Onderste blokje staat altijd onderaan, ongeacht zoomen, hoeveelheid tekst, lettergrootte, enz. - uitleg

Korte omschrijving

Het gekleurde blokje onderaan het witte vierkant blijft altijd aan de onderkant staan, ongeacht de hoeveelheid tekst, zoomen, lettergrootte, en dergelijke.

Opmerkingen

• Bij het maken van dit voorbeeld heb ik overwogen om flexbox te gebruiken. Dat levert echter voor dit voorbeeld geen voordelen boven het gebruik van css-tabellen op, maar wel een aantal nadelen.

  De hoeveelheid extra html is evenveel: in beide gevallen is een extra blok-element rond het eigenlijke voorbeeld nodig. (Bij css-tabellen door onduidelijkheden in de specificatie, bij flexbox door bugs in Internet Explorer 11 en eerder.)

  Bij flexbox is een forse hoeveelheid extra css nodig, onder andere omdat er nogal wat 'vendor prefixes' (voorvoegsels zoals -webkit-) nodig zijn.

  Ondanks de extra css werkt flexbox niet in alle geteste browsers. css-tabellen werken wel in alle geteste browsers. Alles bij elkaar heb ik daarom gekozen voor css-tabellen. Over twee jaar of zo zou die keuze waarschijnlijk anders uitvallen.

Links in deze uitleg, vooral links naar andere sites, kunnen verouderd zijn. Op de pagina met links vind je steeds de meest recente links.

Alles op deze site is gemaakt op een systeem met Linux (Kubuntu). Daarbij is vooral gebruik gemaakt van Komodo Edit, GIMP en Firefox met extensies. De pdf-bestanden zijn gemaakt met LibreOffice.

Vragen of opmerkingen? Fout gevonden? Ga naar het forum.

Achterliggend idee

Je zou denken dat het niet al te ingewikkeld is, om een tekst, afbeelding, of wat dan ook onderaan een <div> of ander blok-element te plaatsen. Dat is echter niet zo. Zonder gebruik te maken van speciale css, is dit heel moeilijk, of zelfs onmogelijk. Althans: het plaatsen is dodelijk simpel, maar vervolgens opent zich een doos van Pandora.

Je kunt wel een element met position: absolute; onderaan een <div> of zo zetten, maar dan kan dat element over de erboven zittende elementen komen te staan. Je kunt dat voorkomen door een vaste hoogte aan het onderste element te geven, en een padding-bottom of zoiets aan het element erboven. Maar dan moet je altijd exact weten, hoeveel tekst er in het onderste element komt te staan. En als, bij een andere lettergrootte, de tekst onderin een regel meer in beslag gaat nemen, klopt de hoogte niet meer. Of als er meer tekst bovenin komt te staan, kan deze onder het onderste element komen te staan.

Kortom: een keuze tussen gruwelijke ingewikkeldheid, afstotelijke lelijkheid of zich verstoppende tekst. Kommer, kwel en ellende alom, haast even erg als het regiment gebroken verkiezingsbeloften van de PvdA.

Maar er is redding. Niet door SP of PvdD, maar door een andere afkorting: CSS. Met behulp van css kun je van het buitenste blok-element een tabel te maken. Dat maakt alles opeens heel simpel. Helaas is deze css-truc wat onbekend, waardoor de vraag nogal eens terugkomt op forums.

Daarnaast hebben tabellen die voor lay-out worden gebruikt in het verleden (terecht) een heel slechte naam gekregen. Alleen al bij het lezen van het woord 'tabel' krijgt een aantal mensen een acute hartverzakking. En dan ook nog een tabel voor lay-out? Daar staat inmiddels toch twintig jaar papier prikken op Rottumeroog op?

Dat klopt, maar dat geldt voor html-tabellen. Een met behulp van <table> in de html gemaakte tabel is bedoeld voor tabulaire gegevens, zoals hoeveelheden of kalenders. Als je een html-tabel gebruikt voor lay-out, kun je een pagina heel makkelijk perfect ontoegankelijk maken voor schermlezers en volslagen onduidelijk voor zoekmachines.

Maar als je met behulp van css een tabel maakt, wordt alleen het uiterlijk veranderd. De html is nog precies hetzelfde, als wanneer je geen tabel zou maken.

Bij een html-tabel worden al heel snel teksten uit elkaar gerukt, waardoor ze volstrekt onsamenhangende wartaal worden. Daar is bij een css-tabel geen spraken van: alle html blijft precies zo, alsof er geen tabel is. Daarom is er helemaal niets tegen het gebruik van een css-tabel voor lay-out.

Je kunt dit trouwens makkelijk zelf zien. Als je de code bekijkt met behulp van het ontwikkelgereedschap van de browser, zie je de code zoals de browser die daadwerkelijk gebruikt: de gegenereerde code. Deze kan (behoorlijk) afwijken van de html, die je zelf hebt geschreven. Als je bijvoorbeeld met behulp van JavaScript elementen toevoegt, die dus niet in de gewone html staan, zie je die in de gegenereerde code.

Bij gebruik van css-tabellen verandert er niets in de gegenereerde code. Er is dus geen enkel nadeel voor schermlezers, zoekmachines, en dergelijke.

Het witte blok is een gewone <div>: div#buitenste. Deze wordt met behulp van display: table; veranderd in een tabel. Om het wat simpel te houden, noem ik deze vanaf nu div-tabel. Binnen deze div-tabel staan twee andere <div>'s: eentje voor de tekst bovenin, en eentje voor de tekst aan de onderkant. Div-tabel is met opzet hoger gemaakt dan deze twee <div>'s met teksten bij elkaar, zodat je duidelijk ziet dat de onderste <div> inderdaad onderin staat, op afstand van de bovenste.

De beide <div>'s met de teksten worden met behulp van display: table-row; veranderd in een regel uit een tabel, vergelijkbaar met een <tr>. Ook weer ter bevordering van de simpelheid noem ik de bovenste <div> verder div-bovenste-row, en de onderste <div> div-onderste-row. (Deze namen geven trouwens ook redelijk duidelijk weer wat de <div>'s nu, wat betreft de lay-out, zijn: een soort kruising tussen een <div> en een tabel-element.)

