Driekoloms lay-out met in grotere vensters vaste linker-, rechter- en scrollbare middenkolom en header. In kleinere vensters één scrollbare kolom - uitleg

Korte omschrijving

Driekoloms venstervullende lay-out met header en scrollbare middelste kolom. In kleinere browservensters is de hele pagina één kolom.

Opmerkingen

• De header in dit voorbeeld is veel te groot, waardoor deze een veel te groot deel van het scherm in beslag neemt. In een ’echte’ pagina zou de header veel kleiner moeten zijn, vooral omdat de header in bredere browservensters niet mee scrolt met de pagina.

Links in deze uitleg, vooral links naar andere sites, kunnen verouderd zijn. Op de pagina met links vind je steeds de meest recente links.

Dit voorbeeld is gemaakt op een systeem met Linux (KDE neon). Daarbij is vooral gebruik gemaakt van Visual Studio Code, GIMP en Firefox met extensies. De pdf-bestanden zijn gemaakt met LibreOffice.

Vragen of opmerkingen? Fout gevonden? Ga naar het forum.

Achterliggend idee

De pagina bestaat uit vier onderdelen: een header, een linker-, een midden- en een rechterkolom. De header is een <header>, de linker- en rechterkolom zijn een <aside>, en de middelste kolom is een <main>.

In browservensters smaller dan 760 px en/of lager dan 600 px is er te weinig ruimte om onderdelen van de pagina naast elkaar te zetten. Daarom staan in die kleinere vensters de vier onderdelen gewoon onder elkaar: header, linkerkolom, middenkolom en rechterkolom. De hele pagina kan worden gescrold.

Omdat de vier onderdelen alle vier blok-elementen zijn, wordt de volle breedte van het browservensters gevuld. De hoogte van de vier onderdelen wordt bepaald door wat erin zit.

In browservensters minimaal 760 px breed én minimaal 600 px hoog is meer ruimte. De hele pagina staat daarin in een wrapper-div, die in deze grotere vensters fixed wordt gepositioneerd en het hele venster vult. De pagina kan daardoor niet worden gescrold. Om te voorkomen dat het raster te breed wordt – met mogelijk lastig te lezen lange regels – is de maximumbreedte van het raster 1300 px.

In eerdere versies van dit voorbeeld werden de onderdelen van de pagina absoluut gepositioneerd. In deze versie worden ze neergezet met behulp van grid, een verzameling eigenschappen die bedoeld is voor tweedimensionale indelingen.

Op de afbeelding is een met behulp van grid gemaakt raster met zes vakken te zien. (De Engelse naam voor raster is grid, dus dit verklaart het woord ’grid’). Het raster is zichtbaar gemaakt met behulp van stippellijnen, maar in werkelijkheid is zo’n raster onzichtbaar.

Dit raster bestaat uit drie kolommen en twee rijen. Omdat op de afbeelding geen breedte en hoogte zijn opgegeven voor de kolommen en rijen, worden kolommen en rijen even breed en hoog.

Op deze afbeelding zijn de vier onderdelen van de pagina op hun plaats gezet. Dit gebeurt met behulp van eigenschappen die onderdeel van grid zijn.

De linkerkolom vult de twee vakken linksboven en linksonder. De header vult het vak midden boven. De middenkolom vult het vak midden onder. En de rechterkolom vult de twee vakken rechtsboven en rechtsonder. Met behulp van grid is zo’n indeling ongelooflijk simpel te maken. (Dat de afmetingen van de vier onderdelen nog niet lijken op het uiteindelijke voorbeeld, komt doordat ze nog nauwelijks inhoud hebben. En er mist nog een aantal maten.)

Voor de linker- en rechterkolom wordt een minimumbreedte van 11 rem opgegeven, waardoor deze twee kolommen in smallere browservensters niet té smal worden. In bredere vensters worden deze kolommen iets breder.

De middelste kolom heeft een maximumbreedte van 40 rem. Dit voorkomt te lange regels, die lastig te lezen zouden zijn. Deze kolom heeft geen minimumbreedte, waardoor deze kolom in smallere browservensters smaller wordt. Hierdoor blijft er voldoende ruimte over voor de linker- en rechterkolom.

Als in bredere browservensters eventueel ruimte in de breedte overblijft, wordt deze gelijkelijk verdeeld tussen de linker- en rechterkolom.

De header past zich op dezelfde manier aan als de middelste kolom. De hoogte van de header wordt bepaald door wat erin zit.

De middelste kolom vult de ruimte onder de header volledig op, tot de onderkant van het browservenster. Als de header hoger wordt, wordt de middenkolom automatisch lager. En omgekeerd. Als er meer in de middelste kolom staat, dan er binnen het browservenster past, kan de middenkolom worden gescrold.

Ook deze automatische aanpassingen van breedte en hoogte, zonder dat de onderdelen over elkaar heen komen te staan of andere ellende, zijn met behulp van grid heel simpel voor elkaar te krijgen.

Voor de rest zijn er alleen nog wat lijntjes en kleurtjes aangebracht, maar dat heeft weinig met grid te maken.

Voor iOS ouder dan versie 13 zijn wat kleine aanpassingen nodig, omdat de middenkolom daarin anders niet kan worden gescrold. Scrollen in combinatie met een fixed element was op iOS altijd een wild avontuur, waarin geen enkele lijn viel te ontdekken. Met ingang van iOS 14 is dat gelukkig eindelijk opgelost.

(Geen enkele lijn? Ja. Voor die oudere versies van iOS moet om te kunnen scrollen de wrapper-div een hoogte van 100% krijgen. Dat scrollen gaat dan ook nog ongelooflijk schokkerig, waardoor het feitelijk nauwelijks werkt. Dat is ook weer op te lossen met een aparte aanpassing, maar dan kun je weer soms wel en soms niet scrollen als je inzoomt. Internet staat vol met klachten hierover, en een echte oplossing is er niet. Uitproberen en zien wat werkt.)

De voorvoegsels -moz- en -webkit-

Voordat een nieuwe css-eigenschap wordt ingevoerd, is er in de regel een experimentele fase. Browsers passen het dan al toe, maar met een aangepaste naam. Tijdens deze fase kunnen problemen worden opgelost en worden veldslagen uitgevochten, over hoe de standaard precies moet worden toegepast.

Als iedereen het overal over eens is en alle problemen zijn opgelost, wordt de officiële naam uit de standaard gebruikt.

De belangrijkste browsers hebben elk een eigen voorvoegsel:

Firefox: -moz-, naar de maker: Mozilla.

Op webkit gebaseerde browsers, zoals Edge, Google Chrome, Opera, Safari en Android browser: -webkit-.

(Google Chrome is van webkit overgestapt op een eigen weergave-machine: Blink. Blink gaat geen voorvoegsels gebruiken. Het is echter een aftakking van webkit, dus het zal nog wel even duren voor -webkit- hier helemaal uit is verdwenen. Ook Opera en Edge gebruiken Blink.)

In oudere code kun je ook nog de voorvoegsels -o- (Opera) en -ms- (Microsoft Internet Explorer) tegenkomen.

Zodra de experimentele fase voorbij is, wordt het voorvoegsel weggelaten. Omdat dat moment niet bij alle browsers hetzelfde is, zet je nu ook al de officiële naam erbij. Deze wordt als laatste opgegeven. Bijvoorbeeld Safari herkent -webkit-appearance. Zodra Safari appearance gaat herkennen, zal dit -webkit-appearance overrulen, omdat het er later in staat. Dat ze er beide in staan, is dus geen enkel probleem.

In dit voorbeeld wordt -webkit-overflow-scrolling gebruikt.

Inmiddels is de algemene mening dat ’vendor prefixes’, zoals deze voorvoegsels in het Engels heten, geen groot succes zijn. Eén van de grootste problemen: veel sitemakers gebruiken alleen de -webkit-variant. Daar kwamen ze in het verleden nog mee weg, omdat Apple op mobiel zo’n beetje ’n monopolie had, en omdat ook Google Chrome in het verleden met -webkit- werkte. Inmiddels is dat niet meer zo, maar deze gewoonte bestaat nog steeds. Waardoor ’n site alleen in op webkit georiënteerde browsers goed is te bekijken.

Dit is zo’n groot probleem dat andere browsers soms de variant met -webkit- ook maar zijn gaan implementeren, naast de standaard. Want als ’n site het niet goed doet in ’n bepaalde browser, krijgt in de regel niet de site maar de browser de schuld.

Vanwege alle problemen met ’vendor prefixes’ worden deze niet meer gebruikt. Nieuwe, experimentele css-eigenschappen zitten inmiddels achter een zogenaamde vlag: de gebruiker moet iets veranderen in de instellingen, waarna de eigenschap gebruikt (en getest) kan worden. Als alles werkt, zoals het hoort te werken, schakelt de browsermaker de vlag standaard in.

Voorlopig zijn we echter nog niet van deze voorvoegsels af. Als je ze gebruikt, gebruik dan álle varianten, en eindig met de variant zonder voorvoegsel, zoals die uiteindelijk ooit gebruikt gaat worden. Als je alleen de -webkit-variant gebruikt, ben je in feite ’n onbetaalde reclamemaker voor Apple. (Dit geldt dus niet voor het hierboven genoemde -⁠webkit-overflow-scrolling, want dat wordt alleen gebruikt om een probleem op iOS ouder dan versie 13 op te lossen.)

Semantische elementen en WAI-ARIA

Deze twee onderwerpen zijn samengevoegd, omdat ze veel met elkaar te maken hebben.

Toetsenbordnavigatie en tabindex

Op een desktopcomputer gebruiken de meeste mensen een muis om over een pagina te navigeren, links te volgen, en dergelijke. Soms gebruiken mensen hier echter een toetsenbord voor, omdat ze geen muis kunnen of willen gebruiken. Navigeren, links volgen, en dergelijke gebeurt dan met behulp van de Tab-toets, Enter, Spatiebalk, pijltjestoetsen, en dergelijke. (Overigens wordt ook bij touchscreens soms een toetsenbord en/of muis gebruikt.)

Als je alleen simpele html zou gebruiken, werkt deze toetsenbordnavigatie fantastisch. Maar soms kan een bepaalde constructie in de html of in de css de werking ervan verstoren. Bij het maken van een website moet je er vooral op letten dat alles bereikbaar is met de Tab-toets. Voor andere toetsen zijn dan meestal geen aanpassingen nodig.

