Uitleg knoppenbalk met bij elke knop een te openen paneel

Korte omschrijving

Als een knop in een knoppenbalk wordt geselecteerd, wordt een bijbehorend paneel met tekst (of iets anders) getoond.

Opmerkingen

• De constructie die hier wordt getoond, wordt door behoorlijk wat mensen afgeraden, omdat deze niet erg 'gebruiksvriendelijk' zou zijn. Daar zit best wel wat in, dus je zou je echt moeten afvragen, of je deze constructie wel wilt gebruiken.

  Hoe dan ook, áls je zoiets wilt toepassen, dan is bij dit voorbeeld in ieder geval zoveel mogelijk gelet op toegankelijkheid voor schermlezers en gebruikers van de Tab-toets. Wat lang niet altijd het geval is.

Links in deze uitleg, vooral links naar andere sites, kunnen verouderd zijn. Op de pagina met links vind je steeds de meest recente links.

Dit voorbeeld is gemaakt op een systeem met Linux (Kubuntu). Daarbij is vooral gebruik gemaakt van Visual Studio Code, GIMP en Firefox met extensies. De pdf-bestanden zijn gemaakt met LibreOffice.

Vragen of opmerkingen? Fout gevonden? Ga naar het forum.

Achterliggend idee

Bovenaan de pagina staat een rij gewone radioknoppen met bijbehorende <label>'s. De radioknoppen zelf zijn verborgen, omdat ze nou niet echt heel erg mooi zijn. Wat je ziet, zijn de bij de radioknoppen horende opgeleukte <label>'s.

De radioknoppen zijn niet volledig afwezig, je ziet ze alleen niet. Als ze volledig afwezig zouden zijn, werkt het niet in schermlezer TalkBack op Android in oudere versies dan 8.1. Ze zijn slechts 1 x 1 px groot en staan op de bijbehorende <label>'s, waar ze onzichtbaar lelijk mogen staan te wezen.

Omdat het om een gewone serie radioknoppen gaat (ze zien er alleen wat anders uit), zijn de knoppen relatief makkelijk te bedienen met toetsenbord of schermlezer.

Onder elke knop met bijbehorend <label> staat een <div> met tekst. Deze <div> is normaal genomen met display: none; verborgen, maar zodra een radioknop wordt geselecteerd, wordt de daaronder zittende <div> met het paneel getoond. Ook wordt dan de <label> bij die knop van kleur veranderd, zodat duidelijk is, bij welke knop heet paneel hoort.

Onder de laatste radioknop zit geen <div>: als deze wordt geselecteerd, wordt geen paneel getoond, maar worden ze juist allemaal gesloten. Dat is niet onbelangrijk, want de <div>'s met de panelen komen gewoon over andere tekst en dergelijke heen te staan.

Als een radioknop wordt geselecteerd, leest niet elke schermlezer de tekst uit de bijbehorende <div> automatisch voor. Bij sommige schermlezers moet daarvoor eerst de Tab-toets worden ingedrukt. Gebruikers van de Tab-toets moeten, als ze tekst willen kopiëren of zo, de <div> met tekst binnen kunnen gaan.

Normaal genomen bezoekt de Tab-toets alleen links, knoppen, tekstvelden, en dergelijke. Een gewone <div> wordt genegeerd. Door de <div> een tabindex="0" te geven, werkt de Tab-toets toch.

Mensen die een muis of een touchscreen gebruiken, zien duidelijk op de laatste knop 'Paneel sluiten' staan, en kunnen dus makkelijk een paneel sluiten, als ze de rest van de pagina willen zien. Voor schermlezers en gebruikers van de Tab-toets ligt dat wat lastiger.

Als een <div> is geopend en de Tab-toets wordt ingedrukt, wordt de <div> binnengegaan. Als nogmaals de Tab-toets wordt ingedrukt, gaan sommige browsers naar de volgende radioknop. Maar andere verlaten de radioknoppen en gaan gelijk naar het volgende interactieve punt, als dat er is. In dat geval wordt de geopende <div> niet verborgen en verbergt een deel van de rest van de pagina.

Schermlezers kunnen met behulp van sneltoetsen en dergelijke delen van een pagina overslaan. Een veel gebruikte manier van navigeren is het alleen bezoeken van de kopregels, de <h>'s. Als een <div> is geopend en de schermlezer gaat naar de volgende <h>, blijft het paneel geopend en verbergt een deel van de pagina. Schermlezers kunnen ook gelijk heel specifiek naar een <h1> gaan, of naar bepaalde 'landmarks', zoals <main>. Ook in dat geval blijft mogelijk een <div> geopend. Onder de <div> met het paneel zittende tekst wordt gewoon voorgelezen, maar het kan heel verwarrend zijn, als je dit tekst niet ziet. Niet elke gebruiker van een schermlezer is volledig blind, en je kunt ook met meer mensen een site bekijken, die niet allemaal een schermlezer gebruiken.

Daarom wordt wat JavaScript gebruikt om dit op te lossen. Zonder JavaScript werkt de hele constructie ook nog steeds, maar dan kan een geopende <div> alleen worden gesloten, door de laatste radioknop te selecteren.

Zodra een <div> wordt getoond, wordt met behulp van JavaScript een extra <h1> bovenaan de pagina zichtbaar gemaakt. Althans: je ziet die nauwelijks, maar voor schermlezers is dat voldoende. Binnen die <h1> zit een gewone <button> met als tekst de melding dat er nog een paneel is geopend. Als op die <button> wordt gedrukt, worden alle panelen gesloten. Deze <button> is dus alleen aanwezig, als een <div> is geopend.

Omdat de <h1> gelijk onder <main> staat, wordt deze altijd gevonden (en daarmee de erin zittende <button>, waarom het eigenlijk gaat.) Als een schermlezer gelijk naar <main> gaat, staat daar gelijk onder de <h1> met de <button>. Als een schermlezer de <h>'s afloopt, of gelijk naar de <h1> gaat, geldt hetzelfde.

Zodra de <button> is ingedrukt, wordt de <h1> met de <button> met display: none; weer verborgen en staat er weer - zoals het eigenlijk hoort - één <h1>: de echte kopregel.

Een <button> wordt gewoon door de Tab-toets bezocht, dus ook als een gebruiker van de Tab-toets de radioknoppen verlaat, terwijl een paneel is geopend, zal de <button> worden bezocht: de <button> krijgt de focus. In dat geval wordt de <button> met de melding dat er nog een paneel is geopend wel leesbaar op het scherm gezet. Door het indrukken van Enter of de Spatiebalk kan het paneel worden gesloten. (En ook door een gewone klik of aanraking van de <button>.)

Daarnaast wordt elke <div> nog verborgen, als op Escape wordt gedrukt.

Als je de muis niet kunt (of wilt) gebruiken, of als je de tekst niet goed kunt lezen, zal mogelijk niet gelijk duidelijk zijn, hoe deze constructie werkt. Daarom staat aan het begin van de constructie een korte uitleg. Die uitleg staat normaal genomen buiten het scherm en is daardoor onzichtbaar, maar schermlezers lezen hem gewoon voor. De uitleg staat in een <div> met tabindex="0", waardoor de <div> de focus kan krijgen, als de Tab-toets wordt ingedrukt. Omdat de <div> buiten het scherm staat, kan dat alleen met behulp van de Tab-toets, dus de lay-out wordt verder niet verstoord. Zodra de <div> met de uitleg de focus heeft, wordt deze binnen het scherm gezet, waardoor de uitleg zichtbaar wordt. Als de Tab-toets nogmaals wordt ingedrukt, heeft de <div> de focus niet meer. De uitleg wordt dan weer buiten het scherm gezet en is daardoor weer onzichtbaar.

Als je ziet, hoeveel extra voorzieningen nodig zijn om deze constructie enigszins toegankelijk te maken, dan begrijp je, waarom veel mensen afraden dit soort constructies te gebruiken. Mogelijk zijn er andere, simpeler oplossingen, waarbij minder aanpassingen nodig zijn.

Voorwaarden van het JavaScript waaraan html en css moeten voldoen

Voor dit voorbeeld wordt gebruik gemaakt van JavaScript. Zonder JavaScript werkt het ook, maar is dan minder toegankelijk voor gebruikers van schermlezers en Tab-toets.

Om dit script goed te laten werken, moeten html en css aan een aantal voorwaarden voldoen.

• De hele constructie (<input>'s met de bijbehorende <label>'s en <div>'s) moet in een element met id="container" zitten. In het voorbeeld is dat <div id="container">.
• Als eerste 'echte' element in de eigenlijke pagina (na de constructie met knoppen en panelen) moet een <h1> met id="kop" staan. In het voorbeeld is dat <h1 id="kop">, die als eerste binnen <main> staat. Schermlezers kunnen rechtstreeks naar een <h1> (of een andere <h>) gaan. Als er een paneel is geopend, is het belangrijk dat ze dan hier uit komen.

• Binnen die <h1> moet een <button id="sluit"> zitten. Binnen die <button> staat een tekst met de melding dat er nog een paneel is geopend. Behalve deze <button> mag er geen andere tekst in de <h1> staan, want dan werkt de <button> niet in alle schermlezers.

  In het voorbeeld is het geheel van <h1> en <button>:

  <h1 id="extra"><button id="sluit">Er staat nog een paneel open. Druk op deze knop om dat te sluiten.</button></h1>

• Het eerste element na deze <h1> met <button> moet een element met id="kop" zijn. Dit element moet een tabindex="-1" hebben, zodat het script de focus aan dit element kan geven. Als dat niet kan, gaan sommige schermlezers terug naar de eerste radioknop, als <button id="sluit"> wordt ingedrukt.

  In het voorbeeld is dit:

  <h1 id="kop" tabindex="-1">Knoppenbalk met bij elke knop een te openen paneel</h1>

  (Twee <h1>'s is in het algemeen een bijzonder slecht idee. Maar hier wordt de eerste <h1 id="extra"> pas zichtbaar, als een paneel wordt getoond. Als dat niet gebeurt, is alleen <h1 id="kop"> aanwezig. En zodra <button id="sluit"> is ingedrukt, verdwijnt <h1 id="extra"> weer, waardoor alleen <h1 id="kop"> overblijft.

De voorvoegsels -moz-, -ms- en -webkit-

Voordat een nieuwe css-eigenschap wordt ingevoerd, is er in de regel een experimentele fase. Browsers passen het dan al toe, maar met een aangepaste naam. Tijdens deze fase kunnen problemen worden opgelost en worden veldslagen uitgevochten, over hoe de standaard precies moet worden toegepast.

Als iedereen het overal over eens is en alle problemen zijn opgelost, wordt de officiële naam uit de standaard gebruikt.

De belangrijkste browsers hebben elk een eigen voorvoegsel:

Firefox: -moz-, naar de maker: Mozilla.

Op webkit gebaseerde browsers, zoals Edge, Google Chrome, Opera, Safari en Android browser: -webkit-.

(Google Chrome is van webkit overgestapt op een eigen weergave-machine: Blink. Blink gaat geen voorvoegsels gebruiken. Het is echter een aftakking van webkit, dus het zal nog wel even duren voor -webkit- hier helemaal uit is verdwenen. Ook Opera en Edge gebruiken Blink.)

Internet Explorer: -ms-, naar de maker: Microsoft.

Zodra de experimentele fase voorbij is, wordt het voorvoegsel weggelaten. Omdat dat moment niet bij alle browsers hetzelfde is, zet je nu ook al de officiële naam erbij. Deze wordt als laatste opgegeven. Als bijvoorbeeld Safari -webkit-appearance herkent, zal dit worden overruled door appearance, zodra Safari dit gaat herkennen, omdat het er later in staat. Dat ze er beide in staan, is dus geen enkel probleem.

In dit voorbeeld wordt appearance gebruikt.

Inmiddels is de algemene mening dat 'vendor prefixes', zoals deze voorvoegsels in het Engels heten, geen groot succes zijn. Eén van de grootste problemen: veel sitemakers gebruiken alleen de -webkit-variant. Daar kwamen ze in het verleden nog mee weg, omdat Apple op mobiel zo'n beetje 'n monopolie had. Inmiddels is dat niet meer zo, maar deze gewoonte bestaat nog steeds. Waardoor 'n site alleen in op webkit georiënteerde browsers goed is te bekijken.

Dit is zo'n groot probleem dat andere browsers soms de variant met -webkit- ook maar zijn gaan implementeren, naast de standaard. Want als 'n site het niet goed doet in 'n bepaalde browser, krijgt in de regel niet de site maar de browser de schuld.

Vanwege alle problemen met 'vendor prefixes' worden deze niet meer gebruikt. Nieuwe, experimentele css-eigenschappen zitten inmiddels achter een zogenaamde vlag: de gebruiker moet iets veranderen in de instellingen, waarna de eigenschap gebruikt (en getest) kan worden. Als alles werkt, zoals het hoort te werken, schakelt de browsermaker de vlag standaard in.

Voorlopig zijn we echter nog niet van deze voorvoegsels af. Als je ze gebruikt, gebruik dan álle varianten, en eindig met de variant zonder voorvoegsel, zoals die uiteindelijk ooit gebruikt gaat worden. Als je alleen de -webkit-variant gebruikt, ben je in feite 'n onbetaalde reclamemaker voor Apple.

Semantische elementen en WAI-ARIA

Deze twee onderwerpen zijn samengevoegd, omdat ze veel met elkaar te maken hebben.

Tabindex en Tab-toets

Links, invoervelden in formulieren, en dergelijke kunnen met behulp van de Tab-toets (of een soortgelijke toets) één voor één worden bezocht, in de volgorde waarin ze in de html voorkomen. Shift+Tab-toets keert de volgorde van de Tab-toets om. Dit is een belangrijk hulpmiddel voor mensen die om een of andere reden de muis niet kunnen of willen gebruiken. (En het is vaak ook veel sneller dan de muis, vooral in formulieren.)

In sommige browsers en/of besturingssystemen is dit vreemd genoeg standaard uitgeschakeld en is een zoektocht in de instellingen nodig om dit aan te zetten. Maar gebruikers van de Tab-toets zullen dit al hebben gedaan.

Als je met behulp van de Tab-toets een element hebt bereikt, heeft dit focus: als het een link is en je drukt op Enter, wordt de link gevolgd. Bij een tekstveld kun je tekst gaan invoeren. Enzovoort.

De Tab-toets volgt normaal genomen de volgorde van de elementen in de html. Het maakt niet uit, in welke volgorde ze op het scherm staan. Als je met behulp van css de elementen van plaats verwisselt op het scherm, wordt toch gewoon de volgorde in de html gevolgd.

De volgorde van de Tab-toets kan worden veranderd met behulp van het tabindex-attribuut: <div tabindex="3">. Deze <div> zal nu als derde worden bezocht, ook al krijgt een simpele <div> normaal genomen nooit bezoek van de Tab-toets.

Normaal genomen is het gebruik van een tabindex niet nodig. Het is zeker niet bedoeld om de bezoeker als een kangoeroe op een hindernisbaan van onder via links over rechts naar boven te laten springen. Maar soms kan het handig zijn voor kleinere correcties, als de normale volgorde in de html niet optimaal is. Of om een element bereikbaar te maken voor de Tab-toets, zoals de hierboven genoemde <div>.

