Positie, kleur, symbool, en dergelijke in een lijst wijzigen - uitleg

Laatst aangepast: 11 maart 2024.

Verschillende aanpassingen van de standaardsymbolen en -tellers bij een lijst.

Korte omschrijving

Met behulp van css uiterlijk, kleur, plaats, enzovoort van teller en symbolen bij een lijst veranderen.

BELANGRIJK

Deze uitleg hoort bij het voorbeeld dat in de download zit. Het voorbeeld uit de download verschilt iets van het voorbeeld hier op de site. In de download ontbreekt bijvoorbeeld de navigatie voor de site. Ook in de kopregels zit vaak wat verschil. Daarnaast kunnen er nog andere (meestal kleine) verschillen zijn.

Als je deze uitleg leest naast de broncode van het voorbeeld op de site, kan het dus bijvoorbeeld zijn dat 'n <h1> uit de css bij 'n <h2> uit de html hoort. Maar het gaat niet om hele grote, fundamentele afwijkingen.

Als je dit lastig vindt, kun je bovenaan de pagina de hele handel downloaden. In de download zit 'n voorbeeld dat wel naadloos aansluit op de uitleg in de download.

Als je deze handleiding graag uitprint (zonde van het bos), gebruik dan de pdf in de download. Deze pagina is niet geoptimaliseerd voor printen, de pdf kan wel makkelijk worden geprint.

Alles op deze site kan vrij worden gebruikt, met drie beperkingen:

* Je gebruikt het materiaal op deze site volledig op eigen risico. Het kan prima zijn dat er fouten in de hier verstrekte info zitten. Voor eventuele schade die door gebruik van materiaal van deze site ontstaat, in welke vorm dan ook, zijn www.css-voorbeelden.nl en medewerkers daarvan op geen enkele manier verantwoordelijk.

* Deze uitleg wordt min of meer regelmatig bijgewerkt. Het is daarom niet toegestaan deze uitleg op welke manier dan ook te verspreiden, zonder daarbij duidelijk te vermelden dat de uitleg afkomstig is van www.css-voorbeelden.nl en dat daar altijd de nieuwste versie is te vinden. Dit is om te voorkomen dat er verouderde versies worden verspreid.

* Het kan zijn dat materiaal is gebruikt dat van anderen afkomstig is. Dat materiaal kan onder een bepaalde licentie vallen, waardoor het mogelijk niet onbeperkt gebruikt mag worden. Als dat zo is, wordt dat vermeld onder Inhoud van de download en licenties.

Een link naar www.css-voorbeelden.nl wordt trouwens altijd op prijs gesteld.

Alle code is geschreven in een afwijkende lettersoort en -kleur. De code die te maken heeft met de basis van dit voorbeeld (essentiële code), is in de hele uitleg onderstippeld blauw. Alle niet-essentiële code is bruin. (In de inhoudsopgave staat alles vanwege de leesbaarheid in een gewone letter.)

Opmerkingen

Niet alle schermlezers kunnen alle speciale symbolen en dergelijke voorlezen. In dit voorbeeld worden alleen de letters uit de derde lijst, het copyright-teken uit de vijfde lijst en de tellers uit de zesde lijst door alle schermlezers voorgelezen. Als je speciale tekens wilt gebruiken, is testen in schermlezers een absolute noodzaak. Op de pagina met links is onder het kopje Toegankelijkheid → Browser (en schermlezer) support een aantal tests te vinden over het voorlezen van symbolen en bijzondere tekens.

In dit voorbeeld is dit opgelost met behulp van WAI-ARIA-codes.

Links in deze uitleg, vooral links naar andere sites, kunnen verouderd zijn. Op de pagina met links vind je steeds de meest recente links.

Dit voorbeeld is gemaakt op een systeem met Linux (KDE neon). Daarbij is vooral gebruik gemaakt van Visual Studio Code, GIMP en Firefox met extensies. De pdf-bestanden zijn gemaakt met LibreOffice.

Vragen of opmerkingen? Fout gevonden? Ga naar het forum.

Achterliggend idee

Met alleen html kun je de bij de lijst horende automatisch gegenereerde tellers of symbolen nauwelijks apart veranderen. Als je bijvoorbeeld de kleur of grootte verandert, verandert de inhoud van de <li> gelijk mee. Op de positie heb je al vrijwel helemaal geen invloed.

Inmiddels kunnen de automatisch gegenereerde tellers en symbolen met behulp van het pseudo-element ::marker enigszins worden opgemaakt, zonder dat dit invloed heeft op de rest van de inhoud van de <li>. Maar ook bij ::marker kan maar een heel beperkt aantal eigenschappen worden gebruikt.

In een vorige versie werden daarom de automatisch gegenereerde tellers en symbolen vervangen door met behulp van ::before gemaakte tellers en symbolen. Dat ging toen nog prima, omdat schermlezers de inhoud van ::before niet voorlazen. Inmiddels lezen schermlezers dat wel voor. (Die vorige versie was al vrij oud.)

Dat is soms een probleem, omdat lang niet elke schermlezer elk symbool correct voorleest. Zo wordt bijvoorbeeld het driehoekje uit de tweede lijst door sommige schermlezers wel en door andere niet voorgelezen. Dat zou moeten kunnen worden opgelost, omdat je speciaal voor schermlezers bij ::before een aparte tekst kunt opgeven. Alleen wordt dit niet ondersteund door Firefox, en pas sinds heel kort (ongeveer februari 2024) door Safari.

Daarom wordt ::before niet meer gebruikt, maar worden de symbolen nu in een aparte <span> gezet. Als één of meer schermlezers problemen hebben met het voorlezen van een symbool, wordt die <span> voor schermlezers met behulp van de WAI-ARIA-code aria-hidden verborgen en wordt het standaardsymbool bij de lijst gebruikt. Die standaardsymbolen zijn doorzichtig gemaakt, waardoor ze de lay-out niet verstoren, maar wel gewoon worden voorgelezen door schermlezers.

Alleen bij de zesde lijst wordt nog gebruikt gemaakt van ::before. De tellers worden door alle schermlezers correct voorgelezen, en ::before (of ::after)is nodig om de tellers weer te kunnen geven.

Waar schermlezers de symbolen of tellers wel correct voorlezen, worden de automatisch gegeneerde symbolen verwijderd, omdat deze anders ook worden voorgelezen. Wat dubbelop zou zijn.

Bij de eerste, tweede en vierde lijst zijn met behulp van urt-8-codes symbolen gemaakt. Omdat deze in sommige schermlezers niet goed worden voorgelezen, worden deze voor schermlezers verborgen. Schermlezers gebruiken hier de automatisch bij een lijst gegenereerde symbolen.

Bij de derde lijst zijn de 'symbolen' een gewone letter. Hier worden de automatisch gegeneerde symbolen verwijderd, omdat ook schermlezers dit kunnen voorlezen.

Bij de vijfde lijst wordt het copyright-teken voor de tekst in de <li>'s gezet. Alle schermlezers lezen dit symbool correct voor, dus de automatisch gegenereerde symbolen worden verwijderd.

Bij de zesde lijst worden automatisch gegenereerde tellers gebruikt. Ook deze worden correct voorgelezen door schermlezers, dus ook hier worden de automatisch gegenereerde symbolen weer verwijderd.

Automatisch gegenereerde symbolen en tellers kunnen worden verwijderd met list-style-type: none;. Tegen de specificatie in heeft Apple besloten dat schermlezer VoiceOver lijsten niet herkent, als list-style-type: none; is gebruikt. Wat een probleem oplevert, omdat schermlezers van lijst naar lijst kunnen 'springen', het aantal items in een lijst opnoemen, en dergelijke.

Dit is opgelost door het gebruik van de WAI-ARIA-code role="list" bij de <ul>:

<ul id="drie" role="list">

Nu herkent ook VoiceOver de <ul> als een lijst.

Verder zijn symbolen en tellers nog op allerlei verschillende manieren opgemaakt en gepositioneerd.

Semantische elementen en WAI-ARIA

Deze twee onderwerpen zijn samengevoegd, omdat ze veel met elkaar te maken hebben.

Semantische elementen

De meeste elementen die in html worden gebruikt, hebben een semantische betekenis. Dat wil zeggen dat je aan de gebruikte tag al (enigszins) kunt zien, wat voor soort inhoud er in het element staat. In een <h1> staat een belangrijke kop. In een <h2> staat een iets minder belangrijke kop. In een <p> staat een alinea. In een <table> staat een tabel (en geen lay-out, als het goed is!). Enzovoort.

Door het op de goede manier gebruiken van semantische elementen, kunnen zoekmachines, schermlezers, enzovoort de structuur van een pagina begrijpen. De spider van een zoekmachine is redelijk te vergelijken met een blinde. Het is dus ook in je eigen belang om semantische elementen zo goed mogelijk te gebruiken. Een site die toegankelijk is voor mensen met een handicap, is in de regel ook goed te verwerken door een zoekmachine en maakt dus een grotere kans gevonden en bezocht te worden.

Als het goed is, wordt het uiterlijk van de pagina bepaald met behulp van css. Het uiterlijk staat hierdoor (vrijwel) los van de semantische inhoud van de pagina. Met behulp van css kun je een <h1> heel klein weergeven en een <h6> heel groot, terwijl schermlezers, zoekmachines, en dergelijke nog steeds weten dat de <h1> een belangrijke kop is.

Slechts enkele elementen, zoals <div> en <span>, hebben geen semantische betekenis. Daardoor zijn deze elementen uitstekend geschikt om met behulp van css het uiterlijk van de pagina aan te passen: de semantische betekenis verandert niet, maar het uiterlijk wel. Voor een schermlezer of zoekmachine verandert er (vrijwel) niets, voor de gemiddelde bezoeker krijgt het door de css een heel ander uiterlijk.

(De derde laag, naast html voor de inhoud en css voor het uiterlijk, is JavaScript. Die zorgt voor de interactie tussen site en bezoeker. De min of meer strikte scheiding tussen css en html aan de ene kant en JavaScript aan de andere kant is met de komst van css3 en html5 veel vager geworden. Je kunt nu bijvoorbeeld ook met css dingen langzaam verplaatsen en met html deels de invoer in formulieren controleren.)

Html5 heeft een aantal nieuwe elementen, die speciaal zijn bedoeld om de opbouw van een pagina aan te geven. Deze elementen gedragen zich als een gewone <div>, maar dan een <div> met een semantische betekenis. Hierdoor kunnen schermlezers, zoekmachines, en dergelijke beter zien, hoe de pagina is samengesteld. De meeste schermlezers kunnen dit soort elementen ook gebruiken om snel door de pagina te navigeren. In dit voorbeeld wordt hiervan alleen <main> gebruikt.

<main>

Hierbinnen staat de belangrijkste inhoud van de pagina (in dit voorbeeld is dat de hele pagina).

WAI-ARIA-codes

WAI-ARIA wordt vaak ingekort tot ARIA. Voluit betekent het Web Accessibility Initiative - Accessible Rich Internet Applications.

Er worden in dit voorbeeld twee WAI-ARIA-codes gebruikt: aria-hidden en role="list".

aria-hidden

Met behulp van aria-hidden="true" kan een deel van de code worden verborgen voor schermlezers en dergelijke, zodat dit niet wordt voorgelezen. Op de normale weergave op het scherm heeft dit verder geen enkele invloed.

Een aantal van de gebruikte symbolen wordt niet in (alle) schermlezers voorgelezen. De <span> waar deze symbolen in zitten, wordt daarom met behulp van aria-hidden="true" voor schermlezers verborgen:

<span aria-hidden="true">●</span>

De <span> met het met behulp van een utf-8-code gemaakte symbool ● wordt nu door schermlezers volledig genegeerd. Hetzelfde geldt voor de andere op deze manieren verborgen symbolen.

(In de <ul>'s waarin de gebruikte symbolen worden verborgen voor schermlezers, worden de automatisch gegenereerde symbolen gebruikt. Deze zijn doorzichtig gemaakt, waardoor ze onzichtbaar zijn, maar schermlezers herkennen ze gewoon voor.)

role="list"

De bij de derde, vijfde en zesde lijst gebruikte symbolen en tellers worden door alle schermlezers correct voorgelezen. Daarom worden hier met behulp van list-style-type: none; de automatisch gegenereerde symbolen verwijderd. Als dat niet wordt gedaan, zouden deze ook worden voorgelezen, wat dubbelop is.

Tegen de specificatie in heeft Apple besloten dat schermlezer VoiceOver lijsten niet herkent, als list-style-type: none; is gebruikt. Wat een probleem oplevert, omdat schermlezers van lijst naar lijst kunnen 'springen', het aantal items in een lijst opnoemen, en dergelijke.

Door het toevoegen van role="list" aan de betreffende <ul> herkent ook VoiceOver de lijst weer:

<ul id="drie" role="list">

(Een andere oplossingen is de lijsten binnen een <nav> zetten. Maar een <nav> is bedoeld voor navigeren, zoals bijvoorbeeld een lijst met links. Deze lijsten zijn dat overduidelijk niet, dus <nav> is hier niet bruikbaar.)

De code aanpassen aan je eigen ontwerp

Als je dit voorbeeld gaat aanpassen voor je eigen site, houd het dan in eerste instantie zo eenvoudig mogelijk. Ga vooral geen details invullen.
Gebruik geen FrontPage, Publisher of Word (alle drie van Microsoft). Publisher en Word zijn niet bedoeld om websites mee te maken. FrontPage is zwaar verouderd en wordt al jaren niet meer onderhouden door Microsoft.