Links, invoervelden in formulieren, en dergelijke kunnen met behulp van de Tab-toets één voor één worden bezocht, in de volgorde waarin ze in de html voorkomen. Shift+Tab-toets keert de volgorde van de Tab-toets om. Dit is een belangrijk hulpmiddel voor mensen die om een of andere reden de muis niet kunnen of willen gebruiken. (En het is vaak ook veel sneller dan de muis, vooral in formulieren.)

In sommige browsers en/of besturingssystemen is dit vreemd genoeg standaard uitgeschakeld en is een zoektocht in de instellingen nodig om dit aan te zetten. Maar gebruikers van de Tab-toets zullen dit al hebben gedaan.

Als je met behulp van de Tab-toets een element hebt bereikt, heeft dit focus: als het een link is en je drukt op Enter, wordt de link gevolgd. Bij een tekstveld kun je tekst gaan invoeren. Enzovoort.

De Tab-toets volgt normaal genomen de volgorde van de elementen in de html. Het maakt niet uit, in welke volgorde ze op het scherm staan. Als je met behulp van css de elementen van plaats verwisselt op het scherm, wordt toch gewoon de volgorde in de html gevolgd.

De volgorde van de Tab-toets kan worden veranderd met behulp van het tabindex-attribuut: <div tabindex="3">. Deze <div> zal nu als derde worden bezocht, ook al krijgt een simpele <div> normaal genomen nooit bezoek van de Tab-toets.

Normaal genomen is het gebruik van een tabindex niet nodig. Het is zeker niet bedoeld om de bezoeker als een kangoeroe op een hindernisbaan van onder via links over rechts naar boven te laten springen. Maar soms kan het handig zijn voor kleinere correcties, als de normale volgorde in de html niet optimaal is. Of om een element bereikbaar te maken voor de Tab-toets, zoals de hierboven genoemde <div>.

Schermlezers blijven altijd de volgorde van de html volgen, dus als de tabindex sterk afwijkt van de volgorde in de html, kan dat behoorlijk verwarrend zijn.

De tabindex kan drie verschillende waarden hebben: -1, 0 of een positief getal.

In principe is de volgorde bij gebruik van de Tab-toets als volgt: eerst worden alle positieve getallen in volgorde afgewerkt. Als twee tabindexen dezelfde waarde hebben, wordt de volgorde in de html aangehouden. Daarna worden elementen die automatisch al de focus kunnen krijgen (zoals een link en een knop) en elementen met een tabindex="0" afgewerkt in de volgorde, waarin ze in de html staan.

De code aanpassen aan je eigen ontwerp

• Als je dit voorbeeld gaat aanpassen voor je eigen site, houd het dan in eerste instantie zo eenvoudig mogelijk. Ga vooral geen details invullen.

• Gebruik geen FrontPage, Publisher of Word (alle drie van Microsoft). Publisher en Word zijn niet bedoeld om websites mee te maken. FrontPage is zwaar verouderd en wordt al jaren niet meer onderhouden door Microsoft.

  Ook OpenOffice en LibreOffice leveren een uiterst beroerd soort html af. Tekstverwerkers met al hun toeters en bellen zijn gewoon niet geschikt om websites mee te bouwen.

  Je kunt beter een goed (gratis) programma gebruiken. Links naar dat soort programma's vind je op de pagina met links onder Gereedschap → wysiwyg-editor en Gereedschap → Editors en IDE's.

  Maar het allerbeste is om gewoon zelf html, css, enzovoort te leren, omdat zelfs het allerbeste programma het nog steeds zwaar verliest van 'n op de juiste manier met de hand gemaakte pagina.

• Als je in een desktopbrowser met behulp van zoomen het beeld vergroot, heeft dit hetzelfde effect, als wanneer de pagina in een kleiner browservenster wordt getoond. Je kunt hiermee dus kleinere apparaten zoals een tablet of een smartphone simuleren. Maar het blijft natuurlijk wel een simulatie: het is nooit hetzelfde als testen op een écht apparaat. Zo kun je bijvoorbeeld aanrakingen alleen echt testen op een echt touchscreen.

  Inmiddels hebben veel browsers in de ontwikkelgereedschappen mogelijkheden voor het simuleren van weergave op een kleiner scherm ingebouwd. Ook dit blijft een simulatie, maar geeft vaak wel een beter beeld dan zoomen.

• Als je 'n site maakt in Firefox, Opera, Safari, Google Chrome, Vivaldi of Edge, is er 'n hele grote kans dat die in alle browsers werkt. Ik geef de voorkeur aan Firefox, omdat het een van de weinige browsers is, die niet bij een bedrijf hoort dat vooral op je centen of je data uit is.

  Google Chrome wordt ook door veel mensen gebruikt, maar ik heb dus wat moeite met hoe Google je hele surfgedrag, je schoenmaat en de kleur van je onderbroek vastlegt. Daarom gebruik ik Google Chrome zelf alleen om in te testen.

• Het allereerste dat je moet invoeren, is het doctype, vóór welke andere code dan ook. Een lay-out met een missend of onvolledig doctype ziet er totaal anders uit dan een lay-out met een geldig doctype. Wát er anders is, verschilt ook nog 'ns tussen de diverse browsers. Als je klaar bent en dan nog 'ns 'n doctype gaat invoeren, weet je vrijwel zeker dat je van voren af aan kunt beginnen met de lay-out.

  Geldige doctypes vind je op www.w3.org/QA/2002/04/valid-dtd-list.

  Gebruik het volledige doctype, inclusief de eventuele url, anders werkt het niet goed.

• Gebruik het doctype voor html5. Dit is bedoeld voor nieuwe sites.

  Het oudere transitional doctype staat talloze tags toe, die in html5 zijn verboden. Deze tags worden al zo'n tien jaar afgeraden. Het transitional doctype is alleen bedoeld om de puinhoop van vroeger, toen niet volgens standaarden werd gewerkt, enigszins te herstellen.

  Het (ook al oudere) strict doctype staat verouderde tags niet toe. Daardoor kan met 'n strict doctype, of het nu html of xhtml is, probleemloos worden overgestapt naar html5. Met een transitional doctype en het gebruik van afgekeurde tags kun je niet overstappen naar html5. Je moet dan eerst alle verouderde tags verwijderen, wat echt ontzettend veel werk kan zijn.

  Het doctype voor html5 is uiterst simpel: <!doctype html>. Omdat het doctype voor html5 in alle browsers werkt, zelfs in de gelukkig vrijwel uitgestorven nachtmerrie Internet Explorer 6, is er geen enkele reden dit uiterst simpele doctype niet te gebruiken.

• De eerste regel binnen de <head> moet de charset zijn. Dit vertelt de browser, welke tekenset er gebruikt moet worden, zodat letters met accenten en dergelijke overal goed worden weergegeven. Het beste kun je utf-8 nemen. Als je later van charset verandert, loop je 'n grote kans dat je alle aparte tekens als letters met accenten weer opnieuw moet gaan invoeren. In html5 is het simpele <meta charset="utf-8"> voldoende.
• Test vanaf het allereerste begin in zoveel mogelijk verschillende browsers in 'n aantal resoluties (schermgroottes). Onder het kopje Getest in kun je in deze uitleg vinden, waar dit voorbeeld in is getest.
• Voor alle voorbeelden geldt: breng veranderingen stapsgewijs aan. Als je bijvoorbeeld foto's wilt laten weergeven, begin dan met het alleen veranderen van de namen van de foto's, zodat je eigen foto's worden weergegeven. Maakt niet uit als de maten niet kloppen en de teksten fout zijn. Als dat werkt, ga dan bijvoorbeeld de maten aanpassen. Dan de teksten. En controleer steeds, of alles nog goed werkt.

• Als het om een lay-out of iets dergelijks gaat: zorg eerst dat header, kolommen, footer, menu, en dergelijke staan en bewegen, zoals je wilt. Ga daarna pas details binnen die blokken invullen. In eerste instantie gebruik je dus bijvoorbeeld 'n leeg blok op de plaats, waar uiteindelijk het menu komt te staan.

  Als je begint met allerlei details, is er 'n heel grote kans dat die de werking van de blokken gaan verstoren. Bouw eerst het huis, en ga dan pas de kamers inrichten. Zorg eerst dat de blokken werken, zoals je wilt. Dan zul je het daarna gelijk merken, als 'n toegevoegd detail als tekst of 'n afbeelding iets gaat verstoren. Daarvoor moet je natuurlijk wel regelmatig controleren in verschillende browsers, of alles nog wel goed werkt.

  Je kunt de blokken tijdens het aanpassen opvullen met bijvoorbeeld <br>1<br>2<br>3 enzovoort, tot ze de juiste hoogte hebben. Het is handig om aan het einde even iets toe te voegen als 'laatste', zodat je zeker weet dat er niet ongemerkt drie regels onderaan naar 't virtuele walhalla zijn verhuisd.

  Om de breedte te vullen, kun je het best 'n kort woord als 'huis' duizend keer of zo herhalen. Ook hier is het handig om aan 't eind (en hier ook aan 't begin) 'n herkenningsteken te maken, zodat je zeker weet dat je de hele tekst ziet.

• Zolang je in grotere dingen zoals 'n lay-out aan 't wijzigen bent, kan het helpen de verschillende delen een achtergrondkleur of een outline te geven. Je ziet dan goed, waar 'n deel precies staat. Een achtergrondkleur en een outline hebben - anders dan bijvoorbeeld een border - verder geen invloed op de lay-out, dus die zijn hier heel geschikt voor.
• Als je eigenschappen verandert in de css, verander er dan maar één, hooguit twee tegelijk. Als je er zeventien tegelijk verandert, is de kans groot dat je niet meer weet, wat je hebt gedaan. En dat je 't dus niet meer terug kunt draaien.

• margin, padding en border worden bij de hoogte en breedte van het element opgeteld. Hier worden vaak fouten mee gemaakt. Als je bijvoorbeeld in een lay-out 'n border toevoegt aan een van de 'hoofdvakken' (header, footer, kolommen), dan wordt deze er bij opgeteld. Bij 'n border van 2 px rondom de linkerkolom wordt deze dus plotseling 4 px breder (2 px aan beide kanten), en 4 px hoger. Zoiets kan je hele lay-out verstoren, omdat iets net te breed of te hoog wordt. Je moet dan elders iets 4 px kleiner maken. Dat zal vaak zo zijn: als je één maat verandert, zul je vaak ook 'n andere moeten aanpassen.

