Uitleg menu met knoppen met indicatie van huidige, bezochte en onbezochte pagina's en focus

Laatst aangepast: 23 december 2024.

Menu met zes knoppen die bezocht, focus en hover aangeven.

Korte omschrijving

In een aantal knoppen zitten links naar verschillende pagina's. De gekleurde achtergrond van de knoppen bestaat uit een gradiënt. Huidige pagina, onbezochte pagina's, bezochte pagina's en knoppen met focus worden met behulp van vorm en kleur aangegeven.

BELANGRIJK

Deze uitleg hoort bij het voorbeeld dat in de download zit. Het voorbeeld uit de download verschilt iets van het voorbeeld hier op de site. In de download ontbreekt bijvoorbeeld de navigatie voor de site. Ook in de kopregels zit vaak wat verschil. Daarnaast kunnen er nog andere (meestal kleine) verschillen zijn.

Als je deze uitleg leest naast de broncode van het voorbeeld op de site, kan het dus bijvoorbeeld zijn dat 'n <h1> uit de css bij 'n <h2> uit de html hoort. Maar het gaat niet om hele grote, fundamentele afwijkingen.

Als je dit lastig vindt, kun je bovenaan de pagina de hele handel downloaden. In de download zit 'n voorbeeld dat wel naadloos aansluit op de uitleg in de download.

Als je deze handleiding graag uitprint (zonde van het bos), gebruik dan de pdf in de download. Deze pagina is niet geoptimaliseerd voor printen, de pdf kan wel makkelijk worden geprint.

Alles op deze site kan vrij worden gebruikt, met drie beperkingen:

* Je gebruikt het materiaal op deze site volledig op eigen risico. Het kan prima zijn dat er fouten in de hier verstrekte info zitten. Voor eventuele schade die door gebruik van materiaal van deze site ontstaat, in welke vorm dan ook, zijn www.css-voorbeelden.nl en medewerkers daarvan op geen enkele manier verantwoordelijk.

* Deze uitleg wordt min of meer regelmatig bijgewerkt. Het is daarom niet toegestaan deze uitleg op welke manier dan ook te verspreiden, zonder daarbij duidelijk te vermelden dat de uitleg afkomstig is van www.css-voorbeelden.nl en dat daar altijd de nieuwste versie is te vinden. Dit is om te voorkomen dat er verouderde versies worden verspreid.

* Het kan zijn dat materiaal is gebruikt dat van anderen afkomstig is. Dat materiaal kan onder een bepaalde licentie vallen, waardoor het mogelijk niet onbeperkt gebruikt mag worden. Als dat zo is, wordt dat vermeld onder Inhoud van de download en licenties.

Een link naar www.css-voorbeelden.nl wordt trouwens altijd op prijs gesteld.

Alle code is geschreven in een afwijkende lettersoort en -kleur. De code die te maken heeft met de basis van dit voorbeeld (essentiële code), is in de hele uitleg onderstippeld blauw. Alle niet-essentiële code is bruin. (In de inhoudsopgave staat alles vanwege de leesbaarheid in een gewone letter.)

Opmerkingen

Als er veel links bovenaan een pagina staan, kan dit heel irritant zijn voor mensen die, al dan niet vanwege een handicap, de Tab-toets gebruiken om door de pagina te lopen. Ook sommige gebruikers van schermlezers gebruiken de Tab-toets. Elke keer dat de Tab-toets wordt ingedrukt, wordt naar een volgende link gegaan. Zeker als een menu bovenaan elke pagina terugkomt en 97 links heeft, kan dat knap op de zenuwen gaan werken. Het aanbrengen van een zogenaamde skip-link bovenaan de pagina, waarmee in één keer het hele menu wordt gepasseerd, kan dan helpen.

Hier is dat niet gedaan, omdat het hier vooral om de knoppen gaat.
Zelf de code schrijven voor een gradiënt is soms heel lastig. Op de pagina met links vind je onder het kopje CSS → Online uitproberen, code genereren en dergelijke links naar gradiënt-generators.

Links in deze uitleg, vooral links naar andere sites, kunnen verouderd zijn. Op de pagina met links vind je steeds de meest recente links.

Dit voorbeeld is gemaakt op een systeem met Linux (KDE neon). Daarbij is vooral gebruik gemaakt van Visual Studio Code, GIMP en Firefox met extensies. De pdf-bestanden zijn gemaakt met LibreOffice.

Vragen of opmerkingen? Fout gevonden? Ga naar het forum.

Achterliggend idee

In de vorige versie van dit voorbeeld (uit 2012) werden voor de achtergrond van de knoppen twee plaatjes gebruikt: een voor de standaardkleur, en een voor als je over een knop hoverde. In deze versie worden voor die achtergrond geen plaatjes, maar een gradiënt gebruikt: een met css gemaakte verlopende kleur.

In de normale situatie wordt een blauwe knop getoond, bij hoveren wordt een bruine knop getoond. Dit werkt alleen bij hoveren met behulp van een muis of touchpad, want op een touchscreen kun je niet hoveren. Dat hoeft ook niet, want mensen weten natuurlijk welke knop ze aanraken. De bruine verkleuring kan op een touchscreen wel problemen opleveren: als je een link hebt gevolgd en teruggaat, blijft de knop in veel gevallen bruin. Daarom wordt met behulp van css gefilterd op gebruik van iets als een muis.

In de vorige versie werden de huidige pagina, bezochte en onbezochte versies alleen met behulp van een verandering van de kleur van de tekst aangegeven. Voor mensen die moeite hebben met kleuren, is dat volstrekt onvoldoende. Dat werd ook netjes vermeld, alleen was daar toen nog nauwelijks een oplossing voor mogelijk, die er ook nog enigszins fatsoenlijk uitzag. Inmiddels kan dat wel. Zo kan bijvoorbeeld een outline inmiddels ook ronde hoeken krijgen. (Hoewel je absoluut de in dit voorbeeld gebruikte kleuren foeilelijk kunt vinden...)

De knoppen met pagina's die nog niet zijn bezocht, hebben een witte tekstkleur en geen rand.

De huidige pagina heeft rode doorgestreepte tekst en een zwarte rand.

Al bezochte pagina's hebben een groene rand en een groene tekstkleur.

Een knop met focus heeft vette tekst en een rode rand. Dit is van belang voor gebruikers van de Tab-toets.

De combinatie van randen en tekst zorgt ervoor, dat niet alleen de kleur een bepaalde status aangeeft. Ook door het ontbreken of juist aanwezig zijn van een rand in combinatie met gewone tekst, vette tekst en/of doorgestreepte tekst (of juist niet) is dit te zien.

Voor schermlezers hebben die randen en verschillende soorten tekst geen nut. Of een link al is of bezocht of niet, wordt door schermlezers vermeld, dus dat is al geregeld. Maar de huidige pagina is niet te herkennen. Daarom is voor schermlezers de onzichtbare tekst 'Huidige pagina:' toegevoegd bij de knop met de huidige pagina.

Muis, toetsenbord, touchpad en touchscreen

Vroeger, toen het leven nog mooi was en alles beter, waren er alleen monitors. Omdat kinderen daar niet af konden blijven met hun tengels, besloten fabrikanten dan maar touchscreens te gaan maken, omdat je die mag aanraken. Het bleek makkelijker te zijn om volwassenen ook te leren hoe je 'n scherm vies maakt, dan om kinderen te leren met hun vingers van de monitor af te blijven.

Zo ontstonden touchscreens en kreeg het begrip ellende een geheel nieuwe lading. In de perfecte wereld van vroeger, waarin alleen desktops bestonden, werkten dingen als hoveren, klikken en slepen gewoon. Zonder dat je eerst 'n cursus hogere magie op Zweinstein hoefde te volgen. Zelfs in JavaScript was het nog wel te behappen, ook voor mensen die toevallig niet Einstein heten.

Op dit moment kun je computerschermen ruwweg in twee soorten indelen: schermen die worden aangeraakt, en schermen die worden bediend met hulpmiddelen als een toetsenbord, muis of touchpad. Omdat ook computerschermen zich kennelijk vermengen, bestaan er inmiddels ook schermen die zowel van aanraken als van muizen houden.

Hieronder staat een lijstje met dingen die zijn aangepast voor de verschillende soorten schermen, zodat dit voorbeeld overal werkt. Een touchpad werkt ongeveer hetzelfde als een muis. Als hieronder iets over een muis staat, geldt dat ook voor een touchpad.

:hover

Omdat :hover mogelijk niet werkt, als css uitstaat, ontbreekt of onvolledig is geïmplementeerd, moet je nooit belangrijke informatie alleen met behulp van :hover tonen.

Je hovert over een element, als je met behulp van muis of touchpad de cursor boven dat element brengt. Hoveren kan over álle elementen. Het wordt veel gebruikt om iets van uiterlijk te laten veranderen, een pop-up te laten verschijnen, en dergelijke.

Op een touchscreen wordt hoveren vaak hetzelfde afgehandeld als een aanraking.

Bij gebruik van een muis is er een verschil tussen hoveren en klikken, maar op een touchscreen is dat verschil er niet: je raakt een touchscreen aan of niet. Dat levert hier soms problemen op: als een knop wordt aangeraakt, wordt de link gelijk gevolgd, net als bij een klik. Maar als vervolgens weer wordt teruggegaan naar de vorige pagina, blijft de knop, afhankelijk van systeem en browser, op een touchscreen soms bruin: alsof erover wordt gehoverd.

Daarom worden touchscreens er bij @media (hover: hover) and (pointer: fine) uitgefilterd, zodat hoveren alleen bij gebruik van een muis of touchpad werkt.

:focus

Omdat :focus mogelijk niet werkt, als css uitstaat, ontbreekt of onvolledig is geïmplementeerd, moet je nooit belangrijke informatie alleen met behulp van :focus tonen.

De meeste mensen gaan met een muis naar een link, invoerveld, en dergelijke. Waarna ze vervolgens klikken om de link te volgen, tekst in te voeren, of wat ze ook maar willen doen. (Dit geldt uiteraard niet voor touchscreens.)

Er is echter 'n tweede manier om naar links, invoervelden, en dergelijke te gaan: met behulp van de Tab-toets kun je naar links, invoervelden, en dergelijke 'springen'.

Waar je staat, wordt door alle browsers aangegeven met een of ander kadertje. De link en dergelijke met het kadertje eromheen 'heeft focus'. Dat wil zeggen dat je die link volgt, als je op de Enter-toets drukt, of dat je in dat veld tekst kunt gaan invoeren, enzovoort.

Het kadertje dat de focus aangeeft, moet nooit zonder meer worden weggehaald. Gebruikers van de Tab-toets hebben dan geen idee meer, waar ze zijn.

Bij gebruik van de muis of een aanraakscherm is het kadertje niet nodig, want je mag toch hopen dat iemand weet, waar iemand iets heeft heeft aangeraakt of ‑geklikt. Als je dat niet meer weet, valt te vrezen dat een kadertje ook geen redding meer biedt.

In het verleden was dat vaak een probleem, omdat dat kadertje nou niet bepaald erg mooi is. En dus eigenlijk alleen bij gebruik van de Tab-toets nodig is. Dit is opgelost met de pseudo-class :focus-within: de focus wordt alleen nog aangegeven, als een toetsenbord wordt gebruikt. Bij een klik of een aanraking zie je het kadertje niet meer.

Inmiddels is :focus-within in alle iets nieuwere browsers de standaard, dus eigenlijk hoef je :focus en/of :focus-within alleen nog te gebruiken, als je bijvoorbeeld het uiterlijk van het kadertje wilt aanpassen.

In dit voorbeeld wordt de focus aangegeven met een rode rand. Omdat mensen die moeite hebben met kleuren mogelijk het verschil met de groene rand rondom een bezochte link niet zien, wordt ook nog de tekst in een knop met focus vet gemaakt.

:active

Omdat :active mogelijk niet werkt, als css uitstaat, ontbreekt of onvolledig is geïmplementeerd, moet je nooit belangrijke informatie alleen met behulp van :active tonen.

Een element is actief, als de muis wordt ingedrukt boven dat element. Op sommige touchscreens is het element actief, als het wordt aangeraakt.

:active wordt niet gebruikt in dit voorbeeld.