Ook OpenOffice en LibreOffice leveren een uiterst beroerd soort html af. Tekstverwerkers met al hun toeters en bellen zijn gewoon niet geschikt om websites mee te bouwen.

Je kunt beter een goed (gratis) programma gebruiken. Links naar dat soort programma's vind je op de pagina met links onder Gereedschap → wysiwyg-editor en Gereedschap → Editors en IDE's.

Maar het allerbeste is om gewoon zelf html, css, enzovoort te leren, omdat zelfs het allerbeste programma het nog steeds zwaar verliest van 'n op de juiste manier met de hand gemaakte pagina.
Als je in een desktopbrowser met behulp van zoomen het beeld vergroot, heeft dit hetzelfde effect, als wanneer de pagina in een kleiner browservenster wordt getoond. Je kunt hiermee dus kleinere apparaten zoals een tablet of een smartphone simuleren. Maar het blijft natuurlijk wel een simulatie: het is nooit hetzelfde als testen op een écht apparaat. Zo kun je bijvoorbeeld aanrakingen alleen echt testen op een echt touchscreen.

Inmiddels hebben veel browsers in de ontwikkelgereedschappen mogelijkheden voor het simuleren van weergave op een kleiner scherm ingebouwd. Ook dit blijft een simulatie, maar geeft vaak wel een beter beeld dan zoomen.
Als je 'n site maakt in Firefox, Opera, Safari, Google Chrome, Vivaldi of Edge, is er 'n hele grote kans dat die in alle browsers werkt. Ik geef de voorkeur aan Firefox, omdat het een van de weinige browsers is, die niet bij een bedrijf hoort dat vooral op je centen of je data uit is.

Google Chrome wordt ook door veel mensen gebruikt, maar ik heb dus wat moeite met hoe Google je hele surfgedrag, je schoenmaat en de kleur van je onderbroek vastlegt. Daarom gebruik ik Google Chrome zelf alleen om in te testen.
Het allereerste dat je moet invoeren, is het doctype, vóór welke andere code dan ook. Een lay-out met een missend of onvolledig doctype ziet er totaal anders uit dan een lay-out met een geldig doctype. Wát er anders is, verschilt ook nog 'ns tussen de diverse browsers. Als je klaar bent en dan nog 'ns 'n doctype gaat invoeren, weet je vrijwel zeker dat je van voren af aan kunt beginnen met de lay-out.

Geldige doctypes vind je op www.w3.org/QA/2002/04/valid-dtd-list.

Gebruik het volledige doctype, inclusief de eventuele url, anders werkt het niet goed.
Gebruik het doctype voor html5. Dit is bedoeld voor nieuwe sites.

Het oudere transitional doctype staat talloze tags toe, die in html5 zijn verboden. Deze tags worden al zo'n tien jaar afgeraden. Het transitional doctype is alleen bedoeld om de puinhoop van vroeger, toen niet volgens standaarden werd gewerkt, enigszins te herstellen.

Het (ook al oudere) strict doctype staat verouderde tags niet toe. Daardoor kan met 'n strict doctype, of het nu html of xhtml is, probleemloos worden overgestapt naar html5. Met een transitional doctype en het gebruik van afgekeurde tags kun je niet overstappen naar html5. Je moet dan eerst alle verouderde tags verwijderen, wat echt ontzettend veel werk kan zijn.

Het doctype voor html5 is uiterst simpel: <!doctype html>. Omdat het doctype voor html5 in alle browsers werkt, zelfs in de gelukkig vrijwel uitgestorven nachtmerrie Internet Explorer 6, is er geen enkele reden dit uiterst simpele doctype niet te gebruiken.
De eerste regel binnen de <head> moet de charset zijn. Dit vertelt de browser, welke tekenset er gebruikt moet worden, zodat letters met accenten en dergelijke overal goed worden weergegeven. Het beste kun je utf-8 nemen. Als je later van charset verandert, loop je 'n grote kans dat je alle aparte tekens als letters met accenten weer opnieuw moet gaan invoeren. In html5 is het simpele <meta charset="utf-8"> voldoende.
Test vanaf het allereerste begin in zoveel mogelijk verschillende browsers in 'n aantal resoluties (schermgroottes). Onder het kopje Getest in kun je in deze uitleg vinden, waar dit voorbeeld in is getest.
Voor alle voorbeelden geldt: breng veranderingen stapsgewijs aan. Als je bijvoorbeeld foto's wilt laten weergeven, begin dan met het alleen veranderen van de namen van de foto's, zodat je eigen foto's worden weergegeven. Maakt niet uit als de maten niet kloppen en de teksten fout zijn. Als dat werkt, ga dan bijvoorbeeld de maten aanpassen. Dan de teksten. En controleer steeds, of alles nog goed werkt.
Als het om een lay-out of iets dergelijks gaat: zorg eerst dat header, kolommen, footer, menu, en dergelijke staan en bewegen, zoals je wilt. Ga daarna pas details binnen die blokken invullen. In eerste instantie gebruik je dus bijvoorbeeld 'n leeg blok op de plaats, waar uiteindelijk het menu komt te staan.

Als je begint met allerlei details, is er 'n heel grote kans dat die de werking van de blokken gaan verstoren. Bouw eerst het huis, en ga dan pas de kamers inrichten. Zorg eerst dat de blokken werken, zoals je wilt. Dan zul je het daarna gelijk merken, als 'n toegevoegd detail als tekst of 'n afbeelding iets gaat verstoren. Daarvoor moet je natuurlijk wel regelmatig controleren in verschillende browsers, of alles nog wel goed werkt.

Je kunt de blokken tijdens het aanpassen opvullen met bijvoorbeeld <br>1<br>2<br>3 enzovoort, tot ze de juiste hoogte hebben. Het is handig om aan het einde even iets toe te voegen als 'laatste', zodat je zeker weet dat er niet ongemerkt drie regels onderaan naar 't virtuele walhalla zijn verhuisd.

Om de breedte te vullen, kun je het best 'n kort woord als 'huis' duizend keer of zo herhalen. Ook hier is het handig om aan 't eind (en hier ook aan 't begin) 'n herkenningsteken te maken, zodat je zeker weet dat je de hele tekst ziet.
Zolang je in grotere dingen zoals 'n lay-out aan 't wijzigen bent, kan het helpen de verschillende delen een achtergrondkleur of een outline te geven. Je ziet dan goed, waar 'n deel precies staat. Een achtergrondkleur en een outline hebben - anders dan bijvoorbeeld een border - verder geen invloed op de lay-out, dus die zijn hier heel geschikt voor.
Als je eigenschappen verandert in de css, verander er dan maar één, hooguit twee tegelijk. Als je er zeventien tegelijk verandert, is de kans groot dat je niet meer weet, wat je hebt gedaan. En dat je 't dus niet meer terug kunt draaien.
margin, padding en border worden bij de hoogte en breedte van het element opgeteld. Hier worden vaak fouten mee gemaakt. Als je bijvoorbeeld in een lay-out 'n border toevoegt aan een van de 'hoofdvakken' (header, footer, kolommen), dan wordt deze er bij opgeteld. Bij 'n border van 2 px rondom de linkerkolom wordt deze dus plotseling 4 px breder (2 px aan beide kanten), en 4 px hoger. Zoiets kan je hele lay-out verstoren, omdat iets net te breed of te hoog wordt. Je moet dan elders iets 4 px kleiner maken. Dat zal vaak zo zijn: als je één maat verandert, zul je vaak ook 'n andere moeten aanpassen.

Css geeft de mogelijkheid om met behulp van box-sizing de padding en border bínnen de breedte en hoogte van de inhoud te zetten, als je dat handiger vindt.

Met nieuwere css-eigenschappen als grid en flexbox, die speciaal zijn gemaakt om een lay-out mee te maken, spelen dit soort problemen veel minder. In alle browsers waarop hier nog wordt getest, werken flexbox en grid prima. Maar als je oudere browsers moet ondersteunen, kan dat wel problemen opleveren en moet je ook in die oudere browsers testen.
In plaats van een absolute eenheid als px kun je ook een relatieve eenheid gebruiken, met name em en rem. Voordeel van em en rem is dat een lettergrootte, regelhoogte, en dergelijke in em en rem in alle browsers kan worden veranderd. Nadeel is dat het de lay-out sneller kan verstoren dan bijvoorbeeld px. Dit moet je gewoon van geval tot geval bekijken. Voor weergave in mobiele apparaten zijn relatieve eenheden als em en rem vrijwel altijd beter dan absolute eenheden als px.

(De minder bekende rem is ongeveer hetzelfde als de em. Alleen is de lettergrootte bij rem gebaseerd op de lettergrootte van het <html>-element, waardoor de rem overal op de pagina precies even groot is. Bij de em kan de lettergrootte worden beïnvloed door de voorouders van het element, bij de rem niet.)

Zoomen kan trouwens altijd, ongeacht welke eenheid je gebruikt.
Valideren, valideren, valideren en dan voor 't slapen gaan nog 'ns valideren.

Valiwie???

Valideren is het controleren van je html en css op 'n hele serie fouten. Computers zijn daar vaak veel beter in dan mensen. Als je 300 keer <h2> hebt gebruikt en 299 keer </h2> vindt 'n computer die ene missende </h2> zonder enig probleem. Jij ook wel, maar daarna ben je misschien wel aan vakantie toe.

Valideren kan helpen om gekmakende fouten te vinden. Valide code garandeert ook dat de weergave in verschillende browsers (vrijwel) hetzelfde is. En valide code is over twintig jaar ook nog te bekijken.

Valideren moet trouwens ook niet worden overdreven. Het is een hulpmiddel om echte fouten te vinden, meer niet. Het gaat erom dat je site goed werkt, niet dat je het braafste kind van de klas bent. Als de code niet valideert, maar daar is een goede reden voor, is daar niets op tegen. Zeker met nieuwere html en css wil de validator nog wel eens achterlopen, terwijl dat al prima is te gebruiken.

Op deze site is alle css en html gevalideerd. Als de code niet helemaal valide is (wat regelmatig voorkomt), staat daar onder Bekende problemen (en oplossingen) de reden van.

Je kunt je css en html valideren als 't online staat, maar ook als het nog in je computer staat.

Html kun je valideren op: validator.w3.org/nu.

Css kun je valideren op: jigsaw.w3.org/css-validator.

Toegankelijkheid en zoekmachines

De tekst in dit hoofdstukje is een algemene tekst, die voor elke pagina geldt. Eventueel specifiek voor dit voorbeeld geldende problemen en eventuele aanpassingen om die problemen te voorkomen staan bij Bekende problemen (en oplossingen).

Toegankelijkheid (in het Engels 'accessibility') is belangrijk voor bijvoorbeeld blinden die een schermlezer gebruiken, of voor motorisch gehandicapte mensen die moeite hebben met het bedienen van een muis. Een spider van een zoekmachine (dat is het programmaatje dat de site indexeert voor de zoekmachine) is te vergelijken met een blinde. Als je je site goed toegankelijk maakt voor gehandicapten, is dat gelijk goed voor een hogere plaats in een zoekmachine. Dus als je 't niet uit sociale motieven wilt doen, kun je 't uit egoïstische motieven doen.

(Op die plaats in de zoekmachine heb je maar beperkt invloed. De toegankelijkheid van je site is maar één van de factoren, maar zeker niet onbelangrijk.)

Als je bij het maken van je site al rekening houdt met toegankelijkheid, is dat nauwelijks extra werk. 't Is ongeveer te vergelijken met inbraakbescherming: doe dat bij 'n nieuw huis en 't is nauwelijks extra werk, doe 't bij 'n bestaand huis en 't is al snel 'n enorme klus.

Enkele tips die helpen bij toegankelijkheid:

Gebruik altijd een alt-beschrijving bij een afbeelding. De alt-tekst wordt gebruikt door schermlezers en als afbeeldingen niet kunnen worden getoond of gezien (dat geldt dus ook voor zoekmachines). Als je iets wilt laten zien, als je over de afbeelding hovert, gebruik daar dan het title-attribuut voor, niet de alt-beschrijving.

Als een afbeelding alleen maar voor de sier wordt gebruikt, zet je daarbij alt="", om aan te geven dat de afbeelding niet belangrijk is voor het begrijpen van de tekst of zo.
Gebruik in links een tekst die duidelijk aangeeft, waar de link naartoe gaat. Een tekst als 'pagina met externe links' is waarschijnlijk duidelijk genoeg, een tekst als alleen 'links' waarschijnlijk niet. Een duidelijke zwart-witregel is niet te geven, omdat dit ook van tekst en dergelijke in de omgeving van de link afhangt.

Schermlezers kunnen een lijst van alle links in de pagina weergeven, en een duidelijke tekst is daarbij belangrijk. Alleen 'volgende' zegt niets, als dat in 'n lijst met alleen links staat.
Accesskeys (sneltoetsen) kun je beter niet gebruiken, deze geven te veel problemen, omdat ze vaak dubbelop zijn met sneltoetsen voor de browser of andere al gebruikte sneltoetsen. Bovendien is voor de gebruiker meestal niet duidelijk, welke toetsen het zijn.

Op zichzelf zijn accesskeys een heel goed idee. Maar helaas zijn ze ook in html5 volstrekt onvoldoende gedefinieerd. Er is nog steeds geen standaard voor de meest gebruikelijke accesskeys, zoals Zoek of Home.

Er is nog steeds niet vastgelegd, hoe accesskeys zichtbaar gemaakt kunnen worden. Voor de makers van browsers zou dit 'n relatief kleine moeite zijn, voor de makers van 'n site is het bergen extra werk.