Als er nog andere elementen nodig zijn voor de tabel, zoals cellen, worden die automatisch door de browser toegevoegd. Maar daar merk je verder niets van. (Als dat om een of andere reden nodig is, kun je ook zelf met behulp van css cellen, kolommen, enz. maken.)

Er is nu dus een tabel (div-tabel) met twee regels (div-bovenste-row en div-onderste-row). Niet in de html, want daarin staat gewoon nog steeds een simpele <div> met daarin twee andere <div>'s, maar wel wat betreft de lay-out. Deze drie elementen gedragen zich net zo als een 'echte' <table> en een 'echte' <tr>.

Een <tr> in een <table> wordt normaal genomen automatisch precies hoog genoeg, om de erin zittende tekst en dergelijke weer te kunnen geven. Dat is bij een css-regel niet anders. En een <table> wordt normaal genomen precies hoog genoeg, om de erin zittende <tr>'s en dergelijke weer te kunnen geven. Ook dat is bij een css-tabel niet anders: div-tabel wordt niet hoger dan nodig is voor de erin zittende div-bovenste-row en div-onderste-row. En die worden en weer niet hoger dan nodig is om de daarin zittende tekst weer te kunnen geven.

Als je verder niets zou doen, is dit een tamelijk zinloze exercitie, omdat het er nu precies hetzelfde uitziet als een normale <div> met daarin twee andere <div>'s. Daarom krijgt div-tabel een hoogte van 400 px, veel hoger dan nodig is voor de erin zittende div-bovenste-row en div-onderste-row.

Als een <table> hoger is dan nodig is voor de erin zittende <tr>'s en dergelijke laat de specificatie de browser vrij, hoe de overblijvende vrije ruimte wordt verdeeld over de erin zittende regels. Dat blijkt ook wel, want Google Chrome bijvoorbeeld geeft een veel grotere hoogte aan div-onderste-row dan bijvoorbeeld Firefox:

Wel is op de afbeelding al duidelijk te zien dat de weergave anders is dan bij gewone geneste <div>'s: div-onderste-row (te herkennen aan de gekleurde achtergrond) staat onderaan div-tabel, terwijl deze normaal genomen gewoon tegen div-bovenste-row aan zou staan.

De browser is dus vrij in het verdelen van de overblijvende vrije ruimte. Maar dat verandert als je een hoogte gaat geven aan de regels. Zodra je aan een regel een hoogte geeft, wordt die gebruikt. De overblijvende vrije ruimte is dan voor de regel, die geen hoogte heeft gekregen.

In het voorbeeld heeft div-bovenste-row geen hoogte gekregen. Div-onderste-row heeft een hoogte van 1 px, wat natuurlijk veel te laag is om de tekst weer te kunnen geven. En dat is precies de bedoeling. Div-onderste-row wordt, precies zoals dat bij een <tr> uit een normale <table> gebeurt, normaal genomen automatisch hoog genoeg gemaakt om de inhoud weer te geven. Ook als die regel een hoogte heeft gekregen.

Of die inhoud nu bestaat uit alleen één punt of uit de verzamelde werken van Shakespeare, maakt niets uit. Als je tekst weghaalt, wordt de hoogte van de regel lager, en als je tekst toevoegt, wordt de hoogte van de regel groter. Ook de achtergrondkleur van div-onderste-row groeit, anders dan bij een gewone <div>, mee met de hoogte. In feite betekent height: 1px; hier min of meer hetzelfde als min-height: 1px;.

Div-tabel is 400 px hoog. De ruimte die div-onderste-row overlaat, wordt opgevuld door div-bovenste-row. Waardoor de onderste <div> feitelijk tegen de onderkant van div-tabel wordt geduwd. Ongeacht hoeveel of hoe weinig tekst en dergelijke in div-bovenste-row of div-onderste-row staat.

De hoogte van 1 px zorgt er alleen voor dat de ruimte niet automatisch door de browser wordt verdeeld. Zonder deze hoogte gaat elke browser zijn eigen goddelijke gang en is er dus sprake van een puinhoop, omdat elke browsermaker kennelijk vindt dat hij of zij het het beste doet.

Div-bovenste-row en div-onderste-row worden automatisch altijd zo hoog, dat de erin zittende tekst (of afbeeldingen, of wat dan ook) er altijd in past. Als er zoveel tekst in div-bovenste-row en/of div-onderste-row staat dat die niet meer binnen de voor div-tabel opgegeven hoogte van 400 px past, wordt div-tabel gewoon hoger, net zoals bij een gewone <table>. Maar anders dan bij een gewone <div> en dergelijke, groeien ook dingen als border en achtergrondkleur mee met div-tabel.

Als div-tabel helemaal wordt gevuld door div-bovenste-row en div-onderste-row, of als deze samen hoger zijn dan 400 px, staan div-bovenste-row en div-onderste-row tegen elkaar aan, omdat er geen lege ruimte meer over is in div-tabel. Maar ze komen, anders dan bij absoluut gepositioneerde elementen, nooit over elkaar heen te staan. Als dat nodig is, wordt div-onderste-row gewoon omlaag geduwd door div-bovenste-row.

Als je het voorbeeld bekijkt in een smartphone met een iets grotere letter, of als je de desktopbrowser heel smal maakt, kun je zien dat div-bovenste-row en div-onderste-row inderdaad tegen elkaar aan komen te staan, maar nooit over elkaar heen. En dat de hoogte van div-tabel toeneemt, als de regels niet meer binnen de 400 px hoogte van div-tabel passen.

In dit voorbeeld zijn slechts twee regels gebruikt, maar bij meer regels werkt het precies hetzelfde. Als er in div-tabel vier <div>'s zouden zitten, die met behulp van display: table-row; in <tr>'s uit een <table> zijn veranderd, en je geeft alleen de onderste drie div-row's een hoogte, krijgt de bovenste div-row de rest van de overblijvende lege ruimte. En ook nu is er geen enkele nadelige invloed op toegankelijkheid, indexeerbaarheid, en dergelijke.