De code aanpassen aan je eigen ontwerp

Als je dit voorbeeld gaat aanpassen voor je eigen site, houd het dan in eerste instantie zo eenvoudig mogelijk. Ga vooral geen details invullen.
Gebruik geen FrontPage, Publisher of Word (alle drie van Microsoft). Publisher en Word zijn niet bedoeld om websites mee te maken. FrontPage is zwaar verouderd en wordt al jaren niet meer onderhouden door Microsoft.

Ook OpenOffice en LibreOffice leveren een uiterst beroerd soort html af. Tekstverwerkers met al hun toeters en bellen zijn gewoon niet geschikt om websites mee te bouwen.

Je kunt beter een goed (gratis) programma gebruiken. Links naar dat soort programma's vind je op de pagina met links onder Gereedschap → wysiwyg-editor en Gereedschap → Editors en IDE's.

Maar het allerbeste is om gewoon zelf html, css, enzovoort te leren, omdat zelfs het allerbeste programma het nog steeds zwaar verliest van 'n op de juiste manier met de hand gemaakte pagina.
Als je in een desktopbrowser met behulp van zoomen het beeld vergroot, heeft dit hetzelfde effect, als wanneer de pagina in een kleiner browservenster wordt getoond. Je kunt hiermee dus kleinere apparaten zoals een tablet of een smartphone simuleren. Maar het blijft natuurlijk wel een simulatie: het is nooit hetzelfde als testen op een écht apparaat. Zo kun je bijvoorbeeld aanrakingen alleen echt testen op een echt touchscreen.

Inmiddels hebben veel browsers in de ontwikkelgereedschappen mogelijkheden voor het simuleren van weergave op een kleiner scherm ingebouwd. Ook dit blijft een simulatie, maar geeft vaak wel een beter beeld dan zoomen.
Als je 'n site maakt in Firefox, Opera, Safari, Google Chrome, Vivaldi of Edge, is er 'n hele grote kans dat die in alle browsers werkt. Hier wordt de voorkeur gegeven aan Firefox, omdat het een van de weinige browsers is, die niet bij een bedrijf hoort dat vooral op je centen of je data uit is.

Google Chrome wordt ook door veel mensen gebruikt, maar slaat ondertussen wel je hele surfgedrag, je schoenmaat en de kleur van je onderbroek op. Daarom wordt Google Chrome alleen gebruikt om in te testen.
Het allereerste dat je moet invoeren, is het doctype, vóór welke andere code dan ook. Een lay-out met een missend of onvolledig doctype ziet er totaal anders uit dan een lay-out met een geldig doctype. Wát er anders is, verschilt ook nog 'ns tussen de diverse browsers. Als je klaar bent en dan nog 'ns 'n doctype gaat invoeren, weet je vrijwel zeker dat je van voren af aan kunt beginnen met de lay-out.

Geldige doctypes vind je op www.w3.org/QA/2002/04/valid-dtd-list.

Gebruik het volledige doctype, inclusief de eventuele url, anders werkt het niet goed.
Gebruik het doctype voor html5. Dit is bedoeld voor nieuwe sites.

Het oudere transitional doctype staat talloze tags toe, die in html5 zijn verboden. Deze tags worden al zo'n tien jaar afgeraden. Het transitional doctype is alleen bedoeld om de puinhoop van vroeger, toen niet volgens standaarden werd gewerkt, enigszins te herstellen.

Het (ook al oudere) strict doctype staat verouderde tags niet toe. Daardoor kan met 'n strict doctype, of het nu html of xhtml is, probleemloos worden overgestapt naar html5. Met een transitional doctype en het gebruik van afgekeurde tags kun je niet overstappen naar html5. Je moet dan eerst alle verouderde tags verwijderen, wat echt ontzettend veel werk kan zijn.

Het doctype voor html5 is uiterst simpel: <!doctype html>. Omdat het doctype voor html5 in alle browsers werkt, zelfs in de gelukkig vrijwel uitgestorven nachtmerrie Internet Explorer 6, is er geen enkele reden dit uiterst simpele doctype niet te gebruiken.
De eerste regel binnen de <head> moet de charset zijn. Dit vertelt de browser, welke tekenset er gebruikt moet worden, zodat letters met accenten en dergelijke overal goed worden weergegeven. Het beste kun je utf-8 nemen. Als je later van charset verandert, loop je 'n grote kans dat je alle aparte tekens als letters met accenten weer opnieuw moet gaan invoeren. In html5 is het simpele <meta charset="utf-8"> voldoende.
Test vanaf het allereerste begin in zoveel mogelijk verschillende browsers in 'n aantal resoluties (schermgroottes). Onder het kopje Getest in kun je in deze uitleg vinden, waar dit voorbeeld in is getest.
Voor alle voorbeelden geldt: breng veranderingen stapsgewijs aan. Als je bijvoorbeeld foto's wilt laten weergeven, begin dan met het alleen veranderen van de namen van de foto's, zodat je eigen foto's worden weergegeven. Maakt niet uit als de maten niet kloppen en de teksten fout zijn. Als dat werkt, ga dan bijvoorbeeld de maten aanpassen. Dan de teksten. En controleer steeds, of alles nog goed werkt.
Als het om een lay-out of iets dergelijks gaat: zorg eerst dat header, kolommen, footer, menu, en dergelijke staan en bewegen, zoals je wilt. Ga daarna pas details binnen die blokken invullen. In eerste instantie gebruik je dus bijvoorbeeld 'n leeg blok op de plaats, waar uiteindelijk het menu komt te staan.

Als je begint met allerlei details, is er 'n heel grote kans dat die de werking van de blokken gaan verstoren. Bouw eerst het huis, en ga dan pas de kamers inrichten. Zorg eerst dat de blokken werken, zoals je wilt. Dan zul je het daarna gelijk merken, als 'n toegevoegd detail als tekst of 'n afbeelding iets gaat verstoren. Daarvoor moet je natuurlijk wel regelmatig controleren in verschillende browsers, of alles nog wel goed werkt.

Je kunt de blokken tijdens het aanpassen opvullen met bijvoorbeeld <br>1<br>2<br>3 enzovoort, tot ze de juiste hoogte hebben. Het is handig om aan het einde even iets toe te voegen als 'laatste', zodat je zeker weet dat er niet ongemerkt drie regels onderaan naar 't virtuele walhalla zijn verhuisd.

Om de breedte te vullen, kun je het best 'n kort woord als 'huis' duizend keer of zo herhalen. Ook hier is het handig om aan 't eind (en hier ook aan 't begin) 'n herkenningsteken te maken, zodat je zeker weet dat je de hele tekst ziet.
Zolang je in grotere dingen zoals 'n lay-out aan 't wijzigen bent, kan het helpen de verschillende delen een achtergrondkleur of een outline te geven. Je ziet dan goed, waar 'n deel precies staat. Een achtergrondkleur en een outline hebben - anders dan bijvoorbeeld een border - verder geen invloed op de lay-out, dus die zijn hier heel geschikt voor.
Als je eigenschappen verandert in de css, verander er dan maar één, hooguit twee tegelijk. Als je er zeventien tegelijk verandert, is de kans groot dat je niet meer weet, wat je hebt gedaan. En dat je 't dus niet meer terug kunt draaien.
margin, padding en border worden bij de breedte en hoogte van het element opgeteld. Hier worden vaak fouten mee gemaakt. Als je bijvoorbeeld in een lay-out 'n border toevoegt aan een van de 'hoofdvakken' (header, footer, kolommen), dan wordt deze er bij opgeteld. Bij 'n border van 2 px rondom de linkerkolom wordt deze dus plotseling 4 px breder (2 px aan beide kanten), en 4 px hoger. Zoiets kan je hele lay-out verstoren, omdat iets net te breed of te hoog wordt. Je moet dan elders iets 4 px kleiner maken. Dat zal vaak zo zijn: als je één maat verandert, zul je vaak ook 'n andere moeten aanpassen.

Css geeft de mogelijkheid om met behulp van box-sizing de padding en border bínnen de breedte en hoogte van de inhoud te zetten, als je dat handiger vindt.

Met nieuwere css-eigenschappen als grid en flexbox, die speciaal zijn gemaakt om een lay-out mee te maken, spelen dit soort problemen veel minder. In alle browsers waarop hier nog wordt getest, werken flexbox en grid prima. Maar als je oudere browsers moet ondersteunen, kan dat wel problemen opleveren en moet je ook in die oudere browsers testen.
In plaats van een absolute eenheid als px kun je ook een relatieve eenheid gebruiken, met name em en rem. Voordeel van em en rem is dat een lettergrootte, regelhoogte, en dergelijke in em en rem in alle browsers kan worden veranderd. Nadeel is dat het de lay-out sneller kan verstoren dan bijvoorbeeld px. Dit moet je gewoon van geval tot geval bekijken. Voor weergave in mobiele apparaten zijn relatieve eenheden als em en rem vrijwel altijd beter dan absolute eenheden als px.

(De minder bekende rem is ongeveer hetzelfde als de em. Alleen is de lettergrootte bij rem gebaseerd op de lettergrootte van het <html>-element, waardoor de rem overal op de pagina precies even groot is. Bij de em kan de lettergrootte worden beïnvloed door de voorouders van het element, bij de rem niet.)

Zoomen kan trouwens altijd, ongeacht welke eenheid je gebruikt.
Valideren, valideren, valideren en dan voor 't slapen gaan nog 'ns valideren.

Valiwie???

Valideren is het controleren van je html en css op 'n hele serie fouten. Computers zijn daar vaak veel beter in dan mensen. Als je 300 keer <h2> hebt gebruikt en 299 keer </h2> vindt 'n computer die ene missende </h2> zonder enig probleem. Jij ook wel, maar daarna ben je misschien wel aan vakantie toe.

Valideren kan helpen om gekmakende fouten te vinden. Valide code garandeert ook dat de weergave in verschillende browsers (vrijwel) hetzelfde is. En valide code is over twintig jaar ook nog te bekijken.

Valideren moet trouwens ook niet worden overdreven. Het is een hulpmiddel om echte fouten te vinden, meer niet. Het gaat erom dat je site goed werkt, niet dat je het braafste kind van de klas bent. Als de code niet valideert, maar daar is een goede reden voor, is daar niets op tegen. Zeker met nieuwere html en css wil de validator nog wel eens achterlopen, terwijl dat al prima is te gebruiken.

Op deze site is alle css en html gevalideerd. Als de code niet helemaal valide is (wat regelmatig voorkomt), staat daar onder Bekende problemen (en oplossingen) de reden van.

Je kunt je css en html valideren als 't online staat, maar ook als het nog in je computer staat.

Html kun je valideren op: validator.w3.org/nu.

Css kun je valideren op: jigsaw.w3.org/css-validator.

Toegankelijkheid en zoekmachines

De tekst in dit hoofdstukje is een algemene tekst, die voor elke pagina geldt. Eventueel specifiek voor dit voorbeeld geldende problemen en eventuele aanpassingen om die problemen te voorkomen staan bij Bekende problemen (en oplossingen).

Toegankelijkheid (in het Engels 'accessibility') is belangrijk voor bijvoorbeeld blinden die een schermlezer gebruiken, of voor motorisch gehandicapte mensen die moeite hebben met het bedienen van een muis. Een spider van een zoekmachine (dat is het programmaatje dat de site indexeert voor de zoekmachine) is te vergelijken met een blinde. Als je je site goed toegankelijk maakt voor gehandicapten, is dat gelijk goed voor een hogere plaats in een zoekmachine. Dus als je 't niet uit sociale motieven wilt doen, kun je 't uit egoïstische motieven doen.

(Op die plaats in de zoekmachine heb je maar beperkt invloed. De toegankelijkheid van je site is maar één van de factoren, maar zeker niet onbelangrijk.)

Als je bij het maken van je site al rekening houdt met toegankelijkheid, is dat nauwelijks extra werk. 't Is ongeveer te vergelijken met inbraakbescherming: doe dat bij 'n nieuw huis en 't is nauwelijks extra werk, doe 't bij 'n bestaand huis en 't is al snel 'n enorme klus.

Enkele tips die helpen bij toegankelijkheid:

Gebruik altijd een alt-beschrijving bij een afbeelding. De alt-tekst wordt gebruikt door schermlezers en als afbeeldingen niet kunnen worden getoond of gezien (dat geldt dus ook voor zoekmachines). Als je iets wilt laten zien, als je over de afbeelding hovert, gebruik daar dan het title-attribuut voor, niet de alt-beschrijving.