Hierdoor zijn accesskeys (vrijwel) niet te gebruiken. Misschien kunnen ze nog enig nut hebben op sites, die gericht zijn op 'n specifieke groep gebruikers. Maar voor algemene sites is het advies: normaal genomen niet gebruiken.
Met behulp van de Tab-toets (of op 'n soortgelijke manier) kun je door links, invoervelden, en dergelijke lopen. Elke tab brengt je één link, invoerveld, en dergelijke verder, Shift+Tab één plaats terug. Met behulp van het attribuut tabindex kun je de volgorde aangeven, waarin de Tab-toets werkt. Zonder tabindex wordt de volgorde van de html aangehouden bij gebruik van de Tab-toets, maar soms is een andere volgorde logischer.

In principe is het beter, als tabindex niet nodig is, maar gewoon de volgorde van de html wordt aangehouden. Bij verkeerd gebruik kan tabindex heel verwarrend zijn. Het is niet bedoeld om van de pagina een hindernisbaan voor kangoeroes te maken, waarop van beneden via links over rechts naar boven wordt gesprongen.
Als, zoals hierboven beschreven, een gebruiker van de Tab-toets bij een link, invoerveld, en dergelijke is aangekomen, heeft dit element 'focus'. Dit wordt aangegeven door de link, invoerveld, en dergelijke extra te markeren met een kadertje. Dat kadertje mag je alleen weghalen, als op een andere manier wordt duidelijk gemaakt, welk element focus heeft. Een gebruiker van de Tab-toets kan anders niet zien, waar die zit, en welk element gaat reageren op bijvoorbeeld een Enter.
In het verleden werd vaak aangeraden de volgorde van de code aan te passen. Een menu bijvoorbeeld kon in de html onderaan worden gezet, terwijl het op het scherm met behulp van css bovenaan werd gezet. Inmiddels zijn schermlezers en dergelijke zo sterk verbeterd dat dit niet meer wordt aangeraden. De volgorde in de html kan tegenwoordig beter hetzelfde zijn als die op het scherm, omdat het anders juist verwarrend kan werken. Schermlezers houden namelijk altijd de volgorde van de html aan en niet een eventueel afwijkende volgorde op het scherm.
Een zogenaamde skip-link is vaak nog wel zinvol. Dat is een link die je buiten het scherm parkeert met behulp van css, zodat die normaal genomen niet te zien is. Zo'n link is wel gewoon zichtbaar in speciale programma's zoals tekstbrowsers en schermlezers, want die kijken gewoon naar wat er in de broncode staat.

(Alleen in de schermlezer TalkBack op oudere versies van Android werkt zo'n buiten het scherm geplaatste link niet. TalkBack leest zo'n link wel voor, maar de link kan niet worden gevolgd, als deze buiten het scherm staat. Met ingang van versie 8.1 van Android is dit eindelijk opgelost en werkt een skip-link ook fatsoenlijk in TalkBack.)

Een skip-link staat bovenaan de pagina, nog boven menu, header, en dergelijke, en linkt naar de eigenlijke inhoud van de pagina. Hierdoor kunnen mensen met één toetsaanslag naar de eigenlijke inhoud van de pagina gaan.

Een skip-link is vooral nuttig voor gebruikers van de Tab-toets. Zodra de normaal genomen onzichtbare link door het indrukken van de Tab-toets focus krijgt, kun je de link op het scherm plaatsen, waardoor deze zichtbaar wordt. Bij een volgende tab wordt de link dan weer buiten het scherm geplaatst en is dus niet meer zichtbaar, zodat de lay-out niet wordt verstoord.
Van oorsprong is html een taal om wetenschappelijke documenten weer te geven, pas later is deze gebruikt voor lay-out. Maar daar is de taal dus eigenlijk nooit voor bedoeld geweest. Het gebruiken van html voor lay-out leidt tot enorme problemen voor gehandicapten en tot een lage plaats in zoekmachines.

De html hoort alleen inhoud te bevatten, lay-out doe je met behulp van css. Die css moet in een extern stijlbestand staan of, als deze alleen voor één bepaalde pagina van toepassing is, in de <head> van die pagina.
Breng een logische structuur aan in je document. Gebruik een <h1> voor de belangrijkste kop, een <h2> voor een subkop, enzovoort. Schermlezers en dergelijke kunnen van kop naar kop springen. En een zoekmachine gaat ervan uit dat <h1> belangrijke tekst bevat.

Dit geldt voor al dit soort structuurbepalende tags.

Als een <h1> te grote letters geeft, maak daar dan met behulp van je css 'n kleinere letter van, maar blijf die <h1> gewoon gebruiken. Op dezelfde manier kun je al dit soort dingen oplossen.
<table> is fantastisch, maar alleen als die wordt gebruikt om een echte tabel weer te geven, niet als <table> voor opmaak wordt misbruikt. In het verleden is dat op grote schaal gebeurd bij gebrek aan andere mogelijkheden. Een tabel is, als je niet heel erg goed oplet, volstrekt ontoegankelijk voor gehandicapten en zoekmachines. Het lezen van een tabel is ongeveer te vergelijken met het lezen van een papieren krant van links naar rechts: niet per kolom, maar per regel. Dat gaat dus alleen maar goed bij een echte tabel, zoals een spreadsheet. In alle andere gevallen garandeert 'n tabel volstrekte ontoegankelijkheid voor schermlezers en dergelijke en als extra bonus vaak 'n lagere plaats in een zoekmachine.
Frames horen bij een volstrekt verouderde techniek, die heel veel nadelen met zich meebrengt. <iframe>'s hebben voor een deel dezelfde nadelen. Eén van die nadelen is dat de verschillende frames voor zoekmachines, schermlezers, en dergelijke als los zand aan elkaar hangen, omdat ze los van elkaar worden weergegeven. Ze staan wel naast elkaar op het scherm, maar er zit intern geen verband tussen.

Als je 'n stuk code vaker wilt gebruiken, zoals 'n menu dat op elke pagina hetzelfde is, voeg dat dan in met PHP. Dan wordt de pagina niet pas in de browser, maar al op de server samengesteld. Hierdoor zien zoekmachines, schermlezers, en dergelijke één pagina, net zoals wanneer je maar één pagina met html zou hebben geschreven.

(Je kunt ook invoegen met behulp van SSI. Maar tegenwoordig kun je beter PHP dan SSI gebruiken, omdat SSI min of meer aan het uitsterven is en PHP veel meer mogelijkheden heeft.)
Geef de taal van het document aan, en bij woorden en dergelijke die afwijken van die taal de afwijkende taal met behulp van lang="...". Op deze site gebeurt dat lang niet overal, omdat de tekst (en vooral de code) een mengsel is van Engels, Nederlands en eigengemaakte namen. Dat soort teksten is gewoon niet goed in te delen in een taal. Maar bij enigszins 'normale' teksten hoor je een taalwisseling aan te geven.

Op deze site wordt de lijst op woordenlijst.org gebruikt om te bepalen, of een woord inmiddels 'Nederlands' is. Als het woord in deze lijst voorkomt, wordt geen lang-attribuut gebruikt, ook niet als het woord oorspronkelijk uit een andere taal komt.
Gebruik de tag <abbr> bij afkortingen. Doe dat de eerste keer op een pagina samen met de title-eigenschap: <abbr title="ten opzichte van">t.o.v.</abbr>. Daarna kun je op dezelfde pagina volstaan met <abbr>t.o.v.</abbr>. Doe je dit niet, dan is er 'n grote kans dat 'n schermlezer 't.o.v.' uit gaat spreken als 'tof', en 'n zoekmachine kan er ook geen chocola van maken.
Geef een verandering niet alleen door kleur aan. Een grote groep mensen heeft moeite met het onderscheiden van kleuren en/of het herkennen van kleuren. Verander bijvoorbeeld een ronde rode knop niet in een ronde groene knop, maar in een vierkante groene knop. Door ook de vorm te veranderen, is het herkennen van de verandering niet alleen van een kleur afhankelijk.
Zorg voor voldoende contrast tussen achtergrond- en voorgrondkleur, tussen background-color en color. Soms zie je heel lichtgrijze tekst op een donkergrijze achtergrond, en dan ook nog in een mini-formaat. Dat is dus voor heel veel mensen stomweg volledig onleesbaar. Op de pagina met links staat onder het kopje Toegankelijkheid → Contrast en kleurenblindheid een hele serie sites, waar je kunt controleren of het contrast groot genoeg is.
De spider van 'n zoekmachine, schermlezers, en dergelijke kunnen geen plaatjes 'lezen'. Het is soms verbazingwekkend om te zien hoe veel, of eigenlijk: hoe weinig tekst er overblijft op een pagina, als de plaatjes worden weggehaald.

Op Linux kun je met Lynx kijken, hoe je pagina eruitziet zonder plaatjes en dergelijke, als echt alleen de tekst overblijft. Een installatie-programma voor Lynx op Windows is te vinden op invisible-island.net/lynx.

Ook kun je in Windows het gratis programma WebbIE installeren. WebbIE laat de pagina zien, zoals een tekstbrowser en dergelijke deze ziet. WebbIE is te downloaden vanaf www.webbie.org.uk.

Ten slotte kun je je pagina nog online op toegankelijkheid laten controleren op 'n behoorlijk aantal sites, zoals:

lowvision.support: laat zien hoe een kleurenblinde de site ziet. Engelstalig.

wave.webaim.org: deze laat grafisch zien, hoe de toegankelijkheid is. Engelstalig. Deze tester is ook als extensie in Firefox en Google Chrome te installeren.

Op de pagina met links kun je onder Toegankelijkheid links naar meer tests en dergelijke vinden.

Getest in

Laatst gecontroleerd op 11 maart 2024.

Onder dit kopje staat alleen maar, hoe en waarin is getest. Alle eventuele problemen, ook die met betrekking tot zoomen, lettergroottes, toegankelijkheid, uit staan van JavaScript en/of css, enzovoort staan iets hieronder bij Bekende problemen (en oplossingen). Het is belangrijk dat deel te lezen, want uit een test kan ook prima blijken dat iets totaal niet werkt!

Dit voorbeeld is getest op de volgende systemen:

Desktopcomputers

Linux (KDE neon 5.27) (2560 x 1080 px, resolution: 96 ppi):
Firefox, Google Chrome en Vivaldi, in grotere en kleinere browservensters.
In Vivaldi is ook ruimtelijke navigatie ('Spatial Navigation') getest.

Laptops

Windows 10 (1600 x 900 px, resolution: 106 ppi):
Firefox, Google Chrome en Edge, in grotere en kleinere browservensters.

OS X 11.7.10 ('Big Sur') (1440 x 900 px, resolution: 96 ppi):
Firefox, Safari, Google Chrome en Microsoft Edge, in grotere en kleinere browservensters.

Tablets

iPad met iOS 12.5.7 (2048 x 1536 px, device-pixel-ratio: 2:
Safari, Chrome, Firefox en Microsoft Edge (alle portret en landschap).

iPad met iPadOS 17.4 (2160 x 1620 px, resolution: 264 ppi):
Safari, Chrome, Firefox en Microsoft Edge (alle portret en landschap).

Android 6.0 ('Marshmallow') (1920 x 1200 px, resolution: 224 ppi):
Samsung Internet, Firefox en Chrome (alle portret en landschap).

Android 8.1 ('Oreo') (1920 x 1200 px, resolution: 218 ppi):
Samsung Internet, Firefox, Microsoft Edge en Chrome (alle portret en landschap).

Android 13 (2000 x 1200 px, resolution: 225 ppi):
Samsung Internet, Firefox, Microsoft Edge en Chrome (alle portret en landschap).

Smartphones

iPhone met iOS 15.8.1 (1334 x 750 px, resolution: 326 ppi):
Safari, Chrome, Firefox en Microsoft Edge (alle portret en landschap).

Android 7.0 ('Nougat') (1280 x 720 px, resolution: 294 ppi):
Samsung Internet, Firefox, Microsoft Edge en Chrome (alle portret en landschap).

Android 9.0 ('Pie') (1920 x 1080 px, resolution: 424 ppi):
Samsung Internet, Firefox, Microsoft Edge en Chrome (alle portret en landschap).

Android 13 ('Tiramisu') (2408 x 1080 px, resolution: 401 ppi):
Samsung Internet, Firefox, Microsoft Edge en Chrome (alle portret en landschap).

Er is op de aan het begin van dit hoofdstukje genoemde controledatum getest in de meest recente versie van de browser, die op het betreffende besturingssysteem kon draaien. Het aantal geteste browsers en systemen is al tamelijk fors, en als ook nog rekening gehouden moet worden met (zwaar) verouderde browsers, is het gewoon niet meer te doen. Surfen met een verouderde browser is trouwens vragen om ellende, want updates van browsers hebben heel vaak met beveiligingsproblemen te maken.

In- en uitzoomen en - voor zover de browser dat kan - een kleinere en grotere letter zijn ook getest. Er is ingezoomd en vergroot tot zover de browser kan, maar niet verder dan 200%.

Er is getest met behulp van muis en toetsenbord, behalve op iOS, iPadOs en Android, waar een touchscreen is gebruikt. Op Windows 10 is getest met touchscreen, touchpad, toetsenbord, muis, en - waar dat zinvol was - op een combinatie daarvan. Op OS X 11.7.10 is getest met (een combinatie van) toetsenbord, touchpad en muis.

Als in een voorbeeld JavaScript is gebruikt, is ook getest of het werkt zonder JavaScript. Dat is alleen gedaan in de browsers, waarin in de instellingen JavaScript kan worden uitgeschakeld.

Ook is getest zonder css en - als afbeeldingen worden gebruikt - zonder afbeeldingen.