Tot zover de hoogte. Er is ook nog zoiets als de breedte van een tabel. En ook daar laat de specificatie browsers behoorlijk vrij in: browsers zijn vrij om wel of niet te luisteren naar een opgegeven (maximum-)breedte bij een tabel. Een (maximum-)breedte werkt alleen bij blok-elementen, niet bij een inline-element. Maar een tabel is geen van beide. Om een of andere reden laat de specificatie het daarom aan de browser over, of een tabel naar (maximum-)breedte luistert of niet. En je raadt het al: dat verschilt. UC browser op Android en bepaalde versies van Android browser negeren de (maximum-)breedte bij div-tabel. Daarom is om div-tabel nog een extra <div> met een (maximum-)breedte neergezet. Nu houden alle browser zich aan de (maximum-)breedte.

(Ik zou overigens graag nog 'ns, na het volgen van een spoedcursus vrij worstelen, 'n halfuurtje alleen zijn met de mislukte anarchist bij w3c die denkt dat vrijheid hetzelfde is als doe maar waar je zin in hebt.)

De code aanpassen aan je eigen ontwerp

• Als je dit voorbeeld gaat aanpassen voor je eigen site, houdt het dan in eerste instantie zo eenvoudig mogelijk. Ga vooral geen details invullen.

• Gebruik vooral geen FrontPage, Publisher of Word (alle drie van Microsoft). Deze programma's maken niet-standaard code die alleen goed te bekijken is in Internet Explorer. In alle andere browsers zie je grotendeels bagger, áls je al iets ziet.

  Publisher en Word zijn niet bedoeld om websites mee te maken. FrontPage is zwaar verouderd en wordt niet meer onderhouden door Microsoft.

  Ook OpenOffice en LibreOffice leveren een uiterst beroerd soort html af. Tekstverwerkers met al hun toeters en bellen zijn gewoon niet geschikt om websites mee te bouwen.

  Je kunt natuurlijk ook een goed gratis programma gebruiken. Links naar dat soort programma's vind je op de pagina met links onder Gereedschap → wysiwyg-editor.

  Maar het allerbeste is om gewoon zelf html, css, enz. te leren, omdat zelfs het allerbeste programma het nog steeds zwaar verliest van 'n op de juiste manier met de hand gemaakte pagina.

• Als je in een desktopbrowser met behulp van zoomen het beeld vergroot, heeft dit hetzelfde effect, als wanneer de pagina in een kleiner browservenster wordt getoond. Je kunt hiermee dus kleinere apparaten zoals een tablet of een smartphone simuleren. Maar het blijft natuurlijk wel een simulatie: het is nooit hetzelfde als testen op een écht apparaat. Zo kun je bijvoorbeeld aanrakingen alleen echt testen op een echt touchscreen.

  Inmiddels hebben veel browsers mogelijkheden voor het simuleren van weergave op een kleiner scherm in de ontwikkelgereedschappen ingebouwd. Ook dit blijft een simulatie, maar geeft vaak wel een beter beeld dan zoomen.

• Als je 'n site maakt in Firefox, Opera, Safari, Google Chrome of Edge, is er 'n hele grote kans dat hij in alle browsers werkt. Ik geef de voorkeur aan Firefox, omdat het de enige grote browser is die niet bij een bedrijf hoort dat vooral op je centen of je data uit is.

  Google Chrome wordt ook door veel mensen gebruikt, maar ik heb dus wat moeite met hoe Google je hele surfgedrag, je schoenmaat en de kleur van je onderbroek vastlegt. Daarom gebruik ik Google Chrome zelf alleen om in te testen.

• Het allereerste dat je moet invoeren, is het doctype, vóór welke andere code dan ook. Een lay-out met een missend of onvolledig doctype ziet er totaal anders uit dan een lay-out met een geldig doctype. Wát er anders is, verschilt ook nog 'ns tussen de diverse browsers. Als je klaar bent en dan nog 'ns 'n doctype gaat invoeren, weet je vrijwel zeker dat je van voren af aan kunt beginnen met de lay-out.

  Geldige doctypes vind je op www.w3.org/QA/2002/04/valid-dtd-list.

• Gebruik het volledige doctype, inclusief de eventuele url, anders werkt het niet goed.

  Gebruik een 'strict' doctype of (beter!) het doctype voor html5. Deze zijn bedoeld voor nieuwe sites. Het transitional doctype is bedoeld voor al bestaande sites, niet voor nieuwe.

  Het transitional doctype staat talloze tags toe, die in html5 zijn verboden. Deze tags worden al zo'n tien jaar afgeraden. Het transitional doctype is echt alleen bedoeld om de puinhoop van vroeger, toen niet volgens standaarden werd gewerkt, enigszins te herstellen.

  Het strict doctype staat verouderde tags niet toe. Daardoor kan met 'n strict doctype, of het nu html of xhtml is, probleemloos worden overgestapt naar html5. Met een transitional doctype en het gebruik van afgekeurde tags kun je niet overstappen naar html5. Je moet dan eerst alle verouderde tags verwijderen, wat echt ontzettend veel werk kan zijn.

  Het doctype voor html5 is uiterst simpel: <!DOCTYPE html>. Omdat het doctype voor html5 in alle browsers werkt, zelfs in de gelukkig vrijwel uitgestorven nachtmerrie Internet Explorer 6, is er geen enkele reden dit uiterst simpele doctype niet te gebruiken.

• Als tweede voer je de charset in. Dit vertelt de browser, welke tekenset er gebruikt moet worden, zodat letters met accenten en dergelijke overal goed worden weergegeven. Het beste kun je utf-8 nemen. Als je later van charset verandert, loop je 'n grote kans dat je alle aparte tekens als letters met accenten weer opnieuw moet gaan invoeren. In html5 is het simpele <meta charset="utf-8"> voldoende.
• Test vanaf het allereerste begin in zoveel mogelijk verschillende browsers in 'n aantal resoluties (schermgroottes). Onder het kopje Getest in kun je in deze uitleg vinden, waar ikzelf op test. Ook van Internet Explorer kun je meerdere versies naast elkaar draaien. Op de pagina met links staan onder de kopjes Gereedschap → Meerdere versies van Internet Explorer draaien en Gereedschap → Weergave testen 'n aantal links die daarbij kunnen helpen. De compatibiliteitsweergave in Internet Explorer is niet geschikt om te testen, omdat deze enigszins verschilt van de weergave in échte browsers.
• Voor alle voorbeelden geldt: breng veranderingen stapsgewijs aan. Als je bijvoorbeeld foto's wilt laten weergeven, begin dan met het alleen veranderen van de namen van de foto's, zodat je eigen foto's worden weergegeven. Maakt niet uit als de maten niet kloppen en de teksten fout zijn. Als dat werkt, ga dan bijvoorbeeld de maten aanpassen. Dan de teksten. En controleer steeds, of alles nog goed werkt.