  Css geeft de mogelijkheid om met behulp van box-sizing de padding en border bínnen de breedte en hoogte van de inhoud te zetten, als je dat handiger vindt.

  Met nieuwere css-eigenschappen als grid en flexbox, die speciaal zijn gemaakt om een lay-out mee te maken, spelen dit soort problemen veel minder. In alle browsers waarop hier nog wordt getest, werken flexbox en grid prima. Maar als je oudere browsers moet ondersteunen, kan dat wel problemen opleveren en moet je ook in die oudere browsers testen.

• In plaats van een absolute eenheid als px kun je ook een relatieve eenheid gebruiken, met name em en rem. Voordeel van em en rem is dat een lettergrootte, regelhoogte, en dergelijke in em en rem in alle browsers kan worden veranderd. Nadeel is dat het de lay-out sneller kan verstoren dan bijvoorbeeld px. Dit moet je gewoon van geval tot geval bekijken. Voor weergave in mobiele apparaten zijn relatieve eenheden als em en rem vrijwel altijd beter dan absolute eenheden als px.

  (De minder bekende rem is ongeveer hetzelfde als de em. Alleen is de lettergrootte bij rem gebaseerd op de lettergrootte van het <html>-element, waardoor de rem overal op de pagina precies even groot is. Bij de em kan de lettergrootte worden beïnvloed door de voorouders van het element, bij de rem niet.)

  Zoomen kan trouwens altijd, ongeacht welke eenheid je gebruikt.

• Valideren, valideren, valideren en dan voor 't slapen gaan nog 'ns valideren.

  Valiwie???

  Valideren is het controleren van je html en css op 'n hele serie fouten. Computers zijn daar vaak veel beter in dan mensen. Als je 300 keer <h2> hebt gebruikt en 299 keer </h2> vindt 'n computer die ene missende </h2> zonder enig probleem. Jij ook wel, maar daarna ben je misschien wel aan vakantie toe.

  Valideren kan helpen om gekmakende fouten te vinden. Valide code garandeert ook dat de weergave in verschillende browsers (vrijwel) hetzelfde is. En valide code is over twintig jaar ook nog te bekijken.

  Valideren moet trouwens ook niet worden overdreven. Het is een hulpmiddel om echte fouten te vinden, meer niet. Het gaat erom dat je site goed werkt, niet dat je het braafste kind van de klas bent. Als de code niet valideert, maar daar is een goede reden voor, is daar niets op tegen. Zeker met nieuwere html en css wil de validator nog wel eens achterlopen, terwijl dat al prima is te gebruiken.

  Op deze site is alle css en html gevalideerd. Als de code niet helemaal valide is (wat regelmatig voorkomt), staat daar onder Bekende problemen (en oplossingen) de reden van.

  Je kunt je css en html valideren als 't online staat, maar ook als het nog in je computer staat.

  Html kun je valideren op: validator.w3.org/nu.

  Css kun je valideren op: jigsaw.w3.org/css-validator.

Toegankelijkheid en zoekmachines

De tekst in dit hoofdstukje is een algemene tekst, die voor elke pagina geldt. Eventueel specifiek voor dit voorbeeld geldende problemen en eventuele aanpassingen om die problemen te voorkomen staan bij Bekende problemen (en oplossingen).

Toegankelijkheid (in het Engels 'accessibility') is belangrijk voor bijvoorbeeld blinden die een schermlezer gebruiken, of voor motorisch gehandicapte mensen die moeite hebben met het bedienen van een muis. Een spider van een zoekmachine (dat is het programmaatje dat de site indexeert voor de zoekmachine) is te vergelijken met een blinde. Als je je site goed toegankelijk maakt voor gehandicapten, is dat gelijk goed voor een hogere plaats in een zoekmachine. Dus als je 't niet uit sociale motieven wilt doen, kun je 't uit egoïstische motieven doen.

(Op die plaats in de zoekmachine heb je maar beperkt invloed. De toegankelijkheid van je site is maar één van de factoren, maar zeker niet onbelangrijk.)

Als je bij het maken van je site al rekening houdt met toegankelijkheid, is dat nauwelijks extra werk. 't Is ongeveer te vergelijken met inbraakbescherming: doe dat bij 'n nieuw huis en 't is nauwelijks extra werk, doe 't bij 'n bestaand huis en 't is al snel 'n enorme klus.

Enkele tips die helpen bij toegankelijkheid:

• Gebruik altijd een alt-beschrijving bij een afbeelding. De alt-tekst wordt gebruikt door schermlezers en als afbeeldingen niet kunnen worden getoond of gezien (dat geldt dus ook voor zoekmachines). Als je iets wilt laten zien, als je over de afbeelding hovert, gebruik daar dan het title-attribuut voor, niet de alt-beschrijving.

  Als een afbeelding alleen maar voor de sier wordt gebruikt, zet je daarbij alt="", om aan te geven dat de afbeelding niet belangrijk is voor het begrijpen van de tekst of zo.

• Gebruik in links een tekst die duidelijk aangeeft, waar de link naartoe gaat. Een tekst als ’pagina met externe links’ is waarschijnlijk duidelijk genoeg, een tekst als alleen ’links’ waarschijnlijk niet. Een duidelijke zwart-witregel is niet te geven, omdat dit ook van tekst en dergelijke in de omgeving van de link afhangt.

  Schermlezers kunnen een lijst van alle links in de pagina weergeven, en een duidelijke tekst is daarbij belangrijk. Alleen ’volgende’ zegt niets, als dat in ’n lijst met alleen links staat.

• Accesskeys (sneltoetsen) kun je beter niet gebruiken, deze geven te veel problemen, omdat ze vaak dubbelop zijn met sneltoetsen voor de browser of andere al gebruikte sneltoetsen. Bovendien is voor de gebruiker meestal niet duidelijk, welke toetsen het zijn.

  Op zichzelf zijn accesskeys een heel goed idee. Maar helaas zijn ze ook in html5 volstrekt onvoldoende gedefinieerd. Er is nog steeds geen standaard voor de meest gebruikelijke accesskeys, zoals Zoek of Home.

  Er is nog steeds niet vastgelegd, hoe accesskeys zichtbaar gemaakt kunnen worden. Voor de makers van browsers zou dit 'n relatief kleine moeite zijn, voor de makers van 'n site is het bergen extra werk.

  Hierdoor zijn accesskeys (vrijwel) niet te gebruiken. Misschien kunnen ze nog enig nut hebben op sites, die gericht zijn op 'n specifieke groep gebruikers. Maar voor algemene sites is het advies: normaal genomen niet gebruiken.

• Met behulp van de Tab-toets (of op 'n soortgelijke manier) kun je door links, invoervelden, en dergelijke lopen. Elke tab brengt je één link, invoerveld, en dergelijke verder, Shift+Tab één plaats terug. Met behulp van het attribuut tabindex kun je de volgorde aangeven, waarin de Tab-toets werkt. Zonder tabindex wordt de volgorde van de html aangehouden bij gebruik van de Tab-toets, maar soms is een andere volgorde logischer.

  In principe is het beter, als tabindex niet nodig is, maar gewoon de volgorde van de html wordt aangehouden. Bij verkeerd gebruik kan tabindex heel verwarrend zijn. Het is niet bedoeld om van de pagina een hindernisbaan voor kangoeroes te maken, waarop van beneden via links over rechts naar boven wordt gesprongen. (Meer over de Tab-toets is te vinden bij Toetsenbordnavigatie en tabindex.)

• Als, zoals hierboven beschreven, een gebruiker van de Tab-toets bij een link, invoerveld, en dergelijke is aangekomen, heeft dit element 'focus'. Dit wordt aangegeven door de link, invoerveld, en dergelijke extra te markeren met een kadertje. Dat kadertje mag je alleen weghalen, als op een andere manier wordt duidelijk gemaakt, welk element focus heeft. Een gebruiker van de Tab-toets kan anders niet zien, waar die zit, en welk element gaat reageren op bijvoorbeeld een Enter.
• In het verleden werd vaak aangeraden de volgorde van de code aan te passen. Een menu bijvoorbeeld kon in de html onderaan worden gezet, terwijl het op het scherm met behulp van css bovenaan werd gezet. Inmiddels zijn schermlezers en dergelijke zo sterk verbeterd dat dit niet meer wordt aangeraden. De volgorde in de html kan tegenwoordig beter hetzelfde zijn als die op het scherm, omdat het anders juist verwarrend kan werken. Schermlezers houden namelijk altijd de volgorde van de html aan en niet een eventueel afwijkende volgorde op het scherm.

• Een zogenaamde skip-link is vaak nog wel zinvol. Dat is een link die je buiten het scherm parkeert met behulp van css, zodat die normaal genomen niet te zien is. Zo'n link is wel gewoon zichtbaar in speciale programma's zoals tekstbrowsers en schermlezers, want die kijken gewoon naar wat er in de broncode staat.

  (Alleen in de schermlezer TalkBack op oudere versies van Android werkt zo'n buiten het scherm geplaatste link niet. TalkBack leest zo'n link wel voor, maar de link kan niet worden gevolgd, als deze buiten het scherm staat. Met ingang van versie 8.1 van Android is dit eindelijk opgelost en werkt een skip-link ook fatsoenlijk in TalkBack.)

  Een skip-link staat bovenaan de pagina, nog boven menu, header, en dergelijke, en linkt naar de eigenlijke inhoud van de pagina. Hierdoor kunnen mensen met één toetsaanslag naar de eigenlijke inhoud van de pagina gaan.

  Een skip-link is vooral nuttig voor gebruikers van de Tab-toets. Zodra de normaal genomen onzichtbare link door het indrukken van de Tab-toets focus krijgt, kun je de link op het scherm plaatsen, waardoor deze zichtbaar wordt. Bij een volgende tab wordt de link dan weer buiten het scherm geplaatst en is dus niet meer zichtbaar, zodat de lay-out niet wordt verstoord.

