Skip links en inhoudsopgave

Onderste blokje staat altijd onderaan, ongeacht zoomen, hoeveelheid tekst, lettergrootte, enz. - uitleg

Laatst aangepast: .

Afbeelding 1: footer in div staat altijd aan onderkant div

Korte omschrijving

Het gekleurde blokje onderaan het witte vierkant blijft altijd aan de onderkant staan, ongeacht de hoeveelheid tekst, zoomen, lettergrootte, en dergelijke.

BELANGRIJK

Deze uitleg hoort bij het voorbeeld dat in de download zit. Het voorbeeld uit de download verschilt iets van het voorbeeld hier op de site. In de download ontbreekt bijvoorbeeld de navigatie voor de site. Ook in de kopregels zit vaak wat verschil. Daarnaast kunnen er nog andere (meestal kleine) verschillen zijn.

Als je deze uitleg leest naast de broncode van het voorbeeld op de site, kan het dus bijvoorbeeld zijn dat 'n <h1> uit de css bij 'n <h2> uit de html hoort. Maar het gaat niet om hele grote, fundamentele afwijkingen.

Als je dit lastig vindt, kun je bovenaan de pagina de hele handel downloaden. In de download zit 'n voorbeeld dat wel naadloos aansluit op de uitleg in de download.

Alles op deze site kan vrij worden gebruikt, met twee beperkingen:

* Je gebruikt het materiaal op deze site volledig op eigen risico. Het kan prima zijn dat er fouten in de hier verstrekte info zitten. Voor eventuele schade die door gebruik van materiaal van deze site ontstaat, in welke vorm dan ook, zijn www.css-voorbeelden.nl en medewerkers daarvan op geen enkele manier verantwoordelijk.

* Deze uitleg wordt regelmatig bijgewerkt. Het is daarom niet toegestaan deze uitleg op welke manier dan ook te verspreiden, zonder daarbij duidelijk te vermelden dat de uitleg afkomstig is van www.css-voorbeelden.nl en dat daar altijd de nieuwste versie is te vinden. Dit is om te voorkomen dat er verouderde versies worden verspreid.

Een link naar www.css-voorbeelden.nl wordt trouwens altijd op prijs gesteld.

Alle code is geschreven in een afwijkende lettersoort en -kleur. De code die te maken heeft met de basis van dit voorbeeld (essentiële code), is in de hele uitleg onderstippeld blauw. Alle niet-essentiële code is bruin. (In de inhoudsopgave staat alles vanwege de leesbaarheid in een gewone letter.)

Opmerkingen

Links in deze uitleg, vooral links naar andere sites, kunnen verouderd zijn. Op de pagina met links vind je steeds de meest recente links.

Alles op deze site is gemaakt op een systeem met Linux (Kubuntu). Daarbij is vooral gebruik gemaakt van Komodo Edit, GIMP en Firefox met extensies. De pdf-bestanden zijn gemaakt met LibreOffice.

Vragen of opmerkingen? Fout gevonden? Ga naar het forum.

Achterliggend idee

Je zou denken dat het niet al te ingewikkeld is, om een tekst, afbeelding, of wat dan ook onderaan een <div> of ander blok-element te plaatsen. Dat is echter niet zo. Zonder gebruik te maken van speciale css, is dit heel moeilijk, of zelfs onmogelijk. Althans: het plaatsen is dodelijk simpel, maar vervolgens opent zich een doos van Pandora.

Je kunt wel een element met position: absolute; onderaan een <div> of zo zetten, maar dan kan dat element over de erboven zittende elementen komen te staan. Je kunt dat voorkomen door een vaste hoogte aan het onderste element te geven, en een padding-bottom of zoiets aan het element erboven. Maar dan moet je altijd exact weten, hoeveel tekst er in het onderste element komt te staan. En als, bij een andere lettergrootte, de tekst onderin een regel meer in beslag gaat nemen, klopt de hoogte niet meer. Of als er meer tekst bovenin komt te staan, kan deze onder het onderste element komen te staan.

Kortom: een keuze tussen gruwelijke ingewikkeldheid, afstotelijke lelijkheid of zich verstoppende tekst. Kommer, kwel en ellende alom, haast even erg als het regiment gebroken verkiezingsbeloften van de PvdA.

Maar er is redding. Niet door SP of PvdD, maar door een andere afkorting: CSS. Met behulp van css kun je van het buitenste blok-element een tabel te maken. Dat maakt alles opeens heel simpel. Helaas is deze css-truc wat onbekend, waardoor de vraag nogal eens terugkomt op forums.

Daarnaast hebben tabellen die voor lay-out worden gebruikt in het verleden (terecht) een heel slechte naam gekregen. Alleen al bij het lezen van het woord 'tabel' krijgt een aantal mensen een acute hartverzakking. En dan ook nog een tabel voor lay-out? Daar staat inmiddels toch twintig jaar papier prikken op Rottumeroog op?

Dat klopt, maar dat geldt voor html-tabellen. Een met behulp van <table> in de html gemaakte tabel is bedoeld voor tabulaire gegevens, zoals hoeveelheden of kalenders. Als je een html-tabel gebruikt voor lay-out, kun je een pagina heel makkelijk perfect ontoegankelijk maken voor schermlezers en volslagen onduidelijk voor zoekmachines.

Maar als je met behulp van css een tabel maakt, wordt alleen het uiterlijk veranderd. De html is nog precies hetzelfde, als wanneer je geen tabel zou maken.

Bij een html-tabel worden al heel snel teksten uit elkaar gerukt, waardoor ze volstrekt onsamenhangende wartaal worden. Daar is bij een css-tabel geen spraken van: alle html blijft precies zo, alsof er geen tabel is. Daarom is er helemaal niets tegen het gebruik van een css-tabel voor lay-out.

Je kunt dit trouwens makkelijk zelf zien. Als je de code bekijkt met behulp van het ontwikkelgereedschap van de browser, zie je de code zoals de browser die daadwerkelijk gebruikt: de gegenereerde code. Deze kan (behoorlijk) afwijken van de html, die je zelf hebt geschreven. Als je bijvoorbeeld met behulp van JavaScript elementen toevoegt, die dus niet in de gewone html staan, zie je die in de gegenereerde code.