• Als het om een lay-out of iets dergelijks gaat: zorg eerst dat header, kolommen, footer, menu, en dergelijke staan en bewegen, zoals je wilt. Ga daarna pas details binnen die blokken invullen. In eerste instantie gebruik je dus bijvoorbeeld 'n leeg blok op de plaats, waar uiteindelijk het menu komt te staan.

  Als je begint met allerlei details, is er 'n heel grote kans dat die de werking van de blokken gaan verstoren. Bouw eerst het huis, en ga dan pas de kamers inrichten. Zorg eerst dat de blokken werken, zoals je wilt. Dan zul je het daarna gelijk merken, als 'n toegevoegd detail als tekst of 'n afbeelding iets gaat verstoren. Daarvoor moet je natuurlijk wel regelmatig controleren in verschillende browsers, of alles nog wel goed werkt.

  Je kunt de blokken tijdens het aanpassen opvullen met bijvoorbeeld <br>1<br>2<br>3 enz., tot ze de juiste hoogte hebben. Het is handig om aan het einde even iets toe te voegen als 'laatste', zodat je zeker weet dat er niet ongemerkt drie regels onderaan naar 't virtuele walhalla zijn verhuisd.

  Om de breedte te vullen, kun je het best 'n kort woord als 'huis' duizend keer of zo herhalen. Ook hier is het handig, om aan 't einde (en hier ook aan 't begin) 'n herkenningsteken te maken, zodat je zeker weet dat je de hele tekst ziet.

• Zolang je in grotere dingen zoals 'n lay-out aan 't wijzigen bent, zou ik je aanraden de verschillende delen een achtergrondkleur te geven. Je ziet dan goed, waar 'n deel precies staat. Een achtergrondkleur heeft – anders dan bijvoorbeeld een border – verder geen invloed op de lay-out, dus die is hier heel geschikt voor.
• Als je instellingen verandert in de style, verander er dan maar één, hooguit twee tegelijk. Als je er zeventien tegelijk verandert, is de kans groot dat je niet meer weet, wat je hebt gedaan. En dat je 't dus niet meer terug kunt draaien.

• margin, padding en border worden bij de hoogte en breedte van het element opgeteld. Hier worden vaak fouten mee gemaakt. Als je bijvoorbeeld in een lay-out 'n border toevoegt aan een van de 'hoofdvakken' (header, footer, kolommen), dan wordt deze er bij opgeteld. Bij 'n border van 2 px rondom de linkerkolom wordt deze dus plotseling 4 px breder (2 aan beide kanten), en 4 px hoger. Zoiets kan je hele lay-out verstoren, omdat iets net te breed of te hoog wordt. Je moet dan elders iets 4 px kleiner maken. Dat zal vaak zo zijn: als je één maat verandert, zul je vaak ook 'n andere moeten aanpassen.

  css geeft de mogelijkheid om margin, padding en border bínnen de breedte en hoogte van de inhoud te zetten met behulp van box-sizing, als je dat handiger vindt.

• In plaats van een absolute eenheid als px kun je ook een relatieve eenheid gebruiken, met name em. Voordeel van em is dat een lettergrootte, regelhoogte, en dergelijke in em in alle browsers kan worden veranderd. Nadeel is dat het de lay-out sneller kan verstoren dan bijvoorbeeld px. Dit moet je gewoon van geval tot geval bekijken. Voor weergave in mobiele apparaten zijn relatieve eenheden als em vrijwel altijd beter dan vaste eenheden als px.

  Zoomen kan trouwens altijd, ongeacht welke eenheid je gebruikt.

• Valideren, valideren, valideren en dan voor 't slapen gaan nog 'ns valideren.

  Valiwie???

  Valideren is het controleren van je html en css op 'n hele serie fouten. Computers zijn daar vaak veel beter in dan mensen. Als je 300 keer <h2> hebt gebruikt en 299 keer </h2> vindt 'n computer die ene missende </h2> zonder enig probleem. Jij ook wel, maar daarna ben je misschien wel aan vakantie toe.

  Valideren kan helpen om gekmakende fouten te vinden. Valide code garandeert ook dat de weergave in verschillende browsers (vrijwel) hetzelfde is. En valide code is over twintig jaar ook nog te bekijken.

  Valideren moet trouwens ook niet worden overdreven. Het is een hulpmiddel om echte fouten te vinden, meer niet. Het gaat erom dat je site goed werkt, niet dat je het braafste kind van de klas bent. Als de code niet valideert, maar daar is een goede reden voor, is daar niets op tegen.

  Op deze site is alle css en html gevalideerd. Als de code niet helemaal valide is (wat regelmatig voorkomt), staat daar onder Bekende problemen (en oplossingen) de reden van.

  Je kunt je css en html valideren als 't online staat, maar ook als het nog in je computer staat.

  html kun je valideren op: validator.w3.org/nu.

  css kun je valideren op: jigsaw.w3.org/css-validator.

Toegankelijkheid en zoekmachines

Het eerste deel van deze tekst is voor alle voorbeelden hetzelfde. Eventueel specifiek voor dit voorbeeld geldende dingen staan verderop onder het kopje Specifiek voor dit voorbeeld.

Toegankelijkheid (in het Engels 'accessibility') is belangrijk voor bijvoorbeeld blinden die een schermlezer gebruiken, of voor motorisch gehandicapte mensen die moeite hebben met het bedienen van een muis. Een spider van een zoekmachine (dat is het programmaatje dat de site indexeert voor de zoekmachine) is te vergelijken met een blinde. Als je je site goed toegankelijk maakt voor gehandicapten, is dat gelijk goed voor een hogere plaats in een zoekmachine. Dus als je 't niet uit sociale motieven wilt doen, kun je 't uit egoïstische motieven doen.