Als een afbeelding alleen maar voor de sier wordt gebruikt, zet je daarbij alt="", om aan te geven dat de afbeelding niet belangrijk is voor het begrijpen van de tekst of zo.
Gebruik in links een tekst die duidelijk aangeeft, waar de link naartoe gaat. Een tekst als 'pagina met externe links' is waarschijnlijk duidelijk genoeg, een tekst als alleen 'links' waarschijnlijk niet. Een duidelijke zwart-witregel is niet te geven, omdat dit ook van tekst en dergelijke in de omgeving van de link afhangt.

Schermlezers kunnen een lijst van alle links in de pagina weergeven, en een duidelijke tekst is daarbij belangrijk. Alleen 'volgende' zegt niets, als dat in 'n lijst met alleen links staat.
Accesskeys (sneltoetsen) kun je beter niet gebruiken, deze geven te veel problemen, omdat ze vaak dubbelop zijn met sneltoetsen voor de browser of andere al gebruikte sneltoetsen. Bovendien is voor de gebruiker meestal niet duidelijk, welke toetsen het zijn.

Op zichzelf zijn accesskeys een heel goed idee. Maar helaas zijn ze ook in html5 volstrekt onvoldoende gedefinieerd. Er is nog steeds geen standaard voor de meest gebruikelijke accesskeys, zoals Zoek of Home.

Er is nog steeds niet vastgelegd, hoe accesskeys zichtbaar gemaakt kunnen worden. Voor de makers van browsers zou dit 'n relatief kleine moeite zijn, voor de makers van 'n site is het bergen extra werk.

Hierdoor zijn accesskeys (vrijwel) niet te gebruiken. Misschien kunnen ze nog enig nut hebben op sites, die gericht zijn op 'n specifieke groep gebruikers. Maar voor algemene sites is het advies: normaal genomen niet gebruiken.
Met behulp van de Tab-toets (of op 'n soortgelijke manier) kun je door links, invoervelden, en dergelijke lopen. Elke tab brengt je één link, invoerveld, en dergelijke verder, Shift+Tab één plaats terug. Met behulp van het attribuut tabindex kun je de volgorde aangeven, waarin de Tab-toets werkt. Zonder tabindex wordt de volgorde van de html aangehouden bij gebruik van de Tab-toets, maar soms is een andere volgorde logischer.

In principe is het beter, als tabindex niet nodig is, maar gewoon de volgorde van de html wordt aangehouden. Bij verkeerd gebruik kan tabindex heel verwarrend zijn. Het is niet bedoeld om van de pagina een hindernisbaan voor kangoeroes te maken, waarop van beneden via links over rechts naar boven wordt gesprongen.
Als, zoals hierboven beschreven, een gebruiker van de Tab-toets bij een link, invoerveld, en dergelijke is aangekomen, heeft dit element 'focus'. Dit wordt aangegeven door de link, invoerveld, en dergelijke extra te markeren met een kadertje. Dat kadertje mag je alleen weghalen, als op een andere manier wordt duidelijk gemaakt, welk element focus heeft. Een gebruiker van de Tab-toets kan anders niet zien, waar die zit, en welk element gaat reageren op bijvoorbeeld een Enter. (Meer over focus is te vinden bij focus.)
In het verleden werd vaak aangeraden de volgorde van de code aan te passen. Een menu bijvoorbeeld kon in de html onderaan worden gezet, terwijl het op het scherm met behulp van css bovenaan werd gezet. Inmiddels zijn schermlezers en dergelijke zo sterk verbeterd dat dit niet meer wordt aangeraden. De volgorde in de html kan tegenwoordig beter hetzelfde zijn als die op het scherm, omdat het anders juist verwarrend kan werken. Schermlezers houden namelijk altijd de volgorde van de html aan en niet een eventueel afwijkende volgorde op het scherm.
Een zogenaamde skip-link is vaak nog wel zinvol. Dat is een link die je buiten het scherm parkeert met behulp van css, zodat die normaal genomen niet te zien is. Zo'n link is wel gewoon zichtbaar in speciale programma's zoals tekstbrowsers en schermlezers, want die kijken gewoon naar wat er in de broncode staat.

(Alleen in de schermlezer TalkBack op oudere versies van Android werkt zo'n buiten het scherm geplaatste link niet. TalkBack leest zo'n link wel voor, maar de link kan niet worden gevolgd, als deze buiten het scherm staat. Met ingang van versie 8.1 van Android is dit eindelijk opgelost en werkt een skip-link ook fatsoenlijk in TalkBack.)

Een skip-link staat bovenaan de pagina, nog boven menu, header, en dergelijke, en linkt naar de eigenlijke inhoud van de pagina. Hierdoor kunnen mensen met één toetsaanslag naar de eigenlijke inhoud van de pagina gaan.

Een skip-link is vooral nuttig voor gebruikers van de Tab-toets. Zodra de normaal genomen onzichtbare link door het indrukken van de Tab-toets focus krijgt, kun je de link op het scherm plaatsen, waardoor deze zichtbaar wordt. Bij een volgende tab wordt de link dan weer buiten het scherm geplaatst en is dus niet meer zichtbaar, zodat de lay-out niet wordt verstoord.
Van oorsprong is html een taal om wetenschappelijke documenten weer te geven, pas later is deze gebruikt voor lay-out. Maar daar is de taal dus eigenlijk nooit voor bedoeld geweest. Het gebruiken van html voor lay-out leidt tot enorme problemen voor gehandicapten en tot een lage plaats in zoekmachines.

De html hoort alleen inhoud te bevatten, lay-out doe je met behulp van css. Die css moet in een extern stijlbestand staan of, als deze alleen voor één bepaalde pagina van toepassing is, in de <head> van die pagina.
Breng een logische structuur aan in je document. Gebruik een <h1> voor de belangrijkste kop, een <h2> voor een subkop, enzovoort. Schermlezers en dergelijke kunnen van kop naar kop springen. En een zoekmachine gaat ervan uit dat <h1> belangrijke tekst bevat.

Dit geldt voor al dit soort structuurbepalende tags.

Als een <h1> te grote letters geeft, maak daar dan met behulp van je css 'n kleinere letter van, maar blijf die <h1> gewoon gebruiken. Op dezelfde manier kun je al dit soort dingen oplossen.
<table> is fantastisch, maar alleen als die wordt gebruikt om een echte tabel weer te geven, niet als <table> voor opmaak wordt misbruikt. In het verleden is dat op grote schaal gebeurd bij gebrek aan andere mogelijkheden. Een tabel is, als je niet heel erg goed oplet, volstrekt ontoegankelijk voor gehandicapten en zoekmachines. Het lezen van een tabel is ongeveer te vergelijken met het lezen van een papieren krant van links naar rechts: niet per kolom, maar per regel. Dat gaat dus alleen maar goed bij een echte tabel, zoals een spreadsheet. In alle andere gevallen garandeert 'n tabel volstrekte ontoegankelijkheid voor schermlezers en dergelijke en als extra bonus vaak 'n lagere plaats in een zoekmachine.
Frames horen bij een volstrekt verouderde techniek, die heel veel nadelen met zich meebrengt. <iframe>'s hebben voor een deel dezelfde nadelen. Eén van die nadelen is dat de verschillende frames voor zoekmachines, schermlezers, en dergelijke als los zand aan elkaar hangen, omdat ze los van elkaar worden weergegeven. Ze staan wel naast elkaar op het scherm, maar er zit intern geen verband tussen.

Als je 'n stuk code vaker wilt gebruiken, zoals 'n menu dat op elke pagina hetzelfde is, voeg dat dan in met PHP. Dan wordt de pagina niet pas in de browser, maar al op de server samengesteld. Hierdoor zien zoekmachines, schermlezers, en dergelijke één pagina, net zoals wanneer je maar één pagina met html zou hebben geschreven.

(Je kunt ook invoegen met behulp van SSI. Maar tegenwoordig kun je beter PHP dan SSI gebruiken, omdat SSI min of meer aan het uitsterven is en PHP veel meer mogelijkheden heeft.)
Geef de taal van het document aan, en bij woorden en dergelijke die afwijken van die taal de afwijkende taal met behulp van lang="...". Op deze site gebeurt dat lang niet overal, omdat de tekst (en vooral de code) een mengsel is van Engels, Nederlands en eigengemaakte namen. Dat soort teksten is gewoon niet goed in te delen in een taal. Maar bij enigszins 'normale' teksten hoor je een taalwisseling aan te geven.

Op deze site wordt de lijst op woordenlijst.org gebruikt om te bepalen, of een woord inmiddels 'Nederlands' is. Als het woord in deze lijst voorkomt, wordt geen lang-attribuut gebruikt, ook niet als het woord oorspronkelijk uit een andere taal komt.
Gebruik de tag <abbr> bij afkortingen. Doe dat de eerste keer op een pagina samen met de title-eigenschap: <abbr title="ten opzichte van">t.o.v.</abbr>. Daarna kun je op dezelfde pagina volstaan met <abbr>t.o.v.</abbr>. Doe je dit niet, dan is er 'n grote kans dat 'n schermlezer 't.o.v.' uit gaat spreken als 'tof', en 'n zoekmachine kan er ook geen chocola van maken.
Geef een verandering niet alleen door kleur aan. Een grote groep mensen heeft moeite met het onderscheiden van kleuren en/of het herkennen van kleuren. Verander bijvoorbeeld een ronde rode knop niet in een ronde groene knop, maar in een vierkante groene knop. Door ook de vorm te veranderen, is het herkennen van de verandering niet alleen van een kleur afhankelijk.
Zorg voor voldoende contrast tussen achtergrond- en voorgrondkleur, tussen background-color en color. Soms zie je heel lichtgrijze tekst op een donkergrijze achtergrond, en dan ook nog in een mini-formaat. Dat is dus voor heel veel mensen stomweg volledig onleesbaar. Op de pagina met links staat onder het kopje Toegankelijkheid → Contrast en kleurenblindheid een hele serie sites, waar je kunt controleren of het contrast groot genoeg is.
De spider van 'n zoekmachine, schermlezers, en dergelijke kunnen geen plaatjes 'lezen'. Het is soms verbazingwekkend om te zien hoe veel, of eigenlijk: hoe weinig tekst er overblijft op een pagina, als de plaatjes worden weggehaald.

Op Linux kun je met Lynx kijken, hoe je pagina eruitziet zonder plaatjes en dergelijke, als echt alleen de tekst overblijft. Een installatie-programma voor Lynx op Windows is te vinden op invisible-island.net/lynx.

Ook kun je in Windows het gratis programma WebbIE installeren. WebbIE laat de pagina zien, zoals een tekstbrowser en dergelijke deze ziet. WebbIE is te downloaden vanaf www.webbie.org.uk.

Ten slotte kun je je pagina nog online op toegankelijkheid laten controleren op 'n behoorlijk aantal sites, zoals:

lowvision.support: laat zien hoe een kleurenblinde de site ziet. Engelstalig.

wave.webaim.org: deze laat grafisch zien, hoe de toegankelijkheid is. Engelstalig. Deze tester is ook als extensie in Firefox en Google Chrome te installeren.

Op de pagina met links kun je onder Toegankelijkheid links naar meer tests en dergelijke vinden.

Getest in

Laatst gecontroleerd op 23 december 2024.

Onder dit kopje staat alleen maar, hoe en waarin is getest. Alle eventuele problemen, ook die met betrekking tot zoomen, lettergroottes, toegankelijkheid, uit staan van JavaScript en/of css, enzovoort staan iets hieronder bij Bekende problemen (en oplossingen). Het is belangrijk dat deel te lezen, want uit een test kan ook prima blijken dat iets totaal niet werkt!

Dit voorbeeld is getest op de volgende systemen:

Desktopcomputers

Linux (KDE neon 6.2) (2560 x 1080 px, resolutie: 96 ppi):
Firefox, Google Chrome en Vivaldi, in grotere en kleinere browservensters.
In Vivaldi is ook ruimtelijke navigatie ('Spatial Navigation') getest.

Laptops

Windows 10 (1600 x 900 px, resolutie: 106 ppi):
Firefox, Google Chrome en Edge, in grotere en kleinere browservensters.

OS X 11.7.10 ('Big Sur') (1440 x 900 px, resolutie: 96 ppi):
Firefox, Safari, Google Chrome en Microsoft Edge, in grotere en kleinere browservensters.

