Uitleg scrollbare en schaalbare tabel met vaste header

Korte omschrijving

Bij scrollen van de tabel blijven de kopjes boven de kolommen (de <th>'s) op dezelfde plaats staan.

Opmerkingen

• Een tabel? Help! Dat mag toch niet?

  Jawel, dat is juist heel goed. Het gebruik van een tabel voor het maken van een lay-out is hartstikke fout en verouderd, maar een tabel met tabulaire gegevens is prima. Voor dat soort gegevens is een tabel juist met stip de beste methode.

• 
  Zonder vaste spatie tussen 'teken' en ⅞ .

  
  Met vaste spatie tussen 'teken' en ⅞ .

  In het roze kopje boven de tabel is een vaste spatie   gebruikt gelijk voor de ; op de bovenste regel en gelijk voor ⅞ op de tweede regel. Bij vergroten van de letters loop je anders het risico dat deze tekens eenzaam en alleen op 'n verder lege regel komen te staan, en dat is echt geen gezicht. Door de vaste spatie zijn ze gekoppeld aan het ervoor staande woord: zodra het teken niet meer op de regel past, gaat het naar de volgende regel, maar samen met het eraan voorafgaande woord. Waarmee de vereenzaming in de wereld toch weer 'n klein stukje minder is geworden.

Links in deze uitleg, vooral links naar andere sites, kunnen verouderd zijn. Op de pagina met links vind je steeds de meest recente links.

Alles op deze site is gemaakt op een systeem met Linux (Kubuntu). Daarbij is vooral gebruik gemaakt van Quanta Plus, GIMP en Firefox met extensies. De pdf-bestanden zijn gemaakt met LibreOffice.

Vragen of opmerkingen? Fout gevonden? Ga naar het forum.

Achterliggend idee

Als een tabel wat lang is, past hij niet meer in z'n geheel in het venster van de browser. Het kan dan handig zijn om de kopjes boven de kolommen op hun plaats te laten staan, terwijl de tabel zelf gescrold kan worden.

Dit is een vraag die met enige regelmaat terugkomt op forums, maar tot mijn verbazing kon ik geen enkele goede constructie met alleen html en css vinden. De constructies die ik vond, werken alleen met (sterk) verouderde browsers, en dan nog vaak heel gebrekkig. Er zijn wel mogelijkheden met JavaScript te vinden, maar het kan ook prima met alleen css en html.

De hele constructie wordt in een div gezet, die relatief wordt gepositioneerd. De vaste kopjes worden gepositioneerd ten opzichte van deze div. De div krijgt een bepaalde hoogte. Hierdoor past de tabel er niet volledig in: hij is te hoog.

Binnen deze div komt een tweede div te staan, die even hoog wordt als de buitenste div en overflow op auto heeft staan. Binnen deze div komt de tabel te staan. Omdat de tabel te hoog is voor deze div en overflow op auto staat, krijgt de div een verticale scrollbalk.

Boven de tabel staan binnen een <thead> vier kopjes <th>. Normaal genomen zou ik de breedte hiervan in procenten of em opgeven, maar dat werkt hier niet. Ik moet px gebruiken voor de breedte (op het waarom daarvan kom ik verderop nog terug). Nadeel is dat de breedte van de kolommen nu niet mee verandert met een andere lettergrootte, maar dat is niet echt 'n heel groot probleem.

Binnen elke <th> staat een span, en binnen die span staat de tekst van het kopje boven de bijbehorende kolom. De spans worden absoluut gepositioneerd ten opzichte van de buitenste div. Hierdoor blijft de span, en dus de tekst binnen de <th>, stilstaan bij scrollen van de tabel. Tegelijkertijd is de tabel nog steeds een volstrekt normale standaardtabel, alles wordt geregeld via css.

De spans worden ook horizontaal gepositioneerd, zodat ze op precies de juiste afstand van elkaar staan. De tweede, derde en vierde span krijgen links een border, die precies boven de verticale border tussen de cellen komt te staan.

De meest rechtse span wordt links én rechts gepositioneerd en mag zelf z'n breedte bepalen. Hierdoor vult deze bij in- of uitzoomen altijd de resterende ruimte boven de tabel.

In de praktijk was het wel iets lastiger dan hier staat. Door het absoluut positioneren van de spans bleek het weergeven van de breedte van de <th>'s in procenten niet meer te werken. Om wat voor reden dan ook gaven Opera, Safari/Google Chrome en Firefox/Internet Explorer verschillende breedtes van de <th> en de <td>'s in de tabel zelf. Normaal genomen krijgen de <td>'s automatisch de bij de <th>'s opgegeven breedtes. Op bovenstaande afbeelding is de afwijking in Firefox en Internet Explorer te zien. Let op de verticale streepjes in de grijze en in de witte balk, die zouden boven elkaar moeten staan.

In principe is die afwijking prima te corrigeren. Maar als ik de afwijking voor Firefox/Internet Explorer had gecorrigeerd, zag de afwijking van Safari/Google Chrome er nog erger uit, en van Opera raakte je acuut aan de alcohol. En vice versa.

Door de <th> een breedte in px te geven, kon dit worden opgelost. De <th> en de <td> worden dan wel even breed, precies zoals het hoort te werken. De in de <th>'s zittende spans krijgen zelf ook een breedte, zodat de kopjes gecentreerd kunnen worden en zo.

Deze afwijkingen bij het gebruik van procenten doen zich alleen maar voor, als de spans absoluut worden gepositioneerd.

Waardoor deze afwijkingen tussen de diverse browsers worden veroorzaakt, weet ik niet. Het gebruik van border-collapse levert dezelfde soort verschillen op, dus dit is ook onbruikbaar. Waardoor het gebruik van kadertjes 'n stuk ingewikkelder wordt, omdat je nu handmatig dubbele kadertjes tussen de cellen moet voorkomen.

Je kunt ook bij border-collapse de afwijkingen corrigeren, maar niet voor álle browsers: zodra je de ene corrigeert, wordt de afwijking in 'n andere juist groter.

Alleen - grote schrik - Internet Explorer 7 blijkt goed uit de voeten te kunnen met border-collapse. Deze browser zet, ook bij gebruik van border-collapse, alles op de juiste plaats neer. Wel moet je ook in deze browser px en geen procenten gebruiken voor de breedte.