(Op die plaats in de zoekmachine heb je maar beperkt invloed. De toegankelijkheid van je site is maar één van de factoren, maar zeker niet onbelangrijk.)

Als je bij het maken van je site al rekening houdt met toegankelijkheid, is dat nauwelijks extra werk. 't Is ongeveer te vergelijken met inbraakbescherming: doe dat bij 'n nieuw huis en 't is nauwelijks extra werk, doe 't bij 'n bestaand huis en 't is al snel 'n enorme klus.

Enkele tips die helpen bij toegankelijkheid:

• Gebruik altijd een alt-beschrijving bij een afbeelding. De alt-tekst wordt gebruikt, als afbeeldingen niet kunnen worden getoond of gezien (dat geldt dus ook voor zoekmachines). Als je iets wilt laten zien, als je over de afbeelding hovert, gebruik daar dan het title-attribuut voor, niet de alt-beschrijving.

  Als een afbeelding alleen maar voor de sier wordt gebruikt, zet je daarbij alt="", om aan te geven dat de afbeelding niet belangrijk is voor het begrijpen van de tekst of zo.

• Als uit de tekst bij een link niet duidelijk blijkt, waar de link naartoe leidt, gebruik dan een title bij de link. Een tekst als 'pagina met externe links' is waarschijnlijk duidelijk genoeg, een tekst als alleen 'links' mogelijk niet. Een duidelijke zwart-witregel is niet te geven, omdat dit ook van tekst en dergelijke in de omgeving van de link afhangt.

• Accesskeys (sneltoetsen) kun je beter niet gebruiken, deze geven te veel problemen, omdat ze vaak dubbelop zijn met sneltoetsen voor de browser of andere al gebruikte sneltoetsen. Bovendien is voor de gebruiker meestal niet duidelijk, welke toetsen het zijn.

  Op zichzelf zijn accesskeys een heel goed idee. Maar helaas zijn ze ook in html5 volstrekt onvoldoende gedefinieerd. Er is nog steeds geen standaard voor de meest gebruikelijke accesskeys, zoals Zoek of Home.

  Er is nog steeds niet vastgelegd, hoe accesskeys zichtbaar gemaakt kunnen worden. Voor de makers van browsers zou dit 'n relatief kleine moeite zijn, voor de makers van 'n site is het bergen extra werk.

  Voor mij redenen om accesskeys (vrijwel) niet te gebruiken. Ik kan me wel voorstellen dat ze, op sites die gericht zijn op 'n specifieke groep gebruikers, nog enig nut kunnen hebben. Maar voor algemene sites zou ik zeggen: niet gebruiken.

• Met behulp van de Tab-toets (of op 'n soortgelijke manier) kun je in de meeste browsers door links, invoervelden, en dergelijke lopen. Elke tab brengt je één link, invoerveld, en dergelijke verder, Shift+Tab één plaats terug. Met behulp van tabindex kun je de volgorde aangeven, waarin de Tab-toets werkt. Zonder tabindex wordt de volgorde van de html aangehouden bij gebruik van de Tab-toets, maar soms is een andere volgorde logischer.

  In principe is het beter, als tabindex niet nodig is, maar gewoon de volgorde van de html wordt aangehouden. Bij verkeerd gebruik kan tabindex heel verwarrend zijn. Het is niet bedoeld om van de pagina een hindernisbaan voor kangoeroes te maken, waarop van beneden via links over rechts naar boven wordt gesprongen.

• In het verleden werd vaak aangeraden de volgorde van de code aan te passen. Een menu bijvoorbeeld kon in de html onderaan worden gezet, terwijl het op het scherm met behulp van css bovenaan werd gezet. Inmiddels zijn schermlezers en dergelijke zo sterk verbeterd dat dit niet meer wordt aangeraden. De volgorde in de html kan tegenwoordig beter hetzelfde zijn als die op het scherm, omdat het anders juist verwarrend kan werken.

  Een andere mogelijkheid is een zogenaamde skip-link: een link die je buiten het scherm parkeert met behulp van css, zodat hij normaal genomen niet te zien is. Zo'n link is wel gewoon zichtbaar in speciale programma's zoals tekstbrowsers en schermlezers, want die kijken gewoon naar wat er in de broncode staat.

  Zo'n link staat boven menu, header, en dergelijke en linkt naar de eigenlijke inhoud van de pagina, zodat mensen met één toetsaanslag naar de eigenlijke inhoud van de pagina kunnen gaan.

  Een skip-link is ook nuttig voor gebruikers van de Tab-toets. Zodra de normaal genomen onzichtbare link door het indrukken van de Tab-toets focus krijgt, kun je hem op het scherm plaatsen, waardoor hij zichtbaar wordt. Bij een volgende tab wordt hij dan weer buiten het scherm geplaatst en is dus niet meer zichtbaar, zodat de lay-out niet wordt verstoord.

  Op pagina's waar dat nuttig is, wordt op deze site een skip-link gebruikt.

• Van oorsprong is html een taal om wetenschappelijke documenten weer te geven, pas later is hij gebruikt voor lay-out. Maar daar is hij dus eigenlijk nooit voor bedoeld geweest. Het gebruiken van html voor lay-out leidt tot enorme problemen voor gehandicapten en tot een lage plaats in zoekmachines.

  De html hoort alleen inhoud te bevatten, lay-out doe je met behulp van css. Die css moet in een externe stylesheet staan of, als hij alleen voor één bepaalde pagina van toepassing is, in de <head> van die pagina. Zoekmachines zijn ook niet dol op een oerwoud van inline-stijlen (dat zijn stijlen in de tag zelf: <div style="...">.)

• Breng een logische structuur aan in je document. Gebruik een <h1> voor de belangrijkste kop, een <h2> voor een subkop, enz. Schermlezers en dergelijke kunnen van kop naar kop springen. En een zoekmachine gaat ervan uit dat <h1> belangrijke tekst bevat.

  Dit geldt voor al dit soort structuurbepalende tags.

  Als een <h1> te grote letters geeft, maak daar dan met behulp van je css 'n kleinere letter van, maar blijf die <h1> gewoon gebruiken. Op dezelfde manier kun je al dit soort dingen oplossen.