• Van oorsprong is html een taal om wetenschappelijke documenten weer te geven, pas later is deze gebruikt voor lay-out. Maar daar is de taal dus eigenlijk nooit voor bedoeld geweest. Het gebruiken van html voor lay-out leidt tot enorme problemen voor gehandicapten en tot een lage plaats in zoekmachines.

  De html hoort alleen inhoud te bevatten, lay-out doe je met behulp van css. Die css moet in een extern stijlbestand staan of, als deze alleen voor één bepaalde pagina van toepassing is, in de <head> van die pagina.

• Breng een logische structuur aan in je document. Gebruik een <h1> voor de belangrijkste kop, een <h2> voor een subkop, enzovoort. Schermlezers en dergelijke kunnen van kop naar kop springen. En een zoekmachine gaat ervan uit dat <h1> belangrijke tekst bevat.

  Dit geldt voor al dit soort structuurbepalende tags.

  Als een <h1> te grote letters geeft, maak daar dan met behulp van je css 'n kleinere letter van, maar blijf die <h1> gewoon gebruiken. Op dezelfde manier kun je al dit soort dingen oplossen.

• <table> is fantastisch, maar alleen als die wordt gebruikt om een echte tabel weer te geven, niet als <table> voor opmaak wordt misbruikt. In het verleden is dat op grote schaal gebeurd bij gebrek aan andere mogelijkheden. Een tabel is, als je niet heel erg goed oplet, volstrekt ontoegankelijk voor gehandicapten en zoekmachines. Het lezen van een tabel is ongeveer te vergelijken met het lezen van een papieren krant van links naar rechts: niet per kolom, maar per regel. Dat gaat dus alleen maar goed bij een echte tabel, zoals een spreadsheet. In alle andere gevallen garandeert 'n tabel volstrekte ontoegankelijkheid voor schermlezers en dergelijke en als extra bonus vaak 'n lagere plaats in een zoekmachine.

• Frames horen bij een volstrekt verouderde techniek, die heel veel nadelen met zich meebrengt. <iframe>'s hebben voor een deel dezelfde nadelen. Eén van die nadelen is dat de verschillende frames voor zoekmachines, schermlezers, en dergelijke als los zand aan elkaar hangen, omdat ze los van elkaar worden weergegeven. Ze staan wel naast elkaar op het scherm, maar er zit intern geen verband tussen.

  Als je 'n stuk code vaker wilt gebruiken, zoals 'n menu dat op elke pagina hetzelfde is, voeg dat dan in met PHP. Dan wordt de pagina niet pas in de browser, maar al op de server samengesteld. Hierdoor zien zoekmachines, schermlezers, en dergelijke één pagina, net zoals wanneer je maar één pagina met html zou hebben geschreven.

  (Je kunt ook invoegen met behulp van SSI. Maar tegenwoordig kun je beter PHP dan SSI gebruiken, omdat SSI min of meer aan het uitsterven is en PHP veel meer mogelijkheden heeft.)

• Geef de taal van het document aan, en bij woorden en dergelijke die afwijken van die taal de afwijkende taal met behulp van lang="...". Op deze site gebeurt dat lang niet overal, omdat de tekst (en vooral de code) een mengsel is van Engels, Nederlands en eigengemaakte namen. Dat soort teksten is gewoon niet goed in te delen in een taal. Maar bij enigszins 'normale' teksten hoor je een taalwisseling aan te geven.

  Op deze site wordt de lijst op woordenlijst.org gebruikt om te bepalen, of een woord inmiddels 'Nederlands' is. Als het woord in deze lijst voorkomt, wordt geen lang-attribuut gebruikt, ook niet als het woord oorspronkelijk uit een andere taal komt.

• Gebruik de tag <abbr> bij afkortingen. Doe dat de eerste keer op een pagina samen met de title-eigenschap: <abbr title="ten opzichte van">t.o.v.</abbr>. Daarna kun je op dezelfde pagina volstaan met <abbr>t.o.v.</abbr>. Doe je dit niet, dan is er 'n grote kans dat 'n schermlezer 't.o.v.' uit gaat spreken als 'tof', en 'n zoekmachine kan er ook geen chocola van maken.
• Geef een verandering niet alleen door kleur aan. Een grote groep mensen heeft moeite met het onderscheiden van kleuren en/of het herkennen van kleuren. Verander bijvoorbeeld een ronde rode knop niet in een ronde groene knop, maar in een vierkante groene knop. Door ook de vorm te veranderen, is het herkennen van de verandering niet alleen van een kleur afhankelijk.
• Zorg voor voldoende contrast tussen achtergrond- en voorgrondkleur, tussen background-color en color. Soms zie je heel lichtgrijze tekst op een donkergrijze achtergrond, en dan ook nog in een mini-formaat. Dat is dus voor heel veel mensen stomweg volledig onleesbaar. Op de pagina met links staat onder het kopje Toegankelijkheid → Contrast en kleurenblindheid een hele serie sites, waar je kunt controleren of het contrast groot genoeg is.

• De spider van 'n zoekmachine, schermlezers, en dergelijke kunnen geen plaatjes 'lezen'. Het is soms verbazingwekkend om te zien hoe veel, of eigenlijk: hoe weinig tekst er overblijft op een pagina, als de plaatjes worden weggehaald.

  Op Linux kun je met Lynx kijken, hoe je pagina eruitziet zonder plaatjes en dergelijke, als echt alleen de tekst overblijft. Een installatie-programma voor Lynx op Windows is te vinden op invisible-island.net/lynx.

  Ook kun je in Windows het gratis programma WebbIE installeren. WebbIE laat de pagina zien, zoals een tekstbrowser en dergelijke deze ziet. WebbIE is te downloaden vanaf www.webbie.org.uk.

  Ten slotte kun je je pagina nog online op toegankelijkheid laten controleren op 'n behoorlijk aantal sites, zoals:

  lowvision.support: laat zien hoe een kleurenblinde de site ziet. Engelstalig.

  wave.webaim.org: deze laat grafisch zien, hoe de toegankelijkheid is. Engelstalig. Deze tester is ook als extensie in Firefox en Google Chrome te installeren.

  Op de pagina met links kun je onder Toegankelijkheid links naar meer tests en dergelijke vinden.

Getest in

Laatst gecontroleerd op 28 januari 2024.

Onder dit kopje staat alleen maar, hoe en waarin is getest. Alle eventuele problemen, ook die met betrekking tot zoomen, lettergroottes, toegankelijkheid, uit staan van JavaScript en/of css, enzovoort staan iets hieronder bij Bekende problemen (en oplossingen). Het is belangrijk dat deel te lezen, want uit een test kan ook prima blijken dat iets totaal niet werkt!

Dit voorbeeld is getest op de volgende systemen:

Er is op de aan het begin van dit hoofdstukje genoemde controledatum getest in de meest recente versie van de browser, die op het betreffende besturingssysteem kon draaien. Het aantal geteste browsers en systemen is al tamelijk fors, en als ook nog rekening gehouden moet worden met (zwaar) verouderde browsers, is het gewoon niet meer te doen. Surfen met een verouderde browser is trouwens vragen om ellende, want updates van browsers hebben heel vaak met beveiligingsproblemen te maken.

In- en uitzoomen en - voor zover de browser dat kan - een kleinere en grotere letter zijn ook getest. Er is ingezoomd en vergroot tot zover de browser kan, maar niet verder dan 200%.

Er is getest met behulp van muis en toetsenbord, behalve op iOS, iPadOs en Android, waar een touchscreen is gebruikt. Op Windows 10 is getest met touchscreen, touchpad, toetsenbord, muis, en - waar dat zinvol was - op een combinatie daarvan. Op OS X 11.7.10 is getest met (een combinatie van) toetsenbord, touchpad en muis.

Als in een voorbeeld JavaScript is gebruikt, is ook getest of het werkt zonder JavaScript. Dat is alleen gedaan in de browsers, waarin in de instellingen JavaScript kan worden uitgeschakeld.

Ook is getest zonder css en - als afbeeldingen worden gebruikt - zonder afbeeldingen.

Waar dat zinvol was, is ook nog getest op combinaties als een grote letter in een schermlezer met toetsenbordbediening.

Alleen op de hierboven genoemde systemen en browsers is getest. Er is dus niet getest op bijvoorbeeld 'n Blackberry. Er is een kans dat dit voorbeeld niet (volledig) werkt op niet-geteste systemen en apparaten. Om het wel (volledig) werkend te krijgen, zul je soms (kleine) wijzigingen en/of (kleine) aanvullingen moeten aanbrengen, bijvoorbeeld met JavaScript.

Er is ook geen enkele garantie dat iets werkt in een andere tablet of smartphone dan hierboven genoemd, omdat fabrikanten in principe de software kunnen veranderen. Dit is anders dan op de desktop, waar browsers altijd (vrijwel) hetzelfde werken, zelfs op verschillende besturingssystemen. Iets wat in Samsung Internet op Android werkt, zal in de regel overal werken in die browser, maar een garantie is er niet. De enige garantie is het daadwerkelijk testen op een fysiek apparaat. En aangezien er duizenden mobiele apparaten zijn, is daar geen beginnen aan.

De html is gevalideerd met de html-validator, de css met de css-validator van w3c. Als om een of andere reden niet volledig gevalideerd kon worden, wordt dat bij Bekende problemen (en oplossingen) vermeld.

Nieuwe browsers worden pas getest, als ze uit het bèta-stadium zijn. Anders is er 'n redelijke kans dat je tegen 'n bug zit te vechten, die voor de uiteindelijke versie nog gerepareerd wordt.

Dit voorbeeld is alleen getest in de hierboven met name genoemde browsers. Vragen over niet-geteste browsers kunnen niet worden beantwoord, en het melden van fouten in niet-geteste browsers heeft ook geen enkel nut. (Melden van fouten, problemen, enzovoort in wel geteste browsers: graag! Dat kan op het forum.)

Bekende problemen (en oplossingen)

Waarop en hoe is getest, kun je gelijk hierboven vinden bij Getest in.

Als je hieronder geen oplossing vindt voor een probleem dat met dit voorbeeld te maken heeft, kun je op het forum proberen een oplossing te vinden voor je probleem. Om forumspam te voorkomen, moet je je helaas wel registreren, voordat je op het forum een probleem kunt aankaarten.