(Voor de zekerheid heb ik even een drugtest laten doen, want als alleen Internet Explorer 7 iets goed blijkt te doen... En wie weet wat ze in het café allemaal in je drankje stoppen. Maar het is echt zo: Internet Explorer 7 doet als enige iets goed!)

Ook table-layout: fixed; kan niet worden gebruikt. Dit zou ervoor moeten zorgen, dat de tabel al wordt weergegeven, als de eerste regel van de tabel is bekeken. Dat is de regel met de kopjes. Om wat voor reden dan ook levert dit in Safari en Google Chrome een andere breedte bij de kopjes op dan in de tabel zelf.

De bovenste grijze balk en de roze balk boven de tabel hebben helemaal niets met de tabel te maken. Het zijn een gewone kop en paragraaf, die alleen tegen de tabel aan zijn geparkeerd.

Je kunt je afvragen waarom ik dan ook niet op dezelfde manier de kopjes boven de kolommen heb neergezet. Dat zou kunnen. Maar het gebruik van <th> boven een kolom maakt een tabel toegankelijker voor spraakbrowsers en dergelijke. En ook een zoekmachine weet dan beter waar de tabel over gaat. Als ik gewone normale tekst boven 'n tabel zet, is die koppeling aan de tabel veel minder duidelijk.

Voor de rest is de tabel alleen nog wat opgeleukt met randjes, tekst centreren, dat soort dingen, maar dat is verder allemaal niet zo bijzonder.

De voorvoegsels -moz-, -ms-, -o- en -webkit-

Voordat een nieuwe css-eigenschap wordt ingevoerd, is er in de regel een experimentele fase. Browsers passen het dan al toe, maar met een aangepaste naam. Tijdens deze fase kunnen problemen worden opgelost en worden veldslagen uitgevochten over hoe de standaard precies moet worden toegepast.

Als iedereen het overal over eens is en alle problemen zijn opgelost, wordt de officiële naam uit de standaard gebruikt.

De belangrijkste browsers hebben elk een eigen voorvoegsel:

Firefox: -moz-, naar de maker: Mozilla.

Google Chrome en Safari: -webkit-, naar de gebruikte weergave-machine: webkit.

Opera: -o-, je mag zelf bedenken waar de letter o vandaan komt (hint: Opera wordt door Opera Software gemaakt).

Internet Explorer: -ms-, naar de maker: Microsoft. Traditiegetrouw heeft Microsoft zich hier jarenlang niets van aangetrokken, pas bij Internet Explorer 8 is Microsoft -ms- gaan gebruiken. Omdat het ook zonder -ms- werkt en de speciale css voor Internet Explorer toch in een aparte stylesheet staat, gebruik ik -ms- nooit voor oudere versies dan Internet Explorer 9.

Hoewel deze voorvoegsels door w3c zelf genoemd worden, rekent de validator ze vreemd genoeg toch fout. Althans: dat denken veel mensen, waaronder ikzelf tot voor kort. De validator blijkt een instelling te hebben, waarmee je deze foutmelding uit kunt zetten.

Zodra de experimentele fase voorbij is, wordt het voorvoegsel weggelaten. Omdat dat moment niet bij alle browsers hetzelfde is, zet je nu ook al de officiële naam transform erbij. Deze wordt als laatste opgegeven. Bijvoorbeeld Firefox herkent -moz-transform. Zodra Firefox transform gaat herkennen, zal dit -moz-transform overrulen, omdat het er later in staat. Dat ze er beide in staan, is dus geen enkel probleem.

In dit voorbeeld wordt box-sizing gebruikt. In Internet Explorer 8 en 9 werkt dit al zonder voorvoegsel. Internet Explorer 7 kent het niet.

Firefox herkent -moz-box-sizing. Safari en Google Chrome herkennen -webkit-box-sizing. Opera herkent -o-box-sizing.

Zodra de experimentele fase voorbij is, wordt het voorvoegsel weggelaten. Omdat dat moment niet bij alle browsers hetzelfde is, zet je nu ook al de officiële naam box-sizing erbij. Deze wordt als laatste opgegeven. Bijvoorbeeld Firefox herkent -moz-box-sizing. Zodra Firefox box-sizing gaat herkennen, zal dit -moz-box-sizing overrulen, omdat het er later in staat. Dat ze er beide in staan, is dus geen enkel probleem.

Op dit moment moet je nog het volgende schrijven:

In de toekomst kun je volstaan met:

Dit zal nog wel 'n behoorlijke tijd duren. Firefox, Safari, Opera en Google Chrome hebben een goed update-mechanisme. Maar Internet Explorer blijft altijd jaren en jaren in omloop, en tijdens die omloop worden alleen bugs gerepareerd, er worden nooit veranderingen aangebracht. Dus pas als Internet Explorer 9 is uitgestorven is de laatste schrijfwijze eindelijk mogelijk.

Beschrijving van code en css

	div#header-buiten
	{
	    position: absolute;
	    right: 16px;
	    width: 100%;
	    height: 120px;
	    background: yellow;
	}

	div#header-binnen
	{
	    margin-left: 16px;
	    height: 120px;
	    text-align: center;
	}

#content

Het element met id="content". Dit is een div, waarbinnen nog 'n andere div staat, en daarbinnen staat weer de tabel. De combinatie van twee divs zorgt ervoor dat de tabel gescrold kan worden, terwijl de kopjes boven de kolommen stil blijven staan.

position: relative;

Om kinderen te kunnen positioneren ten opzichte van 'n ouder, moet die ouder een relatieve, fixed of absolute positie hebben. Omdat ik hier verder niets bij opgeef, heeft dit geen enkele invloed op #content zelf. Het maakt alleen positioneren ten opzichte van deze div mogelijk.

width: 770px;

Breedte. Alles op deze pagina dat met de tabel te maken heeft, heeft deze zelfde breedte.

max-width: 99%;

Maximumbreedte. Een breedte in procenten geldt altijd ten opzichte van de ouder van het element. In dit geval is er geen ouder, en dan geldt de 99% ten opzichte van het venster van de browser. Oftewel: de div, en dus ook de erin zittende tabel, mag nooit breder zijn dan het venster van de browser.