Schermlezers en dergelijke

Naast deze 'gewone' browsers is ook getest in Lynx, WebbIE, NVDA, TalkBack, VoiceOver, Orca en Verteller.

Lynx is een browser die alleen tekst laat zien en geen css gebruikt. Er is getest op Linux.

WebbIE. is een browser die gericht is op mensen met een handicap. Er is getest op Windows 10.

NVDA is een schermlezer, zoals die door blinden wordt gebruikt. Er is getest op Windows 10 in combinatie met Firefox.

TalkBack is een in Android ingebouwde schermlezer. Er is getest in combinatie met Chrome op Android 6.0, 7.0, 8.1, 9 en 13

VoiceOver is een in iOS en OS X ingebouwde schermlezer. Er is getest in combinatie met Safari op iOS 12.5.7 en 15.8.1, iPadOS 17.4 en OS X 11.7.10.

Orca is een schermlezer voor Linux. Er is getest in combinatie met Firefox op KDE Neon 5.27.

Verteller (Narrator) is een in Windows 10 ingebouwde schermlezer. Er is getest in combinatie met Edge.

(Voor de bovenstaande programma's zijn links naar sites met uitleg en dergelijke te vinden op de pagina met links onder Toegankelijkheid → Schermlezers, tekstbrowsers, en dergelijke.)

Als het voorbeeld in deze programma's toegankelijk is, zou het in principe toegankelijk moeten zijn in alle aangepaste browsers en dergelijke. En dus ook voor zoekmachines, want een zoekmachine is redelijk vergelijkbaar met een blinde.

Eventuele problemen in schermlezers (en eventuele aanpassingen om die te voorkomen) staan iets hieronder bij Bekende problemen (en oplossingen).

Waar dat zinvol was, is ook nog getest op combinaties als een grote letter in een schermlezer met toetsenbordbediening.

Alleen op de hierboven genoemde systemen en browsers is getest. Er is dus niet getest op bijvoorbeeld 'n Blackberry. Er is een kans dat dit voorbeeld niet (volledig) werkt op niet-geteste systemen en apparaten. Om het wel (volledig) werkend te krijgen, zul je soms (kleine) wijzigingen en/of (kleine) aanvullingen moeten aanbrengen, bijvoorbeeld met JavaScript.

Er is ook geen enkele garantie dat iets werkt in een andere tablet of smartphone dan hierboven genoemd, omdat fabrikanten in principe de software kunnen veranderen. Dit is anders dan op de desktop, waar browsers altijd (vrijwel) hetzelfde werken, zelfs op verschillende besturingssystemen. Iets wat in Samsung Internet op Android werkt, zal in de regel overal werken in die browser, maar een garantie is er niet. De enige garantie is het daadwerkelijk testen op een fysiek apparaat. En aangezien er duizenden mobiele apparaten zijn, is daar geen beginnen aan.

De html is gevalideerd met de html-validator, de css met de css-validator van w3c. Als om een of andere reden niet volledig gevalideerd kon worden, wordt dat bij Bekende problemen (en oplossingen) vermeld.

Nieuwe browsers worden pas getest, als ze uit het bèta-stadium zijn. Anders is er 'n redelijke kans dat je tegen 'n bug zit te vechten, die voor de uiteindelijke versie nog gerepareerd wordt.

Dit voorbeeld is alleen getest in de hierboven met name genoemde browsers. Vragen over niet-geteste browsers kunnen niet worden beantwoord, en het melden van fouten in niet-geteste browsers heeft ook geen enkel nut. (Melden van fouten, problemen, enzovoort in wel geteste browsers: graag! Dat kan op het forum.)

Bekende problemen (en oplossingen)

Waarop en hoe is getest, kun je gelijk hierboven vinden bij Getest in.

Als je hieronder geen oplossing vindt voor een probleem dat met dit voorbeeld te maken heeft, kun je op het forum proberen een oplossing te vinden voor je probleem. Om forumspam te voorkomen, moet je je helaas wel registreren, voordat je op het forum een probleem kunt aankaarten.

Bij toegankelijkheid is er vaak geen goed onderscheid te maken tussen oplossing en probleem. Zonder (heel simpele) aanpassingen heb je vaak 'n probleem, en omgekeerd. Daarom staan wat betreft toegankelijkheid aanpassingen en problemen hier bij elkaar in dit hoofdstukje.

Voor zover van toepassing wordt eerst het ontbreken van JavaScript, css en/of afbeeldingen besproken. Vervolgens problemen en aanpassingen met betrekking tot toegankelijkheid voor specifieke groepen bezoekers, toetsenbordnavigatie, tekstbrowsers, schermlezers en zoomen en andere lettergrootte.

Als in een onderdeel geen problemen aanwezig zijn, staat in een smal groen kadertje 'Geen problemen'. Bij een onderwerp over toegankelijkheid zijn er soms geen problemen, maar alleen aanpassingen. Ook in dat geval staat bovenaan in een smal groen kadertje 'Geen problemen'. Daaronder staan dan de aanpassingen.

Als in een onderdeel één of meer problemen worden besproken, staat van elk probleem in een breed rood kadertje een korte samenvatting daarvan.

Als bij het probleem een oplossing wordt gegeven, staat de samenvatting in een rode stippellijn. Bij een onderwerp over toegankelijkheid zijn er soms, naast de opgeloste problemen, ook aanpassingen. In dat geval staan staan die aanpassingen boven de kadertjes met opgeloste problemen.

Als bij het probleem geen oplossing is gevonden, staat de samenvatting in een rode ononderbroken lijn. Bij een onderwerp over toegankelijkheid zijn er soms, naast de problemen, ook aanpassingen. In dat geval staan staan die aanpassingen boven de kadertjes met problemen.

Zonder css

Geen problemen.

Zonder css wordt bij alle lijsten het automatisch gegenereerde symbool weergegeven: de kleine zwarte stip links.

Daarnaast staat bij de eerste tot en met vijfde lijst ook het zelf toegevoegde symbool of letter. Daar staan dus twee symbolen (of een symbool en een letter) bij elke <li>. Bij de laatste <li> in de tweede lijst staat het driehoekje niet voor, maar na de tekst in de <li>, omdat dit in de html ook zo is.

Bij de zesde lijst ontbreken de tellers, omdat deze met behulp van css worden gegenereerd.

Maar alle lijsten zijn nog steeds goed te herkennen als lijst.

Tekstbrowsers

Geen problemen.

Lynx en WebbIE tonen beide niet de automatisch gegenereerde symbolen, maar wel alle met html gemaakte symbolen. Beide tonen bij de zesde lijst geen tellers.

Schermlezers

VoiceOver op OS X leest de met aria-hidden verborgen teksten gewoon voor.

Omdat sommige symbolen niet door alle schermlezers correct worden voorgelezen, worden de <span>'s met de niet correct voorgelezen symbolen voor schermlezers verborgen met de WAI-ARIA-code aria-hidden="true". VoiceOver op OS X leest deze symbolen echter gewoon voor. Dit voorlezen gebeurt niet foutloos. Zo wordt het blauwe naar rechts wijzende driehoekje uit de tweede lijst omschreven als 'naar links wijzende zwarte pijl'. Maar echt onoverkomelijk is dit niet: het naar rechts wijzende driehoekje is niet ineens veranderd in een dollarteken of zo.

Vervelender is dat bij elk met aria-hidden verborgen symbool ook nog eens het automatisch bij een <ul> gegenereerde 'opsommingsteken' wordt voorgelezen. Hier wordt al jaren over geklaagd. Of Apple dit ooit gaat oplossen, is onduidelijk: zoals gewoonlijk reageert Apple niet of nauwelijks op dit soort meldingen.

Op iOS en iPadOS werkt dit wel goed in VoiceOver.

VoiceOver op OS X leest de tellers bij de zesde lijst niet voor.

Tegenovergesteld aan wat hierboven staat, worden de tellers bij de zesde lijst juist niet voorgelezen in VoiceOver op OS X. Ook dit is een bug in VoiceOver: er is weinig aan te doen. Op iOS en iPadOS worden de tellers wel voorgelezen.

VoiceOver herkent een lijst niet, als list-style-type: none; wordt gebruikt.

Met list-style-type: none; kunnen bij een <ul> en <ol> de automatisch gegenereerde opsommingstekens worden verwijderd. VoiceOver herkent de <ul> en de <ol> dan echter niet meer als een lijst. Normaal genomen kondigt een schermlezer een lijst aan, en ook dingen als het aantal items in de lijst. Bovendien kan een schermlezer van lijst naar lijst 'springen'. VoiceOver doet dat alles niet bij gebruik van list-style-type: none;.

Door het toevoegen van de WAI-ARIA-code role="list" aan de <ul> herkent ook VoiceOver de <ul> weer als een lijst.

Alle schermlezers: sommige symbolen worden niet correct voorgelezen.

Niet alle schermlezers kunnen alle gebruikte symbolen correct voorlezen. Alleen de letters in de derde lijst, het copyright-teken in de vierde lijst en de tellers in de zesde lijst worden door alle geteste schermlezers goed voorgelezen. Daarom worden de andere symbolen voor andere schermlezers verborgen met behulp van de WAI-ARIA-code aria-hidden="true". (Zoals iets hierboven beschreven, werkt dit niet in VoiceOver op OS X.)

Op de pagina met links is onder het kopje Toegankelijkheid → Browser (en schermlezer) support een aantal tests te vinden over het voorlezen van symbolen en bijzondere tekens.

Zoomen en andere lettergrootte

Geen problemen.

Vergroten en inzoomen tot 200% levert geen problemen op: de symbolen en tellers blijven op de juiste plaats staan ten opzichte van de tekst in de <li>'s.

Overige problemen

De css-validator van w3c geeft een waarschuwing voor role="list".

Als de css wordt gevalideerd op de css-validator van w3c, wordt een waarschuwing gegeven voor <ul role="list">. Een <ul> is áltijd een lijst, dus de WAI-ARIA-code role="list" is overbodig. Dit is geen echte fout, daarom wordt alleen een waarschuwing gegeven.

Als bij een <ul> of <ol> list-style-type: none; wordt gebruikt, herkent schermlezer VoiceOver de <ul> niet meer als lijst. Door het toevoegen van role="list" aan de <ul>, herkent ook VoiceOver de lijst weer. Voor andere schermlezers heeft dit geen enkel nadelig gevolg, dus de waarschuwing kan worden genegeerd.

Wijzigingen

Alleen grotere wijzigingen worden hier vermeld, geen dingen als een link die is geüpdatet.

21 maart 2010:

Nieuw opgenomen.

25 april 2011:

Op een aantal plaatsen in de tekst stond foutief :first-child, waar ::first-letter hoort te staan.
In de eerste <ul> was bij het tweede lijst-item (die met Dinsdag) als selector gebruikt: ul#een li+li::before. Bij het derde lijst-item (die met Woensdag) was als selector ul#een li+li+li::before gebruikt.

Om een of andere eigenaardige reden werkt dit plotseling niet goed meer in Google Chrome en Opera.

In Opera wordt de css voor de rode stip voor Dinsdag volledig genegeerd, zodat de stip voor Dinsdag er precies hetzelfde uitziet als die voor Maandag. De derde stip is wel goed.

In Google Chrome wordt de css voor de blauwe stip voor Woensdag volledig genegeerd, zodat de stip voor Woensdag er precies hetzelfde uitziet als die voor Dinsdag. De tweede stip is wel goed.

In alle andere browsers werkt het wel goed (en in Opera en Google Chrome in het verleden dus ook).

De oorzaak is mij niet helemaal duidelijk, want deze selectors zouden gewoon horen te werken, en op andere plaatsen in het voorbeeld werken ze ook inderdaad goed.

ul#een li+li::before is vervangen door ul#een li#een-dins en ul#een li+li+li::before door ul#een li#een-woens. Nu werkt het overal weer goed.

Maar ik mag hangen als ik het begrijp. Bij één browser zou je aan 'n bug denken, maar in twee browsers? En dan ook nog iets verschillend van elkaar.

11 maart 2024:

Volledig herschreven. Hieronder staan alleen de belangrijkste wijzigingen.

Alles voor Internet Explorer verwijderd.
xhtml veranderd naar html.
Selectors zoveel mogelijk ingekort.
Meeste id's en constructies als li + li + li vervangen door de :nth-of-type() pseudo-class.
Symbolen werden met behulp van ::before weergegeven. Omdat schermlezers de inhoud van ::before inmiddels kunnen voorlezen, staan de symbolen nu in een <span> en wordt ::before niet meer gebruikt (behalve de tellers in de zesde lijst). Waar nodig worden deze <span>'s voor schermlezers verborgen.
Enkele nieuwe hoofdstukken, vooral over toegankelijkheid.
Tig kleinere wijzigingen in de tekst.
Aantal kleuren aangepast voor een beter contrast.

Inhoud van de download en licenties

De inhoud van deze download kan vrij worden gebruikt, met drie beperkingen:

* Sommige onderdelen die van 'n andere site of zo afkomstig zijn, vallen mogelijk onder een of andere licentie. Dat is hieronder bij het betreffende onderdeel te vinden.

* Je gebruikt het materiaal uit deze download volledig op eigen risico. Het kan prima zijn dat er fouten in de hier verstrekte code en dergelijke zitten. Voor eventuele schade die door gebruik van materiaal uit deze download ontstaat, in welke vorm dan ook, zijn www.css-voorbeelden.nl en medewerkers daarvan op geen enkele manier verantwoordelijk.