Schermlezers blijven altijd de volgorde van de html volgen, dus als de tabindex sterk afwijkt van de volgorde in de html, kan dat behoorlijk verwarrend zijn.

De tabindex kan drie verschillende waarden hebben: -1, 0 of een positief getal.

In principe is de volgorde bij gebruik van de Tab-toets als volgt: eerst worden alle positieve getallen in volgorde afgewerkt. Als twee tabindexen dezelfde waarde hebben, wordt de volgorde in de html aangehouden. Een waarde van '0' wordt, afhankelijk van browser en besturingssysteem, verschillend behandeld, waarover iets hieronder bij Tabindex="0" meer.

Muis, toetsenbord, touchpad en touchscreen

Vroeger, toen het leven nog mooi was en alles beter, waren er alleen monitors. Omdat kinderen daar niet af konden blijven met hun tengels, besloten fabrikanten dan maar touchscreens te gaan maken, omdat je die mag aanraken. Het bleek makkelijker te zijn om volwassenen ook te leren hoe je 'n scherm vies maakt, dan om kinderen te leren met hun vingers van de monitor af te blijven.

Zo ontstonden touchscreens en kreeg het begrip ellende een geheel nieuwe lading. In de perfecte wereld van vroeger, waarin alleen desktops bestonden, werkten dingen als hoveren, klikken en slepen gewoon. Zonder dat je eerst 'n cursus hogere magie op Zweinstein hoefde te volgen. Zelfs in JavaScript was het nog wel te behappen, ook voor mensen zoals ik die toevallig niet Einstein heten.

Op dit moment kun je computerschermen ruwweg in twee soorten indelen: schermen die worden aangeraakt, en schermen die worden bediend met hulpmiddelen als een toetsenbord, muis of touchpad. Omdat ook computerschermen zich kennelijk vermengen, bestaan er inmiddels ook schermen die zowel van aanraken als van muizen houden.

Hieronder staat een lijstje met dingen die zijn aangepast voor de verschillende soorten schermen, zodat dit voorbeeld overal werkt. Een touchpad werkt ongeveer hetzelfde als een muis. Als hieronder iets over een muis staat, geldt dat ook voor een touchpad.

Gegenereerde code

Het onderstaande geldt alleen voor desktopbrowsers. In browsers op mobiele systemen is het vaak ook mogelijk gegenereerde code te bekijken, maar dat is veel ingewikkelder. Bovendien verandert de manier, waarop dat kan, nogal snel.

Als je html schrijft, kan dat (hopelijk) in de browser worden weergegeven. Vanuit de browser kun je die html bekijken, precies zoals je hem hebt ingevoerd. Alsof je het in een editor ziet. In Firefox bijvoorbeeld kan dat door in het menu te kiezen voor Extra → Webontwikkelaar → Paginabron. (Of door de veel snellere sneltoets Ctrl+U.) Elke browser heeft dit soort mogelijkheden.

Wat je dan te zien krijgt, is exact de code, zoals jij die hebt ingetypt. Inclusief alle fouten, hoofd- en kleine letters, noem maar op. Als je zo slordig bent om een <p> niet af te sluiten, zit er niet plotsklaps een afsluitende </p> in de code. Als er css wordt gebruikt, html wordt ingevoegd via JavaScript, noem maar op, zie je daar niets van, want dat heb jij niet ingetypt.

Daar heb je dus eigenlijk vrij weinig aan, want die code kende je al. Die heb je zelf fluitend of met bloed, zweet en tranen zitten intypen.

Wat de browser daadwerkelijk gebruikt, is iets totaal anders: de gegenereerde code. En die is veel interessanter, want die code blijkt (fors) af te wijken, van wat jij heb ingetypt. De browser gebruikt een tijdelijke kopie van de door jou geschreven code, die zo is aangepast dat er voor de browser mee is te werken.

Elke browser heeft inmiddels mogelijkheden om de gegenereerde code te bekijken. In Firefox bijvoorbeeld in het menu Extra → Webontwikkelaar → Webontwikkelaarshulpmiddelen. In Google Chrome in het menu onder Meer hulpprogramma's → Hulpprogramma's voor ontwikkelaars. In Edge open je dit door op F12 te drukken, en het kan vast ook via het menu.

Houdt er wel rekening mee dat elke browser de door jou ingetypte code iets zal aanpassen. In Firefox bijvoorbeeld wordt een <P> veranderd in een <p>. Als er 'n </p> mist, is die opeens wel aanwezig in de gegenereerde code. Wat elke browser precies aanpast, zal iets verschillen en kan ook nog veranderen. In het verleden veranderde Internet Explorer bijvoorbeeld een <p> juist in een <P>, nu is dat niet meer zo.

Als je met behulp van JavaScript elementen invoegt (zoals in dit voorbeeld gebeurt), zie je die alleen in deze gegenereerde code.

De code aanpassen aan je eigen ontwerp

• Als je dit voorbeeld gaat aanpassen voor je eigen site, houd het dan in eerste instantie zo eenvoudig mogelijk. Ga vooral geen details invullen.
• Gebruik geen FrontPage, Publisher of Word (alle drie van Microsoft). Deze programma's maken niet-standaard code die alleen goed te bekijken is in Internet Explorer. In alle andere browsers zie je grotendeels bagger, áls je al iets ziet.

• Publisher en Word zijn niet bedoeld om websites mee te maken. FrontPage is zwaar verouderd en wordt al jaren niet meer onderhouden door Microsoft.

  Ook OpenOffice en LibreOffice leveren een uiterst beroerd soort html af. Tekstverwerkers met al hun toeters en bellen zijn gewoon niet geschikt om websites mee te bouwen.

  Je kunt beter een goed (gratis) programma gebruiken. Links naar dat soort programma's vind je op de pagina met links onder Gereedschap → wysiwyg-editor.

  Maar het allerbeste is om gewoon zelf html, css, enzovoort te leren, omdat zelfs het allerbeste programma het nog steeds zwaar verliest van 'n op de juiste manier met de hand gemaakte pagina.

• Als je in een desktopbrowser met behulp van zoomen het beeld vergroot, heeft dit hetzelfde effect, als wanneer de pagina in een kleiner browservenster wordt getoond. Je kunt hiermee dus kleinere apparaten zoals een tablet of een smartphone simuleren. Maar het blijft natuurlijk wel een simulatie: het is nooit hetzelfde als testen op een écht apparaat. Zo kun je bijvoorbeeld aanrakingen alleen echt testen op een echt touchscreen.

  Inmiddels hebben veel browsers in de ontwikkelgereedschappen mogelijkheden voor het simuleren van weergave op een kleiner scherm ingebouwd. Ook dit blijft een simulatie, maar geeft vaak wel een beter beeld dan zoomen.

• Als je 'n site maakt in Firefox, Opera, Safari, Google Chrome of Edge, is er 'n hele grote kans dat hij in alle browsers werkt. Ik geef de voorkeur aan Firefox, omdat het de enige grote browser is die niet bij een bedrijf hoort dat vooral op je centen of je data uit is.

  Google Chrome wordt ook door veel mensen gebruikt, maar ik heb dus wat moeite met hoe Google je hele surfgedrag, je schoenmaat en de kleur van je onderbroek vastlegt. Daarom gebruik ik Google Chrome zelf alleen om in te testen.

• Het allereerste dat je moet invoeren, is het doctype, vóór welke andere code dan ook. Een lay-out met een missend of onvolledig doctype ziet er totaal anders uit dan een lay-out met een geldig doctype. Wát er anders is, verschilt ook nog 'ns tussen de diverse browsers. Als je klaar bent en dan nog 'ns 'n doctype gaat invoeren, weet je vrijwel zeker dat je van voren af aan kunt beginnen met de lay-out.

  Geldige doctypes vind je op www.w3.org/QA/2002/04/valid-dtd-list.

  Gebruik het volledige doctype, inclusief de eventuele url, anders werkt het niet goed.

• Gebruik een 'strict' doctype of (beter!) het doctype voor html5. Deze zijn bedoeld voor nieuwe sites. Het transitional doctype is bedoeld voor al bestaande sites, niet voor nieuwe.

  Het transitional doctype staat talloze tags toe, die in html5 zijn verboden. Deze tags worden al zo'n tien jaar afgeraden. Het transitional doctype is echt alleen bedoeld om de puinhoop van vroeger, toen niet volgens standaarden werd gewerkt, enigszins te herstellen.

  Het strict doctype staat verouderde tags niet toe. Daardoor kan met 'n strict doctype, of het nu html of xhtml is, probleemloos worden overgestapt naar html5. Met een transitional doctype en het gebruik van afgekeurde tags kun je niet overstappen naar html5. Je moet dan eerst alle verouderde tags verwijderen, wat echt ontzettend veel werk kan zijn.

  Het doctype voor html5 is uiterst simpel: <!doctype html>. Omdat het doctype voor html5 in alle browsers werkt, zelfs in de gelukkig vrijwel uitgestorven nachtmerrie Internet Explorer 6, is er geen enkele reden dit uiterst simpele doctype niet te gebruiken.

• Als tweede voer je de charset in. Dit vertelt de browser, welke tekenset er gebruikt moet worden, zodat letters met accenten en dergelijke overal goed worden weergegeven. Het beste kun je utf-8 nemen. Als je later van charset verandert, loop je 'n grote kans dat je alle aparte tekens als letters met accenten weer opnieuw moet gaan invoeren. In html5 is het simpele <meta charset="utf-8"> voldoende.

• Test vanaf het allereerste begin in zoveel mogelijk verschillende browsers in 'n aantal resoluties (schermgroottes). Onder het kopje Getest in kun je in deze uitleg vinden, waar dit voorbeeld in is getest. Ook van Internet Explorer kun je meerdere versies naast elkaar draaien. Op de pagina met links staan onder het kopje Gereedschap → Weergave en dergelijke testen 'n aantal links die daarbij kunnen helpen. De compatibiliteitsweergave in Internet Explorer is niet geschikt om in te testen, omdat deze enigszins verschilt van de weergave in échte browsers.

  (Overigens wordt op deze site alleen nog in Internet Explorer 11 getest. Oudere versies van Internet Explorer worden niet meer ondersteund en zijn daardoor per definitie uiterst onveilig. In Edge, de opvolger van Internet Explorer, wordt wel gewoon getest.)

• Voor alle voorbeelden geldt: breng veranderingen stapsgewijs aan. Als je bijvoorbeeld foto's wilt laten weergeven, begin dan met het alleen veranderen van de namen van de foto's, zodat je eigen foto's worden weergegeven. Maakt niet uit als de maten niet kloppen en de teksten fout zijn. Als dat werkt, ga dan bijvoorbeeld de maten aanpassen. Dan de teksten. En controleer steeds, of alles nog goed werkt.

• Als het om een lay-out of iets dergelijks gaat: zorg eerst dat header, kolommen, footer, menu, en dergelijke staan en bewegen, zoals je wilt. Ga daarna pas details binnen die blokken invullen. In eerste instantie gebruik je dus bijvoorbeeld 'n leeg blok op de plaats, waar uiteindelijk het menu komt te staan.

  Als je begint met allerlei details, is er 'n heel grote kans dat die de werking van de blokken gaan verstoren. Bouw eerst het huis, en ga dan pas de kamers inrichten. Zorg eerst dat de blokken werken, zoals je wilt. Dan zul je het daarna gelijk merken, als 'n toegevoegd detail als tekst of 'n afbeelding iets gaat verstoren. Daarvoor moet je natuurlijk wel regelmatig controleren in verschillende browsers, of alles nog wel goed werkt.

  e kunt de blokken tijdens het aanpassen opvullen met bijvoorbeeld <br>1<br>2<br>3 enzovoort, tot ze de juiste hoogte hebben. Het is handig om aan het einde even iets toe te voegen als 'laatste', zodat je zeker weet dat er niet ongemerkt drie regels onderaan naar 't virtuele walhalla zijn verhuisd.

  Om de breedte te vullen, kun je het best 'n kort woord als 'huis' duizend keer of zo herhalen. Ook hier is het handig om aan 't eind (en hier ook aan 't begin) 'n herkenningsteken te maken, zodat je zeker weet dat je de hele tekst ziet.

• Zolang je in grotere dingen zoals 'n lay-out aan 't wijzigen bent, kan het helpen de verschillende delen een achtergrondkleur te geven. Je ziet dan goed, waar 'n deel precies staat. Een achtergrondkleur heeft - anders dan bijvoorbeeld een border - verder geen invloed op de lay-out, dus die is hier heel geschikt voor.
• Als je eigenschappen verandert in de css, verander er dan maar één, hooguit twee tegelijk. Als je er zeventien tegelijk verandert, is de kans groot dat je niet meer weet, wat je hebt gedaan. En dat je 't dus niet meer terug kunt draaien.

• margin, padding en border worden bij de hoogte en breedte van het element opgeteld. Hier worden vaak fouten mee gemaakt. Als je bijvoorbeeld in een lay-out 'n border toevoegt aan een van de 'hoofdvakken' (header, footer, kolommen), dan wordt deze er bij opgeteld. Bij 'n border van 2 px rondom de linkerkolom wordt deze dus plotseling 4 px breder (2 px aan beide kanten), en 4 px hoger. Zoiets kan je hele lay-out verstoren, omdat iets net te breed of te hoog wordt. Je moet dan elders iets 4 px kleiner maken. Dat zal vaak zo zijn: als je één maat verandert, zul je vaak ook 'n andere moeten aanpassen.

  Css geeft de mogelijkheid om met behulp van box-sizing de padding en border bínnen de breedte en hoogte van de inhoud te zetten, als je dat handiger vindt.

  Met nieuwere css-eigenschappen als grid en flexbox, die speciaal zijn gemaakt om een lay-out mee te maken, spelen dit soort problemen veel minder. In alle browsers waarop hier nog wordt getest, werken flexbox en grid prima. Maar als je oudere browsers moet ondersteunen, kan dat wel problemen opleveren en moet je ook in die oudere browsers testen.

• In plaats van een absolute eenheid als px kun je ook een relatieve eenheid gebruiken, met name em en rem. Voordeel van em en rem is dat een lettergrootte, regelhoogte, en dergelijke in em en rem in alle browsers kan worden veranderd. Nadeel is dat het de lay-out sneller kan verstoren dan bijvoorbeeld px. Dit moet je gewoon van geval tot geval bekijken. Voor weergave in mobiele apparaten zijn relatieve eenheden als em en rem vrijwel altijd beter dan absolute eenheden als px.

  (De minder bekende rem is ongeveer hetzelfde als de em. Alleen is de lettergrootte bij rem gebaseerd op de lettergrootte van het <html>-element, waardoor de rem overal op de pagina precies even groot is. Bij de em kan de lettergrootte worden beïnvloed door de voorouders van het element, bij de rem niet.)

  Zoomen kan trouwens altijd, ongeacht welke eenheid je gebruikt.

• Valideren, valideren, valideren en dan voor 't slapen gaan nog 'ns valideren.

  Valiwie???

  Valideren is het controleren van je html en css op 'n hele serie fouten. Computers zijn daar vaak veel beter in dan mensen. Als je 300 keer <h2> hebt gebruikt en 299 keer </h2> vindt 'n computer die ene missende </h2> zonder enig probleem. Jij ook wel, maar daarna ben je misschien wel aan vakantie toe.