Bij gebruik van css-tabellen verandert er niets in de gegenereerde code. Er is dus geen enkel nadeel voor schermlezers, zoekmachines, en dergelijke.

Het witte blok is een gewone <div>: div#buitenste. Deze wordt met behulp van display: table; veranderd in een tabel. Om het wat simpel te houden, noem ik deze vanaf nu div-tabel. Binnen deze div-tabel staan twee andere <div>'s: eentje voor de tekst bovenin, en eentje voor de tekst aan de onderkant. Div-tabel is met opzet hoger gemaakt dan deze twee <div>'s met teksten bij elkaar, zodat je duidelijk ziet dat de onderste <div> inderdaad onderin staat, op afstand van de bovenste.

De beide <div>'s met de teksten worden met behulp van display: table-row; veranderd in een regel uit een tabel, vergelijkbaar met een <tr>. Ook weer ter bevordering van de simpelheid noem ik de bovenste <div> verder div-bovenste-row, en de onderste <div> div-onderste-row. (Deze namen geven trouwens ook redelijk duidelijk weer wat de <div>'s nu, wat betreft de lay-out, zijn: een soort kruising tussen een <div> en een tabel-element.)

Als er nog andere elementen nodig zijn voor de tabel, zoals cellen, worden die automatisch door de browser toegevoegd. Maar daar merk je verder niets van. (Als dat om een of andere reden nodig is, kun je ook zelf met behulp van css cellen, kolommen, enz. maken.)

Er is nu dus een tabel (div-tabel) met twee regels (div-bovenste-row en div-onderste-row). Niet in de html, want daarin staat gewoon nog steeds een simpele <div> met daarin twee andere <div>'s, maar wel wat betreft de lay-out. Deze drie elementen gedragen zich net zo als een 'echte' <table> en een 'echte' <tr>.

Een <tr> in een <table> wordt normaal genomen automatisch precies hoog genoeg, om de erin zittende tekst en dergelijke weer te kunnen geven. Dat is bij een css-regel niet anders. En een <table> wordt normaal genomen precies hoog genoeg, om de erin zittende <tr>'s en dergelijke weer te kunnen geven. Ook dat is bij een css-tabel niet anders: div-tabel wordt niet hoger dan nodig is voor de erin zittende div-bovenste-row en div-onderste-row. En die worden en weer niet hoger dan nodig is om de daarin zittende tekst weer te kunnen geven.

Als je verder niets zou doen, is dit een tamelijk zinloze exercitie, omdat het er nu precies hetzelfde uitziet als een normale <div> met daarin twee andere <div>'s. Daarom krijgt div-tabel een hoogte van 400 px, veel hoger dan nodig is voor de erin zittende div-bovenste-row en div-onderste-row.

Als een <table> hoger is dan nodig is voor de erin zittende <tr>'s en dergelijke laat de specificatie de browser vrij, hoe de overblijvende vrije ruimte wordt verdeeld over de erin zittende regels. Dat blijkt ook wel, want Google Chrome bijvoorbeeld geeft een veel grotere hoogte aan div-onderste-row dan bijvoorbeeld Firefox:

Afbeelding 2
Afbeelding 2: links de weergave in Google Chrome, rechts in Firefox. Beide op Linux. Bij de onderste <div> is height: 1px; weggelaten, verder zijn html en css hetzelfde als in het voorbeeld. Omdat de specificatie dit vrijlaat, verdeelt elke browser de overgebleven ruimte in div-tabel nu op haar eigen manier.

Wel is op de afbeelding al duidelijk te zien dat de weergave anders is dan bij gewone geneste <div>'s: div-onderste-row (te herkennen aan de gekleurde achtergrond) staat onderaan div-tabel, terwijl deze normaal genomen gewoon tegen div-bovenste-row aan zou staan.

De browser is dus vrij in het verdelen van de overblijvende vrije ruimte. Maar dat verandert als je een hoogte gaat geven aan de regels. Zodra je aan een regel een hoogte geeft, wordt die gebruikt. De overblijvende vrije ruimte is dan voor de regel, die geen hoogte heeft gekregen.

In het voorbeeld heeft div-bovenste-row geen hoogte gekregen. Div-onderste-row heeft een hoogte van 1 px, wat natuurlijk veel te laag is om de tekst weer te kunnen geven. En dat is precies de bedoeling. Div-onderste-row wordt, precies zoals dat bij een <tr> uit een normale <table> gebeurt, normaal genomen automatisch hoog genoeg gemaakt om de inhoud weer te geven. Ook als die regel een hoogte heeft gekregen.

Of die inhoud nu bestaat uit alleen één punt of uit de verzamelde werken van Shakespeare, maakt niets uit. Als je tekst weghaalt, wordt de hoogte van de regel lager, en als je tekst toevoegt, wordt de hoogte van de regel groter. Ook de achtergrondkleur van div-onderste-row groeit, anders dan bij een gewone <div>, mee met de hoogte. In feite betekent height: 1px; hier min of meer hetzelfde als min-height: 1px;.

Div-tabel is 400 px hoog. De ruimte die div-onderste-row overlaat, wordt opgevuld door div-bovenste-row. Waardoor de onderste <div> feitelijk tegen de onderkant van div-tabel wordt geduwd. Ongeacht hoeveel of hoe weinig tekst en dergelijke in div-bovenste-row of div-onderste-row staat.

De hoogte van 1 px zorgt er alleen voor dat de ruimte niet automatisch door de browser wordt verdeeld. Zonder deze hoogte gaat elke browser zijn eigen goddelijke gang en is er dus sprake van een puinhoop, omdat elke browsermaker kennelijk vindt dat hij of zij het het beste doet.

Div-bovenste-row en div-onderste-row worden automatisch altijd zo hoog, dat de erin zittende tekst (of afbeeldingen, of wat dan ook) er altijd in past. Als er zoveel tekst in div-bovenste-row en/of div-onderste-row staat dat die niet meer binnen de voor div-tabel opgegeven hoogte van 400 px past, wordt div-tabel gewoon hoger, net zoals bij een gewone <table>. Maar anders dan bij een gewone <div> en dergelijke, groeien ook dingen als border en achtergrondkleur mee met div-tabel.