OS X 15.1.1 ('Sequola') (2500 x 1600 px, resolutie: 227 ppi):
Firefox, Safari, Google Chrome en Microsoft Edge, in grotere en kleinere browservensters.

Tablets

iPad met iOS 12.5.7 (2048 x 1536 px, device-pixel-ratio: 2:
Safari, Chrome, Firefox en Microsoft Edge (alle portret en landschap).

iPad met iPadOS 18.2 (2160 x 1620 px, resolutie: 264 ppi):
Safari, Chrome, Firefox en Microsoft Edge (alle portret en landschap).

Android 6.0 ('Marshmallow') (1920 x 1200 px, resolutie: 224 ppi):
Samsung Internet, Firefox en Chrome (alle portret en landschap).

Android 8.1 ('Oreo') (1920 x 1200 px, resolutie: 218 ppi):
Samsung Internet, Firefox, Microsoft Edge en Chrome (alle portret en landschap).

Android 13 ('Tiramisu') (2000 x 1200 px, resolutie: 225 ppi):
Samsung Internet, Firefox, Microsoft Edge en Chrome (alle portret en landschap).

Smartphones

iPhone met iOS 15.8.3 (1334 x 750 px, resolutie: 326 ppi):
Safari, Chrome, Firefox en Microsoft Edge (alle portret en landschap).

iPhone met iOS 18.2 (1334x750, resolutie: 326 ppi): Safari, Chrome, Firefox en Microsoft Edge (alle portret en landschap).

Android 7.0 ('Nougat') (1280 x 720 px, resolutie: 294 ppi):
Samsung Internet, Firefox, Microsoft Edge en Chrome (alle portret en landschap).

Android 9.0 ('Pie') (1920 x 1080 px, resolutie: 424 ppi):
Samsung Internet, Firefox, Microsoft Edge en Chrome (alle portret en landschap).

Android 14 ('Upside Down Cake') (2408 x 1080 px, resolutie: 401 ppi):
Samsung Internet, Firefox, Microsoft Edge en Chrome (alle portret en landschap).

Er is op de aan het begin van dit hoofdstukje genoemde controledatum getest in de meest recente versie van de browser, die op het betreffende besturingssysteem kon draaien. Het aantal geteste browsers en systemen is al tamelijk fors, en als ook nog rekening gehouden moet worden met (zwaar) verouderde browsers, is het gewoon niet meer te doen. Surfen met een verouderde browser is trouwens vragen om ellende, want updates van browsers hebben heel vaak met beveiligingsproblemen te maken.

In- en uitzoomen en - voor zover de browser dat kan - een kleinere en grotere letter zijn ook getest. Er is ingezoomd en vergroot tot zover de browser kan, maar niet verder dan 200%.

Er is getest met behulp van muis en toetsenbord, behalve op iOS, iPadOs en Android, waar een touchscreen is gebruikt. Op Windows 10 is getest met touchscreen, touchpad, toetsenbord, muis, en - waar dat zinvol was - op een combinatie daarvan. Op OS X 11.7.10 en 15.1.1 is getest met (een combinatie van) toetsenbord, touchpad en muis.

Als in een voorbeeld JavaScript is gebruikt, is ook getest of het werkt zonder JavaScript. Dat is alleen gedaan in de browsers, waarin in de instellingen JavaScript kan worden uitgeschakeld.

Ook is getest zonder css en - als afbeeldingen worden gebruikt - zonder afbeeldingen.

Schermlezers en dergelijke

Naast deze 'gewone' browsers is ook getest in Lynx, WebbIE, NVDA, TalkBack, VoiceOver, Orca en Verteller.

Lynx is een browser die alleen tekst laat zien en geen css gebruikt. Er is getest op Linux.

WebbIE. is een browser die gericht is op mensen met een handicap. Er is getest op Windows 10.

NVDA is een schermlezer, zoals die door blinden wordt gebruikt. Er is getest op Windows 10 in combinatie met Firefox.

TalkBack is een in Android ingebouwde schermlezer. Er is getest in combinatie met Chrome op Android 6.0, 7.0, 8.1, 9, 13 en 14

VoiceOver is een in iOS en OS X ingebouwde schermlezer. Er is getest in combinatie met Safari op iOS 12.5.7 en 15.8.3 en 18.2, iPadOS 18.2, OS X 11.7.10 en 15.1.1.

Orca is een schermlezer voor Linux. Er is getest in combinatie met Firefox op KDE Neon 6.2.

Verteller (Narrator) is een in Windows 10 ingebouwde schermlezer. Er is getest in combinatie met Edge.

(Voor de bovenstaande programma's zijn links naar sites met uitleg en dergelijke te vinden op de pagina met links onder Toegankelijkheid → Schermlezers, tekstbrowsers, en dergelijke.)

Als het voorbeeld in deze programma's toegankelijk is, zou het in principe toegankelijk moeten zijn in alle aangepaste browsers en dergelijke. En dus ook voor zoekmachines, want een zoekmachine is redelijk vergelijkbaar met een blinde.

Eventuele problemen in schermlezers (en eventuele aanpassingen om die te voorkomen) staan iets hieronder bij Bekende problemen (en oplossingen).

Waar dat zinvol was, is ook nog getest op combinaties als een grote letter in een schermlezer met toetsenbordbediening.

Alleen op de hierboven genoemde systemen en browsers is getest. Er is dus niet getest op bijvoorbeeld 'n Blackberry. Er is een kans dat dit voorbeeld niet (volledig) werkt op niet-geteste systemen en apparaten. Om het wel (volledig) werkend te krijgen, zul je soms (kleine) wijzigingen en/of (kleine) aanvullingen moeten aanbrengen, bijvoorbeeld met JavaScript.

Er is ook geen enkele garantie dat iets werkt in een andere tablet of smartphone dan hierboven genoemd, omdat fabrikanten in principe de software kunnen veranderen. Dit is anders dan op de desktop, waar browsers altijd (vrijwel) hetzelfde werken, zelfs op verschillende besturingssystemen. Iets wat in Samsung Internet op Android werkt, zal in de regel overal werken in die browser, maar een garantie is er niet. De enige garantie is het daadwerkelijk testen op een fysiek apparaat. En aangezien er duizenden mobiele apparaten zijn, is daar geen beginnen aan.

De html is gevalideerd met de html-validator, de css met de css-validator van w3c. Als om een of andere reden niet volledig gevalideerd kon worden, wordt dat bij Bekende problemen (en oplossingen) vermeld.

Nieuwe browsers worden pas getest, als ze uit het bèta-stadium zijn. Anders is er 'n redelijke kans dat je tegen 'n bug zit te vechten, die voor de uiteindelijke versie nog gerepareerd wordt.

Dit voorbeeld is alleen getest in de hierboven met name genoemde browsers. Vragen over niet-geteste browsers kunnen niet worden beantwoord, en het melden van fouten in niet-geteste browsers heeft ook geen enkel nut. (Melden van fouten, problemen, enzovoort in wel geteste browsers: graag! Dat kan op het forum.)

Bekende problemen (en oplossingen)

Waarop en hoe is getest, kun je gelijk hierboven vinden bij Getest in.

Als je hieronder geen oplossing vindt voor een probleem dat met dit voorbeeld te maken heeft, kun je op het forum proberen een oplossing te vinden voor je probleem. Om forumspam te voorkomen, moet je je helaas wel registreren, voordat je op het forum een probleem kunt aankaarten.

Bij toegankelijkheid is er vaak geen goed onderscheid te maken tussen oplossing en probleem. Zonder (heel simpele) aanpassingen heb je vaak 'n probleem, en omgekeerd. Daarom staan wat betreft toegankelijkheid aanpassingen en problemen hier bij elkaar in dit hoofdstukje.

Voor zover van toepassing wordt eerst het ontbreken van JavaScript, css en/of afbeeldingen besproken. Vervolgens problemen en aanpassingen met betrekking tot toegankelijkheid voor specifieke groepen bezoekers, toetsenbordnavigatie, tekstbrowsers, schermlezers en zoomen en andere lettergrootte.

Als in een onderdeel geen problemen aanwezig zijn, staat in een smal groen kadertje 'Geen problemen'. Bij een onderwerp over toegankelijkheid zijn er soms geen problemen, maar alleen aanpassingen. Ook in dat geval staat bovenaan in een smal groen kadertje 'Geen problemen'. Daaronder staan dan de aanpassingen.

Als in een onderdeel één of meer problemen worden besproken, staat van elk probleem in een breed rood kadertje een korte samenvatting daarvan.

Als bij het probleem een oplossing wordt gegeven, staat de samenvatting in een rode stippellijn. Bij een onderwerp over toegankelijkheid zijn er soms, naast de opgeloste problemen, ook aanpassingen. In dat geval staan staan die aanpassingen boven de kadertjes met opgeloste problemen.

Als bij het probleem geen oplossing is gevonden, staat de samenvatting in een rode ononderbroken lijn. Bij een onderwerp over toegankelijkheid zijn er soms, naast de problemen, ook aanpassingen. In dat geval staan staan die aanpassingen boven de kadertjes met problemen.

Zonder css

Geen problemen.

Zonder css zijn de links en tekst nog gewoon aanwezig. Uiteraard is de lay-out volkomen verdwenen.

Tekstbrowsers

Geen problemen.

Lynx en WebbIE tonen beide alle links en tekst.

Schermlezers

Geen problemen.

Omdat in de knop die bij de huidige pagina hoort alleen de naam is te zien, wordt voor schermlezers de tekst 'Huidige pagina' toegevoegd. Meer hierover is te vinden bij <li id="dode-knop"><span>Huidige pagina:</span>Home</li>.

Zoomen en andere lettergrootte

Geen problemen.

De afbeeldingen uit de vorige versie zijn vervangen door gradiënts. Deze veranderen gewoon mee met de lettergrootte, waardoor de tekst in de links altijd een gekleurde achtergrond heeft, ook bij een grotere letter en ook als de tekst daardoor op twee regels komt te staan.

Overige problemen

Probleem: oudere versies van Safari, iOS en iPadOS geven de outline geen ronde hoeken.

Safari, iOS en iPadOS ouder dan versie 16.4 geven geen ronde hoeken aan de outline bij de knoppen. Omdat op iOS en iPadOS met die andere versies andere browsers verplicht de weergave-machine van Safari moeten gebruiken, speelt dit probleem op iOS en iPadOS ouder dan versie 16.4 voor alle browsers. Op OS X speelt het alleen voor Safari, want daar mogen andere browser hun eigen weergave-machine gebruiken.

Voor de werking maakt dit verder niets uit, die outline met rechte hoeken is alleen veel lelijker, zoals op de afbeelding is te zien.

Je kunt dit niet oplossen door te filteren met @supports, omdat zowel border-radius als outline afzonderlijk volledig worden ondersteund. outline onderwerpt zich alleen niet aan border-radius.

Een mogelijkheid zou nog zijn om met @supports te filteren op een eigenschap die pas wordt ondersteund in versie 16.4 van iOS, iPadOS en Safari. Je zou de outline dan kunnen vervangen door box-shadow of zoiets voor oudere versies. Maar gezien het kleine aantal mensen dat deze oudere versies nog gebruikt, en omdat alles verder gewoon werkt, is dat niet gedaan.

Wijzigingen

Alleen grotere wijzigingen worden hier vermeld, geen dingen als een link die is geüpdatet.

Oktober 2007:

Nieuw opgenomen.

9 januari 2009:

Bij div#menu a (de tekst op de knoppen in in het menu) font-weight: 700; (vet) weggehaald, omdat Google Chrome, waar nu ook op wordt getest, vet weergaf als moddervet.

Omdat de tekst hierdoor iets minder ruimte innam, kon ook letter-spacing: -0.03em; (letters iets dichter op elkaar dan normaal) weg.

6 april 2009:

Tekst aangepast aan de nieuw verschenen Internet Explorer 8. De code is hetzelfde gebleven.

7 september 2009:

Bij het maken van dit voorbeeld is volstrekt onvoldoende op toegankelijkheid voor schermlezers en dergelijke gelet. Om dat (enigszins) te verbeteren heb ik 'n paar kleine wijzigingen aangebracht. Als gevolg daarvan is wel zo'n beetje de hele uitleg herschreven.