Als de pagina sterk wordt vergroot, of in een heel smal browservenster, blijft de tabel hierdoor altijd zichtbaar, zonder dat een horizontale scrollbalk verschijnt. In een breder venster of bij een normale grootte heeft dit verder geen enkel effect.

Er is 99% genomen en geen 100%, omdat bij de breedte nog een border links en rechts van 1 px breed komt. Als je 100% neemt, zou de maximale breedte daardoor 100% + 2 px worden, en dat zou toch nog 'n horizontale scrollbalk opleveren.

Alles op deze pagina dat met de tabel te maken heeft, heeft deze zelfde maximumbreedte.

height: 400px;

Hoogte. Door de hoogte van deze div te beperken, kan ik later een scrollbalk laten verschijnen, waardoor de tabel gescrold kan worden. Deze div zelf scrolt niet mee, en omdat de spans in de <th>'s boven de tabel absoluut gepositioneerd zijn ten opzichte van deze div, scrollen die ook niet mee.

margin: 0 auto;

Omdat voor onder en links geen waarden zijn ingevuld, krijgen deze automatisch dezelfde waarde als boven en rechts. Hier staat dus eigenlijk 0 auto 0 auto in de volgorde boven - rechts - onder - links. Boven en onder geen marge. Links en rechts auto, wat hier betekent: evenveel. Oftewel: deze div, en dus de inhoud ervan ook, staat altijd horizontaal gecentreerd, ongeacht de breedte van het venster van de browser.

Omdat alles op deze pagina dat met de tabel te maken heeft op dezelfde manier wordt gecentreerd, staat alles netjes uitgelijnd boven elkaar.

Deze manier van horizontaal centreren van een blok-element werkt alleen, als het te centreren element een breedte heeft.

border: black solid 1px;

Ik kan beter 'n border aan deze div geven dan aan de tabel. De hele tabel staat binnen deze div, maar ook de scrollbalk. Als ik dus een border aan deze div geef, komt ook de scrollbalk binnen het randje te staan, zoals op de linkerafbeelding is te zien.

Als ik de border aan de tabel geef, is het resultaat op de rechterafbeelding te zien: de scrollbalk staat buiten de border.

Bovendien krijgt de header van de tabel, de grijze balk er gelijk boven, ook een border als ik de div en niet de tabel een border geef. De header bestaat uit vier <th>'s. Binnen elke <th> zit een absoluut gepositioneerde span met de tekst van de kopjes, verder niets. Omdat de spans absoluut gepositioneerd zijn, hebben de <th>'s geen hoogte en kunnen dus ook geen border krijgen, zoals te zien is op de rechterafbeelding.

Maar de hele handel staat wel binnen deze div, dus als ik gewoon de border aan de div geef, heeft ook de header een border. (In werkelijkheid heeft de header dus helemaal geen border, alleen deze div, maar voor het oog maakt dat helemaal niets uit.)

padding-top: 1.5em;

De roze balk boven de tabel heeft helemaal niets met de tabel te maken, hij is alleen tegen de tabel aan gezet. Als je in 'n volle tram tegen iemand aan staat, ben je ook niet gelijk getrouwd, zoiets.

Het bovenste deel van de tabel bestaat uit vier <th>'s, waarbinnen de spans met de tekst van de kopjes zitten. Die spans zijn met behulp van een absolute positie boven de tabel geplaatst. Op de afbeelding vormen ze de grijze balk.

Omdat de spans absoluut zijn gepositioneerd, hebben de vier <th>'s geen hoogte. Dat betekent dat de volledige bovenste rij van de tabel geen hoogte heeft, want daarin staan alleen de <th>'s. Daardoor schuift de tweede rij van de tabel, dat is het eerste blauwe kopje met 'Alfanumerieke symbolen', naar boven. En komt ónder de absoluut gepositioneerde spans met de kopjes van de kolommen te staan, zoals op de afbeelding is te zien.

Daarom geef ik met behulp van deze padding wat afstand tussen de bovenkant van de div en het begin van de tabel. Die afstand vervangt als het ware de in elkaar gefloepte <th>'s zonder hoogte.

1,5 em blijkt de juiste hoogte te zijn. Door als eenheid em te nemen, verandert de padding mee met een andere lettergrootte: bij een grotere letter schuift de tabel iets omlaag. Anders zouden de kopjes bij een grotere letter boven de tabel komen te staan, en bij een kleinere letter zou er een kier ontstaan tussen tabel en kopjes.

.kopje

De elementen met class="kopje". Binnen elke <th> staat een span met deze class. Binnen deze spans staan de kopjes die boven de kolommen staan.

Een aantal instellingen zijn voor alle vier de spans hetzelfde, die kan ik hier in één keer voor alle vier opgeven.

position: absolute;

Door de kopjes absoluut te positioneren, scrollen ze niet mee met de tabel. Waardoor ze altijd zichtbaar blijven.

Er wordt gepositioneerd ten opzichte van de eerste ouder die zelf een fixed, absolute of relatieve positie heeft. Dat is hier div#content.

Hoe het komt dat de kopjes niet meescrollen, staat bij #wrapper-tabel.

Van zichzelf is een span een inline-element. Door de span absoluut te positioneren, verandert hij in 'n soort blok-element, waardoor je eigenschappen als breedte en dergelijke kunt gebruiken.

top: 0;

Helemaal bovenaan div#content neerzetten.

div#content heeft aan de bovenkant een padding van 1,5 em. Hierdoor ontstaat er een lege ruimte van 1,5 em tussen div#content en de tabel. Door de kopjes helemaal bovenin div#content neer te zetten, komen ze precies in deze lege ruimte te staan. Waardoor het deel boven de tabel en de tabel zelf goed op elkaar aansluiten.

left: 0;

Helemaal links in div#content neerzetten. De andere drie kopjes komen verder naar rechts te staan, dat geef ik later apart voor die kopjes op.

width: 92px;

Breedte.

Ook weer 'n verschijnsel dat ik niet gelijk helemaal kan verklaren. De <th> waar deze span in staat, is 90 px breed. Die <th> heeft van zichzelf 'n kleine padding. Die kun je normaal genomen weghalen met padding: 0;. Dat blijkt echter niet te werken als de spans absoluut gepositioneerd zijn.