Als div-tabel helemaal wordt gevuld door div-bovenste-row en div-onderste-row, of als deze samen hoger zijn dan 400 px, staan div-bovenste-row en div-onderste-row tegen elkaar aan, omdat er geen lege ruimte meer over is in div-tabel. Maar ze komen, anders dan bij absoluut gepositioneerde elementen, nooit over elkaar heen te staan. Als dat nodig is, wordt div-onderste-row gewoon omlaag geduwd door div-bovenste-row.

Als je het voorbeeld bekijkt in een smartphone met een iets grotere letter, of als je de desktopbrowser heel smal maakt, kun je zien dat div-bovenste-row en div-onderste-row inderdaad tegen elkaar aan komen te staan, maar nooit over elkaar heen. En dat de hoogte van div-tabel toeneemt, als de regels niet meer binnen de 400 px hoogte van div-tabel passen.

In dit voorbeeld zijn slechts twee regels gebruikt, maar bij meer regels werkt het precies hetzelfde. Als er in div-tabel vier <div>'s zouden zitten, die met behulp van display: table-row; in <tr>'s uit een <table> zijn veranderd, en je geeft alleen de onderste drie div-row's een hoogte, krijgt de bovenste div-row de rest van de overblijvende lege ruimte. En ook nu is er geen enkele nadelige invloed op toegankelijkheid, indexeerbaarheid, en dergelijke.

Tot zover de hoogte. Er is ook nog zoiets als de breedte van een tabel. En ook daar laat de specificatie browsers behoorlijk vrij in: browsers zijn vrij om wel of niet te luisteren naar een opgegeven (maximum-)breedte bij een tabel. Een (maximum-)breedte werkt alleen bij blok-elementen, niet bij een inline-element. Maar een tabel is geen van beide. Om een of andere reden laat de specificatie het daarom aan de browser over, of een tabel naar (maximum-)breedte luistert of niet. En je raadt het al: dat verschilt. UC browser op Android en bepaalde versies van Android browser negeren de (maximum-)breedte bij div-tabel. Daarom is om div-tabel nog een extra <div> met een (maximum-)breedte neergezet. Nu houden alle browser zich aan de (maximum-)breedte.

(Ik zou overigens graag nog 'ns, na het volgen van een spoedcursus vrij worstelen, 'n halfuurtje alleen zijn met de mislukte anarchist bij w3c die denkt dat vrijheid hetzelfde is als doe maar waar je zin in hebt.)

De code aanpassen aan je eigen ontwerp

Toegankelijkheid en zoekmachines

Het eerste deel van deze tekst is voor alle voorbeelden hetzelfde. Eventueel specifiek voor dit voorbeeld geldende dingen staan verderop onder het kopje Specifiek voor dit voorbeeld.

Toegankelijkheid (in het Engels 'accessibility') is belangrijk voor bijvoorbeeld blinden die een schermlezer gebruiken, of voor motorisch gehandicapte mensen die moeite hebben met het bedienen van een muis. Een spider van een zoekmachine (dat is het programmaatje dat de site indexeert voor de zoekmachine) is te vergelijken met een blinde. Als je je site goed toegankelijk maakt voor gehandicapten, is dat gelijk goed voor een hogere plaats in een zoekmachine. Dus als je 't niet uit sociale motieven wilt doen, kun je 't uit egoïstische motieven doen.

(Op die plaats in de zoekmachine heb je maar beperkt invloed. De toegankelijkheid van je site is maar één van de factoren, maar zeker niet onbelangrijk.)

Als je bij het maken van je site al rekening houdt met toegankelijkheid, is dat nauwelijks extra werk. 't Is ongeveer te vergelijken met inbraakbescherming: doe dat bij 'n nieuw huis en 't is nauwelijks extra werk, doe 't bij 'n bestaand huis en 't is al snel 'n enorme klus.

Enkele tips die helpen bij toegankelijkheid:

Specifiek voor dit voorbeeld

Het op deze manier gebruiken van een css-tabel voor de lay-out heeft geen enkele invloed op toegankelijkheid, indexeerbaarheid, en dergelijke. Anders dan bij gebruik van het <table>-element in de html wordt de structuur van de pagina op geen enkele manier gewijzigd. Alleen het uiterlijk wordt aangepast, niet de eigenlijke inhoud van de pagina.

Getest in

Laatst gecontroleerd op 8 mei 2016

Onder dit kopje staat alleen maar, hoe en waarin is getest. Eventuele problemen, ook die met betrekking tot zoomen en lettergroottes, staan hieronder bij Bekende problemen (en oplossingen). Het is belangrijk dat deel te lezen, want uit een test kan ook prima blijken dat iets totaal niet werkt!

Eventuele opmerkingen over de toegankelijkheid specifiek voor dit voorbeeld staan hierboven bij Toegankelijkheid en zoekmachines onder het kopje Specifiek voor dit voorbeeld.

Dit voorbeeld is getest op de volgende systemen:

Er is steeds getest met de laatste versie van de browsers op de aan het begin van dit hoofdstukje genoemde controledatum, omdat ik geen zin heb om rekening te houden met mensen die met zwaar verouderde browsers surfen. Dat is trouwens vragen om ellende, want updates van browsers hebben heel vaak met beveiligingsproblemen te maken.

Ik maak één uitzondering: Android browser. Omdat Android vaak niet geüpdatet kan worden, test ik ook nog in oudere versies van Android browser.

In resoluties groter dan 800x600 is ook in- en uitzoomen en – voor zover de browser dat kan – een kleinere en grotere letter getest. Er is ingezoomd en vergroot tot zover de browser kan, maar niet verder dan 200%.

Er is getest met behulp van muis en toetsenbord, behalve op de iPad, Android en Windows Phone, waar een touchscreen is gebruikt. Op Windows 8.1 en 10 is getest met een touchscreen, met een combinatie van toetsenbord en touchpad, en met een combinatie van toetsenbord en muis.

Als dat relevant is, is op de desktop ook getest, als JavaScript uitstaat. Eventuele problemen staan hierboven bij Toegankelijkheid en zoekmachines onder het kopje Specifiek voor dit voorbeeld. (Op iOS, Android en Windows Phone is niet getest zonder JavaScript, omdat je JavaScript in een toenemend aantal mobiele browsers niet uit kunt zetten. Bovendien is een mobiel apparaat zonder JavaScript niet veel meer dan een duur en groot uitgevallen horloge.)