Bij toegankelijkheid is er vaak geen goed onderscheid te maken tussen oplossing en probleem. Zonder (heel simpele) aanpassingen heb je vaak 'n probleem, en omgekeerd. Daarom staan wat betreft toegankelijkheid aanpassingen en problemen hier bij elkaar in dit hoofdstukje.

Voor zover van toepassing wordt eerst het ontbreken van JavaScript, css en/of afbeeldingen besproken. Vervolgens problemen en aanpassingen met betrekking tot toegankelijkheid voor specifieke groepen bezoekers, toetsenbordnavigatie, tekstbrowsers, schermlezers en zoomen en andere lettergrootte.

Als in een onderdeel geen problemen aanwezig zijn, staat in een smal groen kadertje 'Geen problemen'. Bij een onderwerp over toegankelijkheid zijn er soms geen problemen, maar alleen aanpassingen. Ook in dat geval staat bovenaan in een smal groen kadertje 'Geen problemen'. Daaronder staan dan de aanpassingen.

Als in een onderdeel één of meer problemen worden besproken, staat van elk probleem in een breed rood kadertje een korte samenvatting daarvan.

Als bij het probleem een oplossing wordt gegeven, staat de samenvatting in een rode stippellijn. Bij een onderwerp over toegankelijkheid zijn er soms, naast de opgeloste problemen, ook aanpassingen. In dat geval staan staan die aanpassingen boven de kadertjes met opgeloste problemen.

Als bij het probleem geen oplossing is gevonden, staat de samenvatting in een rode ononderbroken lijn. Bij een onderwerp over toegankelijkheid zijn er soms, naast de problemen, ook aanpassingen. In dat geval staan staan die aanpassingen boven de kadertjes met problemen.

Wijzigingen

Alleen grotere wijzigingen worden hier vermeld, geen dingen als een link die is geüpdatet.

11 maart 2010:

Nieuw opgenomen.

26 maart 2012:

Op aantal plaatsen color: black; toegevoegd vanwege toegankelijkheid.

28 januari 2024:

Volledig herschreven. Hieronder staan alleen de belangrijkste veranderingen.

• xhtml veranderd in html.
• Alles voor Internet Explorer verwijderd.
• Selectors zoveel mogelijk ingekort.
• In plaats van position: absolute; nu grid gebruikt.
• Daardoor is de volgorde in de html nu hetzelfde als de volgorde op het scherm.
• In kleinere browservensters wordt alles onder elkaar weergegeven.
• Middelste kolom is nu in alle browsers bereikbaar (en scrollbaar) met het toetsenbord.
• Aantal nieuwe hoofdstukken, vooral over toegankelijkheid.
• Tig kleinere wijzigingen in de tekst.

Inhoud van de download en licenties

De inhoud van deze download kan vrij worden gebruikt, met drie beperkingen:

* Sommige onderdelen die van 'n andere site of zo afkomstig zijn, vallen mogelijk onder een of andere licentie. Dat is hieronder bij het betreffende onderdeel te vinden.

* Je gebruikt het materiaal uit deze download volledig op eigen risico. Het kan prima zijn dat er fouten in de hier verstrekte code en dergelijke zitten. Voor eventuele schade die door gebruik van materiaal uit deze download ontstaat, in welke vorm dan ook, zijn www.css-voorbeelden.nl en medewerkers daarvan op geen enkele manier verantwoordelijk.

* Dit voorbeeld (en de bijbehorende uitleg en dergelijke) wordt min of meer regelmatig bijgewerkt. Het is daarom niet toegestaan dit voorbeeld (en de bijbehorende uitleg en dergelijke) op welke manier dan ook te verspreiden, zonder daarbij duidelijk te vermelden dat voorbeeld, uitleg, en dergelijke afkomstig zijn van www.css-voorbeelden.nl en dat daar altijd de nieuwste versie is te vinden. Dit is om te voorkomen dat er verouderde versies worden verspreid.

Een link naar www.css-voorbeelden.nl wordt trouwens altijd op prijs gesteld.

lay-out-083-dl.html: de pagina met het voorbeeld.

lay-out-083.pdf: deze uitleg (aangepast aan de inhoud van de download).

lay-out-083-inhoud-download-en-licenties.txt: een kopie van de tekst onder dit kopje (Inhoud van de download en licenties).

HTML

CSS

Technisch gezien is er geen enkel bezwaar om de css in het stijlbestand allemaal achter elkaar op één regel te zetten:

div#header-buiten {position: absolute; right: 16px; width: 100%; height: 120px; background: yellow;} div p {margin-left 16px; height: 120px; text-align: center;}

Maar als je dat doet, krijg je gegarandeerd hele grote problemen, omdat het volstrekt onoverzichtelijk is. Beter is het om de css netjes in te laten springen:

Hiernaast is het heel belangrijk voldoende commentaar (uitleg) in het stijlbestand te schrijven. Op dit moment weet je waarschijnlijk (hopelijk...), waarom je iets doet. Maar over vijf jaar kan dat volstrekt onduidelijk zijn. Op deze site vind je nauwelijks commentaar in de stijlbestanden, maar dat heeft een simpele reden: deze uitleg is in feite één groot commentaar.

Op internet zelf is het goed, als het stijlbestand juist zo klein mogelijk is. Dus voor het uploaden kun je normaal genomen het beste het commentaar weer verwijderen. Veel mensen halen zelfs alles wat overbodig is weg, voordat ze het stijlbestand uploaden. Inspringingen bijvoorbeeld zijn voor mensen handig, een computer heeft ze niet nodig.

Je hebt dan eigenlijk twee stijlbestanden. De uitgebreide versie waarin je dingen uitprobeert, verandert, enzovoort, met commentaar, inspringingen, en dergelijke. Dat is de mensvriendelijke versie. Daarnaast is er dan een stijlbestand dat je op de echte site gebruikt: een gecomprimeerde versie.

Dat comprimeren kun je met de hand doen, maar er bestaan ook hulpmiddelen voor. Op de pagina met links kun je onder het kopje Gereedschap → Snelheid testen en verbeteren, gzip, CLS, comprimeren (inclusief theorie), en dergelijke links naar sites vinden, waar je bestanden kunt comprimeren.

(Stijlbestanden op deze site zijn niet gecomprimeerd. Omdat het vaak juist om de css gaat, kunnen mensen dan zonder al te veel moeite de css bekijken.)

css voor vensters minimaal 760 px breed en minimaal 600 px hoog

@media screen and (min-width: 760px) and (min-height: 600px)

De css die hier tot nu toe staat, geldt voor alle browservensters. De css die binnen deze ’media query’ staat, geldt alleen voor vensters die minimaal 760 px breed zijn én minimaal 600 px hoog zijn. In deze grotere vensters worden linker-, midden- en rechterkolom naast elkaar gezet, de middenkolom onder de header. Alleen de middenkolom kan, bij voldoende inhoud, worden gescrold.

@media: geeft aan dat het om css gaat die alleen van toepassing is, als aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan. Al langer bestond de mogelijkheid om met behulp van zo’n @media-regel css voor bijvoorbeeld printers op te geven. css3 heeft dat uitgebreid tot veel meer eigenschappen, zoals de breedte en hoogte van het venster van de browser.

screen: deze regel geldt alleen voor schermweergave.

and: er komt nog een voorwaarde, waaraan moet worden voldaan.

(min-width: 760px): het browservenster moet minimaal 760 px breed zijn. Is het venster smaller, dan wordt de css die binnen deze media query staat genegeerd.

and: er komt nog een voorwaarde, waaraan moet worden voldaan.

(min-height: 600px): het browservenster moet minimaal 600 px hoog zijn. Is het venster lager, dan wordt de css die binnen deze media query staat genegeerd.

Gelijk na deze regel komt een { te staan, en aan het einde van de css die binnen deze query valt een bijbehorende afsluitende }. Die zijn in de regel hierboven weggevallen, maar het geheel ziet er zo uit:

@media screen and (min-width: 760px) and (min-height: 600px) { body {color: silver;} (...) rest van de css voor deze @media-regel (...) footer {color: gold;} }

Voor de eerste css binnen deze media query staat dus een extra {, en aan het eind staat een extra }.

Als je nou ’n mobieltje hebt met een resolutie van – om maar wat te noemen – 1024 x 768 px, dan geldt deze media query toch niet voor dat mobieltje. Terwijl dat toch echt meer dan 760 px breed en meer dan 600 px hoog is. Een vuig complot van gewetenloze multinationals? Voordat je je gaat beklagen bij Radar, zou ik eerst even verder lezen.

Steeds meer mobiele apparaten, maar ook steeds meer gewone beeldschermen, hebben een hogere resolutiedichtheid. Dat wil zeggen dat ze kleinere pixels hebben, die dichter bij elkaar staan. Daardoor zijn foto’s, tekst, en dergelijke veel scherper weer te geven. Hoe kleiner de puntjes (de pixels) zijn, waaruit een afbeelding is opgebouwd, hoe duidelijker het wordt.

Er ontstaat alleen één probleem: als je de pixels twee keer zo klein maakt, wordt ook wat je ziet twee keer zo klein. En inmiddels zijn er al apparaten met pixels die meer dan vier keer zo klein zijn. Een lijntje van 1 px breed zou op die apparaten minder dan ’n kwart van de oorspronkelijke breedte krijgen en vrijwel onzichtbaar zijn. Een normale foto zou in een thumbnail veranderen. Kolommen zouden heel smal worden. Tekst zou onleesbaar klein worden. Allemaal fantastisch scherp, maar je hebt ’n vergrootglas nodig om ’t te kunnen zien.

Om dit te voorkomen wordt een verschil gemaakt tussen css-pixels en schermpixels (in het Engels ’device-pixels’). De css-pixels zijn gebaseerd op de – tot voor kort – normale beeldschermen van de desktop. 1 css-pixel is op zo’n beeldscherm 1 pixel. Het aantal schermpixels is het werkelijk op het apparaat aanwezige aantal pixels (dat is het aantal pixels, waarvoor je hebt betaald).

Dat eerder genoemde mobieltje van 1024 x 768 px heeft wel degelijk het aantal pixels, waarvoor je hebt betaald. Maar die zitten dichter bij elkaar. Op een gewoon beeldscherm zitten 96 pixels per inch, wat wordt uitgedrukt met de eenheid ppi (’pixels per inch’). (Vaak wordt foutief de eenheid dpi (’dots per inch’) gebruikt. Die eenheid is voor printers.) Als dat mobieltje een resolutie van 192 ppi heeft, 192 pixels per inch, zijn de pixels ervan twee keer zo klein als op een origineel beeldscherm. Er zijn per inch twee keer zoveel schermpixels aanwezig.