* Dit voorbeeld (en de bijbehorende uitleg en dergelijke) wordt min of meer regelmatig bijgewerkt. Het is daarom niet toegestaan dit voorbeeld (en de bijbehorende uitleg en dergelijke) op welke manier dan ook te verspreiden, zonder daarbij duidelijk te vermelden dat voorbeeld, uitleg, en dergelijke afkomstig zijn van www.css-voorbeelden.nl en dat daar altijd de nieuwste versie is te vinden. Dit is om te voorkomen dat er verouderde versies worden verspreid.

Een link naar www.css-voorbeelden.nl wordt trouwens altijd op prijs gesteld.

lijst-084-dl.html: de pagina met het voorbeeld.

lijst-084.pdf: deze uitleg (aangepast aan de inhoud van de download).

lijst-084-inhoud-download-en-licenties.txt: een kopie van de tekst onder dit kopje (Inhoud van de download en licenties).

084-css-dl:

lijst-084-dl.css: stijlbestand voor lijst-084-dl.html.

HTML

De code is geschreven in een afwijkende lettersoort. De code die te maken heeft met de basis van dit voorbeeld (essentiële code), is in de hele uitleg onderstippeld blauw. Alle niet-essentiële code is bruin. (In de inhoudsopgave staat alles in een gewone letter vanwege de leesbaarheid.)

In de html hieronder wordt alleen de html besproken, waarover iets meer is te vertellen. Een <h1> bijvoorbeeld wordt in de regel niet genoemd, omdat daarover weinig interessants valt te melden. (Als bijvoorbeeld het uiterlijk van de <h1> wordt aangepast met behulp van css, staat dat verderop bij de bespreking van de css.)

Zaken als een doctype en charset hebben soms wat voor veel mensen onbekende effecten, dus daarover wordt hieronder wel een en ander geschreven.

<!doctype html>

Een document moet met een doctype beginnen om weergaveverschillen tussen browsers te voorkomen. Zonder doctype is de kans op verschillende (en soms volkomen verkeerde) weergave tussen verschillende browsers heel erg groot.

Geldige doctypes vind je op www.w3.org/QA/2002/04/valid-dtd-list.

Gebruik het volledige doctype, inclusief de eventuele url, anders werkt het niet goed.

Het hier gebruikte doctype is dat van html5. Dit kan zonder enig probleem worden gebruikt: het werkt zelfs in Internet Explorer 6.

<html lang="nl">

Het attribuut lang="nl" bij <html> geeft aan dat de pagina in het Nederlands is. De taal is van belang voor schermlezers, automatisch afbreken, automatisch genereren van aanhalingstekens, juist gebruik van decimale punt of komma, en dergelijke.

<meta charset="utf-8">

Zorgt dat de browser letters met accenten en dergelijke goed kan weergeven.

utf-8 is de beste charset (tekenset), omdat deze alle talen van de wereld (en nog heel veel andere extra tekens) bestrijkt, maar toch niet meer ruimte inneemt voor de code, dan nodig is. Als je utf-8 gebruikt, hoef je veel minder entiteiten (ä en dergelijke) te gebruiken, maar kun je bijvoorbeeld gewoon ä gebruiken.

Deze regel moet zo hoog mogelijk komen te staan, als eerste regel binnen de <head>, omdat de regel anders door sommige browsers niet wordt gelezen.

In html5 hoeft deze regel niet langer te zijn, dan wat hier staat.

<meta name="viewport" content="width=device-width, initial-scale=1">

Mobiele apparaten variëren enorm in grootte. En dat is een probleem. Sites waren, in ieder geval tot enkele jaren geleden, gemaakt voor desktopbrowsers. En die hebben, in vergelijking met bijvoorbeeld een smartphone, heel brede browservensters. Hoe moet je op 'n smartphone een pagina weergeven, die is gemaakt voor de breedte van een desktop? Je kunt natuurlijk wachten tot álle sites zijn omgebouwd voor smartphones, tablets, enzovoort, maar dan moet je waarschijnlijk heel erg lang wachten.

Mobiele browsers gokken erop dat een pagina een bepaalde breedte heeft. Safari voor mobiel bijvoorbeeld gaat ervan uit dat een pagina 980 px breed is. De pagina wordt vervolgens zoveel versmald dat deze binnen het venster van het apparaat past. Op een iPhone wordt de pagina dus veel smaller dan op een iPad. Vervolgens kan de gebruiker inzoomen op het deel van de pagina dat deze wil zien.

Dit betekent ook dat bij het openen van de pagina de tekst meestal heel erg klein wordt weergegeven. (Meestal, want niet alle browsers en apparaten doen het op dezelfde manier.) Niet erg fraai, maar bedenk maar 'ns 'n betere oplossing voor bestaande sites.

Nieuwe sites of pagina's kunnen echter wel rekening houden met de veel kleinere vensters van mobiele apparaten. In dit voorbeeld bijvoorbeeld wordt de lijst nooit te breed voor het venster.

Maar die stomme mobiele browser weet dat niet, dus die gaat ervan uit dat ook deze pagina 980 px breed is, en verkleint die dan. Dat is ongeveer even behulpzaam als de gedienstige kelner die behulpzaam de stoel naar achteren trekt, net als jij wilt gaan zitten.

Om de door de browser aangeboden hulp vriendelijk maar beslist te weigeren, wordt deze tag gebruikt. Hiermee geef je aan dat de pagina is geoptimaliseerd voor mobiele apparaten.

De kreet width=device-width zegt tegen de mobiele browser dat de breedte van de weer te geven pagina gelijk is aan de breedte van het apparaat. Als een iPad in portretstand bijvoorbeeld 768 px breed is, wordt de pagina ook 768 px breed.

Er staat nog een tweede deel in de tag: initial-scale=1. Sommige mobiele apparaten zoomen een pagina gelijk in of uit. Ook weer in een poging behulpzaam te zijn. Ook dat is hier niet nodig. Er is ook een instructie om zoomen helemaal onmogelijk te maken, maar die wordt niet gebruikt. De bezoeker kan zelf nog gewoon zoomen, wat belangrijk is voor mensen die wat slechter zien.

<link rel="stylesheet" href="084-css-dl/lijst-084-dl.css">

Dit is een koppeling naar een extern stijlbestand, waarin de css staat. In html5 is de toevoeging type="text/css" niet meer nodig, omdat dit standaard al zo staat ingesteld. Je moet uiteraard de naam van en het pad naar het stijlbestand aanpassen aan de naam en plaats, waar je eigen stijlbestand staat.

Voordeel van een extern stijlebestand is onder andere dat deze geldig is voor alle pagina's, waaraan deze is gelinkt. 'n Verandering in de lay-out hoef je dan maar in één enkel stijlbestand aan te brengen, in plaats van in elke pagina apart. Op een grotere site kan dit ontzettend veel werk schelen. Bovendien hoeft de browser zo'n extern stijlbestand maar één keer te downloaden, ongeacht hoeveel pagina's er gebruik van maken. Zou je de css in elke pagina opnieuw aanbrengen, dan worden de te downloaden bestanden veel groter.

In dit voorbeeld heeft een extern stijlbestand eigenlijk geen nut, omdat er maar één pagina is die dit stijlbestand gebruikt. In dit geval kun je de css beter in de <head> van de html-pagina zelf zetten. Voor de omvang maakt het hier niets uit, want de css wordt hoe dan ook altijd precies één keer gedownload, en nooit vaker. Voor het onderhoud maakt het ook geen verschil, want ook hier hoef je de css maar op één plaats te wijzigen. Maar het scheelt wel een extra aanroep naar de server, omdat geen apart stijlbestand hoeft te worden gedownload.

Dat opnemen in de <head> gaat heel simpel: je kopieert gewoon het hele stijlbestand en zet dat bovenin de <head>, tussen <style> en </style>:

<style> body {color: black;} (...) rest van de css (...) div {color: red;} </style>

Maar zodra een stijlbestand op meerdere pagina's wordt gebruikt, wat meestal het geval zal zijn, is een extern stijlbestand beter.

(De reden dat er toch een extern stijlbestand is, terwijl hierboven omstandig wordt beweerd dat dat in dit voorbeeld eigenlijk geen nut heeft: overzichtelijkheid. Nu kun je html en css los van elkaar bekijken.)

<li><span aria-hidden="true">●</span>Maandag</li>

Dit is het eerste item van de eerste lijst. De html voor het tweede en derde item is precies hetzelfde (op de naam van de dag na).

Voor elk item binnen de eerste lijst staat een ronde stip. Die ronde stip wordt gemaakt met behulp van ●. Dit is een zogenaamde entiteit: een code die door de browser in een teken wordt omgezet, in dit geval het teken ●. (De kleur en de positie van de stip worden door de css bepaald.)

Het teken & aan het begin en de ; aan het eind geven het begin en het eind van de entiteit aan. Veel voorkomende symbolen en dergelijke hebben een naam, want dat is voor mensen veel makkelijker te onthouden dan een getal. Zo is bijvoorbeeld de entiteit voor het ©-teken ©. (In html5 is de lijst met dit soort namen sterk uitgebreid, maar niet alle namen worden door alle browsers ondersteund.)

Voor de ● bestaat geen naam. Daarom wordt voor de weergave hiervan teruggevallen op een nummer. Er bestaat een gestandaardiseerd systeem voor heel veel lettertekens en talen (en het worden er steeds meer). Daarnaast zitten daar nog tal van andere tekens in, zoals runentekens, dominostenen, emoticons, en noem maar op. Binnen dat systeem heeft elk teken een eigen volgnummer. Dit systeem heet Unicode Transformation Format, afgekort tot utf. Voor websites wordt daarvan de variant utf-8 gebruikt.

Het volgnummer kan op verschillende manieren worden weergegeven. Het teken # betekent dat er een nummer volgt. De x geeft aan dat dat nummer in het hexadecimale (zestientallig) talstelsel is. Daarbij worden behalve de cijfers ook de letters 'a' tot en met 'f' gebruikt.

● bij elkaar betekent dus: zoek in de unicode-tabel het teken met het hexadecimale volgnummer 25cf op en geef dat weer.

(Bovenstaande is een wel heel sterk versimpelde weergave. Als je hierover meer wilt weten, kun je op internet zoeken naar 'unicode'. Ook op de pagina met links staan onder het kopje HTML → Charsets, unicode, entiteiten links naar meer informatie.)

Omdat niet alle schermlezers dit soort symbolen correct kunnen voorlezen, worden de stippen voor schermlezers verborgen met de WAI-ARIA-code aria-hidden="true".

<li><span aria-hidden="true">►</span>Maandag</li>

<li><span aria-hidden="true"></span>Dinsdag</li> <li>Woensdag<span aria-hidden="true">◄</span></li> Tweede lijst met zwart driehoekje voor eerste, stip midden op tweede item en blauw driehoekje na derde item.

Tweede lijst met zwart driehoekje voor eerste, stip midden op tweede item en blauw driehoekje na derde item.

De tweede lijst. Voor het eerste en derde item is het verhaal precies hetzelfde als gelijk hierboven voor de items in de eerste lijst, alleen zijn de symbolen (en dus de bijbehorende waarden tussen &#x en ;) anders.

Bij het tweede item wordt de rode stip gemaakt met behulp van een rode achtergrondkleur, en is ook 'Dinsdag' in een <span> gezet. Dat is nodig om te voorkomen dat de rode stip de letters eronder volledig verbergt. Meer hierover is te vinden bij #twee li:nth-of-type(2) span:last-of-type.

Bij het derde item staat het driehoekje niet voor, maar achter 'Woensdag'. Daarom staat ook de <span> met het driehoekje niet voor, maar achter 'Woensdag'.

<ul id="drie" role="list">

Bij de derde, vijfde en zesde lijst wordt alles correct voorgelezen door schermlezers. Daarom worden de bij een <ul> automatisch gegenereerde symbolen met list-style-type: none; verwijderd, omdat deze anders ook zouden worden voorgelezen. Hierdoor herkent VoiceOver helaas de <ul> niet meer als een lijst. Om dat te herstellen, wordt bij deze drie <ul>'s de WAI-ARIA-code role="list" toegevoegd.

<li><span aria-hidden="true">◙→</span>Maandag</li>

Vierde lijst met blokje en liggend pijltje voor elk item.

De drie items uit de vierde lijst. Deze zijn alle drie hetzelfde, op de naam van de dag na. De beschrijving is weer hetzelfde als bij <li><span aria-hidden="true">●</span>Maandag</li> voor de items in de eerste lijst. Alleen worden hier niet één, maar twee symbolen (met de bijbehorende entiteiten tussen de &#x en de ;) gebruikt: het zwarte vierkantje en de pijl naar rechts.

(Omdat de pijl naar rechts veel voorkomt, bestaat daar een entiteit met een naam voor: →, 'rightwards arrow'. Je kunt in dit geval in plaats van ◙&#xx2192; ook ◙→ schrijven, dat levert precies hetzelfde resultaat op.)

<li><span>©</span>Maandag</li>

In de vijfde lijst wordt het copyright-teken gebruikt: ©. Je kunt hier ook de utf-8-code © gebruiken, het volgnummer voor het copyright-teken, zoals bij de items hierboven wordt beschreven. Maar omdat het copyright-teken veel voorkomt, bestaat hier ook een entiteit met een naam voor: ©, wat voor mensen veel makkelijker is te onthouden dan de utf-8-code.

CSS

De code is geschreven in een afwijkende lettersoort. De code die te maken heeft met de basis van dit voorbeeld (essentiële code) is in de hele uitleg onderstippeld blauw. Alle niet-essentiële code is bruin. (In de inhoudsopgave staat alles in een gewone letter vanwege de leesbaarheid.)