  Valideren kan helpen om gekmakende fouten te vinden. Valide code garandeert ook dat de weergave in verschillende browsers (vrijwel) hetzelfde is. En valide code is over twintig jaar ook nog te bekijken.

  Valideren moet trouwens ook niet worden overdreven. Het is een hulpmiddel om echte fouten te vinden, meer niet. Het gaat erom dat je site goed werkt, niet dat je het braafste kind van de klas bent. Als de code niet valideert, maar daar is een goede reden voor, is daar niets op tegen. Zeker met nieuwere html en css wil de validator nog wel eens achterlopen, terwijl dat al prima is te gebruiken.

  Op deze site is alle css en html gevalideerd. Als de code niet helemaal valide is (wat regelmatig voorkomt), staat daar onder Bekende problemen (en oplossingen) de reden van.

  Je kunt je css en html valideren als 't online staat, maar ook als het nog in je computer staat.

  Html kun je valideren op: validator.w3.org/nu.

  Css kun je valideren op: jigsaw.w3.org/css-validator.

Toegankelijkheid en zoekmachines

De tekst in dit hoofdstukje is een algemene tekst, die voor elke pagina geldt. Eventueel specifiek voor dit voorbeeld geldende problemen en eventuele aanpassingen om die problemen te voorkomen staan bij Bekende problemen (en oplossingen).

Toegankelijkheid (in het Engels 'accessibility') is belangrijk voor bijvoorbeeld blinden die een schermlezer gebruiken, of voor motorisch gehandicapte mensen die moeite hebben met het bedienen van een muis. Een spider van een zoekmachine (dat is het programmaatje dat de site indexeert voor de zoekmachine) is te vergelijken met een blinde. Als je je site goed toegankelijk maakt voor gehandicapten, is dat gelijk goed voor een hogere plaats in een zoekmachine. Dus als je 't niet uit sociale motieven wilt doen, kun je 't uit egoïstische motieven doen.

(Op die plaats in de zoekmachine heb je maar beperkt invloed. De toegankelijkheid van je site is maar één van de factoren, maar zeker niet onbelangrijk.)

Als je bij het maken van je site al rekening houdt met toegankelijkheid, is dat nauwelijks extra werk. 't Is ongeveer te vergelijken met inbraakbescherming: doe dat bij 'n nieuw huis en 't is nauwelijks extra werk, doe 't bij 'n bestaand huis en 't is al snel 'n enorme klus.

Enkele tips die helpen bij toegankelijkheid:

• Gebruik altijd een alt-beschrijving bij een afbeelding. De alt-tekst wordt gebruikt, als afbeeldingen niet kunnen worden getoond of gezien (dat geldt dus ook voor zoekmachines). Als je iets wilt laten zien, als je over de afbeelding hovert, gebruik daar dan het title-attribuut voor, niet de alt-beschrijving.

  Als een afbeelding alleen maar voor de sier wordt gebruikt, zet je daarbij alt="", om aan te geven dat de afbeelding niet belangrijk is voor het begrijpen van de tekst of zo.

• Als uit de tekst in een link niet duidelijk wordt, waar de link naartoe leidt, gebruik dan een title bij de link. Een tekst als 'pagina met externe links' is waarschijnlijk duidelijk genoeg, een tekst als alleen 'links' mogelijk niet. Een duidelijke zwart-witregel is niet te geven, omdat dit ook van tekst en dergelijke in de omgeving van de link afhangt.

• Accesskeys (sneltoetsen) kun je beter niet gebruiken, deze geven te veel problemen, omdat ze vaak dubbelop zijn met sneltoetsen voor de browser of andere al gebruikte sneltoetsen. Bovendien is voor de gebruiker meestal niet duidelijk, welke toetsen het zijn.

  Op zichzelf zijn accesskeys een heel goed idee. Maar helaas zijn ze ook in html5 volstrekt onvoldoende gedefinieerd. Er is nog steeds geen standaard voor de meest gebruikelijke accesskeys, zoals Zoek of Home.

  Er is nog steeds niet vastgelegd, hoe accesskeys zichtbaar gemaakt kunnen worden. Voor de makers van browsers zou dit 'n relatief kleine moeite zijn, voor de makers van 'n site is het bergen extra werk.

  Hierdoor zijn accesskeys (vrijwel) niet te gebruiken. Misschien kunnen ze nog enig nut hebben op sites, die gericht zijn op 'n specifieke groep gebruikers. Maar voor algemene sites is het advies: normaal genomen niet gebruiken.

• Met behulp van de Tab-toets (of op 'n soortgelijke manier) kun je in de meeste browsers door links, invoervelden, en dergelijke lopen. Elke tab brengt je één link, invoerveld, en dergelijke verder, Shift+Tab één plaats terug. Met behulp van het attribuut tabindex kun je de volgorde aangeven, waarin de Tab-toets werkt. Zonder tabindex wordt de volgorde van de html aangehouden bij gebruik van de Tab-toets, maar soms is een andere volgorde logischer.

  In principe is het beter, als tabindex niet nodig is, maar gewoon de volgorde van de html wordt aangehouden. Bij verkeerd gebruik kan tabindex heel verwarrend zijn. Het is niet bedoeld om van de pagina een hindernisbaan voor kangoeroes te maken, waarop van beneden via links over rechts naar boven wordt gesprongen. (Meer over de Tab-toets is te vinden bij Tabindex en Tab-toets.)

• Als, zoals hierboven beschreven, een gebruiker van de Tab-toets bij een link, invoerveld, en dergelijke is aangekomen, heeft dit element 'focus'. Dit wordt aangegeven door de link, invoerveld, en dergelijke extra te markeren met een kadertje. Dat kadertje mag je alleen weghalen, als op een andere manier wordt duidelijk gemaakt, welk element focus heeft. Een gebruiker van de Tab-toets kan anders niet zien, waar zij of hij zit, en welk element gaat reageren op bijvoorbeeld een Enter. (Meer over focus is te vinden bij focus.)
• In het verleden werd vaak aangeraden de volgorde van de code aan te passen. Een menu bijvoorbeeld kon in de html onderaan worden gezet, terwijl het op het scherm met behulp van css bovenaan werd gezet. Inmiddels zijn schermlezers en dergelijke zo sterk verbeterd dat dit niet meer wordt aangeraden. De volgorde in de html kan tegenwoordig beter hetzelfde zijn als die op het scherm, omdat het anders juist verwarrend kan werken.

• Een zogenaamde skip-link is vaak nog wel zinvol. Dat is een link die je buiten het scherm parkeert met behulp van css, zodat hij normaal genomen niet te zien is. Zo'n link is wel gewoon zichtbaar in speciale programma's zoals tekstbrowsers en schermlezers, want die kijken gewoon naar wat er in de broncode staat.

  (Alleen in de schermlezer TalkBack op oudere versies van Android werkt zo'n buiten het scherm geplaatste link niet. TalkBack leest zo'n link wel voor, maar de link kan niet worden gevolgd, als deze buiten het scherm staat. Met ingang van versie 8.1 van Android is dit eindelijk opgelost en werkt een skip-link ook fatsoenlijk in TalkBack.)

  Een skip-link staat bovenaan de pagina, nog boven menu, header, en dergelijke, en linkt naar de eigenlijke inhoud van de pagina. Hierdoor kunnen mensen met één toetsaanslag naar de eigenlijke inhoud van de pagina gaan.

  Een skip-link is vooral nuttig voor gebruikers van de Tab-toets. Zodra de normaal genomen onzichtbare link door het indrukken van de Tab-toets focus krijgt, kun je hem op het scherm plaatsen, waardoor hij zichtbaar wordt. Bij een volgende tab wordt hij dan weer buiten het scherm geplaatst en is dus niet meer zichtbaar, zodat de lay-out niet wordt verstoord.

  Op pagina's en in voorbeelden waar dat nuttig is, wordt op deze site een skip-link gebruikt. (Althans: nog niet in alle voorbeelden die daarvoor in aanmerking komen, zit een skip-link. Maar geleidelijk aan worden dat er steeds meer.)

• Van oorsprong is html een taal om wetenschappelijke documenten weer te geven, pas later is hij gebruikt voor lay-out. Maar daar is hij dus eigenlijk nooit voor bedoeld geweest. Het gebruiken van html voor lay-out leidt tot enorme problemen voor gehandicapten en tot een lage plaats in zoekmachines.

  De html hoort alleen inhoud te bevatten, lay-out doe je met behulp van css. Die css moet in een externe stylesheet staan of, als hij alleen voor één bepaalde pagina van toepassing is, in de <head> van die pagina.

• Breng een logische structuur aan in je document. Gebruik een <h1> voor de belangrijkste kop, een <h2> voor een subkop, enzovoort. Schermlezers en dergelijke kunnen van kop naar kop springen. En een zoekmachine gaat ervan uit dat <h1> belangrijke tekst bevat.

  Dit geldt voor al dit soort structuurbepalende tags.

  Als een <h1> te grote letters geeft, maak daar dan met behulp van je css 'n kleinere letter van, maar blijf die <h1> gewoon gebruiken. Op dezelfde manier kun je al dit soort dingen oplossen.

• <table> is fantastisch, maar alleen als die wordt gebruikt om een echte tabel weer te geven, niet als hij voor opmaak wordt misbruikt. In het verleden is dat op grote schaal gebeurd bij gebrek aan andere mogelijkheden. Een tabel is, als je niet heel erg goed oplet, volstrekt ontoegankelijk voor gehandicapten en zoekmachines. Het lezen van een tabel is ongeveer te vergelijken met het lezen van een krant van links naar rechts: niet per kolom, maar per regel. Dat gaat dus alleen maar goed bij een echte tabel, zoals een spreadsheet. In alle andere gevallen garandeert 'n tabel volstrekte ontoegankelijkheid voor schermlezers en dergelijke en als extra bonus vaak 'n lagere plaats in een zoekmachine.

• Frames horen bij een volstrekt verouderde techniek, die heel veel nadelen met zich meebrengt. <iframe>'s hebben voor een deel dezelfde nadelen. Eén van die nadelen is dat de verschillende frames voor zoekmachines, schermlezers, en dergelijke als los zand aan elkaar hangen, omdat ze los van elkaar worden weergegeven. Ze staan wel naast elkaar op het scherm, maar er zit intern geen verband tussen.

  Als je 'n stuk code vaker wilt gebruiken, zoals 'n menu dat op elke pagina hetzelfde is, voeg dat dan in met PHP. Dan wordt de pagina niet pas in de browser, maar al op de server samengesteld. Hierdoor zien zoekmachines, schermlezers, en dergelijke één pagina, net zoals wanneer je maar één pagina met html zou hebben geschreven.

  (Je kunt ook invoegen met behulp van SSI. Maar tegenwoordig kun je beter PHP dan SSI gebruiken, omdat SSI min of meer aan het uitsterven is en PHP veel meer mogelijkheden heeft. Op deze site wordt in enkele voorbeelden nog SSI gebruikt, maar zodra die worden bijgewerkt, gaat dat vervangen worden door PHP.)

• Geef de taal van het document aan, en bij woorden en dergelijke die afwijken van die taal de afwijkende taal met behulp van lang="...". Op deze site gebeurt dat maar af en toe, omdat de tekst (en vooral de code) een mengsel is van Engels, Nederlands en eigengemaakte namen. Dat soort teksten is gewoon niet goed in te delen in een taal. Maar bij enigszins 'normale' teksten hoor je een taalwisseling aan te geven.

  Op deze site wordt de lijst op woordenlijst.org gebruikt om te bepalen, of een woord inmiddels 'Nederlands' is. Als het woord in deze lijst voorkomt, wordt geen lang-attribuut gebruikt, ook niet als het woord oorspronkelijk uit een andere taal komt.

• Gebruik de tag <abbr> bij afkortingen. Doe dat de eerste keer op een pagina samen met de title-eigenschap: <abbr title="ten opzichte van">t.o.v.</abbr>. Daarna kun je op dezelfde pagina volstaan met <abbr>t.o.v.</abbr>. Doe je dit niet, dan is er 'n grote kans dat 'n schermlezer 't.o.v.' uit gaat spreken als 'tof', en 'n zoekmachine kan er ook geen chocola van maken.
• Geef een verandering niet alleen door kleur aan. Een grote groep mensen heeft moeite met het onderscheiden van kleuren en/of het herkennen van kleuren. Verander bijvoorbeeld een ronde rode knop niet in een ronde groene knop, maar in een vierkante groene knop. Door ook de vorm te veranderen, is het herkennen van de verandering niet alleen van een kleur afhankelijk.
• Zorg voor voldoende contrast tussen achtergrond- en voorgrondkleur, tussen background-color en color. Soms zie je heel lichtgrijze tekst op een donkergrijze achtergrond, en dan ook nog in een mini-formaat. Dat is dus voor heel veel mensen stomweg volledig onleesbaar. Een uitstekende online contrastchecker is bijvoorbeeld te vinden op snook.ca.

• De spider van 'n zoekmachine, schermlezers, en dergelijke kunnen geen plaatjes 'lezen'. Het is soms verbazingwekkend om te zien hoe veel, of eigenlijk: hoe weinig tekst er overblijft op een pagina, als de plaatjes worden weggehaald.

  Op Linux kun je met Lynx kijken, hoe je pagina eruitziet zonder plaatjes en dergelijke, als echt alleen de tekst overblijft. Een installatie-programma voor Lynx op Windows is te vinden op invisible-island.net/lynx.

  Ook kun je in Windows het gratis programma WebbIE installeren. WebbIE laat de pagina zien, zoals een tekstbrowser en dergelijke hem ziet. WebbIE is te downloaden vanaf www.webbie.org.uk.

  Ten slotte kun je je pagina nog online op toegankelijkheid laten controleren op 'n behoorlijk aantal sites, zoals:

  lowvision.support: laat zien hoe een kleurenblinde de site ziet. Engelstalig.

  wave.webaim.org: deze laat grafisch zien, hoe de toegankelijkheid is. Engelstalig. Deze tester is ook als extensie in Firefox en Google Chrome te installeren.

  Op de pagina met links kun je onder Toegankelijkheid links naar meer tests en dergelijke vinden.

Getest in

Laatst gecontroleerd op 22 mei 2021.

Onder dit kopje staat alleen maar, hoe en waarin is getest. Alle eventuele problemen, ook die met betrekking tot zoomen, lettergroottes, toegankelijkheid, uit staan van JavaScript en/of css, enzovoort staan iets hieronder bij Bekende problemen (en oplossingen). Het is belangrijk dat deel te lezen, want uit een test kan ook prima blijken dat iets totaal niet werkt!

Dit voorbeeld is getest op de volgende systemen:

Er is op de aan het begin van dit hoofdstukje genoemde controledatum getest in de meest recente versie van de browser, die op het betreffende besturingssysteem kon draaien. Het aantal geteste browsers en systemen is al tamelijk fors, en als ook nog rekening gehouden moet worden met (zwaar) verouderde browsers, is het gewoon niet meer te doen. Surfen met een verouderde browser is trouwens vragen om ellende, want updates van browsers hebben heel vaak met beveiligingsproblemen te maken.