Als ik de span 2 px breder maak dan de bijbehorende <th>, vult de span de <th> wel volledig. Dat is van belang, omdat de span een achtergrondkleur heeft. Als niet de volledige <th> wordt gevuld, levert dat kieren in de achtergrondkleur op.

border-bottom: black solid 1px;

Zwarte border aan de onderkant.

Als de pagina wordt geopend en de tabel dus nog niet gescrold is, valt dit randje samen met de border aan de onderkant van de <th>'s en zie je het dus niet. Als ik de tabel echter ga scrollen, scrollen de <th>'s en dus het randje aan de onderkant daarvan mee naar boven. Waardoor je het randje aan de onderkant van de <th>'s dus ook niet meer ziet.

Deze spans scrollen niet mee, het randje aan de onderkant dus ook niet. Zodra de tabel wordt gescrold en het randje van de <th>'s niet meer is te zien, wordt dit randje zichtbaar, zodat er altijd een randje aan de onderkant van de grijze balk met de kopjes zit.

Bovendien loopt het randje van de spans door tot boven de scrollbalk, het randje van de <th>'s niet.

Op de afbeelding is het randje aan de onderkant van de spans even rood gemaakt. Omdat het, als er nog niet is gescrold, precies boven het randje onder de <th>'s staat, zie je het normaal genomen niet, behalve het stukje boven de scrollbalk.

color: black;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

Hoewel dit de standaardkleur is, geef ik de kleur toch op. Hieronder geef ik een achtergrondkleur op. Sommige mensen hebben zelf de voorgrond- en/of achtergrondkleur veranderd, bijvoorbeeld omdat ze slecht kleuren kunnen onderscheiden. Als ik nu de achtergrondkleur verander, maar niet de voorgrondkleur, loop ik het risico dat tekstkleur en achtergrondkleur te veel op elkaar gaan lijken.

Door beide op te geven, weet ik redelijk zeker dat achtergrond- en tekstkleur genoeg van elkaar blijven verschillen. Als de gebruiker !important heeft gebruikt, is er nog niets aan de hand, want dan veranderen achtergrond- en voorgrondkleur geen van beide.

Ik heb dit ook al bij <body> opgegeven, maar sommige mensen hebben bij álle elementen de kleuren veranderd. Het heeft immers weinig zin als ze dat alleen bij de body doen, terwijl de sitebouwer de kleuren ook bij bijvoorbeeld de paragrafen heeft aangepast.

background: #ddd;

Grijze achtergrondkleur.

line-height: 1.6em;

Omdat geen hoogte is opgegeven, bepaalt deze regelhoogte ook de hoogte van de spans. Dit is precies de hoogte die nodig is om de opening boven de tabel te vullen. Als eenheid neem ik em, zodat ook bij Internet Explorer de regelhoogte mee verandert met de lettergrootte.

Tekst wordt automatisch in het midden van de regelhoogte gezet, zodat de kopjes netjes verticaal gecentreerd staan.

De code aanpassen aan je eigen ontwerp

• Als je dit voorbeeld gaat aanpassen voor je eigen site, houdt het dan in eerste instantie zo eenvoudig mogelijk. Ga vooral geen details invullen.

• Gebruik vooral geen FrontPage, Publisher of Word (alle drie van Microsoft). Deze programma's maken niet-standaard code, die alleen goed te bekijken is in Internet Explorer. In alle andere browsers zie je grotendeels bagger, áls je al iets ziet.

  Publisher en Word zijn niet bedoeld om websites mee te maken. FrontPage is zwaar verouderd en wordt niet meer onderhouden door Microsoft. Als je beslist iets van Microsoft wilt gebruiken, schaf dan (voor honderden euro's) een nieuwer programma aan, dat zich wel aan de standaarden houdt.

  Je kunt natuurlijk ook een goed gratis programma gebruiken. Links naar dat soort programma's vind je op de pagina met links onder Gereedschap → wysiwyg-editor.

  Maar het allerbeste is om gewoon zelf html, css, enz. te leren, omdat zelfs het allerbeste programma het nog steeds zwaar verliest van 'n op de juiste manier met de hand gemaakte pagina.

• Als je 'n site maakt in Firefox, Opera, Safari, Google Chrome of Edge, is er 'n hele grote kans dat hij in alle browsers werkt. Ik geef de voorkeur aan Firefox, omdat het de enige grote browser is die niet bij een bedrijf hoort dat vooral op je centen of je data uit is.

  Google Chrome wordt ook door veel mensen gebruikt, maar ik heb dus wat moeite met hoe Google je hele surfgedrag, je schoenmaat en de kleur van je onderbroek vastlegt. Daarom gebruik ik Google Chrome zelf alleen om in te testen.

• Het allereerste dat je moet invoeren, is het doctype, vóór welke andere code dan ook. Een lay-out met een missend of onvolledig doctype ziet er totaal anders uit dan een lay-out met een geldig doctype. Wát er anders is, verschilt ook nog 'ns tussen de diverse browsers. Als je klaar bent en dan nog 'ns 'n doctype gaat invoeren, weet je vrijwel zeker dat je van voren af aan kunt beginnen met de lay-out.

  Geldige doctypes vind je op www.w3.org/QA/2002/04/valid-dtd-list.html.

  Gebruik het volledige doctype, inclusief de url, anders werkt het niet goed.

• Gebruik een 'strict' doctype of het doctype voor html5. Deze zijn bedoeld voor nieuwe sites. Het transitional doctype is bedoeld voor al bestaande sites, niet voor nieuwe. Het transitional doctype staat talloze tags toe, die in html5 zijn verboden. Deze tags worden al zo'n tien jaar afgeraden. Het transitional doctype is echt alleen bedoeld om de puinhoop van vroeger, toen niet volgens standaarden werd gewerkt, enigszins te herstellen.

  Het strict doctype staat verouderde tags niet toe. Daardoor kan met 'n strict doctype, of het nu html of xhtml is, probleemloos worden overgestapt naar html5. Met een transitional doctype en het gebruik van afgekeurde tags kun je niet overstappen naar html5. Je moet dan eerst alle verouderde tags verwijderen, wat echt ontzettend veel werk kan zijn.