Om nu te voorkomen dat alles op dat mobieltje twee keer zo klein wordt, geeft het mobieltje niet het echte aantal schermpixels (1024 x 768), maar een lager aantal css-pixels door bij een media query. De 192 ppi van het mobieltje is twee keer zo veel als de 96 ppi van een normaal beeldscherm. Het aantal css-pixels is dan het aantal schermpixels gedeeld door 2. 1024 x 768 gedeeld door 2 is 512 x 384 px. Het aantal css-pixels is 512 x 384 px en zit daarmee dus ruim onder de 760 px in de breedte en 600 px in de hoogte van deze media query. Je bent dus niet opgelicht, of in ieder geval niet wat betreft het aantal pixel.

Door deze truc is een lijn van 1 px breed op een normaal beeldscherm ook op het mobieltje nog steeds 1 px breed, alleen wordt die ene (css-)pixel opgebouwd uit twee schermpixels (feitelijk vier, want het verhaal geldt voor breedte én hoogte). De dikte van het lijntje is hetzelfde, maar het is veel fijner opgebouwd. Bij lijntjes is dat verschil bijvoorbeeld in bochten goed te zien.

Hetzelfde verhaal geldt voor hogere resoluties, Een tablet met een breedte van 4096 en een hoogte van 1024 px schermpixels en een ppi van 384 (vier keer de originele dichtheid) geeft in de breedte 4096 gedeeld door 4 = 1024 css-pixel door, en in de hoogte 1024 gedeeld door 4 = 256 css-pixel. Het lijntje van 1 px breedte op de originele monitor is nog steeds 1 css-pixel breed op de tablet, maar die ene css-pixel is nu opgebouwd uit zestien schermpixel.

(Overigens kun je met behulp van media query’s ook testen op de resolutie met gebruik van het sleutelwoord ’resolution’. Dit kan bijvoorbeeld handig zijn om te bepalen, hoe groot een foto moet zijn.)

Kort samengevat: omdat niet het aantal schermpixels (waarvoor je hebt betaald), maar het aantal css-pixels (de door de ontwerper bedoelde afmeting) wordt doorgegeven, wordt voorkomen dat een hogeresolutiescherm onleesbaar klein wordt.

body

Deze selector werkt alleen in browservensters minimaal 760 px breed en minimaal 600 px hoog. Voor andere vensters is de uitleg hieronder niet van belang.

Voor dit element is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat. (Alleen wat binnen deze media query geldig is, wordt binnen dit blokje herhaald.)

body {background: #ff9; color: black; font-family: Arial, Helvetica, sans-serif; margin: 0;}

Het element waarbinnen de hele pagina staat. Veel instellingen die hier worden opgegeven, worden geërfd door de nakomelingen van <body>. Ze gelden voor de hele pagina, tenzij ze later worden gewijzigd. Dit geldt bijvoorbeeld voor de lettersoort, de lettergrootte en de voorgrondkleur.

font-size: 110%;

Iets groter dan standaard in deze grotere browservensters. ’t Zal de leeftijd zijn, maar ik vind de standaardgrootte wat te klein.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid % gebruikt, omdat bij gebruik van een absolute eenheid zoals px niet alle browsers de lettergrootte kunnen veranderen. Zoomen kan wel altijd, ongeacht welke eenheid voor de lettergrootte wordt gebruikt.

#wrapper

Deze selector werkt alleen in browservensters minimaal 760 px breed en minimaal 600 px hoog Voor andere vensters is de uitleg hieronder niet van belang.

Het element met id=”wrapper”. Een <div> waar de hele pagina in zit. Dit maakt het mogelijk de onderdelen van de pagina met behulp van grid op de juiste plaats neer te zetten.

display: grid;

De waarde grid is onderdeel van een hele reeks eigenschappen en waarden, die bij elkaar ’grid’ (het Engelse woord voor ’raster’) worden genoemd. Het is bedoeld voor een lay-out in twee dimensies, zoals een header en drie kolommen.

Met display: grid; wordt div#wrapper in een zogenaamde ’grid container’ veranderd. Dit maakt het veel makkelijker om de directe kinderen van dit element, de ’grid items’, op een bepaalde plaats neer te zetten, groter en kleiner te maken, de volgorde op het scherm te veranderen, en nog veel meer.

De directe kinderen van #wrapper zijn hier <header>, de twee <aside>’s en <main>.

Als je niets meer zou gebruiken dan deze eigenschap, heeft de waarde grid nauwelijks enige invloed. In combinatie met het grote aantal andere eigenschappen dat bij grid hoort, wordt het pas interessant. Van die tientallen eigenschappen wordt hier trouwens maar ’n heel enkele gebruikt.

Omdat grid zo veelomvattend is, is het verstandig hierover een cursus of zoiets te volgen. Op de pagina met links is onder het kopje CSS → Grid een hele reeks kwalitatief goede cursussen en tutorials te vinden.

grid-template-columns: minmax(11rem, 1fr) minmax(auto, 40rem) minmax(11rem, 1fr); grid-template-rows: auto auto;

Met behulp van deze twee eigenschappen wordt de hele indeling van de pagina gemaakt, inclusief maximum‑ en minimumbreedte en dergelijke van de onderdelen.

grid-template-columns is voor de kolommen, grid-template-rows voor de rijen.

Op de afbeelding is het resultaat van deze twee regels te zien: een raster met drie kolommen en twee rijen. Het raster is zichtbaar gemaakt met stippellijnen, maar in werkelijkheid is het onzichtbaar.

Later worden de maten van dit raster nog beïnvloed door de inhoud van de onderdelen en dingen als padding, maar daar is nu nog niets van te zien.

De (onzichtbare) lijnen die het raster vormen hebben nummers. Die nummers worden automatisch toegekend. Met behulp van die nummers worden later de onderdelen van de pagina op de juiste plaats neergezet. Je kunt ook in plaats van nummers namen voor die lijnen gebruiken, wat bij ingewikkelde raster handiger kan zijn. Dit is echter een heel simpele lay-out, hier voldoen nummers. Er zijn trouwens nog meer manieren om het raster in te delen, maar die worden hier niet gebruikt.

grid-template-columns: het aantal waarden achter grid-template-columns bepaalt het aantal kolommen. Tussen de waarden komen geen komma’s.

Hier staan drie waarden, die alle drie gebruik maken van de functie minmax(). De eerste waarde is minmax(11rem, 1fr), de tweede waarde is minmax(auto, 40rem) en de derde waarde is weer minmax(11rem, 1fr). Omdat er drie waarden zijn opgegeven, krijg je een raster met drie kolommen.

De functie minmax() wordt gebruikt om een minimum‑ en een maximumbreedte op te geven. minmax() werkt (in ieder geval op het moment van schrijven) alleen bij grid.

Je zou ook bijvoorbeeled grid-template-columns: 100px 100px 100px; op kunnen geven, dan krijg je drie kolommen van elk 100 px breed. Maar het handige van minmax() is dat je de breedte van de kolommen kunt aanpassen aan de breedte van div#wrapper. En omdat div#wrapper zich weer aanpast aan de breedte van het browservenster, passen de kolommen zich ook aan de breedte van het venster aan. Binnen de hier met minmax() opgegeven grenswaarden.

De eerste en de derde waarde zijn hetzelfde: minmax(11rem, 1fr). Deze zijn bedoeld voor de eerste en derde kolom: aside#links met de linker- en aside#rechts met de rechterkolom. Later wordt opgegeven, tussen welke lijnen de linker- en rechterkolom moeten komen te staan, waardoor de kolommen automatisch de hier opgegeven minmax()-waarden voor de breedte gebruiken.

De waarde voor de komma is de minimale breedte van de kolom, de waarde achter de komma de maximale breedte. Omdat deze waarden voor de linker- en rechterkolom hetzelfde zijn, zijn beide kolommen altijd even breed.

De minimumwaarde voor de linker- en rechterkolom is 11 rem. Dat voorkomt dat de kolommen in smalle browservensters te smal worden.

Als eenheid wordt de relatieve eenheid rem gebruikt, omdat bij gebruik van een absolute eenheid zoals px de minimumbreedte van de kolom niet mee verandert met de lettergrootte. Zoomen kan wel altijd, ongeacht welke eenheid wordt gebruikt.

De minder bekende rem is ongeveer hetzelfde als de em. Alleen is de lettergrootte bij rem gebaseerd op de lettergrootte van het <html>-element, waardoor de rem overal op de pagina precies even groot is, ook als de bezoeker de lettergrootte heeft veranderd. Bij de em kan de lettergrootte worden beïnvloed door de voorouders van het element, bij de rem niet.

De maximumwaarde voor de linker- en rechterkolom staat achter de komma: 1fr. De fr is een eenheid die (op dit moment) alleen bij grid wordt gebruikt, het is een afkorting van ’fraction’.

Omdat de middelste kolom een maximumbreedte heeft (waarover hieronder meer), kan in bredere browservensters ruimte overblijven. De eenheid fr bepaalt, hoe die overblijvende ruimte over de kolommen wordt verdeeld. Als er geen vrije ruimte over is, omdat de drie kolommen de volle breedte van het venster vullen, heeft de fr geen enkel effect.

Goed, laten we aannemen dat er vrije ruimt over is. De middelste kolom heeft de maximaal toegestane breedte bereikt, en het browservenster is voor een deel nog leeg.

De eenheid fr bepaalt, hoe die vrije ruimte wordt verdeeld. Omdat zowel de eerste waarde voor de linkerkolom als de derde waarde voor de rechterkolom 1fr is, wordt de vrije ruimte gelijkelijk verdeeld tussen linker- en rechterkolom. Zou je bij de eerste waarde voor de linkerkolom 2fr hebben opgegeven en bij de derde waarde voor de rechterkolom 1fr, dan zou de linkerkolom twee derde van de vrije ruimte erbij krijgen, en de rechterkolom een derde.

De middelste waarde is minmax(auto, 40rem). De waarde is bedoeld voor de tweede kolom: <main> met de middelste kolom. Later wordt opgegeven, tussen welke lijnen de middelste kolom moet komen te staan, waardoor de kolom automatisch de hier opgegeven minmax()-waarde voor de breedte gebruikt.