In- en uitzoomen en - voor zover de browser dat kan - een kleinere en grotere letter zijn ook getest. Er is ingezoomd en vergroot tot zover de browser kan, maar niet verder dan 200%.

Er is getest met behulp van muis en toetsenbord, behalve op iOS, iPadOs en Android, waar een touchscreen is gebruikt. Op Windows 8.1 en 10 is getest met touchscreen, touchpad, toetsenbord, muis, en - waar dat zinvol was - op een combinatie daarvan.

Als JavaScript is gebruikt, is op de desktop ook getest zonder JavaScript. Op iOS, iPadOS en Android is niet getest zonder JavaScript, omdat je JavaScript in een toenemend aantal mobiele browsers niet uit kunt zetten. Bovendien is een mobiel apparaat zonder JavaScript niet veel meer dan een duur en groot uitgevallen horloge. Ook in Edge is niet getest zonder JavaScript, omdat Microsoft het onmogelijk heeft gemaakt dit uit te zetten. Ten slotte is getest zonder css en - als afbeeldingen worden gebruikt - zonder afbeeldingen.

Alleen op de hierboven genoemde systemen en browsers is getest. Er is dus niet getest op bijvoorbeeld 'n Blackberry. Er is een kans dat dit voorbeeld niet (volledig) werkt op niet-geteste systemen en apparaten. Om het wel (volledig) werkend te krijgen, zul je soms (kleine) wijzigingen en/of (kleine) aanvullingen moeten aanbrengen, bijvoorbeeld met JavaScript.

Er is ook geen enkele garantie dat iets werkt in een andere tablet of smartphone dan hierboven genoemd, omdat fabrikanten in principe de software kunnen veranderen. Dit is anders dan op de desktop, waar browsers altijd (vrijwel) hetzelfde werken, zelfs op verschillende besturingssystemen. Iets wat in Samsung Internet op Android werkt, zal in de regel overal werken in die browser, maar een garantie is er niet. De enige garantie is het daadwerkelijk testen op een fysiek apparaat. En aangezien er duizenden mobiele apparaten zijn, is daar geen beginnen aan.

De html is gevalideerd met de html-validator, de css met de css-validator van w3c. Als om een of andere reden niet volledig gevalideerd kon worden, wordt dat bij Bekende problemen (en oplossingen) vermeld.

Nieuwe browsers worden pas getest, als ze uit het bèta-stadium zijn. Anders is er 'n redelijke kans dat je tegen 'n bug zit te vechten, die voor de uiteindelijke versie nog gerepareerd wordt. Dit voorbeeld is alleen getest in de hierboven met name genoemde browsers. Vragen over niet-geteste browsers kunnen niet worden beantwoord, en het melden van fouten in niet-geteste browsers heeft ook geen enkel nut. (Melden van fouten, problemen, enzovoort in wel geteste browsers: graag! Dat kan op het forum.)

Bekende problemen (en oplossingen)

Waarop en hoe is getest, kun je gelijk hierboven vinden bij Getest in.

Als je hieronder geen oplossing vindt voor een probleem dat met dit voorbeeld te maken heeft, kun je op het forum proberen een oplossing te vinden voor je probleem. Om forumspam te voorkomen, moet je je helaas wel registreren, voordat je op het forum een probleem kunt aankaarten.

Bij toegankelijkheid is er vaak geen goed onderscheid te maken tussen oplossing en probleem. Zonder (heel simpele) aanpassingen heb je vaak 'n probleem, en omgekeerd. Daarom staan wat betreft toegankelijkheid aanpassingen en problemen hier bij elkaar in dit hoofdstukje.

Voor zover van toepassing wordt eerst het ontbreken van JavaScript, css en/of afbeeldingen besproken. Vervolgens problemen en aanpassingen met betrekking tot toegankelijkheid voor specifieke groepen bezoekers, zoals zoomen en andere lettergrootte, Tab-toets, tekstbrowsers en schermlezers. Als laatste volgen algemene problemen in alle of in specifieke browsers.

Als in een onderdeel geen problemen aanwezig zijn, staat in een smal groen kadertje 'Geen problemen'. Bij een onderwerp over toegankelijkheid zijn er soms geen problemen, maar alleen aanpassingen. Ook in dat geval staat bovenaan in een smal groen kadertje 'Geen problemen'. Daaronder staan dan de aanpassingen.

Als in een onderdeel één of meer problemen worden besproken, staat van elk probleem in een breed rood kadertje een korte samenvatting daarvan.

Als bij het probleem een oplossing wordt gegeven, staat de samenvatting in een rode stippellijn. Bij een onderwerp over toegankelijkheid zijn er soms, naast de opgeloste problemen, ook aanpassingen. In dat geval staan staan die aanpassingen boven de kadertjes met opgeloste problemen.

Als bij het probleem geen oplossing is gevonden, staat de samenvatting in een rode ononderbroken lijn. Bij een onderwerp over toegankelijkheid zijn er soms, naast de problemen, ook aanpassingen. In dat geval staan staan die aanpassingen boven de kadertjes met problemen.

Wijzigingen

Alleen grotere wijzigingen worden hier vermeld, geen dingen als een link die is geüpdatet.

22 mei 2021:

Nieuw opgenomen.

(Onder nummer 48 stond eerst een ander voorbeeld. Dat was echter niet werkend te krijgen op touchscreens en ook niet bijzonder genoeg om toch te bewaren. Vandaar dat het is vervangen door een volledig nieuw iets.)

Inhoud van de download en licenties

De inhoud van deze download kan vrij worden gebruikt, met drie beperkingen:

* Sommige onderdelen die van 'n andere site of zo afkomstig zijn, vallen mogelijk onder een of andere licentie. Dat is hieronder bij het betreffende onderdeel te vinden.

* Je gebruikt het materiaal uit deze download volledig op eigen risico. Het kan prima zijn dat er fouten in de hier verstrekte code en dergelijke zitten. Voor eventuele schade die door gebruik van materiaal uit deze download ontstaat, in welke vorm dan ook, zijn www.css-voorbeelden.nl en medewerkers daarvan op geen enkele manier verantwoordelijk.

* Dit voorbeeld (en de bijbehorende uitleg en dergelijke) wordt regelmatig bijgewerkt. Het is daarom niet toegestaan dit voorbeeld (en de bijbehorende uitleg en dergelijke) op welke manier dan ook te verspreiden, zonder daarbij duidelijk te vermelden dat voorbeeld, uitleg, en dergelijke afkomstig zijn van www.css-voorbeelden.nl en dat daar altijd de nieuwste versie is te vinden. Dit is om te voorkomen dat er verouderde versies worden verspreid.

Een link naar www.css-voorbeelden.nl wordt trouwens altijd op prijs gesteld.

menu-048-dl.html: de pagina met het voorbeeld.

menu-048.pdf: deze uitleg (aangepast aan de inhoud van de download).

menu-048-inhoud-download-en-licenties.txt: een kopie van de tekst onder dit kopje (Inhoud van de download en licenties).

HTML

<h1 id="extra"><button id="sluit">Er staat nog een paneel open. Druk op deze knop om dat te sluiten.</button></h1>

<h1 id="kop" tabindex="-1">Knoppenbalk met bij elke knop een te openen paneel</h1>

Twee of meer <h1>'s binnen één pagina is vanuit het oogpunt van toegankelijkheid een slecht idee. Schermlezers kunnen met behulp van een sneltoets in één keer naar de <h1> gaan. Als het goed is, staat daarin de belangrijkste kop van de pagina. Als er meer dan één <h1> is, kan dat uiterst verwarrend zijn.

Voor je aan jezelf gaat twijfelen: je hebt niet te veel gedronken en ook een nieuwe bril is niet nodig: er staan inderdaad twee <h1>'s in de code. Maar normaal genomen wordt de eerste <h1> volledig verborgen.

Met behulp van de laatste radioknop 'Paneel sluiten' kunnen alle panelen weer worden gesloten. Voor gebruikers van een muis of een touchscreen is dat duidelijk genoeg.

Maar gebruikers van een schermlezer of van de Tab-toets kunnen de groep radioknoppen verlaten, terwijl nog een paneel is geopend. In dat geval wordt een deel van de pagina door het paneel verborgen, zoals op de afbeelding is te zien.

De eerste h1#extra hierboven is normaal genomen met display: none; verborgen, ook voor schermlezers. Normaal genomen staat er dus maar één <h1> op de pagina, zoals het eigenlijk hoort.

Zodra een radioknop is geselecteerd en een paneel wordt geopend, wordt bij h1#extra met behulp van JavaScript style="display: block;" ingevoegd:

<h1 id="extra" style="display: block;">

(Als je die ingevoegde code wilt bekijken, moet je niet in de gewone code, maar in de Gegenereerde code kijken.)

In de <h1> zit een <button>, waarmee alle panelen kunnen worden gesloten. Alleen als er dus nog een paneel is geopend, wordt deze eerste <h1> zichtbaar. Normaal genomen is h1#extra met display: none; verborgen. h1#extra is het eerste element binnen <main>. Dat is niet toevallig, want schermlezers kunnen in één keer naar <main> gaan. Ze kunnen ook in één keer naar een <h1> gaan, en ze kunnen ook alle <h>'s aflopen.

In alle gevallen zal deze <h1> worden gevonden. Althans: alleen als er een paneel is geopend. Als dat niet zo is, is deze <h1> verborgen, en wordt de 'echte' h1#kop gevonden. Zodra met de <button> in h1#extra het paneel is gesloten, wordt h1#extra met behulp van JavaScript weer verborgen, en is er dus weer één <h1> aanwezig: de 'echte' <h1>.

Voor gebruikers van de Tab-toets werkt het in principe hetzelfde, alleen wordt de tekst nu binnen het scherm gezet, zodat deze is te lezen.

Binnen h1#extra zit een <button>. Als die wordt ingedrukt, worden met behulp van JavaScript alle radioknoppen gedeselecteerd, waardoor alle panelen worden gesloten. Je zou ook alleen een <button> kunnen gebruiken, maar dan kunnen gebruikers van een schermlezer die <button> missen, als ze gelijk naar de <h1> gaan of alleen <h>'s aflopen. Nu vinden ze de <button> altijd.

De tekst binnen de <h1> moet volledig binnen de <button> staan, omdat sommige schermlezers anders de tekst wel netjes voorlezen, maar de <button> werkt niet.

h1#kop, de 'echte' belangrijkste kopregel, heeft een tabindex="-1". Hierdoor kan JavaScript de focus op deze <h1> zetten, wat normaal genomen niet kan. Als dat niet gebeurt, gaan sommige schermlezers weer naar de eerste radioknop terug, als de <button> in h1#extra wordt ingedrukt. Nu gaan ze allemaal netjes bij h1#kop verder met voorlezen.

Kort samengevat: er zijn alleen twee <h1>'s aanwezig, zolang een paneel is geopend. Zodra dat weer is gesloten, is er maar één <h1> aanwezig.

CSS

Technisch gezien is er geen enkel bezwaar om de css in de stylesheet allemaal achter elkaar op één regel te zetten:

div#header-buiten {position: absolute; right: 16px; width: 100%; height: 120px; background: yellow;} div p {margin-left 16px; height: 120px; text-align: center;}

Maar als je dat doet, garandeer ik je hele grote problemen, omdat het volstrekt onoverzichtelijk is. Beter is het om de css netjes in te laten springen:

              div#header-buiten {
		position: absolute;
		right: 16px;
		width: 100%;
		height: 120px;
		background: yellow;
	}

	div p {
		margin-left: 16px;
		height: 120px;
		text-align: center;
	}

Hiernaast is het heel belangrijk voldoende commentaar (uitleg) in de stylesheet te schrijven. Op dit moment weet je waarschijnlijk (hopelijk...), waarom je iets doet. Maar over vijf jaar kan dat volstrekt onduidelijk zijn. Op deze site vind je nauwelijks commentaar in de stylesheets, maar dat heeft een simpele reden: deze uitleg is in feite één groot commentaar.

Op internet zelf is het goed, als de stylesheet juist zo klein mogelijk is. Dus voor het uploaden kun je normaal genomen het beste het commentaar weer verwijderen. Veel mensen halen zelfs alles wat overbodig is weg, voordat ze de stylesheet uploaden. Inspringingen bijvoorbeeld zijn voor mensen handig, een computer heeft ze niet nodig.

Je hebt dan eigenlijk twee stylesheets. De uitgebreide versie waarin je dingen uitprobeert, verandert, enzovoort, met commentaar, inspringingen, en dergelijke. Dat is de mensvriendelijke versie. Daarnaast is er dan een stylesheet die je op de echte site gebruikt: een gecomprimeerde versie.

Dat comprimeren kun je met de hand doen, maar er bestaan ook hulpmiddelen voor. Op de pagina met links kun je onder het kopje Gereedschap → Snelheid, testen, gzip, comprimeren (inclusief theorie) links naar sites vinden, waar je bestanden kunt comprimeren.

(Stylesheets op deze site zijn niet gecomprimeerd. Omdat het vaak juist om de css gaat, kunnen mensen dan zonder al te veel moeite de css bekijken.)

css voor alle vensters

/* menu-048-dl.css */

Om vergissingen te voorkomen is het een goede gewoonte bovenaan het stijlbestand even de naam neer te zetten. Voor je het weet, zit je anders in het verkeerde bestand te werken.

body

Het element waarbinnen de hele pagina staat. Veel instellingen die hier worden opgegeven, worden geërfd door de nakomelingen van <body>. Ze gelden voor de hele pagina, tenzij ze later worden gewijzigd. Dit geldt bijvoorbeeld voor de lettersoort, de lettergrootte en de voorgrondkleur.

background: #ff9;

Achtergrondkleurtje.

color: black;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

Hoewel dit de standaardkleur is, wordt deze toch specifiek opgegeven. Hierboven is een achtergrondkleur opgegeven. Sommige mensen hebben zelf de voorgrond‑ en/of achtergrondkleur veranderd, bijvoorbeeld omdat ze slecht kleuren kunnen onderscheiden. Als nu de achtergrondkleur wordt veranderd, maar niet de voorgrondkleur, loop je het risico dat tekstkleur en achtergrondkleur te veel op elkaar gaan lijken.

Door beide op te geven, is redelijk zeker dat achtergrond- en tekstkleur genoeg van elkaar blijven verschillen. Als de gebruiker !important heeft gebruikt in een eigen stylesheet, is er nog niets aan de hand, want dan veranderen achtergrond- en voorgrondkleur geen van beide.

font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;

Als Arial is geïnstalleerd op de machine van de bezoeker, wordt deze gebruikt, anders Helvetica. Als die ook niet wordt gevonden, wordt in ieder geval een schreefloze letter (zonder dwarsstreepjes) gebruikt.

margin: 0;

Slim om te doen vanwege verschillen tussen browsers.

header

Alle <header>'s. Dat is er hier maar één. De hele constructie met knoppen, panelen en dergelijke zit hierin. Een uitgebreidere beschrijving van de semantische betekenis van <header> is te vinden bij <header>.

width: 1000px;

Breedte.

max-width: 90%;

Hier gelijk boven is een breedte van 1000 px opgegeven. Als een browservenster smaller is dan die 1000 px, moet daardoor horizontaal worden gescrold om alles te kunnen zien. Deze maximumbreedte voorkomt dat.