Omdat deze site nou eenmaal (voornamelijk) op css is gericht, wordt hieronder álle css besproken.

Technisch gezien is er geen enkel bezwaar om de css in het stijlbestand allemaal achter elkaar op één regel te zetten:

div#header-buiten {position: absolute; right: 16px; width: 100%; height: 120px; background: yellow;} div p {margin-left 16px; height: 120px; text-align: center;}

Maar als je dat doet, krijg je gegarandeerd hele grote problemen, omdat het volstrekt onoverzichtelijk is. Beter is het om de css netjes in te laten springen:

div#header-buiten { position: absolute; right: 16px; width: 100%; height: 120px; background: yellow; }
div p { margin-left: 16px; height: 120px; text-align: center; }

Hiernaast is het heel belangrijk voldoende commentaar (uitleg) in het stijlbestand te schrijven. Op dit moment weet je waarschijnlijk (hopelijk...), waarom je iets doet. Maar over vijf jaar kan dat volstrekt onduidelijk zijn. Op deze site vind je nauwelijks commentaar in de stijlbestanden, maar dat heeft een simpele reden: deze uitleg is in feite één groot commentaar.

Op internet zelf is het goed, als het stijlbestand juist zo klein mogelijk is. Dus voor het uploaden kun je normaal genomen het beste het commentaar weer verwijderen. Veel mensen halen zelfs alles wat overbodig is weg, voordat ze het stijlbestand uploaden. Inspringingen bijvoorbeeld zijn voor mensen handig, een computer heeft ze niet nodig.

Je hebt dan eigenlijk twee stijlbestanden. De uitgebreide versie waarin je dingen uitprobeert, verandert, enzovoort, met commentaar, inspringingen, en dergelijke. Dat is de mensvriendelijke versie. Daarnaast is er dan een stijlbestand dat je op de echte site gebruikt: een gecomprimeerde versie.

Dat comprimeren kun je met de hand doen, maar er bestaan ook hulpmiddelen voor. Op de pagina met links kun je onder het kopje Gereedschap → Snelheid testen en verbeteren, gzip, CLS, comprimeren (inclusief theorie), en dergelijke links naar sites vinden, waar je bestanden kunt comprimeren.

(Stijlbestanden op deze site zijn niet gecomprimeerd. Omdat het vaak juist om de css gaat, kunnen mensen dan zonder al te veel moeite de css bekijken.)

/* lijst-084-dl.css */

Om vergissingen te voorkomen is het een goede gewoonte bovenaan het stijlbestand even de naam neer te zetten. Voor je het weet, zit je anders in het verkeerde bestand te werken.

body

Het element waarbinnen de hele pagina staat. Veel instellingen die hier worden opgegeven, worden geërfd door de nakomelingen van <body>. Ze gelden voor de hele pagina, tenzij ze later worden gewijzigd. Dit geldt bijvoorbeeld voor de lettersoort, de lettergrootte en de voorgrondkleur.

background: #ff9;

Achtergrondkleurtje.

color: black;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

Hoewel dit de standaardkleur is, wordt deze toch specifiek opgegeven. Hierboven is een achtergrondkleur opgegeven. Sommige mensen hebben zelf de voorgrond‑ en/of achtergrondkleur veranderd, bijvoorbeeld omdat ze slecht kleuren kunnen onderscheiden. Als nu de achtergrondkleur wordt veranderd, maar niet de voorgrondkleur, loop je het risico dat tekstkleur en achtergrondkleur te veel op elkaar gaan lijken.

Door beide op te geven, is redelijk zeker dat achtergrond‑ en tekstkleur genoeg van elkaar blijven verschillen. Als de gebruiker !important heeft gebruikt in een eigen stijlbestand, is er nog niets aan de hand, want dan veranderen achtergrond‑ en voorgrondkleur geen van beide.

font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;

Als Arial is geïnstalleerd op de machine van de bezoeker, wordt deze gebruikt, anders Helvetica. Als die ook niet wordt gevonden, wordt in ieder geval een schreefloze letter (zonder dwarsstreepjes) gebruikt.

font-size: 110%;

Iets groter dan standaard. 't Zal de leeftijd zijn, maar ik vind de standaardgrootte wat te klein.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid % gebruikt, omdat bij gebruik van een absolute eenheid zoals px niet alle browsers de lettergrootte kunnen veranderen. Zoomen kan wel altijd, ongeacht welke eenheid voor de lettergrootte wordt gebruikt.

margin: 0;

Standaardmarge bij <body> weghalen.

main

Alle <main>'s. Dat is er maar één. Hierin staat de belangrijkste inhoud van de pagina, wat hier de hele pagina is.

background: white;

Witte achtergrondkleur.

color: black;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

Dit is ook al bij <body> opgegeven, maar sommige mensen hebben bij álle elementen de kleuren veranderd. Het heeft immers weinig zin, als ze dat alleen bij de body doen, terwijl de sitebouwer de kleuren ook bij bijvoorbeeld de paragrafen heeft aangepast.

width: max-content;

Breedte. Het sleutelwoord max-content zorgt ervoor dat <main> precies breed genoeg wordt om de inhoud ervan weer te geven, waarbij alle tekst op dezelfde regel blijft staan, ongeacht de lengte van de tekst. Dat is precies wat hier de bedoeling is.

min-width: 320px;

Minimumbreedte 320 px. Deze regel zou niet nodig moeten zijn, omdat hier gelijk boven width: max-content; staat. Samsung Internet op Android blijkt echter ten onrechte de iets langere teksten toch over twee regels te verdelen. Met deze minimumbreedte wordt dat voorkomen.

margin: 10px auto;

Omdat voor onder en links geen waarden zijn opgegeven, krijgen die automatisch dezelfde waarde als boven en rechts. Hier staat dus eigenlijk 10px auto 10px auto in de volgorde boven – rechts – onder – links.

Boven en onder een kleine marge voor wat afstand tussen <main> en de bovenkant van het browservenster. (De marge aan de onderkant is hier onbelangrijk.)

Links en rechts auto, wat hier hetzelfde betekent als evenveel. Hierdoor komt <main> altijd horizontaal gecentreerd binnen ouder <body> staan. <body> is een blok-element en wordt daardoor normaal genomen automatisch even breed als de ouder ervan: <html>. Omdat <html> het buitenste element is, wordt dit normaal genomen even breed als het venster van de browser.

Hierdoor staat uiteindelijk <main> altijd horizontaal gecentreerd binnen het venster van de browser, ongeacht de breedte van het venster. En daarmee ook de in <main> zittende lijsten.

Deze manier van horizontaal centreren van een blok-element werkt alleen, als het blok-element een breedte heeft, want anders zou het normaal genomen even breed worden als de ouder ervan. Dat is iets hierboven bij width: max-content; geregeld.

border: black solid 1px;

Zwart randje.

padding: 20px 5px 0;

Omdat voor links geen waarde is opgegeven, krijgt links automatisch dezelfde waarde als rechts. Hier staat dus eigenlijk 20px 5px 0 5px in de volgorde boven – rechts – onder – links.

De padding rechts en links zorgt voor wat afstand tussen inhoud en buitenkant van <main>.

De <ul>'s krijgen iets verderop een marge aan de onderkant voor wat afstand tussen de verschillende <ul>'s. Door hier een grotere padding aan de bovenkant te geven en geen padding aan de onderkant, worden de ruimte boven de eerste en onder de laatste <ul> gelijk aan de afstand tussen de <ul>'s.

ul

Alle <ul>'s. De zes lijsten.

margin: 0 0 20px 110px; Zonder grote marge links staan aantal symbolen buiten de lijsten.

Boven en rechts geen marge.

Aan de onderkant een marge van 20 px, waardoor er wat ruimte tussen de <ul>'s komt te zitten.

Links een grote marge, omdat sommige symbolen en tellers links buiten de <ul> worden neergezet. Zonder deze grote marge zouden die buiten de <ul> komen te staan.

Op de afbeelding is de grote marge links weggehaald. De rand van de <ul>'s is aangegeven met een rode stippellijn. Duidelijk is te zien dat een aantal symbolen en 'n teller nu buiten hun <ul> staat. En omdat <main> met de witte achtergrond even breed is als de <ul>'s, staan ze ook buiten de witte achtergrond van <main>.

padding: 0;

Standaard hebben <ul>'s een hele grote padding links. Die wordt hier weggehaald.

li::marker

li: alle <li>'.

::marker: dit pseudo-element selecteert het vakje (de 'marker box') bij de <li>, waarin het automatisch gegenereerde symbool, teller, en dergelijke staan. Bij dit pseudo-element kan een beperkt aantal css-eigenschappen worden gebruikt om het uiterlijk te veranderen.

color: transparent; Ook standaardsymbolen zichtbaar.

De voorgrondkleur – dat is ook de kleur van symbool, teller, en dergelijke – is een van de weinige eigenschappen die gebruikt kan worden. Door deze doorzichtig te maken, worden de symbolen en tellers ook doorzichtig en zie je deze niet meer. Schermlezers lezen deze echter wel gewoon voor.

Bij de derde, vijfde en zesde lijst worden later bij #drie, #vijf, #zes de automatisch gegenereerde bolletjes met list-style-type: none; verborgen. Dat kan, omdat schermlezers de daar met behulp van css gemaakte symbolen en tellers netjes voorlezen.

Bij de eerste, tweede en vierde lijst lezen niet alle schermlezers alle symbolen correct voor. Daarom worden de met behulp van een utf-8-code gemaakte symbolen in die <ul>'s voor schermlezers verborgen met behulp van de WAI-ARIA-code aria-hidden. En worden de automatisch gegenereerde bolletjes daar niet verborgen. Op de afbeelding hebben die zijn dat de kleine zwarte bolletjes rechts van de eerste, tweede en vierde lijst.

Door deze bolletjes doorzichtig te maken, hebben ze geen invloed op de lay-out, en worden ze toch voorgelezen door schermlezers.

(Over de met behulp van utf-8 gemaakte symbolen is meer te vinden bij <li><span aria-hidden="true">●</span>Maandag</li>).

#een li:first-of-type span

#een: het element met id="een". De eerste <ul>.

li: alle <li>'s binnen ul#een.

:first-of-type: het element met een bepaald volgnummer. In dit geval wordt geen volgnummer gebruikt, maar een speciaal voor het eerste element bedoelde pseudo-class: :first-of-type. Voor alle latere elementen gebruik je 'n soortgelijke pseudo-class, maar dan met een volgnummer: :nth-of-type(). Tussen de haakjes komt het volgnummer. :nth-of-type(1) is precies hetzelfde als :first-of-type, maar de laatste is wat mensvriendelijker.

Omdat voor :first-of-type (of voor latere elementen :nth-of-type()) een li staat, worden alleen <li>'s geteld. Als binnen ul#een 327 <span>'s zitten, tellen die niet mee. Hadden ze maar 'n <li> moeten zijn.

span: de <span>'s binnen die <li>. Hier is dat meestal maar één <span>, dus dan voldoet deze selector. In de tweede <li> bij de tweede <ul> zitten echter twee <span>'s, en daar moet de selector worden aangepast, om te voorkomen dat beide <span>'s worden geselecteerd.

De hele selector in gewone taal: elke <span> binnen de eerste <li> binnen de eerste <ul>. Dit is de <span>, waarin het symbool zit.

De pseudo-class :first-of-type (of :nth-of-type()) kan onverwachte bijwerkingen hebben. Als binnen ul#een bijvoorbeeld nog een andere <ul> is genest, zouden <span>'s binnen de eerste <li> van die geneste <ul> ook onder deze selector vallen.(Dit zou je in dit geval kunnen oplossen door het toevoegen van een >: li:first-of-type span. Dan geldt de selector alleen voor directe kinderen van ul#een.

color: green;

Voorgrondkleur groen. Dit is onder andere de kleur van de tekst (hier is dat het bolletje).

position: relative;

Door de <span> een relatieve positie te geven, kan deze worden verplaatst. Die verplaatsing is ten opzichte van de <span> zelf en wordt gelijk hieronder bij left opgegeven.

left: -100px; Verplaatsing bij relatieve positie zichtbaar gemaakt.

De <span> honderd px naar links verplaatsen ten opzichte van zichzelf.

Anders dan bij een absolute positie blijft de <span> de oorspronkelijke ruimte in beslag nemen, alsof deze niet is verplaatst.

Op de bovenste afbeelding is het groene bolletje te zien, zoals dat ook in het voorbeeld is te zien.

Op de onderste afbeelding is het enkele bolletje vervangen door zes bolletjes. Nu is goed te zien dat de bolletjes nog steeds de originele ruimte in beslag nemen: 'Maandag' staat een eind naar rechts vanwege de zes bolletjes ervoor: de zes bolletjes nemen nog steeds de oorspronkelijke ruimte in, alsof ze niet verplaatst zijn.

#een li:nth-of-type(2) span

De <span> in de tweede <li> in de eerste <ul>. Een uitgebreidere beschrijving van deze selector staat bij #een li:first-of-type span. Het enige verschil is dat het daar om de eerste <li> in de eerste <ul> gaat en hier om de tweede <li> in de eerste <ul>.

color: #a52a2a;

Voorgrondkleur bruin. Dit is onder andere de kleur van de tekst (hier is dat het bolletje).

position: relative;

Door de <span> een relatieve positie te geven, kan deze worden verplaatst. Die verplaatsing is ten opzichte van de <span> zelf en wordt gelijk hieronder bij left opgegeven.

left: -50px;

De <span> 50 px naar links verplaatsen ten opzichte van zichzelf. Een iets uitgebreidere beschrijving staat iets hierboven bij left: -100px;.