• <table> is fantastisch, maar alleen als die wordt gebruikt om een echte tabel weer te geven, niet als hij voor opmaak wordt misbruikt. In het verleden is dat op grote schaal gebeurd bij gebrek aan andere mogelijkheden. Een tabel is, als je niet heel erg goed oplet, volstrekt ontoegankelijk voor gehandicapten en zoekmachines. Het lezen van een tabel is ongeveer te vergelijken met het lezen van een krant van links naar rechts: niet per kolom, maar per regel. Dat gaat dus alleen maar goed bij een echte tabel, zoals een spreadsheet. In alle andere gevallen garandeert 'n tabel 'n lagere plaats in een zoekmachine.

• Frames horen bij een volstrekt verouderde techniek, die heel veel nadelen met zich meebrengt. <iframe>'s hebben voor een deel dezelfde nadelen. Eén van die nadelen is dat de verschillende frames voor zoekmachines, schermlezers, en dergelijke als los zand aan elkaar hangen, omdat ze los van elkaar worden weergegeven. Ze staan wel naast elkaar op het scherm, maar er zit intern geen verband tussen.

  Als je 'n stuk code vaker wilt gebruiken, zoals 'n menu dat op elke pagina hetzelfde is, voeg dat dan in met PHP of SSI (Server Side Includes). Dan wordt de pagina niet pas in de browser, maar al op de server samengesteld. Hierdoor zien zoekmachines, schermlezers, en dergelijke één pagina, net zoals wanneer je maar één pagina met html zou hebben geschreven.

• Geef de taal van het document aan, en bij woorden en dergelijke die afwijken van die taal de afwijkende taal met behulp van lang="..". Ik doe dat op mijn eigen site maar af en toe, omdat de tekst (en vooral de code) een mengsel is van Engels, Nederlands en eigengemaakte namen. Dat soort teksten is gewoon niet goed in te delen in een taal. Maar bij enigszins 'normale' teksten hoor je een taalwisseling aan te geven.
• Gebruik de tag <abbr> bij afkortingen. Doe dat de eerste keer op een pagina samen met de title-eigenschap: <abbr title="ten opzichte van">t.o.v.</abbr>. Daarna kun je op dezelfde pagina volstaan met <abbr>t.o.v.</abbr>. Doe je dit niet, dan is er 'n grote kans dat 'n schermlezer 't.o.v.' uit gaat spreken als 'tof', en 'n zoekmachine kan er ook geen chocola van maken.

• De spider van 'n zoekmachine, schermlezers, en dergelijke kunnen geen plaatjes 'lezen'. Het is soms verbazingwekkend om te zien hoe veel, of eigenlijk: hoe weinig tekst er overblijft op een pagina, als de plaatjes worden weggehaald. Het zelfde geldt voor die fantastisch mooie flash-pagina's, als daarbij geen voorzieningen voor dit soort programma's zijn aangebracht.

  Op Linux kun je met Lynx kijken, hoe je pagina eruitziet zonder plaatjes en dergelijke, als echt alleen de tekst overblijft. Een installatie-programma voor Lynx op Windows is te vinden op invisible-island.net/lynx.

  Ook kun je in Windows het gratis programma WebbIE installeren. WebbIE laat de pagina zien, zoals een tekstbrowser en dergelijke hem zien. WebbIE is te downloaden vanaf www.webbie.org.uk.

• Ten slotte kun je je pagina nog online laten controleren op 'n behoorlijk aantal sites. Ik noem er hier enkele.

  lowvision.support Laat zien hoe een kleurenblinde de site ziet. Engelstalig.

  wave.webaim.org Deze laat grafisch zien hoe de toegankelijkheid is. Engelstalig.

  Op de pagina met links kun je onder Toegankelijkheid links naar testen en dergelijke vinden.

Specifiek voor dit voorbeeld

Het op deze manier gebruiken van een css-tabel voor de lay-out heeft geen enkele invloed op toegankelijkheid, indexeerbaarheid, en dergelijke. Anders dan bij gebruik van het <table>-element in de html wordt de structuur van de pagina op geen enkele manier gewijzigd. Alleen het uiterlijk wordt aangepast, niet de eigenlijke inhoud van de pagina.

Getest in

Laatst gecontroleerd op 8 mei 2016

Onder dit kopje staat alleen maar, hoe en waarin is getest. Eventuele problemen, ook die met betrekking tot zoomen en lettergroottes, staan hieronder bij Bekende problemen (en oplossingen). Het is belangrijk dat deel te lezen, want uit een test kan ook prima blijken dat iets totaal niet werkt!

Eventuele opmerkingen over de toegankelijkheid specifiek voor dit voorbeeld staan hierboven bij Toegankelijkheid en zoekmachines onder het kopje Specifiek voor dit voorbeeld.

Dit voorbeeld is getest op de volgende systemen:

• Windows 7:
  Firefox, UC Browser, Google Chrome, Internet Explorer 9 en 10, in meerdere resoluties.
• Windows 8.1:
  Bureaublad-versie: Firefox, UC Browser, Google Chrome en Internet Explorer 11, in meerdere resoluties.
  Startscherm-versie: Internet Explorer 11.
• Windows 10:
  Firefox, UC Browser, Google Chrome, Internet Explorer 11, Edge, in meerdere resoluties.
• OS X:
  Firefox, Safari en Google Chrome, in meerdere resoluties.
• Linux:
  Firefox en Google Chrome, in meerdere resoluties.
• Windows Phone 8.1 in een resolutie van 800x480 (Nokia Lumia 520):
  Internet Explorer (portret en landschap).
  UC Browser (portret en landschap).
• iPad met iOS 9.3.1 in een resolutie van 1024x768 (device-pixel-ratio: 1) (MC979NF):
  Safari, Chrome for iOS, UC Browser, Firefox (alle portret en landschap).
  Opera mini (turbo mode) portret en landschap.
• iPad Air met iOS 9.3.1 in een resolutie van 2048 x 1536 (retina, device-pixel-ratio: 2) (MD785HC/B):
  Safari, Chrome for iOS, UC browser, Firefox (alle portret en landschap).
  Opera mini (turbo mode) portret en landschap.
• Android 4.1.2 in een resolutie van 800x480 (Samsung Galaxy Core i8620):
  Chrome, Android browser, UC Browser en Firefox (alle portret en landschap).
  Opera mini (besparingsstand hoog) portret en landschap.
• Android 4.4.2 in een resolutie van 1280x800 (resolutie: 90-99 dpi) (Samsung Galaxy Tab 3 GT-P521):
  Android browser, UC Browser, Firefox en Chrome (alle portret en landschap).
  Opera mini (besparingsstand hoog) portret en landschap.
• Android 4.4.2 in een resolutie van 2560x1600 (hoge resolutie: 190-199 dpi) (Samsung Galaxy Tab PRO (T520):
  Android browser, UC Browser, Firefox en Chrome (alle portret en landschap).
  Opera mini (besparingsstand hoog) portret en landschap.