Een breedte in procenten is normaal genomen ten opzichte van de ouder van het element. Die ouder is hier <body>, een blok-element. Een blok-element wordt normaal genomen even breed als z'n ouder. De ouder van <body> is <html>. Omdat <html> het buitenste element is, wordt dit normaal genomen even breed als het venster van de browser. Uiteindelijk wordt <header> hierdoor nooit breder dan 90% van de breedte van het venster.

margin: 10px auto 0;

Omdat voor links geen waarde is opgegeven, krijgt rechts automatisch dezelfde waarde als rechts. Hier staat dus eigenlijk 10px auto 0 auto in de volgorde boven - rechts - onder - links.

Aan de bovenkant een kleine marge tot de bovenkant van het browservenster. Links en rechts auto, wat hier hetzelfde betekent als evenveel. Hierdoor staat <header>, en daarmee alles wat erin zit, altijd horizontaal gecentreerd binnen z'n ouder <body>. Zoals gelijk hierboven bij max-width beschreven is <body> even breed als het venster. Uiteindelijk staat <header> hierdoor altijd horizontaal gecentreerd binnen het venster, ongeacht de breedte van het venster.

border: black solid 1px;

Zwart randje.

position: relative;

Om nakomelingen van <header> te kunnen positioneren ten opzichte van <header>, moet <header> zelf een andere positie dan statisch hebben. Een relatieve positie heeft verder geen invloed op <header> zelf, omdat niets voor top en dergelijke wordt opgegeven.

#container

Het element met id="container".

Een <div>, waarin de hele constructie met knoppen, panelen, en dergelijke zit.

Dat stond ook al bij header gelijk hierboven, dus dit is eigenlijk wat dubbelop. Schermlezers kunnen snel naar elementen als een <header> navigeren, vandaar dat <header> is gebruikt. (Meer over dat soort elementen staat bij Semantische elementen.)

Je zou deze <div> weg kunnen laten, maar het is duidelijker om de 'uiterlijkheden' bij <header> neer te zetten (border, centreren) en de 'innerlijkheden' bij deze <div>. Dat is overigens volledig 'n kwestie van voorkeur. Als iemand gelukkig wordt van het combineren van <header> en div#container, moet zij of hij daardoor niet langer in het vagevuur blijven logeren.

display: flex;

De waarde flex is onderdeel van een hele reeks eigenschappen en waarden, die bij elkaar 'flexbox' worden genoemd. Met display: flex; wordt div#container in een zogenaamde 'flex container' veranderd. Dit maakt het veel makkelijker om de directe kinderen van dit element, de 'flex items', op een bepaalde plaats neer te zetten.

De directe kinderen van div#container zijn hier div#uitleg, zeven <input type="radio">'s, zeven <label>'s en zes <div class="tekst">'s met de panelen.

div#uitleg wordt verderop bij #uitleg absoluut gepositioneerd, en absoluut gepositioneerde elementen zijn geen flex items meer.

De radioknoppen zijn onzichtbaar en daarom voor het neerzetten niet van belang, zoals wordt beschreven bij #container input.

De <div>'s met de panelen worden verderop bij .tekst ook absoluut gepositioneerd, en doen dus ook niet meer mee.

Uiteindelijk zijn alleen de zeven <label>'s wat betreft flexbox van belang. Dat komt goed uit, want die zeven <label>'s moeten netjes worden neergezet. De andere elementen zie je niet, of ze worden later met position: absolute; op de juiste plaats neergezet.

In dit geval komen de zeven <label>'s naast elkaar te staan, omdat dat de standaardinstelling van flex-direction is. Zou je hier flex-direction: column; gebruiken, dan zouden flex items onder elkaar komen te staan.

De waarde van flex-direction is van belang voor een aantal andere eigenschappen van flexbox, zoals het verderop bij #container label gebruikte flex: 1 0 7em;.

flex-wrap: wrap;

De standaardwaarde bij flex-wrap is no‑wrap: zet alle flex items, hier de zeven <label>'s binnen div#container, naast elkaar op één regel. Als het niet meer op één regel past, maak ze dan smaller. Dat is wat op de afbeelding gebeurt: de zeven <label>'s zijn zo smal gemaakt dat ze naast elkaar op één regel passen. Tja, passen doet het wel, maar dan ongeveer zoals de waarheid bij Mark Rutte past: het wringt aan alle kanten.

Daarom wordt later bij #container label een minimumbreedte aan de <label>'s gegeven. Dat ziet er veel netter uit, zoals op de tweede afbeelding is te zien. Maar nu dient zich een andere ellendepukkel aan: bijna de helft van de knoppenbalk staat buiten het venster van de browser. Je moet horizontaal scrollen om alle knoppen te kunnen zien.

Tot niet zolang geleden moest je de meest idiote capriolen uithalen om dit soort dingen op te lossen.

De flex container div#container heeft maximaal 90% van de breedte van het venster van de browser. De zeven flex items, de zeven <label>'s krijgen bij #container label een minimumbreedte van 7 em en zijn dus samen 49 em breed.

Met flex-wrap: wrap; worden de niet meer op één regel binnen div#container passende knoppen gewoon op één of meer volgende regels gezet. Waarbij je desgewenst ook nog gedetailleerd kunt aangeven, of ze de hele regel moeten vullen, links of rechts moeten staan, en noem maar op.

#uitleg

Het element met id="uitleg". Een <div> met een korte uitleg voor gebruikers van een schermlezer of van de Tab-toets, omdat voor die mensen de werking van de knoppenbalk mogelijk niet gelijk duidelijk is.

background: white;

Witte achtergrond.

color: black;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

Hoewel dit de standaardkleur is, wordt deze toch specifiek opgegeven. Hierboven is een achtergrondkleur opgegeven. Sommige mensen hebben zelf de voorgrond‑ en/of achtergrondkleur veranderd, bijvoorbeeld omdat ze slecht kleuren kunnen onderscheiden. Als nu de achtergrondkleur wordt veranderd, maar niet de voorgrondkleur, loop je het risico dat tekstkleur en achtergrondkleur te veel op elkaar gaan lijken.

Door beide op te geven, is redelijk zeker dat achtergrond- en tekstkleur genoeg van elkaar blijven verschillen. Als de gebruiker !important heeft gebruikt in een eigen stylesheet, is er nog niets aan de hand, want dan veranderen achtergrond- en voorgrondkleur geen van beide.

Dit is ook al bij <body> opgegeven, maar sommige mensen hebben bij álle elementen de kleuren veranderd. Het heeft immers weinig zin, als ze dat alleen bij de body doen, terwijl de sitebouwer de kleuren ook bij bijvoorbeeld de paragrafen heeft aangepast.

width: 30em;

Breedte.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid em gebruikt, zodat de breedte mee verandert met de lettergrootte. Bij gebruik van een absolute eenheid zoals px verandert de breedte niet mee met de lettergrootte. Zoomen kan wel altijd, ongeacht welke eenheid voor de lettergrootte wordt gebruikt.

max-width: 90%;

Maximumbreedte.

Hier gelijk boven is een breedte van 30 em opgegeven. In smallere browservensters kan dat te breed zijn voor het venster, zeker als de lettergrootte ook is verhoogd. Daarom wordt hier een maximumbreedte opgegeven.

Een breedte in procenten is normaal genomen ten opzichte van de ouder van het element. Die ouder is hier div#container, een blok-element. Een blok-element wordt normaal genomen even breed als z'n ouder, hier <header>. Dat is ook weer een blok-element en wordt even breed als z'n ouder <body>. Het wordt eentonig: ook het blok-element <body> wordt weer even breed als z'n ouder <html>. Omdat <html> het buitenste element is, wordt dit normaal genomen even breed als het venster van de browser.

Uiteindelijk wordt hierdoor div#uitleg nooit breder dan 90% van de breedte van het venster van de browser, ongeacht de breedte daarvan.

border: black solid 1px;

Zwart randje.

padding: 10px;

Kleine afstand tussen buitenkant van en tekst in de <div>.

position: absolute;

Absoluut positioneren om div#uitleg op de juiste plaats neer te kunnen zetten.

Er wordt gepositioneerd ten opzichte van het 'containing block'. Dat is de eerste voorouder die zelf een bepaalde eigenschap heeft, zoals een andere positie dan statisch. Dat is hier <header>, die bij header relatief is gepositioneerd.

top: 2rem;

Kleine afstand tot de bovenkant van <header>.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid rem gebruikt, omdat bij gebruik van een absolute eenheid zoals px de hoogte van de marge niet mee verandert met de lettergrootte. Zoomen kan wel altijd, ongeacht welke eenheid wordt gebruikt.

De minder bekende rem is ongeveer hetzelfde als de em. Alleen is de lettergrootte bij rem gebaseerd op de lettergrootte van het <html>-element, waardoor de rem overal op de pagina precies even groot is, ook als de bezoeker de lettergrootte heeft veranderd. Bij de em kan de lettergrootte worden beïnvloed door de voorouders van het element, bij de rem niet.

left: -20000px;

Onzichtbaar links buiten het scherm parkeren.

Schermlezers lezen de tekst gewoon voor. Voor gebruikers van de Tab-toets wordt de <div> later bij #uitleg:focus binnen het scherm gezet en daarmee zichtbaar.

z-index: 10;

Normaal genomen worden elementen in de volgorde van de html op het scherm gezet. Wat later in de html staat, wordt over eerdere elementen gezet. Om te zorgen dat de <div> met de uitleg altijd bovenaan staat, krijgt deze een hogere z-index.

Een z-index werkt alleen in bepaalde omstandigheden. Eén van die omstandigheden is een absolute positie. Die is iets hierboven aan div#uitleg gegeven, dus dat is geregeld.

#container input

Alle <input>'s binnen een element met id="container". De radioknoppen waarmee een paneel kan worden geopend of (alleen met de laatste knop) gesloten.

Deze selector is iets langer dan strikt nodig is, want op de pagina staan alle <input>'s binnen div#container. Dus je zou kunnen volstaan met input. Maar heel vaak zullen er meer <input>'s op een pagina staan, en dan zou alleen input als selector ook voor die <input>'s gelden. Hierdoor kunnen makkelijk problemen ontstaan, zeker als later 'n <input> ergens wordt toegevoegd.

Radioknoppen in een knoppenbalk ziet er nou niet echt heel fraai uit, om het parlementair uit te drukken. Daarom wordt, voor het uiterlijk, de bij de knop horende <label> gebruikt, zodat je de radioknop zelf niet ziet.

Maar de radioknop helemaal verbergen kan niet, want dan werken ze niet meer in schermlezer TalkBack op Android in versies ouder dan 8.1. De knoppen moeten daarvoor minimaal 1 x 1 px groot zijn, moeten binnen het browservenster staan, en ze mogen niet onder een ander element staan. Daarom worden ze hieronder verkleind tot 1 x 1 px en bovenop het bij de knop horende <label> geplaatst. Of je nou de radioknop of de <label> aanraakt, in beide gevallen wordt gewoon de radioknop geselecteerd. En je ziet niets meer van 't kreng. Oeps. En je ziet niets meer van de door moeder natuur iets minder fraai bedeelde radioknop.

-webkit-appearance: none; appearance: none;

Hier staat in feite twee keer hetzelfde: appearance: none;. Waarom dat zo is, staat bij De voorvoegsels -moz-, -ms- en -webkit-.

Elke browser en/of besturingssysteem heeft een eigen standaardweergave van een radioknop. Die wordt hiermee uitgeschakeld.

width: 1px; height: 1px;

De radioknoppen zo klein mogelijk maken.

margin: 0 0 0 -1px;

Ondanks dat hierboven bij appearance de standaardweergave is weggehaald, geven sommige browsers toch een marge aan de <input>'s. Zoals op de afbeelding is te zien, ontstaan daardoor kieren tussen de <label>'s, want die marge wordt bij de gelijk hierboven opgegeven breedte opgeteld.

Links staat een negatieve marge van 1 px. De breedte van de <input>'s is maar 1 px, maar toch zie je dat. In de html staat gelijk na elke <input> een bijbehorende <label>. Door de <input> 1 px naar links te zetten, komt ook de <label> 1 px naar links te staan, en sluit de hele handel netjes aan.

border: none;

Ondanks het het hierboven bij appearance weghalen van de standaardweergave, menen sommige browsers toch een border te moeten tonen. Die wordt hier ook weggehaald.

position: relative;

Hier gelijk onder wordt een z-index gebruikt. Die werkt alleen in bepaalde omstandigheden, zoals wanneer een element een relatieve positie heeft. Omdat verder niets voor top of zo wordt opgegeven, heeft dit verder geen enkele invloed.

z-index: 10;

Normaal genomen worden elementen in de volgorde van de html op het scherm gezet. Wat later in de html staat, wordt over eerdere elementen gezet. In dit geval zou dat betekenen dat de achter de <input> staande <label> over de <input> wordt neergezet. Waardoor deze niet meer werkt in TalkBack op versies ouder dan 8.1. Daarom wordt de <button> hiermee bovenop de <label> gezet.

Een z-index werkt alleen in bepaalde omstandigheden. Eén van die omstandigheden is een relatieve positie. Die is iets hierboven aan de <input> gegeven, dus dat is geregeld.

#container label

Alle <label>'s binnen een element met id="container". De bij de radioknoppen horende <label>'s, die het uiterlijk van de radioknoppen bepalen.

Deze selector is iets langer dan strikt nodig is, want op de pagina staan alle <label>'s binnen div#container. Dus je zou kunnen volstaan met label. Maar heel vaak zullen er meer <label>'s op een pagina staan, en dan zou alleen label als selector ook voor die <label>'s gelden. Hierdoor kunnen makkelijk problemen ontstaan, zeker als later 'n <label> ergens wordt toegevoegd.

background: white;

Witte achtergrond.

color: black;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

Hoewel dit de standaardkleur is, wordt deze toch specifiek opgegeven. Hierboven is een achtergrondkleur opgegeven. Sommige mensen hebben zelf de voorgrond‑ en/of achtergrondkleur veranderd, bijvoorbeeld omdat ze slecht kleuren kunnen onderscheiden. Als nu de achtergrondkleur wordt veranderd, maar niet de voorgrondkleur, loop je het risico dat tekstkleur en achtergrondkleur te veel op elkaar gaan lijken.

Door beide op te geven, is redelijk zeker dat achtergrond- en tekstkleur genoeg van elkaar blijven verschillen. Als de gebruiker !important heeft gebruikt in een eigen stylesheet, is er nog niets aan de hand, want dan veranderen achtergrond- en voorgrondkleur geen van beide.

Dit is ook al bij <body> opgegeven, maar sommige mensen hebben bij álle elementen de kleuren veranderd. Het heeft immers weinig zin, als ze dat alleen bij de body doen, terwijl de sitebouwer de kleuren ook bij bijvoorbeeld de paragrafen heeft aangepast.

cursor: pointer;

Bij hoveren over een <label> verandert de cursor in het symbool dat bij een link hoort. Hierdoor is - voor gebruikers van een muis - duidelijker dat er iets gebeurt, als je op 'n knop klikt. Op touchscreens heeft dit (uiteraard) geen enkel effect.

flex: 1 0 7em;

flex is een zogenaamde 'shorthand': een eigenschap die eigenlijk uit meerdere eigenschappen is samengesteld. In dit geval zijn dat flex-grow, flex-shrink en flex-basis. De eerste waarde achter flex hoort bij flex-grow, de tweede bij flex-shrink en de derde bij flex-basis.