• Als tweede voer je de charset in. Het beste kun je utf-8 nemen. Als je later van charset verandert, loop je 'n grote kans, dat je alle aparte tekens als letters met accenten weer opnieuw moet gaan invoeren.
• Test vanaf het allereerste begin in zoveel mogelijk verschillende browsers in 'n aantal resoluties (schermgroottes). Onder het kopje Getest in kun je in deze uitleg vinden waar ikzelf op test. Ook van Internet Explorer kun je meerdere versies naast elkaar draaien. Je kunt daarvoor zoeken op internet en op de pagina met links staan onder de kopjes Gereedschap → Meerdere versies van Internet Explorer draaien en Gereedschap → Weergave testen 'n aantal links, die daar ook bij kunnen helpen.
• Voor alle voorbeelden geldt: breng veranderingen stapsgewijs aan. Als je bijvoorbeeld foto's wilt laten weergeven, begin dan alleen met het veranderen van de namen van de foto's, zodat je eigen foto's worden weergegeven. Maakt niet uit als de maten niet kloppen en de teksten fout zijn. Als dat werkt, ga dan bijvoorbeeld de maten aanpassen. Dan de teksten. En controleer steeds, of alles nog goed werkt.

• Als het om een lay-out of iets dergelijks gaat: zorg eerst dat header, kolommen, footer, menu, en dergelijke staan en bewegen zoals je wilt, en ga dan pas details binnen die blokken invullen. In eerste instantie gebruik je dus bijvoorbeeld 'n leeg blok voor waar uiteindelijk het menu komt te staan.

  Als je begint met allerlei details, is er 'n heel grote kans dat die de werking van de blokken gaan verstoren. Bouw eerst het huis, en ga dan pas de kamers inrichten. Als de blokken eenmaal werken zoals je wilt, zul je het gelijk merken als 'n toegevoegd detail als tekst of 'n afbeelding iets gaat storen. Daarvoor moet je natuurlijk wel regelmatig controleren in verschillende browsers, of alles nog wel goed werkt.

  Je kunt de blokken tijdens het aanpassen opvullen met bijvoorbeeld <br>1<br>2<br>3 enz., tot ze de juiste hoogte hebben. Het is handig om aan het einde even iets toe te voegen als 'laatste', zodat je zeker weet dat er niet drie regels onderaan naar 't virtuele walhalla zijn verhuisd.

  Om de breedte te vullen kun je het best 'n kort woord als 'huis' duizend keer of zo herhalen. Ook hier is het handig om aan 't einde (en hier ook aan 't begin) 'n herkenningsteken te maken, zodat je zeker weet dat je de hele tekst ziet.

• Zolang je in grotere dingen zoals 'n lay-out aan 't wijzigen bent, zou ik je aanraden de verschillende delen een achtergrondkleur te geven. Je ziet dan goed, waar 'n deel precies staat.
• Als je instellingen verandert in de style, verander er dan maar één, hooguit twee tegelijk. Als je er zeventien tegelijk verandert, moet je niet verbaasd zijn, als je niet weet wat er is gebeurd. En als je 't niet meer terug kunt draaien.
• Marges, padding en border worden bij de hoogte en breedte van de inhoud opgeteld. Hier worden vaak fouten mee gemaakt. Als je bijvoorbeeld in een lay-out 'n border toevoegt aan een van de 'hoofdvakken' (header, footer, kolommen), dan wordt deze er dus bij opgeteld. Bij 'n border van 2 px rondom de linkerkolom wordt deze dus plotseling 4 px breder (2 aan beide kanten), en 4 px hoger. Zoiets kan je hele lay-out verstoren, omdat iets net te breed of te hoog wordt. Je moet dan elders iets 4 px kleiner maken. Dat zal vaak zo zijn: als je één maat verandert, zul je vaak ook 'n andere moeten aanpassen.
• In plaats van px kun je ook andere maten gebruiken, met name em. Voordeel van em is dat het door de gebruiker kan worden vergroot en verkleind, ook in Internet Explorer (andere browsers hebben meer mogelijkheden op dit gebied). Nadeel is dat het de lay-out sneller kan verstoren dan bijvoorbeeld px. Dit moet je gewoon van geval tot geval bekijken.

• Valideren, valideren, valideren en dan voor 't slapen gaan nog 'ns valideren.

  Valiwie???

  Valideren is het controleren van je (x)html en css op 'n hele serie fouten. Computers zijn daar vaak veel beter in dan mensen. Als je 300 keer <h2> hebt gebruikt en 299 keer </h2> vindt 'n computer die ene missende </h2> zonder enig probleem. Jij ook wel, maar daarna ben je misschien wel aan vakantie toe.

  Je kunt je css en (x)html zowel valideren als 't online staat, als wanneer 't nog in je computer staat.

  (x)html kun je valideren op: validator.w3.org

  css kun je valideren op: jigsaw.w3.org/css-validator

  Valideren kan helpen om gekmakende fouten te vinden. Valid code garandeert ook, dat de weergave in verschillende browsers (vrijwel) hetzelfde is. En valid code is over twintig jaar ook nog te bekijken.

Toegankelijkheid en zoekmachines

Het eerste deel van deze tekst is voor alle voorbeelden hetzelfde. Eventueel specifiek voor dit voorbeeld geldende dingen staan verderop onder het kopje Specifiek voor dit voorbeeld.

Toegankelijkheid (accessibility in het Engels) is belangrijk voor bijvoorbeeld blinden die een spraakbrowser gebruiken, of voor motorisch gehandicapte mensen die moeite hebben met het bedienen van een muis. Een spider van een zoekmachine (dat is het programmaatje wat de site indexeert voor de zoekmachine) is te vergelijken met een blinde. Als je je site goed toegankelijk maakt voor gehandicapten, is dat dus gelijk goed voor een hogere plaats in een zoekmachine. Dus als je 't niet uit sociale motieven wilt doen, kun je 't uit egoïstische motieven doen.

(Op die plaats in de zoekmachine heb je maar beperkt invloed. De toegankelijkheid van je site is maar één van de factoren, maar zeker niet onbelangrijk.)

Als je bij het maken van je site al rekening houdt met toegankelijkheid, is dat nauwelijks extra werk. 't Is ongeveer te vergelijken met inbraakbescherming: doe dat bij 'n nieuw huis en 't is nauwelijks extra werk, doe 't bij 'n bestaand huis en 't is al snel 'n enorme klus.