Er is steeds getest met de laatste versie van de browsers op de aan het begin van dit hoofdstukje genoemde controledatum, omdat ik geen zin heb om rekening te houden met mensen die met zwaar verouderde browsers surfen. Dat is trouwens vragen om ellende, want updates van browsers hebben heel vaak met beveiligingsproblemen te maken.

Ik maak één uitzondering: Android browser. Omdat Android vaak niet geüpdatet kan worden, test ik ook nog in oudere versies van Android browser.

In resoluties groter dan 800x600 is ook in- en uitzoomen en – voor zover de browser dat kan – een kleinere en grotere letter getest. Er is ingezoomd en vergroot tot zover de browser kan, maar niet verder dan 200%.

Er is getest met behulp van muis en toetsenbord, behalve op de iPad, Android en Windows Phone, waar een touchscreen is gebruikt. Op Windows 8.1 en 10 is getest met een touchscreen, met een combinatie van toetsenbord en touchpad, en met een combinatie van toetsenbord en muis.

Als dat relevant is, is op de desktop ook getest, als JavaScript uitstaat. Eventuele problemen staan hierboven bij Toegankelijkheid en zoekmachines onder het kopje Specifiek voor dit voorbeeld. (Op iOS, Android en Windows Phone is niet getest zonder JavaScript, omdat je JavaScript in een toenemend aantal mobiele browsers niet uit kunt zetten. Bovendien is een mobiel apparaat zonder JavaScript niet veel meer dan een duur en groot uitgevallen horloge.)

Naast deze 'gewone' browsers is ook getest in Lynx, WebbIE, NVDA, TalkBack en VoiceOver.

Lynx is een browser die alleen tekst laat zien en geen css gebruikt. Er is getest op Linux.

WebbIE is een browser die gericht is op mensen met een handicap. Er is getest op Windows 7.

NVDA is een schermlezer, zoals die door blinden wordt gebruikt. Er is getest in combinatie met Firefox op Windows 7.

TalkBack is een in Android ingebouwde schermlezer. Er is getest in combinatie met Chrome.

VoiceOver is een in iOS en OS X ingebouwde schermlezer. Er is getest in combinatie met Safari op iOS en OS X.

Als het voorbeeld in deze programma's toegankelijk is, zou het in principe toegankelijk moeten zijn in alle aangepaste browsers en dergelijke. En dus ook voor zoekmachines, want een zoekmachine is redelijk vergelijkbaar met een blinde. Eventuele opmerkingen over de toegankelijkheid specifiek voor dit voorbeeld staan hierboven bij Toegankelijkheid en zoekmachines onder het kopje Specifiek voor dit voorbeeld.

Alleen op de hierboven genoemde systemen en browsers is getest. Er is dus niet getest op bijvoorbeeld 'n Blackberry. De kans is (heel erg) groot dat dit voorbeeld niet (volledig) werkt op niet-geteste systemen en apparaten. Om het wel (volledig) werkend te krijgen, zul je vaak (kleine) wijzigingen en/of (kleine) aanvullingen moeten aanbrengen, bijvoorbeeld met JavaScript.

Er is ook geen enkele garantie dat iets werkt in een andere tablet of smartphone dan hierboven genoemd, omdat fabrikanten in principe de software kunnen veranderen. Dit is anders dan op de desktop, waar browsers altijd (vrijwel) hetzelfde werken, zelfs op verschillende besturingssystemen. Iets wat in Android browser werkt, zal in de regel overal werken in die browser, maar een garantie is er niet. De enige garantie is het daadwerkelijk testen op een fysiek apparaat. En aangezien er duizenden mobiele apparaten zijn, is daar eigenlijk geen beginnen aan.

De html is gevalideerd met de validator van w3c, de css ook. Als om een of andere reden niet volledig gevalideerd kon worden, wordt dat bij Bekende problemen (en oplossingen) vermeld.

Nieuwe browsers test ik pas, als ze uit het bèta-stadium zijn, omdat er anders 'n redelijke kans is dat ik 'n bug zit te omzeilen, die voor de uiteindelijke versie nog gerepareerd wordt. Dit voorbeeld is alleen getest in de hierboven met name genoemde browsers. Vragen over niet-geteste browsers kan ik niet beantwoorden, en het melden van fouten in niet-geteste browsers heeft ook geen enkel nut. (Melden van fouten, problemen, enz. in wel geteste browsers: graag!)

Bekende problemen (en oplossingen)

Waarop en hoe is getest, kun je gelijk hierboven vinden bij Getest in.

Als je hieronder geen oplossing vindt voor een probleem dat met dit voorbeeld te maken heeft, kun je op het forum proberen een oplossing te vinden voor je probleem. Om forumspam te voorkomen, moet je je helaas wel registreren, voordat je op het forum een probleem kunt aankaarten.

Er zijn geen bekende problemen. (Helaas zijn er hierdoor ook geen oplossingen.)

Wijzigingen

Alleen grotere wijzigingen worden hier vermeld, geen dingen als een link die is geüpdatet.

8 mei 2016:

Nieuw opgenomen.

Inhoud van de download en licenties

De inhoud van deze download kan vrij worden gebruikt, met drie beperkingen:

* Sommige onderdelen die van 'n andere site of zo afkomstig zijn, vallen mogelijk onder een of andere licentie. Dat is hieronder bij het betreffende onderdeel te vinden.

* Je gebruikt het materiaal uit deze download volledig op eigen risico. Het kan prima zijn dat er fouten in de hier verstrekte code en dergelijke zitten. Voor eventuele schade die door gebruik van materiaal uit deze download ontstaat, in welke vorm dan ook, zijn www.css-voorbeelden.nl en medewerkers daarvan op geen enkele manier verantwoordelijk.