Het hele menu is in een <ul> gezet. Daardoor is het zonder css een gewone ongeordende lijst met links. Veel speciale programma's als schermlezers kunnen dit soort menu's in een <ul> herkennen en eventueel overslaan, zodat ze niet helemaal worden voorgelezen.
Met css aan, maar zonder afbeeldingen, viel de tekst op de knoppen volkomen weg, omdat die dezelfde kleur had als de achtergrond van de pagina. Soms worden fouten gemaakt die echt geniaal van suffigheid zijn. De kleuren zijn nu enigszins aangepast, zodat ze met css aan maar zonder plaatjes enigszins te zien zijn. Maar nog steeds niet echt duidelijk.

De kleuren blijven een hopeloos slechte combinatie, ook met de plaatjes aan, zeker voor kleurenblinden. Zie dit dus maar als 'n voorbeeld hoe je kleuren níét moet combineren.
Kleine wijziging: bij de knop die bij de huidige pagina hoort, en die dus geen echte link is, verandert de cursor niet meer in een handje.

20 december 2012:

Hoofdstukje Getest in volledig vervangen.
Tig kleinere wijzigingen in de tekst.
Bij Bekende problemen (en oplossingen) stukjes over Android en iOS toegevoegd.
Om dit voorbeeld ook op kleinere schermen te kunnen laten zien, zijn er op de site wat kleine wijzigingen aangebracht. Deze wijzigingen zitten niet in de download.

Bij menu en tekst is een maximumbreedte van 100% toegevoegd. Dit voorkomt de noodzaak van scrollen in smallere vensters. De knoppen staan hier, als ze niet naast elkaar passen, onder elkaar.

Er is een viewport-tag toegevoegd toegevoegd aan de head, om aan te geven dat de pagina niet hoeft te worden aangepast door mobiele browsers, omdat de pagina zelf al is aangepast.

Deze twee kleine wijzigingen zijn zeker niet voldoende om zo'n menu in een 'echte' site geschikt te maken voor smalle vensters, want bezoekers zullen waarschijnlijk niet gelukkiger worden van een menu met 38 knoppen die onder elkaar staan...

23 december 2024:

Volledig herschreven. Belangrijkste wijzigingen:

Alle aanpassingen voor Internet Explorer verwijderd.
Selectors zoveel mogelijk ingekort.
xhtml omgezet naar html.
Knoppen niet meer met float, maar met flexbox gepositioneerd.
Geen afbeeldingen meer gebruikt voor de knoppen, maar gradiënts.
title bij links weggehaald. Die waren bedoeld om de toegankelijkheid te verhogen, maar werkten juist tegengesteld.
Knop met huidige pagina is geen (nep‑)link meer.
De verkleuring bij hoveren werkt niet meer op touchscreens.
Knoppen met huidige en bezochte pagina's en knop met focus verschillend gekleurde outline gegeven: huidige pagina zwart, bezochte pagina's groen en de knop met focus rood. (Niet-bezochte pagina's hebben geen outline, dit is hetzelfde gebleven.)
Tekst met de naam van huidige pagina doorgestreept, tekst in de knop met focus vet gemaakt. Mensen die moeite hebben met kleuren kunnen de verschillende gekleurde outlines mogelijk niet onderscheiden, maar ze zien wel of er wel of geen outline aanwezig is. In combinatie met de gewone, doorgestreepte of vette tekst is ook zonder kleur het verschil tussen huidig, bezocht, onbezocht en focus duidelijk.
Contrast tussen tekst in en achtergrond van de knoppen verbeterd.
Bij langere namen  toegevoegd, zodat bij een grotere letter de namen niet meer buiten de knop komen te staan, maar worden afgebroken en op twee regels worden neergezet.
Voor schermlezers de tekst 'Huidige pagina:' toegevoegd bij de knop met de huidige pagina (onzichtbaar buiten het browservenster gepositioneerd).
Tekst aangepast aan 2024 (was meer dan tien jaar oud).
Aantal nieuwe hoofdstukken, voornamelijk over toegankelijkheid.

Inhoud van de download en licenties

De inhoud van deze download kan vrij worden gebruikt, met drie beperkingen:

* Sommige onderdelen die van 'n andere site of zo afkomstig zijn, vallen mogelijk onder een of andere licentie. Dat is hieronder bij het betreffende onderdeel te vinden.

* Je gebruikt het materiaal uit deze download volledig op eigen risico. Het kan prima zijn dat er fouten in de hier verstrekte code en dergelijke zitten. Voor eventuele schade die door gebruik van materiaal uit deze download ontstaat, in welke vorm dan ook, zijn www.css-voorbeelden.nl en medewerkers daarvan op geen enkele manier verantwoordelijk.

* Dit voorbeeld (en de bijbehorende uitleg en dergelijke) wordt min of meer regelmatig bijgewerkt. Het is daarom niet toegestaan dit voorbeeld (en de bijbehorende uitleg en dergelijke) op welke manier dan ook te verspreiden, zonder daarbij duidelijk te vermelden dat voorbeeld, uitleg, en dergelijke afkomstig zijn van www.css-voorbeelden.nl en dat daar altijd de nieuwste versie is te vinden. Dit is om te voorkomen dat er verouderde versies worden verspreid.

Een link naar www.css-voorbeelden.nl wordt trouwens altijd op prijs gesteld.

menu-008-dl.html: de pagina met het voorbeeld.

menu-008.pdf: deze uitleg (aangepast aan de inhoud van de download).

menu-008-inhoud-download-en-licenties.txt: een kopie van de tekst onder dit kopje (Inhoud van de download en licenties).

008-css-dl:

menu-008-dl.css: stijlbestand voor menu-008-dl.html.

008-files-dl:

jubeltenen-dl.html, loopneuzen-dl.html, platvoeten-dl.html, splithaar-dl.html en zweetvoeten.html: de overige vijf pagina’s.

HTML

De code is geschreven in een afwijkende lettersoort. De code die te maken heeft met de basis van dit voorbeeld (essentiële code), is in de hele uitleg onderstippeld blauw. Alle niet-essentiële code is bruin. (In de inhoudsopgave staat alles in een gewone letter vanwege de leesbaarheid.)

In de html hieronder wordt alleen de html besproken, waarover iets meer is te vertellen. Een <h1> bijvoorbeeld wordt in de regel niet genoemd, omdat daarover weinig interessants valt te melden. (Als bijvoorbeeld het uiterlijk van de <h1> wordt aangepast met behulp van css, staat dat verderop bij de bespreking van de css.)

Zaken als een doctype en charset hebben soms wat voor veel mensen onbekende effecten, dus daarover wordt hieronder wel een en ander geschreven.

<!doctype html>

Een document moet met een doctype beginnen om weergaveverschillen tussen browsers te voorkomen. Zonder doctype is de kans op verschillende (en soms volkomen verkeerde) weergave tussen verschillende browsers heel erg groot.

Geldige doctypes vind je op www.w3.org/QA/2002/04/valid-dtd-list.

Gebruik het volledige doctype, inclusief de eventuele url, anders werkt het niet goed.

Het hier gebruikte doctype is dat van html5. Dit kan zonder enig probleem worden gebruikt: het werkt zelfs in Internet Explorer 6.

<html lang="nl">

Het attribuut lang="nl" bij <html> geeft aan dat de pagina in het Nederlands is. De taal is van belang voor schermlezers, automatisch afbreken, automatisch genereren van aanhalingstekens, juist gebruik van decimale punt of komma, en dergelijke.

<meta charset="utf-8">

Zorgt dat de browser letters met accenten en dergelijke goed kan weergeven.

utf-8 is de beste charset (tekenset), omdat deze alle talen van de wereld (en nog heel veel andere extra tekens) bestrijkt, maar toch niet meer ruimte inneemt voor de code, dan nodig is. Als je utf-8 gebruikt, hoef je veel minder entiteiten (ä en dergelijke) te gebruiken, maar kun je bijvoorbeeld gewoon ä gebruiken.

Deze regel moet zo hoog mogelijk komen te staan, als eerste regel binnen de <head>, omdat de regel anders door sommige browsers niet wordt gelezen.

In html5 hoeft deze regel niet langer te zijn, dan wat hier staat.

<meta name="viewport" content="width=device-width, initial-scale=1">

Mobiele apparaten variëren enorm in grootte. En dat is een probleem. Sites waren, in ieder geval tot enkele jaren geleden, gemaakt voor desktopbrowsers. En die hebben, in vergelijking met bijvoorbeeld een smartphone, heel brede browservensters. Hoe moet je op 'n smartphone een pagina weergeven, die is gemaakt voor de breedte van een desktop? Je kunt natuurlijk wachten tot álle sites zijn omgebouwd voor smartphones, tablets, enzovoort, maar dan moet je waarschijnlijk heel erg lang wachten.

Mobiele browsers gokken erop dat een pagina een bepaalde breedte heeft. Safari voor mobiel bijvoorbeeld gaat ervan uit dat een pagina 980 px breed is. De pagina wordt vervolgens zoveel versmald dat deze binnen het venster van het apparaat past. Op een iPhone wordt de pagina dus veel smaller dan op een iPad. Vervolgens kan de gebruiker inzoomen op het deel van de pagina dat deze wil zien.

Dit betekent ook dat bij het openen van de pagina de tekst meestal heel erg klein wordt weergegeven. (Meestal, want niet alle browsers en apparaten doen het op dezelfde manier.) Niet erg fraai, maar bedenk maar 'ns 'n betere oplossing voor bestaande sites.

Nieuwe sites of pagina's kunnen echter wel rekening houden met de veel kleinere vensters van mobiele apparaten. In dit voorbeeld bijvoorbeeld wordt de plaats van de knoppen aangepast aan de breedte van het venster.

Maar die stomme mobiele browser weet dat niet, dus die gaat ervan uit dat ook deze pagina 980 px breed is, en verkleint die dan. Dat is ongeveer even behulpzaam als de gedienstige kelner die behulpzaam de stoel naar achteren trekt, net als jij wilt gaan zitten.

Om de door de browser aangeboden hulp vriendelijk maar beslist te weigeren, wordt deze tag gebruikt. Hiermee geef je aan dat de pagina is geoptimaliseerd voor mobiele apparaten.

De kreet width=device-width zegt tegen de mobiele browser dat de breedte van de weer te geven pagina gelijk is aan de breedte van het apparaat. Als een iPad in portretstand bijvoorbeeld 768 px breed is, wordt de pagina ook 768 px breed.

Er staat nog een tweede deel in de tag: initial-scale=1. Sommige mobiele apparaten zoomen een pagina gelijk in of uit. Ook weer in een poging behulpzaam te zijn. Ook dat is hier niet nodig. Er is ook een instructie om zoomen helemaal onmogelijk te maken, maar die wordt niet gebruikt. De bezoeker kan zelf nog gewoon zoomen, wat belangrijk is voor mensen die wat slechter zien.

<link rel="stylesheet" href="008-css-dl/menu-008-dl.css">

Dit is een koppeling naar een extern stijlbestand, waarin de css staat. In html5 is de toevoeging type="text/css" niet meer nodig, omdat dit standaard al zo staat ingesteld. Je moet uiteraard de naam van en het pad naar het stijlbestand aanpassen aan de naam en plaats, waar je eigen stijlbestand staat.

Voordeel van een extern stijlebestand is onder andere dat deze geldig is voor alle pagina's, waaraan deze is gelinkt. 'n Verandering in de lay-out hoef je dan maar in één enkel stijlbestand aan te brengen, in plaats van in elke pagina apart. Op een grotere site kan dit ontzettend veel werk schelen. Bovendien hoeft de browser zo'n extern stijlbestand maar één keer te downloaden, ongeacht hoeveel pagina's er gebruik van maken. Zou je de css in elke pagina opnieuw aanbrengen, dan worden de te downloaden bestanden veel groter.

In dit voorbeeld heeft een extern stijlbestand eigenlijk geen nut, omdat er maar één pagina is die dit stijlbestand gebruikt. In dit geval kun je de css beter in de <head> van de html-pagina zelf zetten. Voor de omvang maakt het hier niets uit, want de css wordt hoe dan ook altijd precies één keer gedownload, en nooit vaker. Voor het onderhoud maakt het ook geen verschil, want ook hier hoef je de css maar op één plaats te wijzigen. Maar het scheelt wel een extra aanroep naar de server, omdat geen apart stijlbestand hoeft te worden gedownload.