Enkele tips die helpen bij toegankelijkheid:

• Gebruik altijd een alt-beschrijving bij een afbeelding. De alt-tekst is wat wordt gebruikt, als afbeeldingen niet kunnen worden gezien (dat geldt dus ook voor zoekmachines). Als je iets wilt laten zien als je over de afbeelding hovert, gebruik daar dan het title-attribuut voor, niet de alt-beschrijving.
• Gebruik bij een link een title, waarin je omschrijft waar de link naar toe leidt.

• Accesskeys (sneltoetsen) kun je beter niet gebruiken. Deze gaven te veel problemen, omdat ze vaak dubbelop zijn met sneltoetsen voor de browser of andere al gebruikte sneltoetsen. Bovendien is voor de gebruiker meestal niet duidelijk, welke toetsen het zijn.

  In de komende html5 waren ze eerst niet toegestaan, maar inmiddels lijkt het erop dat ze toch worden toegestaan, maar op 'n andere manier dan in html 4.01. Ik ga ze zelf pas weer gebruiken, als duidelijk is hoe ze gaan werken, en als ze beter zijn uitgedacht dan in html 4.01 het geval was, want bij een goede toepassing is het op zich een heel goed idee.

• Met behulp van de Tab-toets (of op 'n soortgelijke manier) kun je in de meeste browsers door de links lopen. Elke tab brengt je één link verder, Shift+Tab één link terug. Met behulp van tabindex kun je de volgorde aangeven waarin de Tab-toets werkt. Zonder tabindex wordt de volgorde van de code aangehouden, maar soms is een andere volgorde logischer.

• In het verleden werd vaak aangeraden de volgorde van de code aan te passen. Een menu bijvoorbeeld kon in de html onderaan worden gezet, terwijl het op het scherm met behulp van css bovenaan werd gezet. Inmiddels zijn screenreaders en dergelijke zo verbeterd, dat dit niet meer wordt aangeraden. De volgorde in de html kan tegenwoordig beter hetzelfde zijn als op het scherm, omdat het anders juist verwarrend kan werken.

  Een andere mogelijkheid is een zogenaamde skip-link: een link die je buiten het scherm parkeert met behulp van css, zodat hij normaal genomen niet te zien is. Zo'n link is wel zichtbaar te maken in speciale programma's zoals spraakbrowsers. Die link staat boven menu, header, en dergelijke, en linkt naar de inhoud van de pagina, zodat mensen met één klik het hele menu kunnen passeren.

• Van oorsprong was html een taal om wetenschappelijke documenten weer te geven, pas later is hij gebruikt voor lay-out. Maar daar is hij dus eigenlijk nooit voor bedoeld geweest. Het gebruiken van html voor lay-out leidt tot enorme problemen voor gehandicapten en tot een lage plaats in zoekmachines.

  De html hoort alleen inhoud te bevatten, lay-out doe je met behulp van css. Die css moet in een extern stylesheet staan of, als hij alleen voor één bepaalde pagina van toepassing is, in de head van die pagina. Zoekmachines zijn ook niet dol op een oerwoud van inline-stijlen (dat zijn stijlen in de tag zelf: <div style="...">.)

• Breng een logische structuur aan in je document. Gebruik een <h1> voor de belangrijkste kop, een <h2> voor een subkop, enz. Spraakbrowsers en dergelijke kunnen van kopregel naar kopregel springen. En een zoekmachine gaat ervan uit dat <h1> belangrijke tekst bevat.

  Dit geldt voor al dit soort structuurbepalende tags.

  Als een <h1> te grote letters geeft, maak daar dan met behulp van je css 'n kleinere letter van, maar blijf die <h1> gewoon gebruiken. Op dezelfde manier kun je al dit soort dingen oplossen.

• Een table is fantastisch, maar alleen als die wordt gebruikt om een echte tabel weer te geven, niet als hij voor opmaak wordt misbruikt. In het verleden is dat op grote schaal gebeurd bij gebrek aan andere mogelijkheden. Een tabel is, als je niet heel erg goed oplet, volstrekt ontoegankelijk voor gehandicapten en zoekmachines. Het lezen van een tabel is ongeveer te vergelijken met het lezen van een krant van links naar rechts: niet per kolom, maar per regel. Dat gaat dus alleen maar goed bij een echte tabel zoals een spreadsheet. In alle andere gevallen garandeert 'n tabel 'n lagere plaats in een zoekmachine.

• Frames horen bij een volstrekt verouderde techniek, die heel veel nadelen met zich meebrengt. <iframe>'s hebben voor een deel dezelfde nadelen. Eén van die nadelen is dat de verschillende frames voor zoekmachines, schermlezers, en dergelijke als los zand aan elkaar hangen, omdat ze los van elkaar worden weergegeven. Ze staan wel naast elkaar op het scherm, maar er zit intern geen verband tussen.

  Als je 'n stuk code vaker wilt gebruiken, zoals 'n menu dat op elke pagina hetzelfde is, voeg dat dan in met PHP of SSI. Dan wordt de pagina niet pas in de browser, maar al op de server samengesteld. Hierdoor zien zoekmachines, schermlezers, en dergelijke één pagina, net zoals wanneer je maar één pagina met html zou hebben geschreven.

  (Je kunt beter PHP dan SSI gebruiken, omdat SSI min of meer aan het uitsterven is en PHP veel meer mogelijkheden heeft. Op deze site wordt in enkele voorbeelden nog SSI gebruikt, maar zodra die worden bijgewerkt, gaat dat vervangen worden door PHP.)

• Geef de taal van het document aan, en bij woorden en dergelijke die afwijken van die taal de afwijkende taal met behulp van lang="..". Ik doe dat op mijn eigen site maar af en toe, omdat de tekst (en vooral de code) een mengsel is van Engels, Nederlands en eigengemaakte namen. Dit soort teksten is gewoon niet goed in te delen in een taal.
• Gebruik de tag <abbr> bij afkortingen. Doe dat de eerste keer op een pagina samen met de title-eigenschap: <abbr title="en dergelijke">e.d.</abbr>. Daarna kun je op dezelfde pagina volstaan met <abbr>e.d.</abbr>. Doe je dit niet, dan is er 'n grote kans dat 'n spraakbrowser en dergelijke uit gaat spreken als Ed, en 'n zoekmachine kan er ook geen chocola van maken.

