 't nog in je computer staat. Web Developer ('n Firefox-extensie) heeft zelfs 'n mogelijkheid om de html voortdurend, bij elke wijziging, opnieuw te valideren. (Die mogelijkheid is er ook bij css, maar daar wordt altijd aangegeven dat 't valid is, wat je er ook aan onzin in zet. Maar als je in de balk op css klikt ga je naar de echte validator, en die controleert wel goed.)

  (x)html kun je valideren op: validator.w3.org

  css kun je valideren op: jigsaw.w3.org/css-validator

  Valideren kan helpen om gekmakende fouten te vinden. Valid code garandeert ook dat de weergave in verschillende browsers (vrijwel) hetzelfde is. En valid code is over twintig jaar ook nog te bekijken.

Toegankelijkheid en zoekmachines

Eventuele opmerkingen specifiek voor dit voorbeeld staan bij Opmerkingen.

Toegankelijkheid (accessibility in het Engels) is belangrijk voor bijvoorbeeld blinden die een spraakbrowser gebruiken, of voor motorisch gehandicapte mensen die moeite hebben met het bedienen van een muis. Een spider van een zoekmachine (dat is het programmaatje wat de site indexeert voor de zoekmachine) is te vergelijken met een blinde. Als je je site goed toegankelijk maakt voor gehandicapten, is dat dus gelijk goed voor een hogere plaats in een zoekmachine. Dus als je 't niet uit sociale motieven wilt doen, kun je 't uit egoïstische motieven doen.

(Op die plaats in de zoekmachine heb je maar beperkt invloed. De toegankelijkheid van je site is maar één van de factoren, maar zeker niet onbelangrijk.)

Als je bij het maken van je site al rekening houdt met toegankelijkheid, is dat nauwelijks extra werk. 't Is ongeveer te vergelijken met inbraakbescherming: doe dat bij 'n nieuw huis en 't is nauwelijks extra werk, doe 't bij 'n bestaand huis en 't is al snel 'n enorme klus.

Enkele tips die helpen bij toegankelijkheid:

• Gebruik altijd een alt-beschrijving bij een afbeelding. De alt-tekst is wat wordt gebruikt als afbeeldingen niet kunnen worden gezien (dat geldt dus ook voor zoekmachines). Als je iets wilt laten zien als je over de afbeelding hovert, gebruik daar dan het title-attribuut voor, niet de alt-beschrijving.
• Gebruik bij een link een title, waarin je omschrijft waar de link naar toe leidt.

• Accesskeys (sneltoetsen) kun je beter niet gebruiken, deze gaven te veel problemen omdat ze vaak dubbelop zijn met sneltoetsen voor de browser of andere al gebruikte sneltoetsen. Bovendien is voor de gebruiker meestal niet duidelijk welke toetsen het zijn.

  In de komende html5 waren ze eerst niet toegestaan, maar inmiddels lijkt het erop dat ze toch worden toegestaan, maar op 'n andere manier dan in html 4.01. Ik ga ze zelf pas weer gebruiken als duidelijk is hoe ze gaan werken, en als ze beter zijn uitgedacht dan in html 4.01 het geval was, want bij een goede toepassing is het op zich een heel goed idee.

• Met behulp van de Tab-toets (of op 'n soortgelijke manier) kun je in de meeste browsers door de links lopen. Elke tab brengt je één link verder, Shift+Tab één link terug. Met behulp van tabindex kun je de volgorde aangeven waarin de Tab-toets werkt. Zonder tabindex wordt de volgorde van de code aangehouden, maar soms is een andere volgorde logischer.

• In het verleden werd vaak aangeraden de volgorde van de code aan te passen. Een menu bijvoorbeeld kon in de html onderaan worden gezet, terwijl het op het scherm met behulp van css bovenaan werd gezet. Inmiddels zijn screenreaders en dergelijke zo verbeterd, dat dit niet meer wordt aangeraden. De volgorde in de html kan tegenwoordig beter hetzelfde zijn als op het scherm, omdat het anders juist verwarrend kan werken.