Naast deze 'gewone' browsers is ook getest in Lynx, WebbIE, NVDA, TalkBack en VoiceOver.

Lynx is een browser die alleen tekst laat zien en geen css gebruikt. Er is getest op Linux.

WebbIE is een browser die gericht is op mensen met een handicap. Er is getest op Windows 7.

NVDA is een schermlezer, zoals die door blinden wordt gebruikt. Er is getest in combinatie met Firefox op Windows 7.

TalkBack is een in Android ingebouwde schermlezer. Er is getest in combinatie met Chrome.

VoiceOver is een in iOS en OS X ingebouwde schermlezer. Er is getest in combinatie met Safari op iOS en OS X.

Als het voorbeeld in deze programma's toegankelijk is, zou het in principe toegankelijk moeten zijn in alle aangepaste browsers en dergelijke. En dus ook voor zoekmachines, want een zoekmachine is redelijk vergelijkbaar met een blinde. Eventuele opmerkingen over de toegankelijkheid specifiek voor dit voorbeeld staan hierboven bij Toegankelijkheid en zoekmachines onder het kopje Specifiek voor dit voorbeeld.

Alleen op de hierboven genoemde systemen en browsers is getest. Er is dus niet getest op bijvoorbeeld 'n Blackberry. De kans is (heel erg) groot dat dit voorbeeld niet (volledig) werkt op niet-geteste systemen en apparaten. Om het wel (volledig) werkend te krijgen, zul je vaak (kleine) wijzigingen en/of (kleine) aanvullingen moeten aanbrengen, bijvoorbeeld met JavaScript.

Er is ook geen enkele garantie dat iets werkt in een andere tablet of smartphone dan hierboven genoemd, omdat fabrikanten in principe de software kunnen veranderen. Dit is anders dan op de desktop, waar browsers altijd (vrijwel) hetzelfde werken, zelfs op verschillende besturingssystemen. Iets wat in Android browser werkt, zal in de regel overal werken in die browser, maar een garantie is er niet. De enige garantie is het daadwerkelijk testen op een fysiek apparaat. En aangezien er duizenden mobiele apparaten zijn, is daar eigenlijk geen beginnen aan.

De html is gevalideerd met de validator van w3c, de css ook. Als om een of andere reden niet volledig gevalideerd kon worden, wordt dat bij Bekende problemen (en oplossingen) vermeld.

Nieuwe browsers test ik pas, als ze uit het bèta-stadium zijn, omdat er anders 'n redelijke kans is dat ik 'n bug zit te omzeilen, die voor de uiteindelijke versie nog gerepareerd wordt. Dit voorbeeld is alleen getest in de hierboven met name genoemde browsers. Vragen over niet-geteste browsers kan ik niet beantwoorden, en het melden van fouten in niet-geteste browsers heeft ook geen enkel nut. (Melden van fouten, problemen, enz. in wel geteste browsers: graag!)

Bekende problemen (en oplossingen)

Waarop en hoe is getest, kun je gelijk hierboven vinden bij Getest in.

Als je hieronder geen oplossing vindt voor een probleem dat met dit voorbeeld te maken heeft, kun je op het forum proberen een oplossing te vinden voor je probleem. Om forumspam te voorkomen, moet je je helaas wel registreren, voordat je op het forum een probleem kunt aankaarten.

Er zijn geen bekende problemen. (Helaas zijn er hierdoor ook geen oplossingen.)

Wijzigingen

Alleen grotere wijzigingen worden hier vermeld, geen dingen als een link die is geüpdatet.

:

Nieuw opgenomen.

Inhoud van de download en licenties

De inhoud van deze download kan vrij worden gebruikt, met drie beperkingen:

* Sommige onderdelen die van 'n andere site of zo afkomstig zijn, vallen mogelijk onder een of andere licentie. Dat is hieronder bij het betreffende onderdeel te vinden.

* Je gebruikt het materiaal uit deze download volledig op eigen risico. Het kan prima zijn dat er fouten in de hier verstrekte code en dergelijke zitten. Voor eventuele schade die door gebruik van materiaal uit deze download ontstaat, in welke vorm dan ook, zijn www.css-voorbeelden.nl en medewerkers daarvan op geen enkele manier verantwoordelijk.

* Dit voorbeeld (en de bijbehorende uitleg en dergelijke) wordt regelmatig bijgewerkt. Het is daarom niet toegestaan dit voorbeeld (en de bijbehorende uitleg en dergelijke) op welke manier dan ook te verspreiden, zonder daarbij duidelijk te vermelden dat voorbeeld, uitleg, en dergelijke afkomstig zijn van www.css-voorbeelden.nl en dat daar altijd de nieuwste versie is te vinden. Dit is om te voorkomen dat er verouderde versies worden verspreid.

Een link naar www.css-voorbeelden.nl wordt trouwens altijd op prijs gesteld.

positioneren-110-dl.html: de pagina met het voorbeeld.

positioneren-110.pdf: deze uitleg (aangepast aan de inhoud van de download).

positioneren-110-inhoud-download-en-licenties.txt: een kopie van de tekst onder dit kopje (Inhoud van de download en licenties).

110-css-dl:

positioneren-110-dl.css: stylesheet voor positioneren-110-dl.html.

HTML

De code is geschreven in een afwijkende lettersoort. De code die te maken heeft met de basis van dit voorbeeld (essentiële code), is in de hele uitleg onderstippeld blauw. Alle niet-essentiële code is bruin. (In de inhoudsopgave staat alles in een gewone letter vanwege de leesbaarheid.)

In de html hieronder wordt alleen de html besproken, waarover iets meer is te vertellen. Een <h1> bijvoorbeeld wordt in de regel niet genoemd, omdat daarover weinig interessants valt te melden. (Als bijvoorbeeld het uiterlijk van de <h1> wordt aangepast met behulp van css, staat dat verderop bij de bespreking van de css.)

Zaken als een doctype en charset hebben soms wat voor veel mensen onbekende effecten, dus daarover wordt hieronder wel een en ander geschreven.