• De spider van 'n zoekmachine, spraakbrowsers, en dergelijke kunnen geen plaatjes 'lezen'. Het is soms verbazingwekkend om te zien hoe veel, of eigenlijk: hoe weinig tekst er overblijft op een pagina als de plaatjes worden weggehaald. Hetzelfde geldt voor die fantastisch mooie flash-pagina's, als daarbij geen voorzieningen voor dit soort programma's zijn aangebracht.

  Op Linux kun je met Lynx kijken hoe je pagina eruitziet zonder plaatjes en dergelijke, als echt alleen de tekst overblijft. Een installatie-programma voor Lynx op Windows is te vinden op csant.info/lynx.

  In Windows kun je ook het gratis programma WebbIE installeren. WebbIE laat de pagina zien, zoals een spraakbrowser en dergelijke hem zien. WebbIE is te downloaden vanaf www.webbie.org.uk.

  Ten slotte kun je je pagina nog online op toegankelijkheid laten controleren op 'n behoorlijk aantal sites, zoals:

  lowvision.support: laat zien hoe een kleurenblinde de site ziet. Engelstalig.

  wave.webaim.org: deze laat grafisch zien, hoe de toegankelijkheid is. Engelstalig. Deze tester is ook als extensie in Firefox en Google Chrome te installeren.

  Op de pagina met links kun je onder Toegankelijkheid links naar meer tests en dergelijke vinden.

Specifiek voor dit voorbeeld

• Zonder css is dit een volslagen normale tabel. Het vastzetten van de kopjes levert dan ook geen extra toegankelijkheidsproblemen op voor spraakbrowsers en dergelijke.

• Niets tegen Grieken en Cyriliërs, ik heb ze onder m'n beste vrienden. Maar er zijn grenzen aan de liefde. Daarom is het goed dat spraakbrowsers en dergelijke in één keer een tabel kunnen passeren. Dit voorkomt dat hun gebruikers noodgedwongen eerst het volledige Griekse en Cyrillische alfabet in al hun glorie moeten beluisteren, alvorens ze bij andere onderdelen van de pagina aankomen.

  Eventueel zou je voor de tabel nog een skip-link kunnen aanbrengen, maar echt nodig is dat dus niet.

Getest in

Laatst gecontroleerd op 27 juli 2012.

Onder dit kopje staat alleen maar, hoe en waarin is getest. Eventuele problemen, ook die met betrekking tot zoomen en lettergroottes, staan hieronder bij Bekende problemen. Het is belangrijk dat te lezen, want uit een test kan ook prima blijken dat iets totaal niet werkt!

Eventuele opmerkingen over de toegankelijkheid specifiek voor dit voorbeeld staan onderaan Toegankelijkheid en zoekmachines onder het kopje Specifiek voor dit voorbeeld.

Dit voorbeeld is getest op de volgende systemen:

• Windows XP:
  Firefox, Opera, Safari en Google Chrome in een resolutie van 1440x900.
  Internet Explorer 8 in de resoluties 800x600, 1024x768, 1280x1024 en 1440x900.
  Internet Explorer 7 in de resoluties 800x600, 1024x768 en 1280x1024.
• Windows 7:
  Firefox, Opera, Safari, Google Chrome en Internet Explorer 9 in de resoluties 800x600, 1024x768 en 1280x1024.
• OS X:
  Firefox, Opera, Safari en Google Chrome in de resolutie 1024x768.
• Linux:
  Firefox, Opera en Google Chrome in de resoluties 800x600, 1024x768 en 1280x1024.
• iPad met iOS5 in een resolutie van 1024x768 (MC979NF):
  Safari (portret en landschap).
  Opera Mini (portret en landschap).
  Chrome for IOS (portret en landschap).
• Android 4.0.3 in een resolutie van 1024x768 (CRESTA CTP888):
  Android browser, Opera Mobile, Firefox en Chrome voor mobiel (alles portret en landschap).
• Android 2.3.6 in een resolutie van 320x240 (Samsung Galaxy Y GT-S5360):
  Android browser (portret en landschap).
  Opera Mobile (éénkolomsstand aan/uit, portret en landschap).
  Opera Mini (éénkolomsstand aan/uit, portret en landschap). Deze browser is een apart geval. De opgevraagde site wordt gedownload via de servers van Opera, waarbij het in zo'n klein venster normaal is dat (het grootste deel van) de lay-out wordt verwijderd. Daarom wordt bij deze browser alleen gekeken, of er geen content (tekst en dergelijke) verloren gaat.

Er is steeds getest met de laatste versie van de browsers op de hierboven genoemde controledatum, omdat ik geen zin heb om rekening te houden met mensen die met zwaar verouderde browsers surfen. Dat is trouwens vragen om ellende, want updates van browsers hebben heel vaak met beveiligingsproblemen te maken.

In resoluties groter dan 800x600 is ook in- en uitzoomen en - voor zover de browser dat kan - een kleinere en grotere letter getest. Er is ingezoomd en vergroot tot zover de browser kan, maar niet verder dan tot 200%.

Er is getest met behulp van muis en toetsenbord, behalve op de iPad en Android, waar een touchscreen is gebruikt.

Naast deze 'gewone' browsers is ook getest in Lynx, WebbIE, NVDA en Fangs Screen Reader Emulator. Lynx is een browser die alleen tekst laat zien en geen css gebruikt. WebbIE is een browser die gericht is op mensen met een handicap. NVDA is een screenreader, zoals die door blinden wordt gebruikt. Fangs Screen Reader Emulator is een extensie bij Firefox, die de pagina laat zien, zoals een screenreader hem ziet.

Als het voorbeeld in deze vier programma's toegankelijk is, zou het in principe toegankelijk moeten zijn in alle aangepaste browsers en dergelijke. En dus ook voor zoekmachines, want een zoekmachine is redelijk vergelijkbaar met een blinde. Eventuele opmerkingen over de toegankelijkheid specifiek voor dit voorbeeld staan onderaan Toegankelijkheid en zoekmachines onder het kopje Specifiek voor dit voorbeeld.

Alleen op de hierboven genoemde systemen en browsers is getest. Er is dus niet getest op bijvoorbeeld 'n Blackberry. De kans is (heel erg) groot dat dit voorbeeld niet (volledig) werkt op niet-geteste systemen en apparaten. Om het wel (volledig) werkend te krijgen, zul je vaak (kleine) wijzigingen en/of (kleine) aanvullingen moeten aanbrengen, bijvoorbeeld met JavaScript.