  Een andere mogelijkheid is een zogenaamde skip-link: een link die je buiten het scherm parkeert met behulp van css, zodat hij normaal genomen niet te zien is. Zo'n link is wel zichtbaar te maken in speciale programma's zoals spraakbrowsers. Die link staat boven het menu en linkt naar de inhoud van de pagina, zodat mensen met één klik het hele menu kunnen passeren.

• Van oorsprong was html een taal om wetenschappelijke documenten weer te geven, pas later is hij gebruikt voor lay-out. Maar daar is hij dus eigenlijk nooit voor bedoeld geweest. Het gebruiken van html voor lay-out leidt tot enorme problemen voor gehandicapten en tot een lage plaats in zoekmachines.

  De html hoort alleen inhoud te bevatten, lay-out doe je met behulp van css. Die css moet in een extern stylesheet staan of, als hij alleen voor één bepaalde pagina van toepassing is, in de head van die pagina. Zoekmachines zijn ook niet dol op een oerwoud van inline-stijlen (dat zijn stijlen in de tag zelf: <div style="...">.)

• Breng een logische structuur aan in je document. Gebruik een <h1> voor de belangrijkste kop, een <h2> voor een subkop, enz. Spraakbrowsers en dergelijke kunnen van kopregel naar kopregel springen. En een zoekmachine gaat ervan uit dat <h1> belangrijke tekst bevat.

  Dit geldt voor al dit soort structuurbepalende tags.

  Als een <h1> te grote letters geeft, maak daar dan met behulp van je css 'n kleinere letter van, maar blijf die <h1> gewoon gebruiken. Op dezelfde manier kun je al dit soort dingen oplossen.

• Een table is fantastisch, maar alleen als die wordt gebruikt om een echte tabel weer te geven, niet als hij voor opmaak wordt misbruikt. In het verleden is dat op grote schaal gebeurd bij gebrek aan andere mogelijkheden. Een tabel is, als je niet heel erg goed oplet, volstrekt ontoegankelijk voor gehandicapten en zoekmachines. Het lezen van een tabel is ongeveer te vergelijken met het lezen van een krant van links naar rechts: niet per kolom, maar per regel. Dat gaat dus alleen maar goed bij een echte tabel zoals een spreadsheet. In alle andere gevallen garandeert 'n tabel 'n lagere plaats in een zoekmachine.

• Frames horen bij een volstrekt verouderde techniek, die heel veel nadelen met zich meebrengt. <iframe>'s hebben voor een deel dezelfde nadelen. Eén van die nadelen is dat de verschillende frames voor zoekmachines, schermlezers, en dergelijke als los zand aan elkaar hangen, omdat ze los van elkaar worden weergegeven. Ze staan wel naast elkaar op het scherm, maar er zit intern geen verband tussen.

  Als je 'n stuk code vaker wilt gebruiken, zoals 'n menu dat op elke pagina hetzelfde is, voeg dat dan in met PHP of SSI (Server Side Includes). Dan wordt de pagina niet pas in de browser, maar al op de server samengesteld. Hierdoor zien zoekmachines, schermlezers, en dergelijke één pagina, net zoals wanneer je maar één pagina met html zou hebben geschreven.

  (Je kunt beter PHP dan SSI gebruiken, omdat SSI min of meer aan het uitsterven is en PHP veel meer mogelijkheden heeft. Op deze site wordt in enkele voorbeelden nog SSI gebruikt, maar zodra die worden bijgewerkt, gaat dat vervangen worden door PHP.)

• Geef de taal van het document aan, en bij woorden en dergelijke die afwijken van die taal de afwijkende taal met behulp van lang="..". Ik doe dat op mijn eigen site maar af en toe, omdat de tekst (en vooral de code) een mengsel is van Engels, Nederlands en eigengemaakte namen. Dit soort teksten is gewoon niet goed in te delen in een taal.
• Gebruik de tag <abbr> bij afkortingen. Doe dat de eerste keer op een pagina samen met de title-eigenschap: <abbr title="en dergelijke">e.d.</abbr>. Daarna kun je op dezelfde pagina volstaan met <abbr>e.d.</abbr>. Doe je dit niet, dan is er 'n grote kans dat 'n spraakbrowser e.d. uit gaat spreken als Ed, en 'n zoekmachine kan er ook geen chocola van maken.