Dat opnemen in de <head> gaat heel simpel: je kopieert gewoon het hele stijlbestand en zet dat bovenin de <head>, tussen <style> en </style>:

<style> body {color: black;} (...) rest van de css (...) div {color: red;} </style>

Maar zodra een stijlbestand op meerdere pagina's wordt gebruikt, wat meestal het geval zal zijn, is een extern stijlbestand beter.

(De reden dat er toch een extern stijlbestand is, terwijl hierboven omstandig wordt beweerd dat dat in dit voorbeeld eigenlijk geen nut heeft: overzichtelijkheid. Nu kun je html en css los van elkaar bekijken.)

<li id="dode-knop"><span>Huidige pagina:</span>Home</li>

In li#dode-knop zit de knop die bij de huidige pagina hoort. De knop heeft een zwarte rand en doorgestreepte rode tekst. De tekst zelf verschilt uiteraard per pagina. Hierboven staat de <li> die bij de eerste knop ('Home') hoort.

Op het scherm is alleen 'Home' te zien. Dat is dan ook het enige dat schermlezers voorlezen. Schermlezers hebben niets aan de zwarte rand en de doorgestreepte rode tekst. Daarom wordt voor schermlezers de tekst "Huidige pagina:" toegevoegd. Deze wordt linksboven buiten het browservenster gepositioneerd. Zo wordt de lay-out niet verstoord, maar schermlezers lezen de onzichtbare tekst gewoon voor.

<li><a href="008-files-dl/loopneuzen-dl.html">Loopneuzen</a></li>

De link binnen deze <li> hoort bij de pagina 'loopneuzen-dl.html'.

De zes knoppen hebben een vaste breedte. Als de letters worden vergroot, wordt de tekst van een aantal links daardoor te breed voor de knoppen. Daardoor komen de teksten over elkaar heen te staan. Op de afbeelding is de achtergrond van de agina zwart gemaakt, zodat dit beter is te zien.

Vergrote tekst in de knoppen staat niet over elkaar heen.

Door in de langere woorden tussen twee lettergrepen  te zetten, worden de woorden, als ze te lang worden, op die plaats afgebroken en krijgen ze een afbreekstreepje. Als het woord op één regel past, zie je dit streepje niet.

Je zou met word-break: break-all; de woorden ook kunnen laten afbreken, maar dan wordt op een willekeurige plaats afgebroken en krijgen ze geen afbreekstreepje.

CSS

De code is geschreven in een afwijkende lettersoort. De code die te maken heeft met de basis van dit voorbeeld (essentiële code) is in de hele uitleg onderstippeld blauw. Alle niet-essentiële code is bruin. (In de inhoudsopgave staat alles in een gewone letter vanwege de leesbaarheid.)

Omdat deze site nou eenmaal (voornamelijk) op css is gericht, wordt hieronder álle css besproken.

Technisch gezien is er geen enkel bezwaar om de css in het stijlbestand allemaal achter elkaar op één regel te zetten:

div#header-buiten {position: absolute; right: 16px; width: 100%; height: 120px; background: yellow;} div p {margin-left 16px; height: 120px; text-align: center;}

Maar als je dat doet, krijg je gegarandeerd hele grote problemen, omdat het volstrekt onoverzichtelijk is. Beter is het om de css netjes in te laten springen:

div#header-buiten { position: absolute; right: 16px; width: 100%; height: 120px; background: yellow; }
div p { margin-left: 16px; height: 120px; text-align: center; }

Hiernaast is het heel belangrijk voldoende commentaar (uitleg) in het stijlbestand te schrijven. Op dit moment weet je waarschijnlijk (hopelijk...), waarom je iets doet. Maar over vijf jaar kan dat volstrekt onduidelijk zijn. Op deze site vind je nauwelijks commentaar in de stijlbestanden, maar dat heeft een simpele reden: deze uitleg is in feite één groot commentaar.

Op internet zelf is het goed, als het stijlbestand juist zo klein mogelijk is. Dus voor het uploaden kun je normaal genomen het beste het commentaar weer verwijderen. Veel mensen halen zelfs alles wat overbodig is weg, voordat ze het stijlbestand uploaden. Inspringingen bijvoorbeeld zijn voor mensen handig, een computer heeft ze niet nodig.

Je hebt dan eigenlijk twee stijlbestanden. De uitgebreide versie waarin je dingen uitprobeert, verandert, enzovoort, met commentaar, inspringingen, en dergelijke. Dat is de mensvriendelijke versie. Daarnaast is er dan een stijlbestand dat je op de echte site gebruikt: een gecomprimeerde versie.

Dat comprimeren kun je met de hand doen, maar er bestaan ook hulpmiddelen voor. Op de pagina met links kun je onder het kopje Gereedschap → Snelheid testen en verbeteren, gzip, CLS, comprimeren (inclusief theorie), en dergelijke links naar sites vinden, waar je bestanden kunt comprimeren.

(Stijlbestanden op deze site zijn niet gecomprimeerd. Omdat het vaak juist om de css gaat, kunnen mensen dan zonder al te veel moeite de css bekijken.)

css voor alle apparaten

/* menu-008-dl.css */

Om vergissingen te voorkomen is het een goede gewoonte bovenaan het stijlbestand even de naam neer te zetten. Voor je het weet, zit je anders in het verkeerde bestand te werken.

body

Het element waarbinnen de hele pagina staat. Veel instellingen die hier worden opgegeven, worden geërfd door de nakomelingen van <body>. Ze gelden voor de hele pagina, tenzij ze later worden gewijzigd. Dit geldt bijvoorbeeld voor de lettersoort, de lettergrootte en de voorgrondkleur.

background: #ff9;

Achtergrondkleurtje.

color: black;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

Hoewel dit de standaardkleur is, wordt deze toch specifiek opgegeven. Hierboven is een achtergrondkleur opgegeven. Sommige mensen hebben zelf de voorgrond‑ en/of achtergrondkleur veranderd, bijvoorbeeld omdat ze slecht kleuren kunnen onderscheiden. Als nu de achtergrondkleur wordt veranderd, maar niet de voorgrondkleur, loop je het risico dat tekstkleur en achtergrondkleur te veel op elkaar gaan lijken.

Door beide op te geven, is redelijk zeker dat achtergrond‑ en tekstkleur genoeg van elkaar blijven verschillen. Als de gebruiker !important heeft gebruikt in een eigen stijlbestand, is er nog niets aan de hand, want dan veranderen achtergrond‑ en voorgrondkleur geen van beide.

font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;

Als Arial is geïnstalleerd op de machine van de bezoeker, wordt deze gebruikt, anders Helvetica. Als die ook niet wordt gevonden, wordt in ieder geval een schreefloze letter (zonder dwarsstreepjes) gebruikt.

font-size: 110%;

Iets groter dan standaard. 't Zal de leeftijd zijn, maar de standaardgrootte is wat klein.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid % gebruikt, omdat bij gebruik van een absolute eenheid zoals px niet alle browsers de lettergrootte kunnen veranderen. Zoomen kan wel altijd, ongeacht welke eenheid voor de lettergrootte wordt gebruikt.

margin: 0;

Standaardmarge weghalen.

#menu

Het element met id="menu". De <ul> waarbinnen het hele menu zit.

display: flex;

De waarde flex is onderdeel van een hele reeks eigenschappen en waarden, die bij elkaar 'flexbox' worden genoemd. Met display: flex; wordt ul#menu in een zogenaamde 'flex container' veranderd. Dit maakt het veel makkelijker om de directe kinderen van dit element, de 'flex items', op een bepaalde plaats neer te zetten. De directe kinderen van de <ul> zijn hier de zes <li>'s met de knoppen.

In dit geval komen de zes <li>'s naast elkaar te staan, omdat dat de standaardinstelling van flex-direction is. Met flex-direction kan de richting van de 'hoofdas' (in het Engels 'main axis') worden opgegeven: regel of kolom. De andere richting heet 'dwarsas' (in het Engels 'cross axis'). De standaardinstelling is flex-direction: row;, en die wordt hier niet aangepast.

Zou je hier flex-direction: column; gebruiken, dan zouden de flex items onder elkaar komen te staan.

De waarde van flex-direction is ook van belang voor een aantal andere eigenschappen van flexbox, zoals het iets hieronder gebruikte justify-content en gap.

flex-wrap: wrap;

De standaardwaarde bij flex-wrap is no‑wrap: zet alle flex items, hier de zes <li>'s binnen ul#menu, naast elkaar op één regel. Als het niet meer op één regel past, worden ze standaard zo smal mogelijk gemaakt. Maar hier gebeurt dat smaller maken niet, omdat de knoppen bij #dode-knop, a een vaste breedte van 115 px krijgen.

Als de regel met knoppen breder wordt dan het browservenster, verdwijnen er knoppen rechts van het venster en moet je scrollen om alles te zien. (Hier is het eigenlijk nog erger: omdat iets hieronder met justify-content de knopjes netjes horizontaal worden verdeeld, verdwijnen er links en rechts van het venster knoppen. De knoppen links zijn ook met scrollen niet zichtbaar te maken.)

De waarde wrap voorkomt al deze ellende: als de <li>'s met de knoppen niet meer naast elkaar op één regel passen, worden ze op meerdere regels gezet.

(Overigens kun je ook bijvoorbeeld opgeven dat slechts één of enkele <li>'s smaller mogen worden. Maar dat soort eigenschappen van flexbox worden hier niet gebruikt.)

gap: 10px 3px;

Minimale ruimte tussen de flex items, de <li>'s. De eerste waarde is de minimale waarde in verticale richting, de tweede die in horizontale richting. De afstand in verticale richting tussen de knoppen is er alleen, als de knoppen op meerdere regels staan.

justify-content: space-around;

Met behulp van deze eigenschap worden de flex items, de zes <li>'s met de knoppen, verdeeld in de richting van de hoofdas van de flex container. Hier is die richting horizontaal. Met de waarde space-around wordt de overblijvende vrije ruimte in ul#menu gelijk verdeeld tussen en naast de zes <li>'s. De ruimte tussen twee <li>'s is overal even groot, en links en rechts van de buitenste twee <li>'s staat een lege ruimte die half zo breed is als de ruimte tussen twee <li>'s.

Het aantal <li>'s dat naast elkaar op één regel past, is afhankelijk van de breedte van het browservenster en, afhankelijk van de browser en het besturingssysteem, of er wordt ingezoomd (vergroot). De verdeling van de <li>'s, zoals hierboven beschreven, wordt hieraan automatisch aangepast: de ruimte tussen de <li>'s blijft altijd even groot, en de ruimte links en rechts van de buitenste <li>'s blijft altijd de helft daarvan.

width: 780px;

Breedte.

max-width: 96vw;

Hier gelijk boven is een breedte van 780 px opgegeven. In browservensters smaller dan 780 px zou hierdoor horizontaal gescrold moeten worden om alles te zien. In sommige browsers op sommige systemen verschijnt daarbij een horizontale scrollbalk. Om dat te voorkomen, wordt hier een maximumbreedte opgegeven.

De eenheid vw is gebaseerd op de breedte van het venster van de browser. 1 vw is 1% van de breedte van het venster, en 96 vw is 96% van de breedte. ul#menu wordt hierdoor nooit breder dan 96% van de breedte van het venster, ongeacht de breedte van het venster.

list-style-type: none;

De gebruikelijk bolletjes en dergelijke bij de <li>'s in de <ul> weghalen.

margin: 0 auto;

Omdat voor onder en links geen waarden zijn opgegeven, krijgen die automatisch dezelfde waarde als boven en rechts. Hier staat dus eigenlijk 0 auto 0 auto in de volgorde boven – rechts – onder – links.

Boven en onder geen marge. Links en rechts auto, wat hier hetzelfde betekent als evenveel. Hierdoor komt ul#menu altijd horizontaal gecentreerd binnen ouder <nav> te staan. <nav> is een blok-element en wordt daardoor normaal genomen automatisch even breed als de ouder ervan: <body>. Ook <body> is een blok-element en wordt daardoor normaal genomen ook weer even breed als de ouder ervan: <html>. Omdat <html> het buitenste element is, wordt dit normaal genomen even breed als het venster van de browser.

Hierdoor staat uiteindelijk ul#menu altijd horizontaal gecentreerd binnen het venster van de browser, ongeacht de breedte van het venster. En daarmee ook de in de <ul> zittende knoppen.