Er is ook geen enkele garantie dat iets werkt in een andere tablet of smartphone dan hierboven genoemd, omdat fabrikanten in principe de software kunnen veranderen. Dit is anders dan op de desktop, waar browsers altijd (vrijwel) hetzelfde werken, zelfs op verschillende besturingssystemen. Iets wat in Android browser werkt, zal in de regel overal werken in die browser, maar een garantie is er niet. De enige garantie is het daadwerkelijk testen op een fysiek apparaat. En aangezien er duizenden mobiele apparaten zijn, is daar eigenlijk geen beginnen aan.

De html is gevalideerd met de validator van w3c, de css ook. Als om een of andere reden niet volledig gevalideerd kon worden, wordt dat bij Bekende problemen vermeld.

Nieuwe browsers test ik pas, als ze uit het bèta-stadium zijn, omdat er anders 'n redelijke kans is dat ik 'n bug zit te omzeilen, die voor de uiteindelijke versie nog gerepareerd wordt. Dit voorbeeld is alleen getest in de hierboven met name genoemde browsers. Vragen over niet-geteste browsers kan ik niet beantwoorden, en het melden van fouten in niet-geteste browsers heeft ook geen enkel nut. (Melden van fouten, problemen, enz. in wel geteste browsers: graag!)

Bekende problemen

Waarop en hoe is getest, kun je gelijk hierboven vinden bij Getest in.

Internet Explorer 7

Deze browser heeft een horizontale scrollbalk. Die scrollbalk is in feite niet nodig, want de volledige inhoud van de tabel is netjes zichtbaar. Maar de tabel is iets breder gemaakt dan nodig, omdat er anders geen verticale scrollbalk verschijnt in deze browser. Je kunt nog steeds verticaal scrollen, maar zonder verticale scrollbalk is dat niet duidelijk.

Mogelijk is dit wel op te lossen, maar ook aan deze browser ga ik geleidelijk aan alleen nog maar minimale ondersteuning geven.

Internet Explorer 8

Deze browser lijkt niet helemaal goed met box-sizing uit de voeten te kunnen. Bij meer dan 150% inzoomen (vergroten) wordt het roze balkje boven de tabel zo'n halve centimeter breder dan zo moeten. Overigens ook nauwelijks 'n écht probleem.

Google Chrome op Linux, OSX en Windows en Safari op Windows en OSX

Bij zoomen ontstaat staan de verticale lijntjes in de kop boven de tabel niet meer helemaal precies boven de verticale lijntjes in de tabel zelf. Ook weer zo'n probleem waarvan ik me afvraag of ik soms niet té volledig ben bij het vermelden van Bekende problemen. Toch denk ik dat je beter iets te precies kunt zijn, dan dat je problemen gaat weglaten.

Alle browsers op Linux, OSX en Windows

• Als de letters worden vergroot tot meer dan 160% (bij de browsers die dat kunnen), staan de verticale lijntjes tussen de kopjes en tussen de cellen niet meer precies boven elkaar. Weer zo'n probleem uit de afdeling ontuchtige handelingen met 'n bepaald insect uit de orde der Vliesvleugeligen. (Veilige omschrijving voor zeer jonge of zeer preutse lezers. Hint: mieren maken deel uit van deze orde.)
• Bij in- of uitzoomen (niet als alleen de lettergrootte wordt veranderd) verdwijnen of verdubbelen sommige kaderlijntjes. Bij 'n standje groter of kleiner zijn ze dan weer goed. Dit heeft met het afronden bij zoomen te maken, er is niets aan te doen. Een lijntje is nou eenmaal 0 of 1 of 2 enz. px breed, een breedte van 1,3 px is technisch onmogelijk. Dus 1, 3 px wordt óf 1, óf 3 px.
• De breedte van het roze balkje boven de tabel wordt anders opgebouwd dan alle andere breedtes. Bij in- of uitzoomen kan het balkje hierdoor 'n heel klein beetje breder of smaller dan de rest van de pagina zijn.

Mobiele browsers

Deze constructie is zonder aanpassingen niet geschikt voor gebruik in mobiele browsers.

Als bij #wrapper-tabel hoogte en overflow worden weggehaald, is de hele tabel in alle geteste browsers te zien. De header scrolt dan wel mee. Ook vallen er aan de buitenkant borders weg. In Android browser op Android 4.0.3 is de balk gelijk onder de roze balk (die waarin 'Teken', 'utf-8', enz. staat) verdwenen.

Verder worden er veel vaste maten gebruikt, en dat kan op kleinere schermen al snel 'n probleem zijn.

Als de css bij #wrapper-tabel niet wordt gewijzigd, speelt uiteraard ook het probleem van de vaste maten. Daarnaast is het resultaat nogal wisselend:

Android Browser op Android 2.3.6: er kan niet worden gescrold, je ziet alleen maar wat bij opening van de pagina op het scherm staat.

Android Browser op Android 4.0.3: werkt zoals bedoeld (hele tabel te zien, header blijft stilstaan). Wel is de balk gelijk onder de roze balk (die waarin 'Teken', 'utf-8', enz. staat) verdwenen.

Opera Mobiel op Android 2.3.6 en Android 4.0.3: de hele tabel kan worden gescrold, inclusief de header, waardoor de hele tabel is te zien.

Opera Mini op de iPad en Android 2.3.6: er kan niet worden gescrold, je ziet alleen maar wat bij opening van de pagina op het scherm staat. In de éénkolomsstand kan wel worden gescrold, maar daarin is de tabel dermate verminkt, dat hij volstrekt onbruikbaar is.

Google Chrome op de iPad en Android 4.0.3, Firefox op Android 4.0.3, Safari op de iPad: werken zoals bedoeld (hele tabel te zien, header blijft stilstaan).

Wijzigingen

Alleen grotere wijzigingen worden hier vermeld, geen dingen als een link die is geüpdatet.

27 september 2011:

Nieuw opgenomen.

27 juli 2011:

• Hoofdstukje Getest in volledig herschreven.
• Overal bij <style> en link naar stylesheet type="text/css" weggehaald, omdat dat in html5 niet meer hoeft.
• Bij Bekende problemen mobiele browsers toegevoegd.