#een li:last-of-type span

De <span> in de laatste <li> in de eerste <ul>. Een uitgebreidere beschrijving van deze selector staat bij #een li:first-of-type span. Het enige verschil is dat het daar om de eerste <li> gaat in de eerste <ul> en hier om de laatste (:last-of-type) <li> in de eerste <ul>.

color: blue;

Voorgrondkleur blauw. Dit is onder andere de kleur van de tekst (hier is dat het bolletje).

#twee li:first-of-type span

De <span> in de eerste <li> in de tweede <ul>. Een uitgebreidere beschrijving van deze selector staat bij #een li:first-of-type span. Het enige verschil is dat het daar om de eerste <li> in de eerste <ul> gaat en hier om de eerste <li> in de tweede <ul>.

font-size: 0.6em;

Lettergrootte. Vrij kleine lettergrootte, zodat het driehoekje niet al te groot wordt.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid em gebruikt, omdat bij gebruik van een absolute eenheid zoals px niet alle browsers de lettergrootte kunnen veranderen. Zoomen kan wel altijd, ongeacht welke eenheid voor de lettergrootte wordt gebruikt.

margin-left: -0.9em;

Links een marge van 0,9 em. Omdat de waarde negatief is, wordt de <span> juist 0,9 em naar links verplaatst. Het gaat om een echte verplaatsing: ook het erachter staande woordje 'Maandag' wordt naar links verplaatst.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid em gebruikt, zodat de marge mee verandert met de lettergrootte. Hierdoor blijft de eerste <li> ook bij een andere lettergrootte netjes links uitgelijnd boven de andere <li>'s in de <ul> staan.

Bij gebruik van een absolute eenheid zoals px verandert de marge niet mee met de lettergrootte en zouden de <li>'s bij een andere lettergrootte niet meer goed zijn uitgelijnd. Zoomen gaat wel altijd goed, ongeacht welke eenheid voor de breedte wordt gebruikt.

#twee li:nth-of-type(2)

De tweede <li> in de tweede <ul>. Een uitgebreidere beschrijving van deze selector staat bij #een li:first-of-type span. Het enige verschil is dat het daar om de eerste <li> in de eerste <ul> gaat en hier om de tweede <li> in de tweede <ul>, en dat het hier om de <li> zelf gaat en niet om de erin zittende <span>.

position: relative;

Om nakomelingen van de <li> te kunnen positioneren ten opzichte van de<li>, moet de <li> zelf een andere positie dan statisch hebben. Een relatieve positie heeft verder geen invloed op de <li> zelf, omdat niets voor top en dergelijke wordt opgegeven.

#twee li:nth-of-type(2) span:first-of-type

#twee: het element met id="twee". De tweede <ul>.

li: alle <li>'s binnen ul#twee.

:nth-of-type(2): het element met een bepaald volgnummer. Het volgnummer staat tussen de haakjes. In dit geval is het volgnummer 2. Het gaat hier dus om de tweede <li> binnen ul#twee.

Omdat voor :nth-of-type(2) een li staat, worden alleen <li>'s geteld. Als binnen ul#twee 327 <span>'s zitten, tellen die niet mee. Hadden ze maar 'n <li> moeten zijn.

span: de <span>'s binnen die <li>.

:first-of-type: het element met een bepaald volgnummer. In dit geval wordt geen volgnummer gebruikt, maar een speciaal voor het eerste element bedoelde pseudo-class: :first-of-type.

Omdat voor :first-of-type een span staat, worden alleen <span>'s geteld.

De hele selector in gewone taal: de eerste <span> binnen de tweede <li> binnen de tweede <ul>. Dit is de <span>, waarbinnen de rode stip zit.

background: red;

Rode achtergrondkleur.

width: 1.3em; height: 1.3em;

Breedte en hoogte. Als eenheid wordt de relatieve eenheid em gebruikt, zodat de breedte en hoogte mee veranderen met de lettergrootte. Bij gebruik van een absolute eenheid zoals px veranderen breedte en hoogte niet mee met de lettergrootte. Zoomen kan wel altijd, ongeacht welke eenheid voor de breedte wordt gebruikt.

border-radius: 50%;

Ronde hoeken. Omdat maar één maat is opgegeven, worden de hoeken overal 50% breed en 50% hoog.

Een maat in procenten wordt bij border-radius ten opzichte van het element zelf genomen. Hierdoor zijn de hoeken altijd 50% van de breedte en hoogte van de <span>, ongeacht de grootte van de <span>.

Omdat breedte en hoogte van de hoeken beide precies de helft van de <span> zijn, levert dit altijd een cirkel op.

position: absolute;

Om de <span> op een bepaalde plaats neer te kunnen zetten.

Er wordt gepositioneerd ten opzichte van het 'containing block'. Dat is de eerste voorouder die zelf een bepaalde eigenschap heeft, zoals een andere positie dan statisch. Hier is dat de <li>, waar de <span> in zit, want deze heeft bij #twee li:nth-of-type(2) een relatieve positie gekregen.

Een <span> is van zichzelf een inline-element, waardoor eigenschappen als breedte niet gebruikt kunnen worden. Door de <span> absoluut te positioneren verandert deze in een soort blok-element, waardoor dit soort eigenschappen wel is te gebruiken.

left: 1.2em;

1,2 em naar rechts plaatsen. Op deze plaats staat het rode cirkeltje in het midden van 'Dinsdag'.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid em gebruikt, zodat de positie mee verandert met de lettergrootte. Hierdoor blijft het bolletje ook bij een andere lettergrootte midden boven 'Dinsdag' staan. Bij gebruik van een absolute eenheid zoals px verandert de positie niet mee met de lettergrootte en zou het bolletje niet meer midden boven 'Dinsdag' staan. Zoomen gaat wel altijd goed, ongeacht welke eenheid voor de breedte wordt gebruikt.

#twee li:nth-of-type(2) span:last-of-type

De laatste <span> binnen de tweede <li> binnen ul#twee, de tweede <ul>. Dit is de <span>, waarbinnen het woordje 'Dinsdag' zit. Een uitgebreidere beschrijving van deze selector staat hierboven bij #twee li:nth-of-type(2) span:first-of-type. Alleen gaat het hier niet om de eerste <span> binnen de <li>, maar om de laatste (:last-of-type), de <span> waarbinnen 'Dinsdag' staat.

position: relative;

Relatief positioneren. Omdat voor top en dergelijke niets wordt ingevuld, heeft dit geen enkele invloed op de positie van de <span>. Wat is het nut van een actie die geen enkel nut heeft? (Niet te lang over nadenken, tenzij je 'n filosoof bent, want dan kom je zelf in een actie zonder nut terecht.)

Dit heeft geen invloed op de positie, maar wel op de zichtbaarheid. Zonder deze regel ziet het eruit als op de afbeelding: de rode stip staat over de tekst heen en verbergt deze volledig.

Normaal genomen worden elementen in de volgorde van de html op het scherm gezet: wat later in de html staat, komt boven eerdere elementen te staan. De <span> met 'Dinsdag' zou daarom boven de <span> met de rode stip komen te staan, waardoor 'Dinsdag' volledig zichtbaar zou zijn.

Maar de eerste <span> met de rode stip heeft bij #twee li:nth-of-type(2) span:first-of-type een absolute positie gekregen. En elementen met een andere positie dan de standaard statische positie, komen áltijd boven elementen met een statische positie te staan, ongeacht de volgorde in de html. Oftewel: de eerste <span> met de rode stip komt boven de tweede <span> met 'Dinsdag' te staan. Waardoor de rode stip de eronder zittende tekst verbergt.

Door deze tweede <span> een relatieve positie te geven, wordt dit voorkomen.

Wat mogelijk wat verwarrend is: bij #twee li:nth-of-type(2) heeft de <li>, waar deze twee <span>'s in zitten, zelf ook een relatieve positie gekregen. Dat geeft echter alleen een relatieve positie aan de <li> zelf, met een mogelijke invloed op de weergave van de <li> zelf (hier is dat niet het geval). De relatieve positie van de <li> zelf heeft echter geen enkele invloed op hoe de elementen bínnen de <li> ten opzichte van elkaar worden neergezet. Daarom moet de tweede <span> zelf ook een relatieve positie krijgen om van de eerste <span> te 'winnen'.

#twee li:last-of-type span

De <span> in de laatste <li> in de tweede <ul>. Een uitgebreidere beschrijving van deze selector staat bij #een li:first-of-type span. Het enige verschil is dat het daar om de eerste <li> in de eerste <ul> gaat en hier om de laatste (:last-of-type) <li> in de tweede <ul>.

color: blue;

Voorgrondkleur blauw. Dit is onder andere de kleur van de tekst (hier is dat het driehoekje).

margin-left: 10px;

De marge links geeft wat afstand tot het woordje 'Woensdag' voor het driehoekje.

#drie, #vijf, #zes

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in het stijlbestand staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

ul {margin: 0 0 20px 110px; padding: 0;}

De elementen met id="drie", id="vijf" en id="zes". De derde, vijfde en zesde <ul>.

list-style-type: none;

De automatisch gegenereerde symbolen en tellers bij deze drie <ul>'s verwijderen.

Bij de eerste, tweede en vierde lijst kunnen niet alle schermlezers de met behulp van html gemaakte symbolen voorlezen. Daarom worden bij die <ul>'s de met html gemaakte symbolen voor schermlezers verborgen, en blijven de automatisch gegenereerde symbolen staan. (Je ziet ze niet, omdat ze bij li::marker doorzichtig zijn gemaakt.)

Bij de derde, vijfde en zesde lijst worden met behulp van html gemaakte gewone tekst, het copyright-teken en tellers gebruikt. Alle schermlezers kunnen dit probleemloos voorlezen. Om te voorkomen dat schermlezers ook de automatisch gegenereerde symbolen voorlezen, worden deze verwijderd.

Als list-style-type: none; wordt gebruikt bij een <ul> (of een <ol>), herkent VoiceOver de lijst niet meer. Dit wordt opgelost door aan deze drie <ul>'s de WAI-ARIA-code role="list" toe te voegen.

#drie li:first-of-type span

De <span> in de eerste <li> in de derde <ul>. Een uitgebreidere beschrijving van deze selector staat bij #een li:first-of-type span. Het enige verschil is dat het daar om de eerste <li> in de eerste <ul> gaat en hier om de eerste <li> in de derde <ul>.

background: white;

Witte achtergrondkleur.

color: #a52a2a;

Voorgrondkleur bruin. Dit is onder andere de kleur van de tekst (hier is dat alleen de letter 'a').

font-style: italic;

Cursief.

Als de gebruikte lettersoort cursief als stijl heeft, wordt die gebruikt. Heel veel lettersoorten hebben die stijl. Een cursieve stijl wordt speciaal ontworpen, het is iets anders dan 'alle letters gewoon 'n beetje scheef neerzetten'. Sommige letters kunnen er zelfs heel anders uitzien.

Als de lettersoort geen cursief als stijl heeft, maakt de browser die. Dat wil zeggen dat de browser gewoon alle letters een soort schop geeft, waardoor ze allemaal 'n beetje omvallen. Dat kan mooi zijn, maar vaak is het foeilelijk. Het is heel iets anders dan een speciaal ontworpen font. Elke rechtgeaarde typograaf gruwt hiervan.

margin-right: 8px;

Marge rechts voor wat afstand tussen de 'a' en 'Maandag'.

#drie li:nth-of-type(2) span

De <span> in de tweede <li> in de derde <ul>. Een uitgebreidere beschrijving van deze selector staat bij #een li:first-of-type span. Het enige verschil is dat het daar om de eerste <li> in de eerste <ul> gaat en hier om de tweede <li> in de derde <ul>.

background: white;

Witte achtergrondkleur.

color: blue;

Voorgrondkleur blauw. Dit is onder andere de kleur van de tekst (hier is dat alleen de letter 'b').

margin-right: 8px;

Marge rechts voor wat afstand tussen de 'b' en 'Dinsdag'.

#drie li:last-of-type span

De <span> in de laatste <li> in de derde <ul>. Een uitgebreidere beschrijving van deze selector staat bij #een li:first-of-type span. Het enige verschil is dat het daar om de eerste <li> in de eerste <ul> gaat en hier om de laatste (:last-of-type) <li> in de derde <ul>.

background: #333;

Donkere achtergrondkleur.

color: yellow;

Voorgrondkleur geel. Dit is onder andere de kleur van de tekst (hier is dat alleen de letter 'c').

margin-right: 8px;

Marge rechts voor wat afstand tussen de 'c' en 'Woensdag'.

border: orange solid 3px;

Oranje rand van 3 px breed.

#vier li span

Blokje met pijltje naar rechts voor items in vierde lijst.

#vier: het element met id="vier". De vierde <ul>.

li: alle <li>'s binnen ul#vier.

span: alle <span>'s binnen de <li>.

De selector in gewone taal: de <span>'s binnen een <li> die weer binnen ul#vier zit. Hier is in elke <li> maar één <span> aanwezig.

background: white;

Witte achtergrondkleur.

color: black;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

display: inline-block;

Een <span> is van zichzelf een inline-element. Hierdoor zijn eigenschappen als breedte niet te gebruiken. Een inline-block is een soort kruising tussen een inline- en een blok-element. Het komt niet op een nieuwe regel te staan, maar eigenschappen als hoogte en breedte zijn wel te gebruiken.

width: 80px;

Breedte.

Meestal wordt een relatieve eenheid als em gebruikt voor de breedte van een element met tekst, zodat de breedte mee kan veranderen met de lettergrootte. Hier wordt de absolute eenheid px gebruikt, die niet mee verandert met de lettergrootte.