De waarde voor de komma is de minimale breedte van de kolom, de waarde achter de komma de maximale breedte.

De minimumwaarde voor de breedte is hier auto. Dat houdt in dit geval in dat de middelste kolom altijd minimaal breed genoeg moet worden, om het langste woord erin weer te kunnen geven (of bijvoorbeeld de breedste afbeelding of knop, maar die worden hier niet gebruikt).

Zo smal wordt de middelste kolom echter nooit, omdat er ook een maximumbreedte wordt opgegeven: 40rem, en die wordt eerst bekeken. Als het venster van de browser breed genoeg is, wordt die maximumbreedte aan de middelste kolom toegewezen.

Er zijn nu drie mogelijkheden:

* Het browservenster is precies 62 rem breed. Bij grid-template-columns is opgegeven dat de linker- en rechterkolom minimaal 11 rem breed moeten worden, en het browservenster is precies zo breed dat er een middelste kolom van 40 rem tussen past. kans is klein, maar het kán. Zo passend krijg je het nooit meer, verder niets te berekenen, browser kan in Zandvoort van de zon gaan genieten.

* Het browservenster is breder dan 11 + 40 + 11 rem. In dat geval wordt de overblijvende ruimte gelijk verdeeld tussen de linker- en rechterkolom, omdat bij grid-template-columns als maximumbreedte voor de linker- en rechterkolom 1fr is opgegeven: de overblijvende vrije ruimte opvullen.

* Het browservenster is smaller dan 11 + 40 + 11 rem. Omdat de 11 rem bij de linker- en rechterkolom een minimumbreedte is, worden die kolommen altijd 11 rem breed. De 40 rem bij de middelste kolom is een maximumbreedte, en een echte minimumbreedte is er niet. De middelste kolom wordt in dit geval smaller.

Dit levert nooit echte problemen op, omdat het raster alleen wordt gebruikt in browservensters die minimaal 760 breed zijn. De middelste kolom wordt dus nooit echt te smal, want in smallere vensters worden header en kolommen onder elkaar gezet en vullen de volle breedte van het venster.

grid-template-rows: het aantal waarden achter grid-template-rows bepaalt het aantal rijen. Tussen de waarden komen geen komma’s. Hier staan twee waarden: auto auto. Omdat er twee waarden zijn opgegeven, krijg je een raster met twee rijen. De waarde auto bepaalt de hoogte van de rijen.

Voor het bepalen van die hoogte doen de linker- en rechterkolom even niet mee, want die worden even hoog als het raster en beslaan beide rijen.

<header> komt in de bovenste rij te staan, de eerste rij, die de eerste waarde auto heeft gekregen. Hierdoor wordt de bovenste rij precies hoog genoeg om de in <header> zittende inhoud weer te geven. Voeg een regel tekst toe (of een afbeelding, of ...), en de rij wordt hoger. Haal iets weg, en de rij wordt lager.

Hetzelfde geldt voor <main> met de middelste kolom: ook <main> wordt precies hoog genoeg om de inhoud ervan weer te geven.

Dat <main> met de middelste kolom gescrold kan worden heeft niets met grid te maken, dat komt door de iets hieronder opgegeven fixed positie van div#wrapper in combinatie met overflow: auto; bij main.

Op de afbeelding iets hierboven zijn beide rijen even hoog. Dat komt, doordat zowel <header> als <main> geen inhoud hebben. Normaal genomen zouden ze dan helemaal geen hoogte hebben, maar omdat div#wrapper met behulp van een fixed positie even hoog als het browservenster wordt gemaakt, zorgt auto auto er nu voor dat ze de hoogte eerlijk delen.

In het voorbeeld zelf wordt <header> met de header wel veel lager dan <main> met de middelste kolom, want daarin hebben <header> en <main> wel inhoud.

max-width: 1300px;

Linker- en rechterkolom verdelen de overblijvende ruimte in div#wrapper. In bredere browservensters zouden ze daardoor ontzettend breed worden. Om dat te voorkomen, wordt een maximumbreedte aan div#wrapper gegeven.

height: 100%;

Als een fixed gepositioneerd element op iOS ouder dan versie 13 gescrold kan worden, levert dit vaak grote problemen op. Die worden deels beschreven bij Zoomen en andere lettergrootte.

Deels, want in dit geval is ook nog deze regel nodig, anders kan niet worden gescrold op iOS ouder dan versie 13. Waarom dit nodig is, valt onder de Grote Raadselen der Kosmos. Andere browsers hebben er geen last van, en het werkt, dus ook zonder het oplossen van dit Grote Raadsel blijkt een tevreden en scrollbaar leven mogelijk.

-webkit-overflow-scrolling: touch;

Waarom hier -webkit- voor staat, is te vinden bij De voorvoegsels -moz- en -webkit-.

Deze eigenschap is nodig voor iOS ouder van versie 13, omdat scrollen anders ongelooflijk houterig gaat. Meer daarover is te vinden bij Zoomen en andere lettergrootte.

iOS versie 13 en nieuwer (en ook iPadOS) en andere systemen dan iOS negeren deze eigenschap.

margin: 0 auto;

Omdat voor onder en links geen waarden zijn opgegeven, krijgen deze automatisch dezelfde waarde als boven en rechts. Hier staat dus eigenlijk 0 auto 0 auto in de volgorde boven – rechts – onder – links.

Boven en onder geen marge, links en rechts auto, wat hier hetzelfde betekent als evenveel. Oftewel: div#wrapper staat altijd gecentreerd ten opzichte van de ouder ervan. Die ouder is het blok-element <body>. Een blok-element wordt normaal genomen automatisch even breed als de ouder ervan. De ouder van <body> is <html>. Omdat <html> het buitenste element is, wordt dit normaal genomen even breed als het venster van de browser. Hierdoor staat #wrapper automatisch horizontaal gecentreerd in het venster, ongeacht de breedte van het venster. Uiteraard zie je dit pas in vensters breder dan 1300 px.

Deze manier van horizontaal centreren van een blok-element werkt alleen, als het blok-element een breedte heeft, want anders zou het normaal genomen even breed worden als de ouder ervan. Dat is geregeld, want iets hierboven heeft div#wrapper een maximumbreedte van 1300 px gekregen.

Maar hier doet zich een eigenaardig verschijnsel voor. div#wrapper wordt gelijk hieronder fixed gepositioneerd, en bij een fixed gepositioneerd element werkt de truc om met auto te centreren normaal genomen niet. Hier werkt die echter toch.

Iets hieronder wordt met right: 0; en left: 0; opgegeven dat div#wrapper van de linker- tot de rechterkant van het browservenster moet lopen. Iets hierboven is echter een maximumbreedte van 1300 px opgegeven. In vensters met een breedte van maximaal 1300 px werkt dit prima. Maar in bredere vensters wordt hier een onmogelijke opdracht gegeven.

Als het browservenster bijvoorbeeld 1600 px breed is en div#wrapper moet van left: 0; tot right: 0; lopen, én mag vanwege de max-width: 1300px; niet breder dan 1300 px zijn, dan kan aan één van die drie eigenschappen onmogelijk worden voldaan.

De browser raakt hier dermate van in de war, dat right: 0; en left: 0; gewoon worden genegeerd en margin: 0 auto; toch werkt. Oftewel: bij een fixed positie werkt margin: 0 auto; niet, tenzij je ook left: 0; en right: 0; opgeeft.

(Deze weinig bekende truc werkt trouwens ook bij position: absolute;. Je kunt de horizontale plaatsing nog beïnvloeden door bij right of left een andere waarde dan 0 in te vullen. En het is ook niet zo dat de browser in de war raakt. Dit staat gewoon in de specificatie. Alleen is het zo weerzinwekkend technisch opgeschreven dat naar verluidt zelfs Einstein het pas na 38 keer lezen begreep. Inmiddels is er een nieuwe ontwerpspecificatie met een andere benadering, maar het resultaat is hetzelfde.)

position: fixed;

Om div#wrapper op een bepaalde plaats neer te kunnen zetten.

Er wordt gepositioneerd ten opzichte van het ’containing block’. Dat is bij een fixed positie normaal genomen het venster van de browser. Hierdoor scrolt div#wrapper (en alles wat daarin zit) niet mee met de pagina.

top: 0;right: 0; bottom: 0; left: 0;

Op 0 px afstand van alle kanten van het browservenster neerzetten. Hierdoor wordt het hele venster gevuld.

Omdat iets hierboven een maximumbreedte van 1300 px is opgegeven, wordt in browservensters breder dan 1300 px niet het hele venster gevuld. Daarin wordt de pagina horizontaal gecentreerd. Hoe dat kan staat iets hierboven bij margin: 0 auto; beschreven.

(In iets nieuwere browsers kan deze regel worden vervangen door inset: 0;, maar dat werkt nog niet zo lang op iOS.)

header

Deze selector werkt alleen in browservensters minimaal 760 px breed en minimaal 600 px hoog Voor andere vensters is de uitleg hieronder niet van belang.

Voor dit element is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat. (Alleen wat binnen deze media query geldig is, wordt binnen dit blokje herhaald.)

header {background: yellow; color: black;}

Alle <header>’s. Dat is er maar één: het element met de gele header. Een iets uitgebreidere beschrijving van een <header> staat bij <header>.

grid-column: 2 / 3; grid-row: 1 / 2;

Hiermee wordt <header> met de header op de juiste plaats in het grid gezet: het gearceerde deel op de afbeelding.

Op de afbeelding is het raster weer zichtbaar gemaakt met behulp van stippellijnen, maar in werkelijkheid is zo’n raster onzichtbaar. De indeling van het raster is eerder bij #wrapper opgegeven: drie kolommen en twee rijen. De (onzichtbare) lijnen die het raster vormen hebben nummers. Die nummers worden automatisch toegekend.

Met grid-column: 2 / 3; wordt <header> tussen verticale lijn 2 en verticale lijn 3 geplaatst: de tweede kolom. Met grid-row: 1 / 2; wordt <header> tussen horizontale lijn 1 en horizontale lijn 2 geplaatst: de eerste rij.