* Dit voorbeeld (en de bijbehorende uitleg en dergelijke) wordt regelmatig bijgewerkt. Het is daarom niet toegestaan dit voorbeeld (en de bijbehorende uitleg en dergelijke) op welke manier dan ook te verspreiden, zonder daarbij duidelijk te vermelden dat voorbeeld, uitleg, en dergelijke afkomstig zijn van www.css-voorbeelden.nl en dat daar altijd de nieuwste versie is te vinden. Dit is om te voorkomen dat er verouderde versies worden verspreid.

Een link naar www.css-voorbeelden.nl wordt trouwens altijd op prijs gesteld.

positioneren-110-dl.html: de pagina met het voorbeeld.

positioneren-110.pdf: deze uitleg (aangepast aan de inhoud van de download).

positioneren-110-inhoud-download-en-licenties.txt: een kopie van de tekst onder dit kopje (Inhoud van de download en licenties).

HTML

CSS

Technisch gezien is er geen enkel bezwaar om de css in de stylesheet allemaal achter elkaar op één regel te zetten:

Maar als je dat doet, garandeer ik je hele grote problemen, omdat het volstrekt onoverzichtelijk is. Beter is het om de css netjes in te laten springen:

              div#header-buiten {
            position: absolute;
            right: 16px;
            width: 100%;
            height: 120px;
            background: yellow;
        }

        div p {
            margin-left: 16px;
            height: 120px;
            text-align: center;
        }

Hiernaast is het heel belangrijk voldoende commentaar (uitleg) in de stylesheet te schrijven. Op dit moment weet je waarschijnlijk (hopelijk...), waarom je iets doet. Maar over vijf jaar kan dat volstrekt onduidelijk zijn. Op deze site vind je nauwelijks commentaar in de stylesheets, maar dat heeft een simpele reden: deze uitleg is in feite één groot commentaar.

Op internet zelf is het goed, als de stylesheet juist zo klein mogelijk is. Dus voor het uploaden kun je normaal genomen het beste het commentaar weer verwijderen. Veel mensen halen zelfs alles wat overbodig is weg, voordat ze de stylesheet uploaden. Inspringingen bijvoorbeeld zijn voor mensen handig, een computer heeft ze niet nodig.

Je hebt dan eigenlijk twee stylesheets. De uitgebreide versie waarin je dingen uitprobeert, verandert, enz., met commentaar, inspringingen, en dergelijke. Dat is de mensvriendelijke versie. Daarnaast is er dan een stylesheet die je op de echte site gebruikt: een gecomprimeerde versie.

Dat comprimeren kun je met de hand doen, maar er bestaan ook hulpmiddelen voor. Als je op internet zoekt naar 'css' en 'compress' of 'comprimeren', vind je tal van sites, waar je dat automatisch kunt laten doen.

(Stylesheets op deze site zijn niet gecomprimeerd. Omdat het vaak juist om de css gaat, wil ik dat mensen zonder al te veel moeite de css kunnen bekijken.)

#bovenste-row, #onderste-row

De elementen met id="bovenste-row" en id="onderste-row". In div#bovenste-row staat de Latijnse tekst, div#onderste-row is het blokje met Nederlandse tekst onderin.

display: table-row;

Deze twee <div>'s staan binnen div#tabel, die bij #tabel in een soort <table> is veranderd. Hier worden de twee <div>'s in een soort <tr> veranderd: een regel in een <table>. Maar omdat dit alleen in de css gebeurt, heeft dit niet de nadelen die een tabel in de html kan hebben voor toegankelijkheid, indexeerbaarheid, en dergelijke. De html wordt niet veranderd, alleen het uiterlijk wordt veranderd.

Een tabel wordt normaal genomen precies hoog genoeg om de erin zittende regels weer te kunnen geven. Dat geldt ook voor een css-tabel. Hier is div#tabel bij #tabel 400 px hoog gemaakt. Dat is hoger dan nodig is om beide regels weer te geven. Daardoor blijft er lege ruimte over in div-tabel.

Anders dan bij gewone <div>'s vullen regels in een tabel de overblijvende lege ruimte in die tabel. In de specificatie staat helaas nadrukkelijk, dat de browser zelf mag bepalen hoe de lege ruimte wordt verdeeld over de regels van de tabel. Dat leidt tot forse verschillen, waarvan bij Achterliggend idee een afbeelding is te vinden. Maar in alle gevallen worden de regels zover verhoogd, dat ze de volle 400 px van de tabel vullen.

Bij #onderste-row wordt aan de onderste <div>, de onderste regel, een hoogte van 1 px gegeven. Dat is natuurlijk veel te weinig om wat dan ook weer te kunnen geven. Maar het aardige van een regel uit een tabel is dat de hoogte automatisch wordt aangepast aan de inhoud. div#onderste-row wordt automatisch hoog genoeg om de erin zittende tekst weer te geven, ongeacht hoeveel of hoe weinig dat is. Dat geldt ook voor de achtergrondkleur: anders dan bij een <div> vult deze altijd de hele regel, ongeacht de hoogte daarvan.

Met deze hoogte van 1 px wordt de automatische verdeling van de hoogte, die per browser verschilt, uitgeschakeld. En dat is waarom het gaat. Alle browsers maken nu de onderste regel precies even hoog, als nodig is om de erin zittende tekst weer te kunnen geven. In feite werkt de opgegeven hoogte min of meer als een minimum­hoogte. De resterende ruimte wordt nu in alle browsers aan div#bovenste-row gegeven, de bovenste regel.

De hoogte is opzettelijk zo klein genomen. Als je bijvoorbeeld een hoogte van 10 px zou nemen, zou de onderste regel altijd minsten 10 px hoog zijn, en dat kan hoger zijn dan wat erin zit, waardoor je onderin #onderste-row lege ruimte overhoudt. Je kunt mij redelijk veilig aannemen dat een hoogte van 1 px niet snel te hoog zal zijn. Maar in principe kun je elke hoogte nemen.

Hieronder staan nog wat voorbeelden afgebeeld met verschillende hoogtes en verschillende hoeveelheden tekst.