Er wordt aangeraden hier altijd de shorthand te gebruiken, omdat deze drie eigenschappen elkaar sterk beïnvloeden. Als je er eentje vergeet, valt die terug op z'n standaardwaarde en dat kan lastig te vinden problemen opleveren. Als je ze alle drie gebruikt, zie je altijd wat de waarde bij elk van de drie eigenschappen is.

De richting waarin flex werkt (horizontaal of verticaal) is afhankelijk van de bij de flex container opgegeven flex-direction. Die flex container is hier div#container. Omdat daar niets is opgegeven voor flex-direction, werkt dat in de standaardrichting: horizontaal.

Als voor flex niets wordt opgegeven, worden de standaardwaarden gebruikt. Dat ziet eruit als op de afbeelding hieronder:

De witte blokjes zijn de <label>'s. De buitenste zwarte rand is de border bij <header>, want dat is een blok-element en daarom gewoon even breed als z'n ouder <body>. Met behulp van flex kan deze weergave worden verbeterd.

flex-grow: de eerste waarde 1 hoort hierbij. In principe wordt een flex item niet breder dan nodig is om de inhoud ervan weer te geven. Dat is wat je op de afbeelding ziet gebeuren: de tekst past keurig binnen de <label>'s. (De driehoekjes staan over de tekst heen, maar die zijn absoluut gepositioneerd, vandaar. Dat heeft hier verder niets mee te maken.)

De standaardwaarde bij flex-grow is 0: het flex item (hier de <label>) mag niet groter worden dan nodig is om de inhoud ervan weer te geven, ook al is er nog ruimte over in flex container div#container. Door de waarde bij flex-grow te veranderen in 1, mag het flex item (hier de <label>) groeien en gebruikt eventuele overblijvende ruimte in de flex container. Daardoor wordt de volledige ruimte binnen de div#container gebruikt.

flex-shrink: de tweede waarde 0 hoort hierbij. Dit is de tegenhanger van flex-grow. Deze eigenschap bepaalt of het flex-item eventueel mag krimpen. De standaardwaarde is hier 1 krimpen mag. Hier is dat niet de bedoeling, dus dit wordt veranderd in 0 krimpen mag niet. (Overigens maakt dat hier weinig uit. Bij #container is flex-wrap: wrap; opgegeven. Als de <label>'s te breed worden, komen ze hierdoor gewoon op een nieuwe regel te staan.)

flex-basis: dit is de 'ideale' breedte. Deze breedte krijgt het flex item, voordat er wordt gegroeid of gekrompen. Omdat er niet mag worden gekrompen, is dit hier gelijk de minimumbreedte. Het is niet de maximumbreedte, want groeien mag wel.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid em gebruikt, zodat de breedte mee verandert met de lettergrootte. Bij gebruik van een absolute eenheid zoals px verandert de breedte niet mee met de lettergrootte. Zoomen kan wel altijd, ongeacht welke eenheid voor de lettergrootte wordt gebruikt.

De standaardwaarde van flex-basis is auto: de grootte van de inhoud bepaalt de breedte. Hierdoor zou je in dit geval knoppen van ongelijke breedte krijgen, wat er niet netjes uitziet.

line-height: 2.5em;

Regelhoogte. Omdat geen gewone hoogte is opgegeven, is dit gelijk ook de hoogte van de hele <label>. Tekst wordt automatisch halverwege de regelhoogte neergezet, dus de tekst is gelijk verticaal gecentreerd.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid em gebruikt, omdat bij gebruik van een absolute eenheid zoals px de regelhoogte niet mee verandert met de lettergrootte. Zoomen kan wel altijd, ongeacht welke eenheid voor de lettergrootte wordt gebruikt.

text-align: center;

Tekst horizontaal centreren.

outline: black solid 1px;

Randje rondom elke <label>.

outline werkt hier beter dan border. Als twee naast elkaar staan de <label>'s beide een border hebben, komen die tegen elkaar aan te staan. Tussen twee <label>'s staat dan een border van 2 x 1 px = 2 px breed.

Een outline neemt zelf geen ruimte in, die komt gewoon over het element ernaast heen te staan. Twee outlines die elkaar raken, staan daardoor over elkaar heen, waardoor ze samen toch maar 1 px breed zijn.

position: relative;

Om nakomelingen van <label> te kunnen positioneren ten opzichte van <label>, moet <label> zelf een andere positie dan statisch hebben. Een relatieve positie heeft verder geen invloed op <label> zelf, omdat niets voor top en dergelijke wordt opgegeven.

#container label span

Alle <span>'s die binnen een <label> staan dat weer binnen een element met id="container" zit. De <span>'s waarin het driehoekje ▼zit. Deze zitten in een aparte <span>, zodat ze verborgen kunnen worden voor schermlezers.

color: black;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst, dus ook van het driehoekje, want dat is een gewoon karakter.

Als geen voorgrondkleur wordt opgegeven, wordt de kleur van de ouder van het element geërfd, hier de <label> waar de <span> in zit. Die kleur is ook zwart. Maar zodra een radioknop is geselecteerd, wordt de voorgrondkleur van <label> bij #container input:checked:not(:last-of-type) + label veranderd in wit, en de achtergrondkleur in zwart. <span> zou die witte kleur dan ook krijgen. Hier wordt opgegeven, dat ook dan het driehoekje zwart blijft.

Het driehoekje geeft aan dat er iets te openen valt, Maar zodra het paneel is geopend, hoeft dat niet meer. Omdat het driehoekje zwart blijft en de achtergrond van ouder <label> zwart wordt, wordt het driehoekje onzichtbaar.

font-size: 1.4em;

Iets grotere lettergrootte dan normaal, omdat het driehoekje anders wel heel klein wordt.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid em gebruikt, omdat bij gebruik van een absolute eenheid zoals px niet alle browsers de lettergrootte kunnen veranderen. Zoomen kan wel altijd, ongeacht welke eenheid voor de lettergrootte wordt gebruikt.

position: absolute;

Om de <span>, en daarmee het driehoekje, op de juiste plaats neer te kunnen zetten.

Er wordt gepositioneerd ten opzichte van het 'containing block'. Dat is de eerste voorouder die zelf een bepaalde eigenschap heeft, zoals een andere positie dan statisch. Dat is hier <label>, die bij #container label een relatieve positie heeft gekregen.

right: 4px;

4 px vanaf rechts neerzetten. Op die positie staat het driehoekje bij elke lettergrootte nog steeds rechts van de overige tekst in de <label>.

.tekst

Alle elementen met class="tekst". De zes <div>'s waarin de panelen zitten.

background: white;

Witte achtergrond.

color: black;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

Hoewel dit de standaardkleur is, wordt deze toch specifiek opgegeven. Hierboven is een achtergrondkleur opgegeven. Sommige mensen hebben zelf de voorgrond‑ en/of achtergrondkleur veranderd, bijvoorbeeld omdat ze slecht kleuren kunnen onderscheiden. Als nu de achtergrondkleur wordt veranderd, maar niet de voorgrondkleur, loop je het risico dat tekstkleur en achtergrondkleur te veel op elkaar gaan lijken.

Door beide op te geven, is redelijk zeker dat achtergrond- en tekstkleur genoeg van elkaar blijven verschillen. Als de gebruiker !important heeft gebruikt in een eigen stylesheet, is er nog niets aan de hand, want dan veranderen achtergrond- en voorgrondkleur geen van beide.

Dit is ook al bij <body> opgegeven, maar sommige mensen hebben bij álle elementen de kleuren veranderd. Het heeft immers weinig zin, als ze dat alleen bij de body doen, terwijl de sitebouwer de kleuren ook bij bijvoorbeeld de paragrafen heeft aangepast.

display: none;

Verbergen. Pas als een radioknop is geselecteerd, wordt de <div>, en daarmee het erin zittende paneel, getoond.

border: black solid 1px;

Zwart randje.

padding: 10px;

Kleine ruimte tussen buitenkant van en tekst in de <div>.

position: absolute;

Om de <div> op de juiste plaats neer te kunnen zetten.

Er wordt gepositioneerd ten opzichte van het 'containing block'. Dat is de eerste voorouder die zelf een bepaalde eigenschap heeft, zoals een andere positie dan statisch. Dat is hier <header>, die bij header een relatieve positie heeft gekregen.

right: -1px;

Er wordt gepositioneerd ten opzichte van <header>. Met right: 0; komt de rechterkant van div.tekst precies tegen de rechterkant van <header> te staan, precies gelijk met de rechterkant van de daarin zittende <label>'s.

Maar <header> heeft nog een border van 1 px breed, en die komt er nog bij. Daarom moet div.tekst 1 px meer naar rechts worden gezet om de rechterkant gelijk te krijgen met de rechterkant (eigenlijk de rechterborder) van <header>.

bottom: 0;

De <div> met het paneel moet onder de knoppen komen te staan, onder de <label>'s. De hoogte van die <label>'s is even hoog als de regelhoogte, en die is bij #container label met line-height: 2.5em; afhankelijk gemaakt van de lettergrootte. De hoogte van de knoppen kan dus variëren. Er zijn verschillende manieren om de <div>'s met de panelen toch precies onder de knoppen te krijgen, waarvan er hier één wordt gebruikt.

Er wordt gepositioneerd ten opzichte van <header>. Met bottom: 0; wordt de onderkant van div.tekst gelijk gezet met de onderkant van <header>. Dit is wat op de afbeelding is te zien: de eerste knop met 'Paneel 1' is weggevallen achter het eerste paneel, omdat beide aan de onderkant van <header> staan.

<header> is een blok-element en daarom wordt de hoogte ervan normaal genomen automatisch even hoog als de inhoud ervan. Die inhoud zit weer in div#container, dus div#container bepaalt de hoogte van <header>.

Ook div#container is een blok-element, dus ook deze <div> wordt precies hoog genoeg om de inhoud ervan weer te geven. Maar voor die hoogte tellen absoluut gepositioneerde elementen niet mee. Daardoor blijven voor het bepalen van de hoogte van div#container alleen de <label>'s en de <input>'s over.

De <input>'s zijn onzichtbaar, blijven alleen de <label>'s over, dus de hoogte van de <label>'s bepaalt de hoogte van div#container. Oftewel: hoe hoger de <label>'s, de knoppen, hoe hoger div#container, en daarmee ook <header>. Oftewel: de onderkant van de <label>'s is ook altijd de onderkant van <header>. Dus als de onderkant van div.tekst aan de onderkant van <header> wordt neergezet, staat die altijd op dezelfde hoogte als de onderkant van de <label>'s. Dat is precies, wat er op de afbeelding gebeurt.

Als de hoogte van de <label> verandert door een andere lettergrootte, verandert ook de hoogte van <header>, en verandert dus ook de positie van div.tekst. Maar div.tekst blijft wel altijd aan de onderkant van <header> staan.

Als je nou div.tekst precies z'n eigen hoogte naar omlaag zou kunnen verplaatsen, staat die altijd precies onder de <label>'s met de knoppen. Ongeacht de hoogte van <header>. En dat is precies wat iets hieronder bij transform gebeurt.

left: -1px;

Linkerkant van div.tekst gelijk zetten met de linkerkant van de <label>'s. De reden van de -1px in plaats van gewoon 0 staat iets hierboven bij right: -1px;.

transform: translateY(100%);

div.tekst naar omlaag verplaatsen. Bij translate() geldt een hoogte in procenten ten opzichte van het element zelf. 100% naar beneden betekent dus: div.tekst met precies z'n eigen hoogte omlaag verplaatsen. De browser berekent dit bij het weergeven van de pagina, dus dit werkt ook bij een ander lettergrootte.

Omdat iets hierboven bij bottom: 0; de onderkant van div.tekst gelijk is gezet met de onderkant van de <label>'s met de knoppen, staat nu de bovenkant van div.tekst precies onder de knoppen en sluit altijd netjes aan, ongeacht de lettergrootte.

h2

Alle <h2>'s.

font-size: 1.2em;

Een <h2> is van zichzelf vrij groot. Hier worden ze iets kleiner gemaakt.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid em gebruikt, omdat bij gebruik van een absolute eenheid zoals px niet alle browsers de lettergrootte kunnen veranderen. Zoomen kan wel altijd, ongeacht welke eenheid voor de lettergrootte wordt gebruikt.

margin: 0;

Een <h2> heeft aan boven- en onderkant een marge. Die wordt hier weggehaald.

#uitleg:focus

Voor dit element is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

#uitleg {background: white; color: black; width: 30em; max-width: 90%; border: black solid 1px; padding: 10px; position: absolute; top: 2rem; left: -20000px; z-index: 10;}

Het element met id="uitleg", maar alleen als dit de focus heeft. div#uitleg is een <div> met een korte uitleg voor gebruikers van schermlezer of Tab-toets.

Bij #uitleg is deze <div> links buiten het scherm geparkeerd, waardoor deze onzichtbaar is. Schermlezers lezen hem gewoon voor, maar daar hebben gebruikers van de Tab-toets niets aan. Daarom heeft deze <div> het attribuut tabindex="0" gekregen, waardoor deze <div> focus kan krijgen. Als de Tab-toets wordt ingedrukt, wordt de <div> binnen het scherm geplaatst en daardoor zichtbaar. Als de Tab-toets nogmaals wordt ingedrukt, verliest de <div> weer de focus en wordt weer onzichtbaar.

outline: none;

Als een element de focus heeft, geeft een kadertje dat aan. Dat is belangrijk voor gebruikers van de Tab-toets, want die weten dan bijvoorbeeld welke link er wordt gevolgd, als ze op Enter drukken.

Die outline is overduidelijk onderdeel van een wedstrijd 'Wie maakt het lelijkste kadertje'. Waarbij sommige browsers behoorlijk hoog weten te scoren. Maar goed, het ding is absoluut onmisbaar uit een oogpunt van toegankelijkheid.

Hier kan het echter veilig worden verwijderd, want de hele <div> verschijnt, als deze de focus heeft. Als je dat niet ziet, valt te vrezen dat een outline ook niet meer helpt.

left: 10px;

10 px vanaf links neerzetten.

Er wordt gepositioneerd ten opzichte van het 'containing block'. Dat is de eerste voorouder die zelf een bepaalde eigenschap heeft, zoals een andere positie dan statisch. Hier is dat <header>, die bij header relatief is gepositioneerd. Omdat <header> ook de breedte van de knoppenbalk bepaalt, staat div#uitleg 10 px rechts van de meest linkse knop.

#container input:focus

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

#container input {-webkit-appearance: none; appearance: none; width: 1px; height: 1px; margin: 0 0 0 -1px; border: none; position: relative; z-index: 10;}

Alle <input>'s binnen een element met id="container", maar alleen als een <input> de focus heeft. De radioknoppen waarmee een paneel kan worden geopend of (alleen met de zevende knop) gesloten.