Deze uitleg hoort bij het voorbeeld dat in de download zit. Het voorbeeld uit de download verschilt iets van het voorbeeld hier op de site. In de download ontbreekt bijvoorbeeld de navigatie voor de site. Ook in de kopregels zit vaak wat verschil. Daarnaast kunnen er nog andere (meestal kleine) verschillen zijn.

Als je deze uitleg leest naast de broncode van het voorbeeld op de site, kan het dus bijvoorbeeld zijn dat 'n <h1> uit de css bij 'n <h2> uit de html hoort. Maar het gaat niet om hele grote, fundamentele afwijkingen.

Als je dit lastig vindt, kun je bovenaan de pagina de hele handel downloaden. In de download zit 'n voorbeeld dat wel naadloos aansluit op de uitleg in de download.

<!DOCTYPE html>

Een document moet met een doctype beginnen om weergaveverschillen tussen browsers te voorkomen. Zonder doctype is de kans op verschillende (en soms volkomen verkeerde) weergave tussen verschillende browsers heel erg groot.

Geldige doctypes vind je op www.w3.org/QA/2002/04/valid-dtd-list.

Gebruik het volledige doctype, inclusief de eventuele url, anders werkt het niet goed.

Het hier gebruikte doctype is dat van html5. Dit kan zonder enig probleem worden gebruikt: het werkt zelfs in Internet Explorer 6.

<html lang="nl">

De toevoeging lang="nl" bij <html> geeft aan dat de pagina in het Nederlands is. De taal is van belang voor schermlezers, automatisch afbreken, automatisch genereren van aanhalingstekens, juist gebruik van decimale punt of komma, en dergelijke.

<meta charset="utf-8">

Zorgt dat de browser letters met accenten en dergelijke goed kan weergeven.

utf-8 is de beste charset (tekenset), omdat deze alle talen van de wereld (en nog heel veel andere extra tekens) bestrijkt, maar toch niet meer ruimte inneemt voor de code, dan nodig is. Als je utf-8 gebruikt, hoef je veel minder entiteiten (&auml; en dergelijke) te gebruiken, maar kun je bijvoorbeeld gewoon ä gebruiken

Deze regel moet zo hoog mogelijk komen te staan, als eerste regel binnen de <head>, omdat hij anders door sommige browsers niet wordt gelezen.

In html5 hoeft deze regel niet langer te zijn, dan wat hier staat.

<meta name="viewport" content="width=device-width, initial-scale=1">

Mobiele apparaten variëren enorm in breedte. En dat is een probleem. Sites waren, in ieder geval tot voor kort, gemaakt voor desktopbrowsers. En die hebben, in vergelijking met bijvoorbeeld een smartphone, heel brede browservensters. Hoe moet je op 'n smartphone een pagina weergeven, die is gemaakt voor de breedte van een desktop? Je kunt natuurlijk wachten tot álle sites zijn omgebouwd voor smartphones, tablets, enz., maar dan moet je waarschijnlijk heel erg lang wachten.

Mobiele browsers gokken erop dat een pagina een bepaalde breedte heeft. Safari voor mobiel bijvoorbeeld gaat ervan uit dat een pagina 980 px breed is. De pagina wordt vervolgens zoveel versmald dat hij binnen het venster van het apparaat past. Op een iPhone wordt de pagina dus veel smaller dan op een iPad. Vervolgens kan de gebruiker inzoomen op het deel van de pagina dat hij of zij wil zien.

Dit betekent ook dat bij het openen van de pagina de tekst meestal heel erg klein wordt weergegeven. (Meestal, want niet alle browsers en apparaten doen het op dezelfde manier.) Niet erg fraai, maar bedenk maar 'ns 'n betere oplossing voor bestaande sites.

Nieuwe sites of pagina's kunnen echter wel rekening houden met de veel kleinere vensters van mobiele apparaten. Op deze pagina bijvoorbeeld wordt de <div> met het voorbeeld nooit breder dan 90% van de breedte van het venster van de browser.

Maar die stomme mobiele browser weet dat niet, dus die gaat ervan uit dat ook deze pagina 980 px breed is, en verkleint die dan. Dat is ongeveer even behulpzaam als de gedienstige kelner die behulpzaam de stoel naar achteren trekt, net als jij wilt gaan zitten.

Om de door de browser aangeboden hulp vriendelijk maar beslist te weigeren, wordt deze tag gebruikt. Hiermee geef je aan dat de pagina is geoptimaliseerd voor mobiele apparaten.

Een iPad in portretstand bijvoorbeeld is 768 px breed. De kreet width=device-width zegt tegen de mobiele browser dat de breedte van de weer te geven pagina gelijk is aan de breedte van het apparaat. Voor een iPad in portretstand dus 768 px.

Er staat nog een tweede deel in de tag: initial-scale=1. Sommige mobiele apparaten zoomen een pagina gelijk in of uit. Ook weer in een poging behulpzaam te zijn. Ook dat is hier niet nodig. Er is ook een instructie om zoomen helemaal onmogelijk te maken, maar die gebruik ik niet. De bezoeker kan zelf nog gewoon zoomen, wat belangrijk is voor mensen die wat slechter zien.

<div id="boven" lang="la">

Bij <html> is met het attribuut lang="nl" opgegeven dat de taal van de pagina Nederlands is. Maar binnen het bovenste deel van het voorbeeld is Latijnse opvultekst gebruikt. Daarom wordt hier met lang="la" aangegeven dat de taal binnen div#boven Latijn is.

De taal is van belang voor schermlezers, automatisch afbreken, automatisch genereren van aanhalingstekens, juist gebruik van decimale punt of komma, en dergelijke. (En tot mijn niet geringe verbazing blijkt een schermlezer als NVDA dit dan – voor zover ik dat kan beoordelen – correct te kunnen voorlezen.)

CSS

De code is geschreven in een afwijkende lettersoort. De code die te maken heeft met de basis van dit voorbeeld (essentiële code) is in de hele uitleg onderstippeld blauw. Alle niet-essentiële code is bruin. (In de inhoudsopgave staat alles in een gewone letter vanwege de leesbaarheid.)