• De spider van 'n zoekmachine, spraakbrowsers, en dergelijke kunnen geen plaatjes 'lezen'. Het is soms verbazingwekkend om te zien hoe veel, of eigenlijk: hoe weinig tekst er overblijft op een pagina als de plaatjes worden weggehaald. Het zelfde geldt voor die fantastisch mooie flash-pagina's, als daarbij geen voorzieningen voor dit soort programma's zijn aangebracht.

  Op Linux kun je met Lynx kijken hoe je pagina eruitziet zonder plaatjes en dergelijke, als echt alleen de tekst overblijft. Een installatie-programma voor Lynx op Windows is te vinden op csant.info/lynx.

  In Windows kun je ook het gratis programma WebbIE installeren. WebbIE laat de pagina zien, zoals een spraakbrowser en dergelijke hem zien. WebbIE is te downloaden vanaf www.webbie.org.uk.

  De Firefox-extensie Web Developer heeft de mogelijkheid om 'n pagina te bekijken zonder css en/of afbeeldingen.

  Ten slotte kun je je pagina nog online laten controleren op 'n behoorlijk aantal sites. Ik noem er hier enkele. Helaas zijn ze bijna allemaal Engelstalig.

  colorfilter.wickline.org Laat zien hoe een kleurenblinde de site ziet.

  contentquality.com Test op toegankelijkheid. Heel overzichtelijk.

  wave.webaim.org Deze laat grafisch zien hoe de toegankelijkheid is. Heel erg duidelijk, maar bij grotere pagina's wordt 't al snel erg chaotisch.

  Omdat ze de uitleg van de icoontjes heel goed hebben weten te verstoppen, geef ik de link daarvan ook maar gelijk: wave.webaim.org/icons

Getest in

Laatst gecontroleerd op 28 februari 2011.

(Internet Explorer 6 is voor het laatst gecontroleerd op 29 september 2009. Op deze browser test ik niet meer. Maar omdat de code niet is veranderd, neem ik aan dat dit voorbeeld ook nog werkt in Internet Explorer 6.)

Dit voorbeeld is getest in Firefox, Opera, Safari, Google Chrome, Internet Explorer 6, 7, 8 en 9 in de resoluties 800x600, 1024x768, 1280x1024 en 1440x900. Steeds met de laatste versie van die browsers, omdat ik geen zin heb om rekening te houden met mensen die met zwaar verouderde browsers surfen. Dat is trouwens vragen om ellende, want updates van browsers hebben heel vaak met beveiligingsproblemen te maken. In de resoluties 1024x768, 1280x1024 en 1440x900 is ook in- en uitzoomen en een kleinere en grotere letter getest. Er is ingezoomd en vergroot tot zover de browser kan, maar niet verder dan tot 200%.

Eventuele problemen met betrekking tot zoomen en lettergrootte staan bij Bekende problemen.

Er is getest met behulp van muis en toetsenbord.

Naast deze 'gewone' browsers is ook getest in Lynx, WebbIE, NVDA en Fangs Screen Reader Emulator. Lynx is een browser die alleen tekst laat zien en geen css gebruikt. WebbIE is een browser die gericht is op mensen met een handicap. NVDA is een screenreader, zoals die door blinden wordt gebruikt. Fangs Screen Reader Emulator is een extensie bij Firefox die de pagina laat zien zoals een screenreader hem ziet.

Als het voorbeeld in deze vier programma's toegankelijk is, zou het in principe toegankelijk moeten zijn in alle aangepaste browsers en dergelijke. En dus ook voor zoekmachines, want een zoekmachine is redelijk vergelijkbaar met een blinde. Eventuele opmerkingen over de toegankelijkheid van dit voorbeeld staan bij Opmerkingen.