Deze selector is iets langer dan strikt nodig is, want op de pagina staan alle <input>'s binnen div#container. Dus je zou kunnen volstaan met input:focus. Maar heel vaak zullen er meer <input>'s op een pagina staan, en dan zou alleen input:focus als selector ook voor die <input>'s gelden. Hierdoor kunnen makkelijk problemen ontstaan, zeker als later 'n <input> ergens wordt toegevoegd.

outline: none;

Bij #container input zijn de radioknoppen (vrijwel) onzichtbaar gemaakt. Maar het is ongelooflijk hoe hardnekkig sommige browsers deze lelijkerds toch zichtbaar proberen te maken.

Sommige browsers zetten, als een <input> de focus heeft, een outline om de <input>.

De afbeelding is gemaakt in Google Chrome op Linux. Het kleine blokje linksboven is de <input type="radio"> bij het eerste paneel, als deze de focus heeft en daardoor een outline krijgt. Kun je nog zo je best doen om de <input> te verstoppen, verpest zo'n outline het weer.

Deze regel verwijdert de outline en voorkomt daardoor het verpesten, met als bonus een verbetering van het humeur.

#container input:focus:not(:last-of-type) + label, #container input:hover + label

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

#container label {background: white; color: black; cursor: pointer; flex: 1 0 7em; line-height: 2.5em; text-align: center; outline: black solid 1px; position: relative;}

Dit is weer zo'n regel die je beter niet aan je toekomstige schoonfamilie kunt laten zien, als ze vragen wat je eigenlijk voor werk doet. Maar als je hem ontleedt (de selector, niet je schoonfamilie), wordt het 'n stuk overzichtelijker.

Er zijn hier twee selectors, gescheiden door een komma.

De eerste selector #container input:focus:not(:last-of-type) + label:

#container: het element met id="container". De <div> waar de hele constructie in zit.

input: elke <input> die in div#container zit. De radioknoppen die, als ze zijn geselecteerd, een bijbehorend paneel tonen (of, bij de laatste knop, de panelen verbergt).

input:focus:not:(:last-of-type): dit stukje ziet er wat ingewikkeld uit, maar ook dit kan weer in stukjes worden gehakt:

:focus: de <input> moet de focus hebben.

:last-of-type: kinderen van dezelfde ouder kunnen worden geteld, net zoals dat bij kinderen uit een gezin het geval is: eerste kind, tweede kind, derde kind, enzovoort. Je kunt ook alleen 'n bepaald soort element tellen, net zoals je alleen kinderen van jonger of ouder dan zes jaar kunt tellen. Met de selector :nth-of-type() worden alleen elementen van een bepaald soort geteld. De selector :nth-last-of-type() werkt hetzelfde, maar telt van achter naar voren. Omdat het vaak voorkomt dat je het laatste element van 'n bepaald type wilt hebben, heeft dat een aparte selector: :last-of-type. Voor alle eerdere elementen gebruik je 'n soortgelijke selector, maar dan met een volgnummer: :nth-last-of-type(). Tussen de haakjes komt het volgnummer. :nth-last-of-type(1) is precies hetzelfde als :last-of-type, maar de laatste is wat mensvriendelijker.

Omdat voor :last-of-type (of voor eerdere elementen :nth-last-of-type()) een input staat, worden alleen <inputs>'s geteld. Als binnen div#container 327 <p>'s zitten, tellen die niet mee. Hadden ze maar 'n <input> moeten zijn.

:not(:last-of-type): maar dan omgekeerd. Omdat :last-of-type binnen :not() staat, worden juist alle <inputs>'s geselecteerd, behalve de laatste. De selector :not() geeft aan dat wat tussen de haakjes staat, juist níét geselecteerd moet worden.

:focus:not:(:last-of-type) bij elkaar betekent dus: als een <input> de focus heeft, behalve als dat de laatste <input> is. (Die laatste <input> dient als enige <input> alleen om panelen te sluiten, vandaar.)

Dat er in deze selector drie pseudo-classes achter elkaar staan, is geen enkel probleem. Dat mag gewoon.

De selector :last-of-type (of :nth-last-of-type()) kan onverwachte bijwerkingen hebben. In dit geval zit er maar één serie <input>'s in div#container. Maar als er bijvoorbeeld nog 'n geneste <div> in div#container zou zitten, waarin ook <input>'s zouden zitten, zou deze selector ook voor die <inputs>'s gelden. (Dit zou je in dit geval bijvoorbeeld kunnen oplossen door de <input>'s een class te geven. Dan geldt de selector alleen voor <input>'s met die class.)

+: het element achter de + moet in de html direct volgen op het element voor de +. In dit geval gaat het om de <label> die gelijk op de <input> volgt. Beide elementen moeten ook nog dezelfde ouder hebben. Dat is hier het geval, ze hebben beide als ouder div#container.

label: de <label> die gelijk op de <input> voor de + volgt. Dat is de <label> die bij de voor de + staande <input> hoort.

De hele eerste selector in normale mensentaal: als een <input> binnen div#container de focus heeft, behalve als dat de laatste <input> is, doe dan iets met de gelijk daarop volgende <label>.

De tweede selector: #container input:hover + label:

#container: het element met id="container". De <div> waar de hele constructie in zit.

input: elke <input> die in div#container zit. De radioknoppen die, als ze zijn geselecteerd, een bijbehorend paneel tonen (of, bij de laatste knop, de panelen verbergt).

:hover: maar alleen als met de muis over de <input> wordt gehoverd. Omdat aan elke <input> met behulp van het for-attribuut een <label> is gekoppeld, werkt dit ook als over de bij de <input> horende <label> wordt gehoverd.

+: het element achter de + moet in de html direct volgen op het element voor de +. In dit geval gaat het om de <label> die gelijk op de <input> volgt. Beide elementen moeten ook nog dezelfde ouder hebben. Dat is hier het geval, ze hebben beide als ouder div#container.

label: de <label> die gelijk op de <input> voor de + volgt. Dat is de <label> die bij de voor de + staande <input> hoort.

De hele tweede selector in normale mensentaal: als over een <input> (of de bijbehorende <label>) binnen div#container wordt gehoverd, doe dan iets met de gelijk op die <input> volgende <label>.

Voor beide selectors geldt, dat ze iets langer zijn, dan strikt nodig is, want op de pagina staan alle <input>'s binnen div#container. Dus je zou kunnen #container weg kunnen laten. Maar heel vaak zullen er meer <inputs>'s op een pagina staan, en dan zou alleen input als selector ook voor die <input>'s gelden. Hierdoor kunnen makkelijk problemen ontstaan, zeker als later 'n <input> ergens wordt toegevoegd.

text-decoration: underline;

Bij zo'n fantastische selector verwacht je natuurlijk geweldige effecten. Maar de weerzinwekkende neoliberale doctrine dat de rijkste selectors ook de rijkste effecten moeten hebben, laten we hier met liefde aan Rutte en trawanten over.

Er wordt alleen een streepje onder de tekst in de <label> gezet. De eerste selector regelt dat, als een paneel is geopend. Hierdoor is duidelijker, bij welke knop een paneel hoort. De tweede selector regelt dat, als over een knop wordt gehoverd. Hierdoor is duidelijker dat er iets gebeurt, als je op een knop klikt.

#container input:last-of-type:checked + label

Voor dit element is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

#container label {background: white; color: black; cursor: pointer; flex: 1 0 7em; line-height: 2.5em; text-align: center; outline: black solid 1px; position: relative;}

#container input:focus:not(:last-of-type) + label, #container input:hover + label {text-decoration: underline;}

Als een knop wordt aangeklikt, en dus de radioknop is geselecteerd, opent het bij die knop horende paneel. De geselecteerde knop heeft ook de focus. Om duidelijk te maken, bij welke knop het paneel hoort, wordt onder andere de tekst in de bij de knop horende <label> met behulp van :focus onderstreept. Behalve bij de laatste knop met 'Paneel sluiten', want die heeft geen paneel. Dit is redelijk gemakkelijk te regelen met behulp van de selector #container input:focus:not(:last-of-type) + label, zoals iets hierboven beschreven bij #container input:focus:not(:last-of-type) + label, #container input:hover + label {text-decoration: underline;}.

Om voor gebruikers van een muis duidelijk te maken dat er iets gebeurt, als je op een knop klikt, wordt de tekst in de <label>'s onderstreept, als je over een knop hovert. Dit wordt afgehandeld door het deel achter de komma in de selector die hierboven wordt genoemd: #container input:hover + label. Dat gebeurt (anders dan bij de :focus in de selector voor de komma) ook bij de laatste knop. Ook de tekst 'Paneel sluiten' wordt onderstreept, als erover wordt gehoverd.

Nu ontstaat er een klein probleem. Op een touchscreen wordt hoveren over een element meestal net zo behandeld als een aanraking. Dat wil zeggen dat de tekst 'Paneel sluiten' onderstreept blíjft, ook als die knop niet meer wordt aangeraakt. Als je niet meer met de muis over 'Paneel sluiten' hovert, verdwijnt de onderstreping, maar als je die tekst hebt aangeraakt, blijft de onderstreping staan. Terwijl het paneel al is gesloten. Op een touchscreen verdwijnt de 'hover' pas, als je over iets anders 'hovert'.

(Als je het touchscreen ergens buiten de knoppen aanraakt, verdwijnt de onderstreping ook bij de laatste knop. Behalve op iOS en iPadOS, daar blijft de onderstreping ook dan staan. Daar verdwijnt die pas, als je een ander element aanraakt dat de focus kan krijgen, zoals een <button> of een <textarea>.)

Geen wereldprobleem, maar gewoon niet zo netjes.

Als je de laatste radioknop met 'Paneel sluiten' aanraakt, wordt deze - net zoals alle andere radioknoppen - geselecteerd. Deze regel zorgt ervoor dat bij de laatste knop niet wordt onderstreept, als deze is geselecteerd. Wat prima is, want als die laatste knop is geselecteerd, zijn alle panelen verborgen.

Bij hoveren met de muis werkt de onderstreping nog wel, want bij alleen hoveren met de muis wordt de knop niet geselecteerd.

#container: het element met id="container". De <div> waar de hele constructie in zit.

input: elke <input> die in div#container zit. De radioknoppen die, als ze zijn geselecteerd, een bijbehorend paneel tonen (of, bij de laatste knop, de panelen verbergt).

input:last-of-type:checked: dit stukje ziet er wat ingewikkeld uit, maar ook dit kan weer in stukjes worden gehakt:

:last-of-type: kinderen van dezelfde ouder kunnen worden geteld, net zoals dat bij kinderen uit een gezin het geval is: eerste kind, tweede kind, derde kind, enzovoort. Je kunt ook alleen 'n bepaald soort element tellen, net zoals je alleen kinderen van jonger of ouder dan zes jaar kunt tellen. Met de selector :nth-of-type() worden alleen elementen van een bepaald soort geteld. De selector :nth-last-of-type() werkt hetzelfde, maar telt van achter naar voren. Omdat het vaak voorkomt dat je het laatste element van 'n bepaald type wilt hebben, heeft dat een aparte selector: :last-of-type. Voor alle eerdere elementen gebruik je 'n soortgelijke selector, maar dan met een volgnummer: :nth-last-of-type(). Tussen de haakjes komt het volgnummer. :nth-last-of-type(1) is precies hetzelfde als :last-of-type, maar de laatste is wat mensvriendelijker.

Omdat voor :last-of-type (of voor eerdere elementen :nth-last-of-type()) een input staat, worden alleen <inputs>'s geteld. Als binnen div#container 327 <p>'s zitten, tellen die niet mee. Hadden ze maar 'n <input> moeten zijn.

:checked: maar alleen als de <input> is geselecteerd.

:last-of-type:checked bij elkaar betekent dus: de laatste <input>, maar alleen als die is geselecteerd.

Dat er in deze selector twee pseudo-classes achter elkaar staan, is geen enkel probleem. Dat mag gewoon.

De selector :last-of-type (of :nth-last-of-type()) kan onverwachte bijwerkingen hebben. In dit geval zit er maar één serie <input>'s in div#container. Maar als er bijvoorbeeld nog 'n geneste <div> in div#container zou zitten, waarin ook <input>'s zouden zitten, zou deze selector ook voor die <inputs>'s gelden. (Dit zou je in dit geval bijvoorbeeld kunnen oplossen door de <input>'s een class te geven. Dan geldt de selector alleen voor <input>'s met die class.)

+: het element achter de + moet in de html direct volgen op het element voor de +. In dit geval gaat het om de <label> die gelijk op de <input> volgt. Beide elementen moeten ook nog dezelfde ouder hebben. Dat is hier het geval, ze hebben beide als ouder div#container.

label: de <label> die gelijk op de <input> voor de + volgt. Dat is de <label> die bij de voor de + staande <input> hoort.

De hele selector in normale mensentaal: als de laatste <input> binnen div#container is geselecteerd, doe dan iets met de gelijk daarop volgende <label>.

text-decoration: none;

Geen onderstreping.

#container input:checked:not(:last-of-type) + label

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

#container label {background: white; color: black; cursor: pointer; flex: 1 0 7em; line-height: 2.5em; text-align: center; outline: black solid 1px; position: relative;}

#container input:focus:not(:last-of-type) + label, #container input:hover + label {text-decoration: underline;} {text-decoration: underline;}

Deze selector is vrijwel hetzelfde als de eerste selector iets hierboven bij De eerste selector #container input:focus:not(:last-of-type) + label. Het enige verschil: hier moet de <input>, de radioknop, niet de focus hebben, maar zijn geselecteerd.

Als dat het geval is, wordt een bij de knop horend paneel getoond. Hier wordt ervoor gezorgd dat duidelijk is, bij welke knop het getoonde paneel hoort, door het bij de knop horende <label> aan te passen: de voorgrond- en achtergrondkleur worden omgewisseld.

background: black;

Zwarte achtergrondkleur.

color: white;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

#container input:checked + label + .tekst

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

.tekst {background: white; color: black; display: none; border: black solid 1px; padding: 10px; position: absolute; right: -1px; bottom: 0; left: -1px; transform: translateY(100%);}

#container: het element met id="container". De <div> waar de hele constructie in zit.

input: elke <input> die in div#container zit. De radioknoppen die, als ze zijn geselecteerd, een bijbehorend paneel tonen (of, bij de laatste knop, de panelen verbergt).

:checked: maar alleen als de <input> is geselecteerd.

+: het element achter de + moet in de html direct volgen op het element voor de +. In dit geval gaat het om de <label> die gelijk op de <input> volgt. Beide elementen moeten ook nog dezelfde ouder hebben. Dat is hier het geval, ze hebben beide als ouder div#container.

label: de <label> die gelijk op de <input> voor de + volgt. Dat is de <label> die bij de voor de + staande <input> hoort.

+: het element achter de + moet in de html direct volgen op het element voor de +. In dit geval gaat het om een element met class="tekst" dat gelijk op een <label> volgt. Beide elementen moeten ook nog dezelfde ouder hebben. Dat is hier het geval, ze hebben beide als ouder div#container.

.tekst: het element met class="tekst" dat gelijk op de <label> voor de + volgt. In elke div.tekst zit een paneel met tekst, dat wordt getoond als de bijbehorende radioknop is geselecteerd.