Deze uitleg hoort bij het voorbeeld dat in de download zit. Het voorbeeld uit de download verschilt iets van het voorbeeld hier op de site. In de download ontbreekt bijvoorbeeld de navigatie voor de site. Ook in de kopregels zit vaak wat verschil. Daarnaast kunnen er nog andere (meestal kleine) verschillen zijn.

Als je deze uitleg leest naast de broncode van het voorbeeld op de site, kan het dus bijvoorbeeld zijn dat 'n <h1> uit de css bij 'n <h2> uit de html hoort. Maar het gaat niet om hele grote, fundamentele afwijkingen.

Als je dit lastig vindt, kun je bovenaan de pagina de hele handel downloaden. In de download zit 'n voorbeeld dat wel naadloos aansluit op de uitleg in de download.

Technisch gezien is er geen enkel bezwaar om de css in de stylesheet allemaal achter elkaar op één regel te zetten:

div#header-buiten {position: absolute; right: 16px; width: 100%; height: 120px; background: yellow;} div p {margin-left 16px; height: 120px; text-align: center;}

Maar als je dat doet, garandeer ik je hele grote problemen, omdat het volstrekt onoverzichtelijk is. Beter is het om de css netjes in te laten springen:

              div#header-buiten {
            position: absolute;
            right: 16px;
            width: 100%;
            height: 120px;
            background: yellow;
        }

        div p {
            margin-left: 16px;
            height: 120px;
            text-align: center;
        }

Hiernaast is het heel belangrijk voldoende commentaar (uitleg) in de stylesheet te schrijven. Op dit moment weet je waarschijnlijk (hopelijk...), waarom je iets doet. Maar over vijf jaar kan dat volstrekt onduidelijk zijn. Op deze site vind je nauwelijks commentaar in de stylesheets, maar dat heeft een simpele reden: deze uitleg is in feite één groot commentaar.

Op internet zelf is het goed, als de stylesheet juist zo klein mogelijk is. Dus voor het uploaden kun je normaal genomen het beste het commentaar weer verwijderen. Veel mensen halen zelfs alles wat overbodig is weg, voordat ze de stylesheet uploaden. Inspringingen bijvoorbeeld zijn voor mensen handig, een computer heeft ze niet nodig.

Je hebt dan eigenlijk twee stylesheets. De uitgebreide versie waarin je dingen uitprobeert, verandert, enz., met commentaar, inspringingen, en dergelijke. Dat is de mensvriendelijke versie. Daarnaast is er dan een stylesheet die je op de echte site gebruikt: een gecomprimeerde versie.

Dat comprimeren kun je met de hand doen, maar er bestaan ook hulpmiddelen voor. Als je op internet zoekt naar 'css' en 'compress' of 'comprimeren', vind je tal van sites, waar je dat automatisch kunt laten doen.

(Stylesheets op deze site zijn niet gecomprimeerd. Omdat het vaak juist om de css gaat, wil ik dat mensen zonder al te veel moeite de css kunnen bekijken.)

/* positioneren-110-dl.css*/

Om vergissingen te voorkomen is het een goede gewoonte bovenaan het stijlbestand even de naam neer te zetten. Voor je het weet, zit je anders in het verkeerde bestand te werken.

body

Het element waarbinnen de hele pagina staat. Veel instellingen die hier worden opgegeven, worden geërfd door de nakomelingen van <body>. Ze gelden voor de hele pagina, tenzij ze later worden gewijzigd. Dit geldt bijvoorbeeld voor de lettersoort, de lettergrootte en de voorgrondkleur.

background: #ff9;

Achtergrondkleurtje.

color: black;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

Hoewel dit de standaardkleur is, wordt deze toch specifiek opgegeven. Hierboven is een achtergrondkleur opgegeven. Sommige mensen hebben zelf de kleur en/of achtergrondkleur veranderd, bijvoorbeeld omdat ze slecht kleuren kunnen onderscheiden. Als nu de achtergrondkleur wordt veranderd, maar niet de voorgrondkleur, loop je het risico dat tekstkleur en achtergrondkleur te veel op elkaar gaan lijken.

Door beide op te geven, is redelijk zeker dat achtergrond- en tekstkleur genoeg van elkaar blijven verschillen. Als de gebruiker !important heeft gebruikt in een eigen stylesheet, is er nog niets aan de hand, want dan veranderen achtergrond- en voorgrondkleur geen van beide.

font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;

Lettersoort. Als er geen Arial is, wordt gezocht naar Helvetica. Als dat er ook niet is in ieder geval 'n lettersoort zonder schreef (dwarsstreepjes).

margin: 0; padding: 0;

Verschillende browsers hebben verschillende standaard-instellingen hiervoor. Door ze gewoon op 0 te zetten, zijn ze overal hetzelfde.

#wrapper

Het element met id="wrapper". De <div> waarbinnen het hele voorbeeld staat.

Eigenlijk zou deze <div> helemaal niet nodig moeten zijn. Maar dat levert in sommige browsers problemen op met de breedte van div#tabel, de <div> die hieronder bij #tabel behulp van display: table; in een tabel wordt veranderd.

Bij div#tabel wordt ook een breedte en een maximumbreedte opgegeven. Deze eigenschappen werken beide alleen bij een blok-element, en niet bij een inline-element. Een tabel is echter geen blok-element en geen inline-element. Daarom laat de specificatie de browser vrij om bij een tabel de (maximum-)breedte wel of niet te accepteren.

UC browser op Android en bepaalde versies van Android browser negeren de (maximum-)breedte bij een tabel. Daardoor wordt in die browsers de tabel even breed als het venster van de browser. Door om de tabel een extra <div> neer te zetten en die ook een breedte en maximumbreedte te geven, wordt dit voorkomen.

width: 90%;

Breedte.

Een breedte in procenten is altijd ten opzichte van de ouder van het element. Hier is dat <body>, een blok-element. Als een blok-element geen breedte heeft gekregen, zoals hier bij <body> het geval is, wordt dit automatisch even breed als de ouder ervan: <html>. Ook dat is een blok-element dat geen breedte heeft gekregen. Daardoor wordt dit automatisch even breed als het venster van de browser.

De 90% breedte van div#buitenste is dus uiteindelijk ten opzichte van het venster van de browser.