Alleen op de hierboven genoemde systemen en browsers is getest. Er is dus niet getest op bijvoorbeeld mobiele systemen als iOS of Android, en ook niet op apparaten als smartphones, iPad, enz. De kans is heel erg groot dat dit voorbeeld niet (volledig) werkt op dat soort systemen en apparaten. Om het wel (volledig) werkend te krijgen, zul je vaak wijzigingen en/of aanvullingen moeten aanbrengen.

De html is gevalideerd met de validator van w3c, de css ook. Als om een of andere reden niet volledig gevalideerd kon worden, wordt dat bij Bekende problemen vermeld.

Nieuwe browsers test ik pas als ze uit het bèta-stadium zijn, omdat er anders 'n redelijke kans is dat ik 'n bug zit te omzeilen, die voor de uiteindelijke versie nog gerepareerd wordt. Dit voorbeeld is alleen getest in de hierboven met name genoemde browsers. Vragen over niet-geteste browsers kan ik niet beantwoorden, en het melden van fouten in niet-geteste browsers heeft ook geen enkel nut. (Melden van fouten, problemen, enz. in wel geteste browsers: graag!)

Wijzigingen

Alleen grotere wijzigingen worden hier vermeld, geen dingen als een link die is geüpdatet.

29 september 2009:

Nieuw opgenomen.

28 februari 2011:

In de vorige versie was bij elk lijst-item een nummer aangebracht, dat speciaal voor spraakbrowsers en dergelijke was bedoeld. Het programma dat ik toentertijd gebruikte om een spraakbrowser te imiteren, bleek echter niet echt geweldig te zijn.

Volgens dat programma werden alle lijst-items achter elkaar voorgelezen, als één lange regel. Daarom leek het nodig om voor spraakbrowsers en dergelijke een aparte nummering aan te brengen. Inmiddels gebruik ik veel betere programma's om toegankelijkheid te testen. En die laten heel wat anders zien en horen.

Afhankelijk van programma en instellingen blijken spraakbrowsers en dergelijke de titel en/of de schermtekst en/of de diepte van de lijst voor te lezen. De speciale nummers waren alleen maar ongelooflijk irritant.

Die nummers zijn dus weggehaald en de tekst is daaraan aangepast.

13 februari 2012:

• Bij Bekende problemen stukje over Safari en Firefox toegevoegd.
• Tekst aangepast aan de inmiddels verschenen Internet Explorer 9. De code is niet veranderd.
• Bij Bekende problemen Internet Explorer 9 toegevoegd (bij Internet Explorer 7 en 9).

Bekende problemen

Opera, Firefox, Safari en Google Chrome

Bij in- en uitzoomen ontstaan er bij bepaalde standen minieme gaatjes in de hoeken en/of lopen de lijntjes in de hoeken 'n heel klein beetje te ver door. Dit is in de regel zo weinig dat je 't eigenlijk niet ziet als je 't niet weet. Als alleen de lettergrootte wordt veranderd, gebeurt dit niet.

Safari en Firefox

Als de letters 140% of meer worden vergroot, komt een enkel woord iets buiten de witte achtergrond te staan. Echte problemen levert dit niet op. Dit speelt alleen bij de lettergrootte, niet bij zoomen.

Opera

Bij inzoomen (vergroten) worden sommige lijnen bij bepaalde standen dubbel zo dik als hoort.

Internet Explorer 6

Bij een andere lettergrootte ontstaan kleine gaatjes in de hoeken of lopen de lijntjes in de hoeken iets te ver door.

Internet Explorer 7 en 9

Hè? Ben je Internet Explorer 8 niet vergeten? Nee, vreemd genoeg niet. In dit voorbeeld werkt 8 gewoon beter dan 9...

• Bij uitzoomen (verkleinen) vallen grotere stukken lijnen weg. Bij inzoomen (vergroten) gebeurt dat niet, en bij 'n andere lettergrootte gaat 't ook goed.

• Bij inzoomen (vergroten) worden sommige lijnen bij bepaalde standen dubbel zo dik als hoort.

• De horizontale lijntjes van het diepste niveau staan niet precies in het midden van het witte vlak.