Deze manier van horizontaal centreren van een blok-element werkt alleen, als het blok-element een breedte heeft, want anders zou het normaal genomen even breed worden als de ouder ervan. Dat is geregeld, want iets hierboven heeft de <ul> zowel een breedte van 780 px als een maximumbreedte van 96 vw gekregen.

padding: 20px 0 0;

Omdat voor links geen waarde is opgegeven, krijgt links automatisch dezelfde waarde als rechts. Hier staat dus eigenlijk 20px 0 0 0 in de volgorde boven – rechts – onder – links. Kleine afstand tussen bovenkant van het browservenster en het menu met de knoppen.

#dode-knop, a

Het element met id="dode-knop" en alle <a>'s. In li#dode-knop zit de naam van de huidige pagina, in de <a>'s zitten de links naar de andere pagina's. Welke <li> de id 'dode-knop' heeft, is dus afhankelijk van de huidige pagina. De css voor li#dode-knop en de <a>'s (voor de zes knoppen) is voor een deel hetzelfde en wordt hier in een keer opgegeven. Later wordt dit dan voor sommige knoppen aangepast.

background-color: black;

Achtergrondkleur.

De achtergrond wordt gelijk hieronder gekleurd met behulp van een gradiënt. Dat werkt inmiddels in zo'n beetje elke browser. Maar mocht een browser nog uit het bronzen tijdperk stammen, dan wordt de achtergrond in ieder geval zwart, zodat de tekst erop te zien is.

background-image: radial-gradient(at 30% 20%, #cdc5f5, #2a0b99 25%, #2a0b99 70%, blue 90%);

Vaak zul je een gewone afbeelding als achtergrond nemen, maar ook een gradiënt kan als achtergrond-afbeelding worden gebruikt. De browser maakt de gradiënt zelf, dus een url met een adres is niet nodig. De gradiënt gedraagt zich min of meer als een gewone achtergrond-afbeelding.

Met behulp van een gradiënt kun je in elkaar overgaande kleuren maken. (Je kunt ook kleuren scherp begrenzen, maar dat gebeurt hier niet.)

Een afbeelding bestaat uit een bepaald aantal pixels. Als de afbeelding wordt vergroot of op een scherm met een hogere resolutie (zoals een mobieltje) wordt gebruikt, ontstaat daardoor kwaliteitsverlies. Een gradiënt is een formule, die door de browser wordt omgezet in een afbeelding. Bij een vergroting of een hogere resolutie wordt de berekening aangepast, waardoor geen kwaliteitsverlies ontstaat.

Zelf de code schrijven voor een gradiënt is soms lastig. Op de pagina met links vind je onder het kopje CSS → Online uitproberen, code genereren en dergelijke links naar gradiënt-generators.

Een radiale gradiënt is cirkel‑ of ellipsvormig. De standaardvorm is een ellips, en dat wordt hier niet aangepast. De ellips volgt min of meer de verhoudingen van het element, waar de gradiënt in zit. Hoe dat precies gebeurt, hangt ook wat af van waar de kleuren beginnen en eindigen. Je zult dit wat moeten uitproberen. Je kunt een grootte opgeven voor de gradiënt, maar dat wordt hier niet gedaan.

Op de afbeelding is een knop zonder gradiënt te zien. De achtergrond is zwart, zodat ook zonder gradiënt de tekst in de knop in ieder geval nog is te zien. (Die tekst is hier even weggehaald.)

Een gradiënt heeft minstens twee kleuren nodig. Logisch, want anders kan er geen overgang tussen twee of meer kleuren plaatsvinden.

Het at 30% 20% aan het begin komt later, eerst de kleuren. De eerste twee kleuren zijn #cdc5f5 en #2ab099: radial-gradient(#cdc5f5, #2ab099). De kleuren worden gescheiden door een komma. De eerste kleur is witachtig, de tweede kleur blauw. Als dit zo wordt gebruikt, levert dit het volgende resultaat op:

De gradiënt wordt vanuit het midden van het element, waar de gradiënt in zit, opgebouwd langs een denkbeeldige horizontale lijn. In het midden van die lijn, in het midden van de gradiënt, staat de witachtige kleur.

Aan het eind van die lijn, aan de buitenkant, staat de blauwe kleur. Omdat geen plaats is opgegeven, waar de overgang moet beginnen of eindigen, verandert de witachtige kleur vanuit het midden van de gradiënt over de volle lengte van de gradiënt in de blauwe kleur.

Nu wordt aan de tweede kleur een kleurstop toegevoegd op 25%: radial-gradient(#cdc5f5, #2a0b99 25%):

Knop met gradiënt met twee kleuren en stop bij tweede kleur.

Omdat de kleurstop aan de tweede kleur is toegevoegd, is de tweede kleur vanaf die 25% effen blauw. De overgang tussen de twee kleuren vindt nu maar plaats in de eerste 25% van de denkbeeldige horizontale lijn, de laatste 75% heeft de gradiënt een effen blauwe kleur.

Als in plaats hiervan radial-gradient(#cdc5f5 25%, #2a0b99) was gebruikt, de 25% bij de eerste kleur, had dit het volgende opgeleverd:

Knop met gradiënt met twee kleuren en stop bij eerste kleur.

Nu heeft de gradiënt over de eerste 25% de witachtige kleur en begint de overgang tussen de twee kleuren pas op 25% van de denkbeeldige horizontale lijn.

In de in het voorbeeld gebruikte gradiënt staat nog een derde kleur met een kleurstop, die nu wordt toegevoegd: radial-gradient(#cdc5f5, #2a0b99 25%, blue 90%);. Dit levert de volgende gradiënt op:

Volledige gradiënt met drie kleuren en twee kleurstops zonder positie.

De eerste witachtige kleur begint weer in het midden en gaat over een afstand van 25% van de denkbeeldige horizontale lijn over in het blauw van de tweede kleur. De derde kleur blue is een iets lichter blauw dan het blauw van de tweede kleur. Omdat bij de derde kleur 90% staat, krijgt de gradiënt vanaf 90% van de denkbeeldige horizontale lijn die iets lichtere effen kleur blauw. Tussen 25% en 90% gaat het iets donkerder blauw van de tweede kleur langzaam over in het iets lichtere blauw van de derde kleur.

Tot nu toe is de gradiënt vanuit het midden opgebouwd. Door het toevoegen van een positie wordt dit veranderd:background-image: radial-gradient(at 30% 20%, #cdc5f5, #2a0b99 25%, blue 90%);:

Het midden van de gradiënt staat nu niet meer in het midden van het element, waar de gradiënt in zit, maar op de bij at opgegeven positie. De eerste waarde van 30% hoort bij de horizontale positie: 30% vanaf de linkerkant van het element. De tweede waarde hoort bij de verticale positie: 20% vanaf de bovenkant van het element.

color: white;

Voorgrondkleur wit. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

Een link en een bezochte link hebben standaard een afwijkende kleur. Hier wordt dat veranderd in wit, omdat die standaardkleuren niet mooi zijn binnen een knop. Door de knop al duidelijk genoeg dat het om een link gaat. Met behulp van vorm, tekst en kleur wordt aangegeven, of een link al is bezocht of niet, dus ook daarvoor is de standaardkleur van een bezochte link niet nodig.

li#dode-knop krijgt een andere kleur, dat wordt later aangepast.

display: block;

Een <a> is een inline-element. Daardoor kunnen eigenschappen als breedte niet worden gebruikt. Door het in een blok-element te veranderen, kan dit wel.

width: 115px;

Breedte.

font-size: 0.9em;

Iets kleinere letter dan standaard. Met deze lettergrootte past de tekst van de links binnen de knoppen. Je zou natuurlijk ook de knoppen wat groter kunnen maken en de standaardlettergrootte gebruiken.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid em gebruikt, omdat bij gebruik van een absolute eenheid zoals px niet alle browsers de lettergrootte kunnen veranderen. Zoomen kan wel altijd, ongeacht welke eenheid voor de lettergrootte wordt gebruikt.

line-height: 32px;

Regelhoogte. Omdat geen gewone hoogte is opgegeven, is dit ook de hoogte van het element.

text-align: center;

Tekst horizontaal centreren.

text-decoration: none;

Links worden standaard onderstreept. Dat wordt hier weggehaald.

outline: #ff9 solid 5px;

Outline van 5 px breed. Deze outline heeft dezelfde kleur als de achtergrondkleur van de pagina, waardoor deze onzichtbaar is.

Met behulp van een outline wordt (in combinatie met het uiterlijk van de tekst) aangegeven, of de link in de knop al is bezocht, of de knop bij de huidige pagina hoort, of dat de link in de knop de focus heeft. Als er geen outline is, is dit allemaal niet zo.

Dan zou je denken: geef dan gewoon geen outline. In het verleden kon dat ook, maar sinds een aantal jaren werkt dat niet meer. Het bleek dat websites door gebruik te maken van bepaalde css-eigenschappen bij bezochte links konden zien, welke sites een bezoeker eerder had bezocht. Daarom kan nog maar een beperkt aantal eigenschappen worden gebruikt bij bezochte links.

Eén van die eigenschappen is outline-color. Maar om die eigenschap te kunnen wijzigen, moet die ook al zijn aangebracht bij de niet-bezochte links. Dat gebeurt in deze regel. outline is een zogenaamde 'shorthand' voor de eigenschappen outline-color, outline-style en outline-width. De kleur is hier #ff9, dezelfde kleur als de achtergrond van de pagina, waardoor je deze niet ziet. Bij a:visited wordt de kleur dan veranderd in groen, waardoor de outline zichtbaar wordt.

Je zou ook de 'kleur' transparent (doorzichtig) kunnen gebruiken, dan zie je de outline ook niet. Maar transparent blijkt ook niet gewijzigd te kunnen worden.

(Deze beperking van de mogelijke eigenschappen speelt alleen bij :visited. Voor :focus kunnen gewoon alle eigenschappen worden gebruikt. li#dode-knop is geen link, dus daar speelt dit ook niet.)

outline-offset: -3px;

De afstand tussen de knoppen wordt bepaald door de breedte van het browservenster. Bij bepaalde breedtes komen de outlines over elkaar heen te staan, zoals op de afbeelding is te zien. Door de outline iets naar binnen te verplaatsen, wordt dit voorkomen.

(Bij de rechterknop is nu ook goed te zien, dat deze een outline heeft in de kleur van de achtergrond van de pagina. Omdat deze outline over de groene outline links ervan heen staat, is deze nu voor een klein stukje te zien.)

border-radius: 20px / 16px;

De naam van deze eigenschap is wat slecht gekozen, want er worden niet alleen borders afgerond, maar ook dingen als achtergronden.

Je kunt voor alle vier de hoeken andere waarden opgeven. En voor elke hoek kun je dan ook nog een andere waarde voor de horizontale en de verticale richting opgeven.

De horizontale en verticale waarde wordt gescheiden door een schuine streep. Voor de streep staat de horizontale waarde, achter de streep de verticale. Als er maar één waarde is opgegeven, geldt die voor horizontaal en verticaal. (Als een element bijvoorbeeld 50 px breed en hoog is en je geeft alleen 25 px op, kun je op deze manier dus een volmaakte cirkel maken.)

Hier is de waarde in horizontale richting 20 px, in verticale richting 16 px. Omdat er maar één waarde per richting staat, geldt die voor alle vier de hoeken. In horizontale richting is de ronding dus iets langer dan in verticale richting. Omdat iets hierboven bij line-height een hoogte van 32 px is opgegeven, levert dit in verticale richting ronde hoeken op, die doorlopen tot het midden van de knop.

#dode-knop

Voor dit element is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in het stijlbestand staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

#dode-knop, a {background-color: black; background-image: radial-gradient(at 30% 20%, #cdc5f5, #2a0b99 25%, #2a0b99 70%, blue 90%); color: white; display: block; width: 115px; font-size: 0.9em; line-height: 32px; text-align: center; text-decoration: none; outline: #ff9 solid 5px; outline-offset: -3px; border-radius: 20px / 16px;}

Het element met id="dode-knop". De <li> die bij de huidige pagina hoort.

color: #f93;

Lichtrode voorgrondkleur. Dit is ook de kleur van de tekst.

text-decoration: line-through;

Tekst doorstrepen.