(Bij div#tabel wordt als eenheid niet %, maar vw gebruikt. In dit voorbeeld maakt het geen verschil welke eenheid je gebruikt. Omdat UC browser op Android en oudere versies van Android browser vw niet kennen, wordt hier % gebruikt. Deze breedte is ook alleen voor die browsers bedoeld, dus dat combineert toevallig prima.)

max-width: 600px;

Niet breder dan 600 px maken.

margin: 0 auto;

Omdat voor onder en links geen waarden zijn opgegeven, krijgen die automatisch dezelfde waarde als boven en rechts. Hier staat dus eigenlijk 0 auto 0 auto in de volgorde boven – rechts – onder – links. Boven en onder geen marge. Links en rechts auto, wat hier hetzelfde betekent als evenveel. Hierdoor staat div#wrapper altijd horizontaal gecentreerd, ongeacht de breedte van het venster van de browser.

Deze manier van horizontaal centreren van een blok-element werkt alleen, als het blok-element een breedte heeft gekregen. Hierboven is een breedte opgegeven, dus dat is geregeld.

#tabel

De elementen met id="tabel". Dit is de <div> die in een css-tabel wordt veranderd. Op het scherm wordt hij begrensd door de buitenste zwarte border.

background: white;

Achtergrond wit.

color: black;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

Hoewel dit de standaardkleur is, wordt deze toch specifiek opgegeven. Hierboven is een achtergrondkleur opgegeven. Sommige mensen hebben zelf de kleur en/of achtergrondkleur veranderd, bijvoorbeeld omdat ze slecht kleuren kunnen onderscheiden. Als nu de achtergrondkleur wordt veranderd, maar niet de voorgrondkleur, loop je het risico dat tekstkleur en achtergrondkleur te veel op elkaar gaan lijken.

Door beide op te geven, is redelijk zeker dat achtergrond- en tekstkleur genoeg van elkaar blijven verschillen. Als de gebruiker !important heeft gebruikt in een eigen stylesheet, is er nog niets aan de hand, want dan veranderen achtergrond- en voorgrondkleur geen van beide.

Dit is ook al bij <body> opgegeven, maar sommige mensen hebben bij álle elementen de kleuren veranderd. Het heeft immers weinig zin, als ze dat alleen bij de body doen, terwijl de sitebouwer de kleuren ook bij bijvoorbeeld de paragrafen heeft aangepast.

display: table;

Maak van de <div> een soort <table>.

In het verleden werkt het html-element <table> gebruikt voor de lay-out. Dit leidde tot voor bijvoorbeeld schermlezers volstrekt ontoegankelijk pagina's, die ook niet goed door zoekmachines waren te indexeren. Voor lay-out moet css worden gebruikt, en geen html. <table> is alleen bedoeld voor tabulaire gegevens als statistieken en kalenders.

Een css-tabel heeft geen enkele nadelige invloed op toegankelijkheid, indexeerbaarheid, en dergelijke. Er wordt niets veranderd in de html, en dat is waar zoekmachines, schermlezers, en dergelijke naar kijken. Dat de <div> met behulp van css in 'n soort tabel wordt veranderd, heeft geen enkele invloed. Daarom kan een css-tabel – anders dan het html-element <table> – veilig worden gebruikt voor de lay-out.

Door de <div> als een tabel weer te geven, kunnen de eigenschappen van <table> worden gebruikt, maar dan zonder de nadelen daarvan. In dit geval wordt gebruik gemaakt van de manier, waarop een tabel met hoogte omgaat. Meer hierover staat bij #bovenste-row, #onderste-row.

width: 90vw;

De enkele browser die de eenheid vw nog niet kent, negeert hem gewoon.

De eenheid vw is altijd ten opzichte van het venster van de browser, ongeacht waar deze wordt gebruikt. Alle tussenliggende breedtes worden genegeerd. Het browservenster is altijd 100 vw breed, dus 90 vw is hetzelfde als 90% van de breedte van het venster. Ongeacht welke breedte voorouders van het element eventueel hebben gekregen.

Dat is een belangrijk verschil met de eenheid %, want die eenheid is ten opzichte van de ouder van het element, en niet ten opzichte van het browservenster.

Stel dat het browservenster 1000 px breed is. 100 vw is dan automatisch gelijk aan die 1000 px. 1 vw is dan 1000 px gedeeld door 100 = 10 px. De hier aan div#tabel gegeven breedte van 90 vw wordt dan 90 x 10 px = 900 px.

Als een breedte van 90% is opgegeven, is dat 90% ten opzichte van de breedte van de ouder van div#tabel. Die ouder is hier div#wrapper, die hierboven bij #wrapper een breedte van 90% van het browservenster heeft gekregen: 900 px. Als div#wrapper 900 px breed is, en div#tabel is 90% van die breedte, wordt div#tabel 810 px breed. Dat is 90 px minder breed, dan wanneer als eenheid geen %, maar vw wordt gebruikt.

max-width: 600px;

Niet breder dan 600 px maken.

height: 400px;

Hoogte. Normaal genomen wordt een <div> precies hoog genoeg om wat erin zit weer te kunnen geven. Dat geldt ook voor een <div> die met display: table; in een soort <table> is veranderd. Hier wordt een grotere hoogte opgegeven, zodat duidelijk is dat het onderste blokje met tekst inderdaad altijd onderaan staat, ook als er lege ruimte in div#tabel is.

margin-top: 10px;

Kleine ruimte tussen voorbeeld en bovenkant van het browservenster.

border: black solid 1px;

Randje rondom het geheel.

#bovenste-row, #onderste-row

De elementen met id="bovenste-row" en id="onderste-row". In div#bovenste-row staat de Latijnse tekst, div#onderste-row is het blokje met Nederlandse tekst onderin.

display: table-row;

Deze twee <div>'s staan binnen div#tabel, die bij #tabel in een soort <table> is veranderd. Hier worden de twee <div>'s in een soort <tr> veranderd: een regel in een <table>. Maar omdat dit alleen in de css gebeurt, heeft dit niet de nadelen die een tabel in de html kan hebben voor toegankelijkheid, indexeerbaarheid, en dergelijke. De html wordt niet veranderd, alleen het uiterlijk wordt veranderd.