De hele selector in normale mensentaal: doe iets met het element met class="tekst" dat gelijk volgt op een <label> dat weer gelijk volgt op een <input> binnen het element met id="container", maar alleen als die <input> is geselecteerd.

Deze selector is iets langer dan strikt nodig is, want op de pagina staan alle <inputs>'s binnen div#container. Dus je zou kunnen volstaan met input. Maar heel vaak zullen er meer <input>'s op een pagina staan, en dan zou alleen input als selector ook voor die <input>'s gelden. Hierdoor kunnen makkelijk problemen ontstaan, zeker als later 'n <input> ergens wordt toegevoegd.

display: block;

Bij .tekst is div#tekst met display: none; verborgen. Hier wordt de <div> zichtbaar gemaakt: het paneel wordt getoond.

main

Alle <main>'s. Dat is er maar één: de belangrijkste inhoud van de pagina staat erin. (Hier is dat vrijwel alleen Latijnse flauwekultekst.)

background: white;

Witte achtergrond.

color: black;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

Hoewel dit de standaardkleur is, wordt deze toch specifiek opgegeven. Hierboven is een achtergrondkleur opgegeven. Sommige mensen hebben zelf de voorgrond‑ en/of achtergrondkleur veranderd, bijvoorbeeld omdat ze slecht kleuren kunnen onderscheiden. Als nu de achtergrondkleur wordt veranderd, maar niet de voorgrondkleur, loop je het risico dat tekstkleur en achtergrondkleur te veel op elkaar gaan lijken.

Door beide op te geven, is redelijk zeker dat achtergrond- en tekstkleur genoeg van elkaar blijven verschillen. Als de gebruiker !important heeft gebruikt in een eigen stylesheet, is er nog niets aan de hand, want dan veranderen achtergrond- en voorgrondkleur geen van beide.

Dit is ook al bij <body> opgegeven, maar sommige mensen hebben bij álle elementen de kleuren veranderd. Het heeft immers weinig zin, als ze dat alleen bij de body doen, terwijl de sitebouwer de kleuren ook bij bijvoorbeeld de paragrafen heeft aangepast.

display: block;

Oudere browsers kennen <main> niet. Een onbekend element is standaard een inline-element, waardoor eigenschappen als breedte niet kunnen worden gebruikt. Nu weten alle browsers dat dit een blok-element is.

width: 95%;

Breedte.

Een breedte in procenten is normaal genomen ten opzichte van de ouder van het element, dat is hier het blok-element <body>. Een blok-element wordt normaal genomen even breed als z'n ouder. Die ouder is <html>. Omdat <html> het buitenste element is, wordt dit normaal genomen even breed als het venster van de browser.

<main> wordt dus altijd even breed als 95% van de breedte van het venster, ongeacht de breedte van het venster.

max-width: 800px;

Hier gelijk boven is een breedte van 95% van het browservenster opgegeven. In brede vensters is dat veel te breed. Daarom wordt de maximumbreedte hier beperkt tot 800 px.

margin: 10px auto 0;

Omdat voor links geen waarde is opgegeven, krijgt links automatisch dezelfde waarde als rechts. Hier staat dus eigenlijk 10px auto 0 auto in de volgorde boven - rechts - onder - links.

Aan de bovenkant een kleine afstand tot de knoppenbalk. Links en rechts auto, wat hier hetzelfde betekent als evenveel. Hierdoor staat <main> altijd horizontaal gecentreerd binnen z'n ouder <body>, ongeacht de breedte van <body>.

<body> is een blok-element en wordt daarom normaal genomen even breed als z'n ouder <html>. Omdat <html> het buitenste element is, wordt dit normaal genomen even breed als het venster van de browser. Hierdoor staat uiteindelijk <main> altijd horizontaal gecentreerd binnen het venster, ongeacht de breedte van het venster.

border: black solid 1px;

Zwart randje.

padding: 10px;

Kleine ruimte tussen buitenkant van en tekst in <main>.

h1

Alle <h1>'s. Dat is er normaal genomen maar één: de belangrijkste kopregel van de pagina.

Hier zijn dat er soms twee. De tweede <h1> is alleen bedoeld voor gebruikers van een schermlezer of van de Tab-toets. Als deze de knoppenbalk hebben verlaten, terwijl nog een paneel is geopend, wordt met behulp van JavaScript een tweede <h1> getoond. Met behulp van een <button> in deze <h1> kan het paneel dan alsnog worden gesloten. Daarna verdwijnt die tweede <h1> weer.

Meer over deze constructie is te vinden bij <h1 id="extra">.

font-size: 1.5em;

Een <h1> heeft een wel heel grote letter. Dat wordt hier wat getemperd.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid em gebruikt, omdat bij gebruik van een absolute eenheid zoals px niet alle browsers de lettergrootte kunnen veranderen. Zoomen kan wel altijd, ongeacht welke eenheid voor de lettergrootte wordt gebruikt.

font-weight: normal;

Een <h> is normaal genomen vet. Hier wordt dat veranderd in normaal.

text-align: center;

Tekst horizontaal centreren.

margin-top: 10px;

Een <h1> heeft standaard een marge aan boven- en onderkant. Hier wordt de marge aan de bovenkant iets verkleind.

#extra

Het element met id="extra". Dit is een tweede <h1>, die alleen is bedoeld voor gebruikers van een schermlezer of van de Tab-toets. Als deze de knoppenbalk hebben verlaten, terwijl nog een paneel is geopend, wordt met behulp van JavaScript een tweede <h1> getoond. Normaal genomen is deze <h1> verborgen. Met behulp van een <button> in deze <h1> kan het paneel dan alsnog worden gesloten. Daarna verdwijnt die tweede <h1> weer.

Meer over deze constructie is te vinden bij <h1 id="extra">.

display: none;

Verbergen. Alleen als dat nodig is, wordt de <h1> met de <button> met behulp van JavaScript getoond.

#sluit

Het element met id="sluit". Dit is een <button>, die is bedoeld voor gebruikers van een schermlezer of van de Tab-toets. Deze <button> zit in een extra <h1>, die normaal genomen is verborgen. Als gebruikers van schermlezer of Tab-toets de knoppenbalk hebben verlaten, terwijl nog een paneel is geopend, wordt met behulp van JavaScript de extra <h1>, en daarmee deze <button>, getoond. Met behulp van de <button> kan het paneel dan alsnog worden gesloten. Daarna verdwijnt die tweede <h1> met <button> weer.

Meer over deze constructie is te vinden bij <h1 id="extra">.

Zodra een radioknop is geselecteerd, wordt de <h1> met de <button> met behulp van JavaScript getoond. Maar dit is alleen bedoeld voor gebruikers van schermlezer of Tab-toets, want andere bezoekers kunnen panelen simpel sluiten door het aanraken of -klikken van de knop met 'Paneel sluiten'. Dus meestal moet de <h1> met de <button> onzichtbaar zijn. De <h1> is verder niet van belang, want daarin zit alleen de <button>. Dus als die <button> is verborgen, is de <h1> leeg en automatisch ook onzichtbaar.

Voor schermlezers kan de tekst in de knop met css worden verborgen, want die wordt dan toch gewoon voorgelezen. Dat gebeurt hier bij deze selector. Schermlezers lezen de tekst dan gewoon voor, terwijl anderen er niets van zien.

Het mooist zou het zijn, als je de <button> met de tekst volledig zou kunnen verbergen, door deze bijvoorbeeld links buiten het scherm te parkeren. Dan lezen schermlezers de tekst voor, maar de lay-out wordt niet verstoord. Dat kan echter niet, want dan werkt de <button> niet in schermlezer TalkBack op Android in oudere versies dan 8.1. Om daarin te werken moet een <button> minstens 1 x 1 px groot zijn, binnen het browservenster staan, en er mogen geen andere elementen overheen staan. Voor VoiceOver op iOS ouder dan versie 14 moet de <button> bovendien minstens 2 x 2 px groot zijn om te werken. Maar je kunt de <button> wel helemaal onzichtbaar maken.

Voor gebruikers van de Tab-toets moet de tekst wel worden getoond, dat gebeurt iets hieronder bij #sluit:focus, maar alleen als de Tab-toets wordt ingedrukt. Een deel van de opmaak daarvoor wordt hier al opgegeven. Dat is een kwestie van voorkeur, je zou dat ook bij #sluit:focus kunnen doen.

-webkit-appearance: none; appearance: none;

Hier staat in feite twee keer hetzelfde: appearance: none;. Waarom dat zo is, staat bij De voorvoegsels -moz-, -ms- en -webkit-.

Elke browser en/of besturingssysteem heeft een eigen standaardweergave van een radioknop. Die wordt hiermee uitgeschakeld.

background: white;

Achtergrondkleur wit.

color: black;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

Hoewel dit de standaardkleur is, wordt deze toch specifiek opgegeven. Hierboven is een achtergrondkleur opgegeven. Sommige mensen hebben zelf de voorgrond‑ en/of achtergrondkleur veranderd, bijvoorbeeld omdat ze slecht kleuren kunnen onderscheiden. Als nu de achtergrondkleur wordt veranderd, maar niet de voorgrondkleur, loop je het risico dat tekstkleur en achtergrondkleur te veel op elkaar gaan lijken.

Door beide op te geven, is redelijk zeker dat achtergrond- en tekstkleur genoeg van elkaar blijven verschillen. Als de gebruiker !important heeft gebruikt in een eigen stylesheet, is er nog niets aan de hand, want dan veranderen achtergrond- en voorgrondkleur geen van beide.

Dit is ook al bij <body> opgegeven, maar sommige mensen hebben bij álle elementen de kleuren veranderd. Het heeft immers weinig zin, als ze dat alleen bij de body doen, terwijl de sitebouwer de kleuren ook bij bijvoorbeeld de paragrafen heeft aangepast.

width: 2px; height: 2px;

De <button> zo klein mogelijk maken.

overflow: hidden;

Hier gelijk boven is die <button> dan wel 1 x 1 px klein gemaakt, maar et staat tekst in de <button>. Standaard staat overflow op visible. Hierdoor wordt inhoud van een element altijd weergegeven, ook als die inhoud te groot is voor het element, zoals hier het geval is en op de afbeelding is te zien.

De lay-out wordt dan misschien verpest, maar er verdwijnt in ieder geen tekst of zo. Hier is dat weergeven echter niet nodig. Daarom wordt met overflow: hidden; het teveel verborgen. Omdat de <button> slechts 1 x 1 px groot is, wordt feitelijk alles verborgen.

font-size: 2em;

Tamelijk grote letter, zodat de melding goed opvalt.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid em gebruikt, omdat bij gebruik van een absolute eenheid zoals px niet alle browsers de lettergrootte kunnen veranderen. Zoomen kan wel altijd, ongeacht welke eenheid voor de lettergrootte wordt gebruikt.

outline: none;

Als een element de focus heeft, geeft een kadertje dat aan. Dat is belangrijk voor gebruikers van de Tab-toets, want die weten dan bijvoorbeeld welke link er wordt gevolgd, als ze op Enter drukken.

In alle andere gevallen maakt de outline de <button> zichtbaar, terwijl dat nou net niet de bedoeling is. Daarom wordt de outline hier verwijderd. Voor gebruikers van de Tab-toets wordt deze later bij #sluit:focus weer teruggezet.

border: none; margin: 0; padding: 0;

In het kader van het onzichtbaar maken van de <button> worden ook deze dingen verwijderd.

position: absolute;

Om de <button> op de juiste plaats neer te kunnen zetten.

Er wordt gepositioneerd ten opzichte van het 'containing block'. Dat is de eerste voorouder die zelf een bepaalde eigenschap heeft, zoals een andere positie dan statisch. Als zo'n voorouder er niet is, zoals hier het geval is, wordt gepositioneerd ten opzichte van het venster van de browser.

top: 5px; left: 5px;

10 px vanaf de bovenkant en vanaf links neerzetten.

z-index: 50;

Normaal genomen worden elementen in de volgorde van de html op het scherm gezet. Wat later in de html staat, wordt over eerdere elementen gezet. Om te zorgen dat de <button> altijd bovenaan staat, krijgt deze een hogere z-index.

Een z-index werkt alleen in bepaalde omstandigheden. Eén van die omstandigheden is een absolute positie. Die is iets hierboven aan de <button> gegeven, dus dat is geregeld.

#sluit:focus

Voor dit element is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

#sluit {-webkit-appearance: none; appearance: none; background: white; color: black; width: 2px; height: 2px; overflow: hidden; font-size: 2em; outline: none; margin: 0; padding: 0; position: absolute; top: 5px; left: 5px; z-index: 50;}

Het element met id="sluit", maar alleen als dit de focus heeft. Dit is een <button>, die is bedoeld voor gebruikers van een schermlezer of van de Tab-toets. Een uitgebreider verhaal over het hoe en waarom hiervan staat iets hierboven bij #sluit.

De meeste opmaak is al hierboven bij #sluit gegeven, maar daar is de <button> ook vrijwel verborgen. Dat maakt voor schermlezers niets uit, maar wel voor gebruikers van de Tab-toets. Onzichtbare tekst lees, als je niet toevallig als schermlezer bent gereïncarneerd, wat lastig.

width: 80%;

De eerder opgegeven breedte van 1 px wordt hier vergroot, waardoor de tekst in de <button> zichtbaar kan worden.

Een breedte in procenten is normaal genomen ten opzichte van de ouder van het element. Dat is hier het blok-element <main>. Een blok-element wordt normaal genomen even breed als z'n ouder. De ouder van <main> is <body>, ook weer een blok-element. <body> wordt daarom normaal genomen even breed als z'n ouder <html>. Omdat <html> het buitenste element is, wordt dit normaal genomen even breed als het venster van de browser. Uiteindelijk krijgt button#sluit hierdoor een breedte van 80% van het venster, ongeacht de breedte van het venster.

max-width: 400px;

Hier gelijk boven is een breedte van 80% van het browservenster opgegeven. Dat is in brede vensters veel te breed. Daarom wordt hier een maximumbreedte opgegeven.

height: auto;

Bij #sluit is een hoogte van 1 px opgegeven om de <button> zoveel mogelijk te verbergen. Hier wordt de hoogte naar de standaardwaarde auto teruggezet. Daardoor wordt de <button> precies hoog genoeg, om de erin zittende tekst weer te kunnen geven.

outline: red solid 2px;

Rood kadertje, zodat de <button> beter opvalt.

padding: 5px;

Kleine afstand tussen buitenkant van en tekst in de <button>.

JavaScript

Als je onderstaande code ergens aanraakt of ‑klikt, ga je rechtstreeks naar de bijbehorende uitleg.

Als je bovenstaande code ergens aanraakt of ‑klikt, ga je rechtstreeks naar de bijbehorende uitleg.

In dit script worden een aantal zaken geregeld.

• Als op Escape wordt gedrukt, sluiten eventueel geopende panelen.
• Als een gebruiker van een schermlezer of van de Tab-toets de knoppenbalk verlaat, terwijl nog een paneel is geopend, verschijnt een extra <button> om het paneel alsnog te sluiten.

Omdat het om een iets groter script gaat, is dit in een apart bestand gezet: menu-048.js in de map 048-js. Het script wordt met behulp van <script src="048-js/menu-048.js"></script> aan de pagina gekoppeld.