Als je alleen de kleur van de tekst zou veranderen en een outline zou aanbrengen, zou dit voor mensen die moeite hebben met kleuren mogelijk niet duidelijk genoeg zijn. Daarom wordt de tekst ook nog doorgestreept om duidelijk te maken dat deze 'link' niet werkt.

outline-color: black;

De eerder bij outline aangebrachte outline zwart maken, zodat deze nu zichtbaar is.

#dode-knop span

Alle <span>'s in het element met id="dode-knop". Dat is er maar één, waarin de tekst 'Huidige pagina:' zit. Dit is tekst die is bedoeld voor schermlezers, zoals wordt beschreven bij <li id="dode-knop"><span>Huidige pagina:</span>Home</li>.

position: absolute;

Om de <span> op een bepaalde plaats neer te kunnen zetten.

Er wordt gepositioneerd ten opzichte van het 'containing block'. Dat is de eerste voorouder die zelf een bepaalde eigenschap heeft, zoals een andere positie dan statisch. Als zo'n voorouder er niet is, zoals hier het geval is, wordt gepositioneerd ten opzichte van het venster van de browser.

top: -200px; left: -20000px;

200 px boven en 20000 px links buiten het venster van de browser zetten. Nu is de tekst onzichtbaar, maar schermlezers lezen de tekst gewoon voor. De tekst wordt niet alleen links buiten het venster gezet, maar ook erboven, omdat in sommige browsers anders links op dezelfde hoogte als de <span> in schermlezers niet werken.

a:visited

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in het stijlbestand staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat. (Alleen wat binnen deze media query geldig is, wordt binnen dit blokje herhaald.)

Alle <a>'s, maar alleen als de link al is bezocht.

color: #af8;

Voorgrondkleur groen. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

outline-color: green;

De eerder bij outline aangebrachte outline groen maken, zodat deze nu zichtbaar is.

a:focus-visible

Alle <a>'s, maar alleen als de <a> de focus heeft, én als zichtbaar moet zijn dat de <a> de focus heeft.

Links, knoppen, en dergelijke kunnen door gebruik van de Tab-toets de focus krijgen. Als een link de focus heeft, wordt die link gevolgd door het indrukken van Enter. Als een keuzevakje (checkbox) de focus heeft, kan dit worden aan- of uitgevinkt met de Spatiebalk. Enzovoort. Voor gebruikers van de Tab-toets is uiterst belangrijk dat ze kunnen zien, waar op de pagina ze zijn.

Welk element de focus heeft, wordt standaard aangegeven door een kadertjes. Als je dat kadertje weghaalt, kan een gebruiker van de Tab-toets niet meer zien, waar op de pagina die zich bevindt. Daarom mag je dat kadertje nooit zonder meer weghalen.

Maar een gebruiker van een muis, een touchpad of een touchscreen heeft dat kadertje helemaal niet nodig, want die weet, waar is geklikt, of waar het scherm is aangeraakt. En voor het mooie hoef je dat kadertje niet te tonen. Het moet opvallen en is daardoor in de regel knap storend, als het overbodig is.

:focus-visible lost dit op. Het kadertje wordt alleen weergegeven, als dat zinvol is. Op touchscreens en bij gebruik van muis of touchpad wordt het niet weergegeven, en bij gebruik van de Tab-toets wel.

:focus-visible wordt pas ondersteund in iOS 15 en Safari 15.4 op OS X. Dat is geen echt probleem, want op iOS willen we toch geen focus-indicatie en oudere versies van Safari worden nauwelijks nog gebruikt.

font-weight: bold;

Vette letter.

Als de gebruikte lettersoort een vette variant heeft, wordt die gebruikt. De meeste lettersoorten hebben wel een vette variant, soms zelfs meerdere. Een vette variant wordt speciaal ontworpen, het is iets anders dan 'alle lijntjes wat dikker maken'. Sommige letters kunnen er zelfs heel anders uitzien.

Als de lettersoort geen vette variant heeft, maakt de browser de letter vet. Dat wil zeggen dat de browser gewoon alle lijntjes wat dikker maakt. Dat kan mooi zijn, maar vaak is het foeilelijk. Het is heel iets anders dan een speciaal ontworpen font. Elke rechtgeaarde typograaf gruwt hiervan.

outline: red solid 3px;

Rode outline.

#tekst

Het element met id="tekst". De <p> met de tekst onder het menu.

background: white;

Witte achtergrond.

color: black;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

Dit is ook al bij <body> opgegeven, maar sommige mensen hebben bij álle elementen de kleuren veranderd. Het heeft immers weinig zin, als ze dat alleen bij de body doen, terwijl de sitebouwer de kleuren ook bij bijvoorbeeld de paragrafen heeft aangepast.

width: 600px;

Breedte.

max-width: 90vw;

Hier gelijk boven is een breedte van 600 px opgegeven. In browservensters smaller dan 600 px zou hierdoor horizontaal gescrold moeten worden om alles te zien. In sommige browsers op sommige systemen verschijnt daarbij een horizontale scrollbalk. Om dat e voorkomen, wordt hier een maximumbreedte opgegeven.

font-size: 1.1em;

Iets grotere letter dan standaard.

margin: 20px auto 0;

Omdat voor links geen waarde is opgegeven, krijgt links automatisch dezelfde waarde als rechts. Hier staat dus eigenlijk 20px auto 0 auto in de volgorde boven – rechts – onder – links.

Boven een marge van 20 px voor wat afstand tussen tekst en knoppen. Onder geen marge.

Links en rechts auto, wat hier hetzelfde betekent als evenveel. Hierdoor komt de <p> altijd horizontaal gecentreerd binnen ouder <main> te staan. <main> is een blok-element en wordt daardoor normaal genomen automatisch even breed als de ouder ervan: <body>. Ook <body> is een blok-element en wordt daardoor normaal genomen even breed als ouder <html>. Omdat <html> het buitenste element is, wordt dit normaal genomen even breed als het venster van de browser.

Hierdoor staat uiteindelijk p#tekst altijd horizontaal gecentreerd binnen het venster van de browser, ongeacht de breedte van het venster. En daarmee ook de in de <p> zittende tekst.

Deze manier van horizontaal centreren van een blok-element werkt alleen, als het blok-element een breedte heeft, want anders zou het normaal genomen even breed worden als de ouder ervan. Dat is geregeld, want bij iets hierboven heeft de <p> zowel een breedte van 600 px als een maximumbreedte van 90 vw gekregen.

border: black solid 1px;

Zwart randje.

padding: 5px;

Kleine afstand tussen rand om en tekst in de <p>.

css voor muis en touchpad

@media (hover: hover) and (pointer: fine)

De css die binnen deze 'media query' staat, geldt alleen voor apparaten die worden bediend met een muis of een touchpad.

De bedoeling is dat de knop met een link een andere kleur krijgt, als je er met de muis of het touchpad over hovert. Omdat hoveren in het verleden (en nog wel) werd gebruikt om bijvoorbeeld een menu te openen, wordt hoveren op een touchscreen geïmiteerd. Vaak is dat prima, maar hier niet. Op een touchscreen hoeft de link bij een aanraking niet van kleur te veranderen. Bovendien blíjft de link, afhankelijk van systeem en browser, soms van kleur veranderd. Ook als je bijvoorbeeld een pagina hebt bezocht en weer teruggaat naar de sitemap.

Deze query probeert te voorkomen dat een link op een touchpad van uiterlijk verandert. De test is niet helemaal waterdicht, maar werkt in het overgrote deel van de gevallen. Maar dat is geen groot probleem. Op een enkel touchscreen zal een bezochte link toch een andere achtergrondkleur krijgen, als deze is aangeraakt. Als een apparaat met een muis of touchpad ten onrechte wordt aangezien voor een touchscreen, zal de link geen andere kleur krijgen. Wat ook geen grote ramp is.

@media: geeft aan dat het om css gaat die alleen van toepassing is, als aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan. Al langer bestond de mogelijkheid om met behulp van zo'n @media-regel css voor bijvoorbeeld printers op te geven. css3 heeft dat uitgebreid tot veel meer eigenschappen, zoals of er wel of niet gehoverd kan worden, en of de invoermethode ruw of precies is.

(hover: hover): het 'primaire invoermechanisme' (in het Engels 'primary input mechanism') kan hoveren. Met een muis of touchpad kun je boven iets gaan hangen, waardoor bijvoorbeeld de kleur van iets kan veranderen. Op een touchscreen kan dat niet. Weliswaar wordt hoveren vaak geïmiteerd, maar dat is geen echt hoveren zoals met een muis. Ook als je een muis aansluit op een tablet of smartphone is het primaire invoermechanisme niet de muis, maar nog steeds het touchscreen.

(hover: hover) staat tussen haakjes, dat hoort gewoon zo bij een @media-regel.

and: er komt nog een voorwaarde.

(pointer: fine): het primaire invoermechanisme moet 'precies' (in het Engels 'fine') zijn. Dat zijn bijvoorbeeld een muis en een touchpad, omdat je met beide heel precies kunt richten.

De andere twee waarden zijn 'none' (geen invoermechanisme) en 'coarse' (een grof invoermechanisme zoals een vinger). Dat geldt niet alleen voor bouwvakkersklauwen, maar ook voor die schattige peutervingertjes: met een muis en dergelijke kun je gewoon veel beter richten.

Ook deze voorwaarde staat weer tussen haakjes.

Gelijk na deze regel komt een { te staan, en aan het einde van de css die binnen deze media query valt een bijbehorende afsluitende }. Die zijn in de regel hierboven weggevallen, maar het geheel ziet er zo uit:

@media (hover: hover) and (pointer: fine) { body {color: silver;} (...) rest van de css voor deze media-regel (...) footer {color: gold;} }

Voor de eerste css binnen deze media query staat dus een extra {, en aan het eind staat een extra }.

Als op een apparaat gehoverd kan worden én de invoermethode is precies, dan zal dat (vrijwel) altijd een desktopcomputer of een laptop zijn. Alleen in dat geval wordt de css binnen deze media query uitgevoerd.

a:hover

Deze selector werkt alleen op apparaten, waarop gehoverd kan worden en waarvan de belangrijkste aanwijzer een nauwkeurige is, zoals een muis. Voor andere apparaten is de uitleg hieronder niet van belang.

Alle <a>'s, maar alleen als daarover wordt gehoverd.

background: radial-gradient(at 30% 20%,#cdc5f5 5%, #cb0a30 25%, #040000 90%);

Bij #dode-knop, a hebben de <a>'s een gradiënt als achtergrond gekregen. Bij hoveren over de knop wordt de kleur van de gradiënt veranderd.

Deze gradiënt is op precies dezelfde manier opgebouwd als die bij background-image: radial-gradient(at 30% 20%, #cdc5f5, #2a0b99 25%, #2a0b99 70%, blue 90%), waar de beschrijving staat. Alleen de gebruikte kleuren zijn hier deels anders.

Uitleg menu met knoppen met indicatie van huidige, bezochte en onbezochte pagina's en focus

Korte omschrijving

BELANGRIJK

Opmerkingen

Achterliggend idee

Muis, toetsenbord, touchpad en touchscreen

:hover

:focus

:active

De code aanpassen aan je eigen ontwerp

Toegankelijkheid en zoekmachines

Getest in

Desktopcomputers

Laptops

Tablets

Smartphones

Schermlezers en dergelijke

Bekende problemen (en oplossingen)

Zonder css

Tekstbrowsers

Schermlezers

Zoomen en andere lettergrootte

Overige problemen

Wijzigingen

Inhoud van de download en licenties

008-css-dl:

008-files-dl:

HTML

<!doctype html>

<html lang="nl">

<meta charset="utf-8">

<meta name="viewport" content="width=device-width, initial-scale=1">

<link rel="stylesheet" href="008-css-dl/menu-008-dl.css">

<li id="dode-knop"><span>Huidige pagina:</span>Home</li>

<li><a href="008-files-dl/loopneuzen-dl.html">Loop&shy;neuzen</a></li>

CSS

css voor alle apparaten

/* menu-008-dl.css */

body

#menu

#dode-knop, a

#dode-knop

#dode-knop span

a:visited

a:focus-visible

#tekst

css voor muis en touchpad

@media (hover: hover) and (pointer: fine)

a:hover

<li><a href="008-files-dl/loopneuzen-dl.html">Loopneuzen</a></li>