Een breedte van 80 px is ruim voldoende voor de inhoud van de <span>, ook bij een veel grotere letter. Als de breedte mee zou veranderen met de lettergrootte, zou de breedte bij een grote letter wel heel breed worden.

text-align: center;

Tekst centreren (de 'tekst' is hier het blokje met het pijltje).

margin-right: 2px;

Kleine marge rechts voor wat afstand tussen de gelijk hieronder opgegeven rand en de namen van de dagen.

border: dotted black 1px;

Zwart gestippeld randje met een breedte van 1 px.

#vijf li span

Alle <span>'s binnen een <li>, die weer binnen een element met id="vijf" zit. De <span>'s binnen de vijfde lijst. Binnen deze <span>'s zit het copyright-teken.

Een deel van de css is voor deze <span>' s hetzelfde, die kan hier in een keer worden opgegeven.

margin-right: 8px;

Marge rechts voor wat afstand tussen het copyright-teken en de namen van de dagen.

padding-left: 2px;

Kleine padding links.

Het tweede item heeft een zwarte achtergrond, die doorloopt onder de padding. Zonder deze kleine padding zou de linkerkant van het (witte) copyright-teken tegen de witte achtergrond van <main> komen te staan en vrijwel onzichtbaar zijn. Nu staat er een klein stukje zwart links van het copyright-teken.

Als alleen bij het tweede item met het witte copyright-teken een padding zou worden gegeven, staan de drie items in de vijfde lijst niet meer netjes links uitgelijnd. Daarom krijgen ook het eerste en derde item de padding, hoewel het daarvoor eigenlijk niet nodig is.

#vijf li:first-of-type

De <span> in de eerste <li> in de vijfde <ul>. Een uitgebreidere beschrijving van deze selector staat bij #een li:first-of-type span. Het enige verschil is dat het daar om de <span> in de eerste <li> in de eerste <ul> gaat en hier om de eerste <li> in de vijfde <ul> zelf.

background: white;

Witte achtergrondkleur.

color: #a52a2a;

Voorgrondkleur roodbruin. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

#vijf li:nth-of-type(2)

De <span> in de tweede <li> in de vijfde <ul>. Een uitgebreidere beschrijving van deze selector staat bij #een li:first-of-type span. Het enige verschil is dat het daar om de <span> in de eerste <li> in de eerste <ul> gaat en hier om de tweede <li> in de vijfde <ul> zelf.

background: black;

Zwarte achtergrondkleur.

color: white;

Voorgrondkleur wit. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

#vijf li:last-of-type

De <span> in de laatste <li> in de vijfde <ul>. Een uitgebreidere beschrijving van deze selector staat bij #een li:first-of-type span. Het enige verschil is dat het daar om de <span> in de eerste <li> in de eerste <ul> gaat en hier om de laatste (:last-of-type) <li> in de vijfde <ul> zelf.

background: white;

Witte achtergrondkleur.

color: blue;

Voorgrondkleur blauw. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

#zes

Voor dit element is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in het stijlbestand staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

ul {margin: 0 0 20px 110px; padding: 0;}

Het element met id="zes". De zesde lijst.

counter-reset: teller;

Hiermee wordt een teller aangemaakt met de naam 'teller'. Omdat geen begingetal wordt opgegeven, wordt de teller geïnitialiseerd op 0.

#zes li

Alle <li>'s binnen het element met id="zes". De items in de zesde lijst.

counter-increment: teller;

Verhoog bij elke <li> binnen ul#zes de hier gelijk boven aangemaakte teller met de naam 'teller'. Omdat geen waarde wordt opgegeven, wordt gewoon met 1 verhoogd. De teller was geïnitialiseerd op 0. Omdat de teller wordt verhoogd voordat deze wordt getoond, staat de teller dus netjes op 1 als deze voor 't eerst wordt getoond.

#zes li::before

Het eerste deel van de selector is gewoon normaal: elk lijst-item binnen de ul met id="zes": alle <li>'s in ul#zes, de zesde lijst.

Met behulp van ::before wordt bij de <li> een pseudo-element gemaakt, dat voor de <li> komt te staan. Dit pseudo-element wordt gebruikt om de teller bij de <li> weer te geven.

Een deel van de css voor deze tellers is voor elk item in de zesde lijst hetzelfde. Dat kan hier in één keer worden opgegeven.

content: "a-" counter(teller);

Tussen de aanhalingstekens komt de tekst te staan, die binnen het pseudo-element weergegeven moet worden. Hier is dat 'a-'

Daarachter moet de teller met de naam 'teller', die hierboven is aangemaakt, komen te staan. Deze teller wordt automatisch bij elke <li> binnen ul#zes, dus bij elk item in de zesde lijst, verhoogd: achter de 'a-' komt een getal te staan.

In plaats van voor een getal kun je ook voor een letter, een Romeins cijfer, en nog veel meer kiezen als teller. Maar omdat hier verder niets wordt opgegeven, wordt de standaardteller gebruikt: een getal.

De inhoud van content komt in het met behulp van ::before gemaakte pseudo-element te staan, voor de <li>. Bij de eerste <li> is de inhoud van content 'a-1', bij de tweede 'a-2', enzovoort.

margin-right: 10px;

Marge rechts voor wat afstand tussen de tellers en de namen van de dagen.

#zes li:first-of-type::before

Voor dit element is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in het stijlbestand staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

#zes li::before {content: "a-" counter(een); margin-right: 10px;}

#zes: het element met id="zes". De zesde <ul>.

li: alle <li>'s binnen #zes.

Omdat voor :first-of-type (of voor latere elementen :nth-of-type()) een li staat, worden alleen <li>'s geteld. Als binnen ul#zes 327 <span>'s zitten, tellen die niet mee. Hadden ze maar 'n <li> moeten zijn.

::before: eerder is bij #zes li::before bij elke <li> met behulp van ::before een pseudo-element gemaakt, waarin de teller bij de <li> komt te staan. Die teller is daar al gemaakt, hier wordt alleen nog wat aanvullende css voor de specifieke opmaak van de teller bij deze <li> gegeven.

De hele selector in gewone taal: doe iets met het met behulp van ::before bij de eerste <li> binnen de zesde lijst gemaakte pseudo-element.

text-decoration: overline;

Een streep boven de tekst zetten (hier is de tekst alleen de teller voor deze <li>).

#zes li:nth-of-type(2)::before

Voor dit element is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in het stijlbestand staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

#zes li::before {content: "a-" counter(een); margin-right: 10px;}

Het met behulp van ::before gemaakte pseudo-element bij de tweede <li> in de zesde lijst. Een uitgebreidere beschrijving van deze selector staat hierboven bij #zes li:first-of-type::before. Het enige verschil: daar gaat het om de eerste <li>, hier om de tweede.

Eerder is bij #zes li::before bij elke <li> met behulp van ::before een pseudo-element gemaakt, waarin de teller bij de <li> komt te staan. Die teller is daar al gemaakt, hier wordt alleen nog wat aanvullende css voor de specifieke opmaak van de teller bij deze <li> gegeven.

background: white;

Witte achtergrond.

color: #a52a2a;

Voorgrondkleur bruin. Dit is onder andere de kleur van de tekst. Hier is dat alleen de teller.

font-style: italic;

Cursief.

#zes li:nth-of-type(3)

Voor dit element is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in het stijlbestand staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

#zes li {counter-increment: een;}

De derde <li> in de zesde <ul>. Een uitgebreidere beschrijving van deze selector staat bij #een li:first-of-type span. Het enige verschil is dat het daar om de <span> in de eerste <li> in de eerste <ul> gaat en hier om de derde <li> in de zesde <ul, en dat het hier om de <li> zelf gaat en niet om de erin zittende <span>.

background: white;

Witte achtergrond.

color: brown;

Voorgrondkleur bruin. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

#zes li:nth-of-type(3)::before

Voor dit element is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in het stijlbestand staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

#zes li::before {content: "a-" counter(een); margin-right: 10px;}

Het met behulp van ::before gemaakte pseudo-element bij de derde <li> in de zesde lijst. Een uitgebreidere beschrijving van deze selector staat hierboven bij #zes li:first-of-type::before. Het enige verschil: daar gaat het om de eerste <li>, hier om de derde.

background: white;

Witte achtergrond.

color: blue;

Voorgrondkleur blauw. Dit is onder andere de kleur van de tekst. Hier is dat alleen de teller.

font-weight: bold;

Vette letter.

Als de gebruikte lettersoort een vette variant heeft, wordt die gebruikt. De meeste lettersoorten hebben wel een vette variant, soms zelfs meerdere. Een vette variant wordt speciaal ontworpen, het is iets anders dan 'alle lijntjes wat dikker maken'. Sommige letters kunnen er zelfs heel anders uitzien.

Als de lettersoort geen vette variant heeft, maakt de browser de letter vet. Dat wil zeggen dat de browser gewoon alle lijntjes wat dikker maakt. Dat kan mooi zijn, maar vaak is het foeilelijk. Het is heel iets anders dan een speciaal ontworpen font. Elke rechtgeaarde typograaf gruwt hiervan.

#zes li:nth-of-type(4)::before

Voor dit element is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in het stijlbestand staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

#zes li::before {content: "a-" counter(een); margin-right: 10px;}

Het met behulp van ::before gemaakte pseudo-element bij de vierde <li> in de zesde lijst. Een uitgebreidere beschrijving van deze selector staat hierboven bij #zes li:first-of-type::before. Het enige verschil: daar gaat het om de eerste <li>, hier om de vierde.

font-style: italic;

Cursief.

margin: 0 40px 0 -30px;

Boven en onder geen marge.

Tekst in vierde item in zesde lijst staat te ver naar rechts.

Rechts een marge van 40 px voor een grotere afstand tussen teller en 'Donderdag'.

Links een negatieve marge van 30 px, waardoor het pseudo-element 30 px naar links wordt verplaatst. Als dat niet wordt gedaan, schuift ook 'Donderdag' door de marge van 40 px links van het pseudo-element naar rechts, zoals op de afbeelding is te zien.

Door de teller 30 px naar links te verplaatsen, schuift ook het achter de teller zittende 'Donderdag' naar links, en staan de vijf items weer netjes links uitgelijnd. (Behalve de teller, maar dat is opzettelijk.)

De negatieve marge links is 30 px en geen 40 px, omdat het pseudo-element zelf bij #zes li::before ook al een rechtermarge van 10 px heeft gekregen.

#zes li:last-of-type::before

Voor dit element is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in het stijlbestand staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

#zes li::before {content: "a-" counter(een); margin-right: 10px;}

Het met behulp van ::before gemaakte pseudo-element bij de laatste <li> in de zesde lijst. Een uitgebreidere beschrijving van deze selector staat hierboven bij #zes li:first-of-type::before. Het enige verschil: daar gaat het om de eerste <li>, hier om de laatste (:last-of-type).

Eerder is bij #zes li::before bij elke <li> met behulp van ::before een pseudo-element gemaakt, waarin de teller bij de <li> komt te staan. Die teller is daar al gemaakt, hier wordt alleen nog wat aanvullende css voor de specifieke opmaak van de teller bij deze <li> gegeven.

text-decoration: overline underline;

Streep boven en onder de tekst. Hier is dat alleen de teller.

Positie, kleur, symbool, en dergelijke in een lijst wijzigen - uitleg

Korte omschrijving

BELANGRIJK

Opmerkingen

Achterliggend idee

Semantische elementen en WAI-ARIA

Semantische elementen

<main>

WAI-ARIA-codes

aria-hidden

role="list"

De code aanpassen aan je eigen ontwerp

Toegankelijkheid en zoekmachines

Getest in

Desktopcomputers

Laptops

Tablets

Smartphones

Schermlezers en dergelijke

Bekende problemen (en oplossingen)

Zonder css

Tekstbrowsers

Schermlezers

Zoomen en andere lettergrootte

Overige problemen

Wijzigingen

Inhoud van de download en licenties

084-css-dl:

HTML

<!doctype html>

<html lang="nl">

<meta charset="utf-8">

<meta name="viewport" content="width=device-width, initial-scale=1">

<link rel="stylesheet" href="084-css-dl/lijst-084-dl.css">

<li><span aria-hidden="true">&#x25cf;</span>Maandag</li>

<li><span aria-hidden="true">&#x25ba;</span>Maandag</li>

<ul id="drie" role="list">

<li><span aria-hidden="true">&#x25d9;&#x2192;</span>Maandag</li>

<li><span>&copy;</span>Maandag</li>

CSS

/* lijst-084-dl.css */

body

main

ul

li::marker

#een li:first-of-type span

#een li:nth-of-type(2) span

#een li:last-of-type span

#twee li:first-of-type span

#twee li:nth-of-type(2)

#twee li:nth-of-type(2) span:first-of-type

#twee li:nth-of-type(2) span:last-of-type

#twee li:last-of-type span

#drie, #vijf, #zes

#drie li:first-of-type span

#drie li:nth-of-type(2) span

#drie li:last-of-type span

#vier li span

#vijf li span

#vijf li:first-of-type

#vijf li:nth-of-type(2)

#vijf li:last-of-type

#zes

#zes li

#zes li::before

#zes li:first-of-type::before

#zes li:nth-of-type(2)::before

#zes li:nth-of-type(3)

#zes li:nth-of-type(3)::before

#zes li:nth-of-type(4)::before

#zes li:last-of-type::before

<li><span aria-hidden="true">●</span>Maandag</li>

<li><span aria-hidden="true">►</span>Maandag</li>

<li><span aria-hidden="true">◙→</span>Maandag</li>

<li><span>©</span>Maandag</li>