Een tabel wordt normaal genomen precies hoog genoeg om de erin zittende regels weer te kunnen geven. Dat geldt ook voor een css-tabel. Hier is div#tabel bij #tabel 400 px hoog gemaakt. Dat is hoger dan nodig is om beide regels weer te geven. Daardoor blijft er lege ruimte over in div-tabel.

Anders dan bij gewone <div>'s vullen regels in een tabel de overblijvende lege ruimte in die tabel. In de specificatie staat helaas nadrukkelijk, dat de browser zelf mag bepalen hoe de lege ruimte wordt verdeeld over de regels van de tabel. Dat leidt tot forse verschillen, waarvan bij Achterliggend idee een afbeelding is te vinden. Maar in alle gevallen worden de regels zover verhoogd, dat ze de volle 400 px van de tabel vullen.

Bij #onderste-row wordt aan de onderste <div>, de onderste regel, een hoogte van 1 px gegeven. Dat is natuurlijk veel te weinig om wat dan ook weer te kunnen geven. Maar het aardige van een regel uit een tabel is dat de hoogte automatisch wordt aangepast aan de inhoud. div#onderste-row wordt automatisch hoog genoeg om de erin zittende tekst weer te geven, ongeacht hoeveel of hoe weinig dat is. Dat geldt ook voor de achtergrondkleur: anders dan bij een <div> vult deze altijd de hele regel, ongeacht de hoogte daarvan.

Met deze hoogte van 1 px wordt de automatische verdeling van de hoogte, die per browser verschilt, uitgeschakeld. En dat is waarom het gaat. Alle browsers maken nu de onderste regel precies even hoog, als nodig is om de erin zittende tekst weer te kunnen geven. In feite werkt de opgegeven hoogte min of meer als een minimum­hoogte. De resterende ruimte wordt nu in alle browsers aan div#bovenste-row gegeven, de bovenste regel.

De hoogte is opzettelijk zo klein genomen. Als je bijvoorbeeld een hoogte van 10 px zou nemen, zou de onderste regel altijd minsten 10 px hoog zijn, en dat kan hoger zijn dan wat erin zit, waardoor je onderin #onderste-row lege ruimte overhoudt. Je kunt mij redelijk veilig aannemen dat een hoogte van 1 px niet snel te hoog zal zijn. Maar in principe kun je elke hoogte nemen.

Hieronder staan nog wat voorbeelden afgebeeld met verschillende hoogtes en verschillende hoeveelheden tekst.

Afbeelding 3
Afbeelding 3: html en css zijn bij alle drie de afbeeldingen vrijwel hetzelfde. De enige veranderingen: links is de lettergrootte onderin veranderd naar 3 em. In het midden is de lettergrootte onderin veranderd naar 0.5em en is er minder tekst. Rechts is de hoogte van de <div> onderin veranderd naar 100 px. Rechts en in het midden is de hoogte van 400 px van div-tabel genoeg en wordt alleen de ruimte tussen de twee regels anders verdeeld. Links worden de regels hoger dan 400 px en wordt div-tabel automatisch verhoogd, tot deze weer hoog genoeg is. In alle gevallen blijft div-onderste-row onderin div-tabel staan.

p

Alle <p>'s.

padding: 0 5px;

Omdat voor onder en links geen waarde is opgegeven, krijgen die automatisch dezelfde waarde als boven en rechts. Hier staat dus eigenlijk 0 5px 0 5px in de volgorde boven – rechts – onder – links. Boven en onder geen padding, links en rechts een kleine afstand tussen tekst in en buitenkant van de <p>.

#onderste-row

Voor dit element is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

#bovenste-row, #onderste-row {display: table-row;}

Het element met id="onderste-row". De <div> waarin het onderste blokje met tekst zit.

height: 1px;

De reden van deze uiterste zuinige hoogte wordt hierboven bij #bovenste-row, #onderste-row beschreven. (En nee, dat is in dit geval niet, omdat ik van geboorte een Hagenaar met aangeboren krenterigheid ben.)

background: #dee;

Achtergrondkleurtje.

color: black;

Voorgrondkleur zwart. Dit is onder andere de kleur van de tekst.

Hoewel dit de standaardkleur is, wordt deze toch specifiek opgegeven. Hierboven is een achtergrondkleur opgegeven. Sommige mensen hebben zelf de kleur en/of achtergrondkleur veranderd, bijvoorbeeld omdat ze slecht kleuren kunnen onderscheiden. Als nu de achtergrondkleur wordt veranderd, maar niet de voorgrondkleur, loop je het risico dat tekstkleur en achtergrondkleur te veel op elkaar gaan lijken.

Door beide op te geven, is redelijk zeker dat achtergrond- en tekstkleur genoeg van elkaar blijven verschillen. Als de gebruiker !important heeft gebruikt in een eigen stylesheet, is er nog niets aan de hand, want dan veranderen achtergrond- en voorgrondkleur geen van beide.

Dit is ook al bij <body> opgegeven, maar sommige mensen hebben bij álle elementen de kleuren veranderd. Het heeft immers weinig zin, als ze dat alleen bij de body doen, terwijl de sitebouwer de kleuren ook bij bijvoorbeeld de paragrafen heeft aangepast.

#onderste-row p

Voor dit element is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat.

p {padding: 0 5px;}

De <p>'s in het element met id="onderste-row". Binnen deze <p> staat de tekst onderin.

margin: 0;

Een <p> heeft van zichzelf een marge aan boven- en onderkant. Die is hier niet welkom.

border-top: black solid 1px;

Zwart randje aan de bovenkant.

Omdat de <p> hier geen marge aan de bovenkant heeft, kan de border aan de bovenkant van de <p> worden gezet. Als de <p> wel een marge aan de bovenkant heeft, loopt de achtergrondkleur van div#onderste-row boven de border door. Daar is een tamelijk ingewikkelde (en goede) reden voor, maar in dit geval komt dat wat rottig uit.

Als dit het geval is, kun je de border net als bij een gewone <table> aanbrengen. Je voegt dan bij div#onderste-row aan de css toe: border: black solid 1px;. Net als bij een gewone <table> moet je bij div#table toevoegen: border-collapse: collapse;. Nu hoort de border bij de <div> en blijft hierdoor altijd boven de achtergrond staan.

padding-bottom: 2px;

Kleine afstand tussen onderkant van de <div> en tekst.