De breedte van de tweede kolom, en daarmee de breedte van <header> met de header, wordt bepaald door wat bij grid-template-columns is opgegeven: minmax(auto 40rem). De ruimte tussen de linker- en rechterkolom, met een maximumbreedte van 40 rem.

De hoogte van de eerste rij, en daarmee de hoogte van <header> met de header, wordt bepaald door wat bij grid-template-rows is opgegeven: auto. Precies genoeg ruimte om de inhoud van <header> weer te kunnen geven.

Voor de tweede rij, waarin <main> met de middelste kolom zit, is ook auto opgegeven. Omdat op de afbeelding nog geen inhoud aanwezig is in <header> en <main>, wordt op de afbeelding de hoogte gelijk verdeeld tussen bovenste en onderste rij. Uiteindelijk krijgt <header> maar ’n paar regels tekst en <main> heel veel, waardoor uiteindelijk <header> vrij laag wordt en <main> het grootste deel van de tweede kolom vult.

p

Deze selector werkt alleen in browservensters minimaal 760 px breed en minimaal 600 px hoog. Voor andere vensters is de uitleg hieronder niet van belang.

Voor een deel van deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat. (Alleen wat binnen deze media query geldig is, wordt binnen dit blokje herhaald.)

header p, #links p, #rechts p {margin: 0; padding: 5px 10px;}

Alle <p>’s.

text-indent: 10px;

Elke eerste regel van de <p>’s 10 px naar rechts laten inspringen zetten. Naar rechts, omdat de waarde positief is. Je zou dit ook met behulp van een <span> kunnen doen, maar dan moet je precies weten hoelang die eerste regel is. En dat weet je niet, want bij een grotere of kleinere letter wordt de eerste regel langer of korter. Nu regelt de browser het en wordt het automatisch aan de lettergrootte aangepast.

#links, #rechts

Deze selector werkt alleen in browservensters minimaal 760 px breed en minimaal 600 px hoog. Voor andere vensters is de uitleg hieronder niet van belang.

Voor deze elementen is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat. (Alleen wat binnen deze media query geldig is, wordt binnen dit blokje herhaald.)

#links {background: #0f0; color: black; border-top: black solid 1px;}

#rechts {background: #fcc; color: black; border-top: black solid 1px;}

De elementen met id=”links” en id=”rechts”. De twee <aside>’s met de linker- en rechterkolom. Omdat een deel van de css voor beide <aside>’s hetzelfde is, kan die hier in een keer worden opgegeven.

grid-column: 1 / 2; grid-row: 1 / 3;

Hiermee worden aside#links met de linkerkolom en aside#rechts met de rechterkolom op de juiste plaats in het grid gezet: het gearceerde deel op de afbeelding.

(Nu staat aside#rechts op dezelfde plaats als aside#links, over aside#links heen. Dit is maar tijdelijk. Verderop bij #rechts wordt de rechterkolom naar de derde kolom verplaatst.)

Op de afbeelding is het raster weer zichtbaar gemaakt met behulp van stippellijnen, maar in werkelijkheid is zo’n raster onzichtbaar. De indeling van het raster is eerder bij #wrapper opgegeven: drie kolommen en twee rijen. De (onzichtbare) lijnen die het raster vormen hebben nummers. Die nummers worden automatisch toegekend.

Met grid-column: 1 / 2; worden aside#links en aside#rechts tussen verticale lijn 1 en verticale lijn 2 geplaatst: de eerste kolom. Met grid-row: 1 / 3; worden aside#links en aside#rechts tussen horizontale lijn 1 en horizontale lijn 3 geplaatst: de eerste én tweede rij.

De breedte van de eerste en derde kolom, en daarmee de breedte van aside#links met de linkerkolom en aside#rechts met de rechterkolom, wordt bepaald door wat bij grid-template-columns is opgegeven: minmax(11rem 1fr). Minimaal 11 rem breed en – in bredere browservensters – eventuele overblijvende ruimte in de breedte opvullen. Omdat dit voor aside#links en aside#rechts dezelfde waarden zijn, worden linker- en rechterkolom altijd even breed.

De hoogte van aside#links en aside#rechts is de gezamenlijke hoogte van de eerste en tweede rij, wat in dit geval alle rijen zijn. Oftewel: de volledige hoogte van grid container div#wrapper, die bij #wrapper even hoog is gemaakt als het venster van de browser. aside#links en aside#rechts met de linker- en rechterkolom vullen daardoor ook de volledige hoogte van het venster.

Dat de <aside>’s twee rijen bestrijken, heeft geen enkel effect op de inhoud ervan. Ze gedragen zich alsof er binnen aside#links en aside#rechts helemaal geen raster aanwezig is, alsof de tweede horizontale lijn binnen de <aside>’s helemaal niet bestaat.

border: black solid;

Zwart randje. De breedte wordt gelijk hieronder opgegeven.

border-width: 0 1px;

Omdat voor onder en links geen waarden zijn opgegeven, krijgen die automatisch dezelfde waarde als boven en rechts. Hier staat dus eigenlijk 0 1px 0 1px in de volgorde boven – rechts – onder – links.

Boven en onder geen randje, links en rechts een randje van 1 px breed. Kleur en stijl zijn gelijk hierboven al opgegeven.

main

Deze selector werkt alleen in browservensters minimaal 760 px breed en minimaal 600 px hoog. Voor andere vensters is de uitleg hieronder niet van belang.

Voor dit element is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat. (Alleen wat binnen deze media query geldig is, wordt binnen dit blokje herhaald.)

main {background: orange; color: black; border-top: black solid 1px; padding: 0 10px 5px;}

Alle <main>’s. Dat is er maar één, bedoeld voor de belangrijkste inhoud van de pagina: de middelste oranje kolom.

grid-column: 2 / 3; grid-row: 2 / 3;

Hiermee wordt <main> met de middenkolom op de juiste plaats in het grid gezet: het gearceerde deel op de afbeelding.

Op de afbeelding is het raster weer zichtbaar gemaakt met behulp van stippellijnen, maar in werkelijkheid is zo’n raster onzichtbaar. De indeling van het raster is eerder bij #wrapper opgegeven: drie kolommen en twee rijen. De (onzichtbare) lijnen die het raster vormen hebben nummers. Die nummers worden automatisch toegekend.

Met grid-column: 2 / 3; wordt <main> tussen verticale lijn 2 en verticale lijn 3 geplaatst: de tweede kolom. Met grid-row: 2 / 3; wordt <main> tussen horizontale lijn 2 en horizontale lijn 3 geplaatst: de tweede rij.

De breedte van de tweede kolom, en daarmee de breedte van <main> met de middenkolom, wordt bepaald door wat bij grid-template-columns is opgegeven: minmax(auto 40rem). De ruimte tussen de linker- en rechterkolom, met een maximumbreedte van 40 rem.

De hoogte van de tweede rij, en daarmee de hoogte van <main> met de middenkolom, wordt bepaald door wat bij grid-template-rows is opgegeven: auto. Precies genoeg ruimte om de inhoud van <main> weer te kunnen geven.

Voor de eerste rij, waarin <header> met de header kolom zit, is ook auto opgegeven. Omdat op de afbeelding nog geen inhoud aanwezig is in <header> en <main>, wordt op de afbeelding de hoogte gelijk verdeeld tussen bovenste en onderste rij. Uiteindelijk krijgt <header> maar ’n paar regels tekst en <main> heel veel, waardoor uiteindelijk <header> vrij laag wordt en <main> het grootste deel van de tweede kolom vult.

overflow: auto;

Als de inhoud van <main> hoger is dan wat er binnen het browservenster past, verdwijnt die inhoud onder het venster. Normaal genomen zou je dan kunnen scrollen om het teveel te zien, maar dat kan hier niet.

Grid container div#wrapper vult het volledige venster van de browser. Bovendien is #wrapper bij #wrapper fixed gepositioneerd, waardoor #wrapper niet meescrolt met de pagina. Hierdoor kan <main> niet worden gescrold, als er meer in zit dan binnen het venster past.

De eigenschap overflow regelt, wat er gebeurt als de inhoud van een blok-element groter is dan het element zelf. Met de waarde auto kan <main> toch worden gescrold, als de inhoud niet binnen het browservenster past. In sommige browser op sommige systemen verschijnt hierbij een verticale scrollbalk.

padding-bottom: 200px;

Als de tekst sterk wordt vergroot, kan in sommige browsers niet tot de onderkant van de tekst worden gescrold. Door aan de onderkant een grote padding aan te brengen, wordt dit opgelost.

#rechts

Deze selector werkt alleen in browservensters minimaal 760 px breed en minimaal 600 px hoog. Voor andere vensters is de uitleg hieronder niet van belang.

Voor dit element is eerder css opgegeven. Deze wordt binnen dit blokje herhaald in de volgorde, waarin deze in de stylesheet staat, zodat alles hier overzichtelijk bij elkaar staat. (Alleen wat binnen deze media query geldig is, wordt binnen dit blokje herhaald.)

#rechts {background: #fcc; color: black; border-top: black solid 1px;}

#links, #rechts {grid-column: 1 / 2; grid-row: 1 / 3; border: black solid; border-width: 0 1px;}

Het element met id=”rechts”. De <aside> met de rechterkolom.

De meeste css voor aside#rechts is al eerder opgegeven, omdat die hetzelfde is als voor aside#links met de linkerkolom. aside#rechts moet alleen nog in de juiste kolom worden gezet.

grid-column: 3 / 4;

aside#rechts met de rechterkolom is bij #links, #rechts met grid-column: 1 / 2; in de eerste kolom gezet, over aside#links met de linkerkolom heen. Dat is uiteraard niet de bedoeling.

Hiermee wordt aside#rechts met de rechterkolom op de juiste plaats in het grid gezet: het gearceerde deel op de afbeelding.

Op de afbeelding is het raster weer zichtbaar gemaakt met behulp van stippellijnen, maar in werkelijkheid is zo’n raster onzichtbaar. De indeling van het raster is eerder bij #wrapper opgegeven: drie kolommen en twee rijen. De (onzichtbare) lijnen die het raster vormen hebben nummers. Die nummers worden automatisch toegekend.

Met grid-column: 3 / 4; wordt aside#rechts tussen verticale lijn 3 en verticale lijn 4 geplaatst: de derde kolom.

Het verhaal over de breedte van de kolom en over grid-row is te vinden bij #links, #rechts.